|
|
||||
| INHOUD WTT | ||||
| HOME | ||||
|
De start van het Woordenboek van de Tilburgse Taal werd in 2013 mede mogelijk gemaakt door |
||||
|
Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.
Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:
De letter V is voor het laatst aangepast en aangevuld op 8 september 2023. De redactie is nog niet voltooid |
| K |
| L |
| M |
| N |
| P |
| R |
| S |
| T |
| U |
|
Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van Wil Sterenborg
Van vaajeg tot vuutje
|
 |
|
vaajeg
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord flauw van smaak - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vaayig - het ruukt zò vaayig (een onaangename lucht (zooiets?))" - WBD - III.2.3:33 'vajeg' = flauw (van smaak) - WNT - lemma veeg V.6 - (Zndl.) In aansluiting bij de bet. 5): behoorende tot een doode. Veeg goed Lijkgoed, tot Antwerpen; dat is lijf- en beddegoed waarop, waarin en waarmede iemand overleden is; ook al 't gene den overledene bedekte als hij gelijkt, d.i. over eerden lag, Loquela 8, 95 [1888]. Aanschouwt Mijne oogen! Zeg, staan ze min verglaasd dan die van een Die uitgestrekt ligt onder 't veege laken? V. BEERS 1, 215 [1851]. Het veeg goed komt van gebruikswegen de lijkers of afleggers toe, Loquela 8, 95 [Izegem, Antw., 1888]. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEIG bvw. - Smetsch, walgelijk van reuk of smaak: 'Ne veigen reuk. - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vaaiig - flauw van smaak (tilb.)
vaajem
bijwoord, van de maateenheid vadem - WBD - III.4.4:278 vaaiem' = armvol - WBD - III.4.4:289 'vaaiem' = vadem, ook 'vaam'
vaast vast 1. bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vaast lôon, vaaste èèremoej - vast inkomen, vaste armoede - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Et gaaf un vaast lôon, en vaaste èèrmoei, in de volksmond. 2. bijwoord - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Is ie dòr vur vaast? - Is hij daar vast aangesteld? - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - (Gehoord van n metselaar) Zedde gij vaast in dienst? -Jao, mar eigenluk meer los-vaast! (13-07-1966) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vaast is vaast, zi den boer, èn hij bond nèt zo lang assie touw ha - WBD - III.1.4:57 'vast', zeker; ook: 'zo vast als een huis' - WBD - III.1.4:58 'vast en zeker' = natuurlijk - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - va.st, waarnaast soms vast, bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'vaast' - vast 3. idioom vast geld = vast loon (in tegenstelling tot stukloon) - Interview met de heer De Kok (1978) Dè was vruuger mar gewoon war, ammel stuklôon, hè Èn dan ging ik nòr Eijckhoff toe èn daor ving ik twaalef èn en halleve gulde, twaalef gulde vijfteg. Vaast gèld dan hor! Vast geld, hè. ►KLIK HIER om dit interview te beluisteren
vaaste 1. zelfstandig naamwoord de vastentijd
- Cees Robben - t Is Vaaste.. (19580329) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vaaste is drie botterhammen eete èn nòr de vierde taaste - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Dieje vaasten duurde virtig daoge. Hij begos nao de vaastenaovend, waorop ons moeder aaltij ôliebollen bakte. 2. werkwoord, zwak vasten - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - va.ste(n), zwak werkwoord intransitief + zelfstandig naamwoord mannelijk 'vaasten' - vasten - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVASTEN of GEVAST: 3e hoofdvorm van 'vasten' - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vaaste zelfstandig naamwoord - vasten
vaasteghèd, vaasteghei
zelfstandig naamwoord zekerheid; vast werk - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Òn de geminte hòdde vaasteghei. - In gemeentedienst had men vast werk. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'vastigheid' - vastheid, zekerheid - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Hij waar vruuger voerman gewist. Dè waar naa gin baon waor vaastighèd in zaat.
vaastenaovend
vaastetrommeltje
- Cees Robben - Titel van de prent van 1958 03 29
vaastzette werkwoord, zwak vastzetten, hier in de betekenis: arresteren en opsluiten - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 08 16 - Dan motte'r wel op lette / Dègge nie oover 't stripke gaot / Dè z'oe vaast kunne zette.
vaawe werkwoord, sterk vouwen - Dialectenquête 1887 Willems - vaawe - vaawde - gevaawe
vaazel zelfstandig naamwoord vrouwelijk geslachtsdeel alleen aangetroffen in een opgave van het WBD, namelijk: - WBD - III.1.1. lemma schede vazel, frequent noordoostelijk omgeving van Tilburg - WTT 2023 - op basis van de lemma's in het WNT Vazel III en daar de afleiding 'vazelen' mogen we concluderen dat het basiswoord verwijst naar 'Geslachtsdeel der zog'. 'Vazelen' betekent dan, in menselijke omstandigheden, geslachtsgemeenschap uitoefenen, kinderen verwekken, fokken.
vadder zelfstandig naamwoord vader - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - va'der (de a kort; de afbeelding 'vadder' ware wellicht beter) - Dialectenquête 1887 Willems - hullieje 'Vader' heetem nòr school laote gaon
- Cees Robben - ne vadder, blij, mar van zn
stuk... (19540213) - Pierre van Beek - Nie in vadders schoen lôope = niet de aard hebben naar zijn vader (Tilburgse Taalplastiek 1978) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie in vadders schoen lôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973)- niet de aard van zijn vader hebben. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachtern óp hil zen femielie (N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - gezegd van de zoon) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij beslèècht hullieje vadder - hij heeft de aard naar zijn vader - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'onze vadder zeej 's op 'ne keer'; 'ik zèè ónze vadder te vlug'
Vadderons, vadderonske zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm het gebed Onzevader, echter mannelijk - Piet Heerkens, uit: De Kinkenduut, Boemeljongen, 1941 - bid goed oewen Vadderons en gij geneest! - Piet Heerkens, uit: De Kinkenduut, Den hemel is den onzen, 1941 - want wij bidden ammaol veul vadderonzen/ en daorom is er den hemel den onzen - Piet Heerkens, uit: Brabant, Peerke Donders, 1941 - Honderdduuzende Vadderonzen/ liet ie deur z'n hutje gonzen; - Cees Robben - Dn vadderons (19610317) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 05 14 - 'n Vadder-onske bij St. Job / Vur èène cent wè kòòpe / 'n Buske scharre aon 'ne stok / En dan opnuuw aon 't lòòpe. - Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007 - èn ne vadderons der aachteraon... - WBD - (III.3.3:185) 'onze Vader', 'Vader ons', 'vader onzer' - onzevader - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vaderons' - het onzevader - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - znw.m.: hij kan al zijnen - lezen (= bidden) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VADERONS zelfstandig naamwoord mannelijk - het Onze Vader, het gebed des Heeren. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vodderons' zelfstandig naamwoord - Vaderons, Onze Vader
vag zelfstandig naamwoord slecht vrouwspersoon - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "lui vag - 'n luie vrouw" - WNT - VAG (vakke) 2) slecht vrouwspersoon; in 't Land van Waas: lui vrouwspersoon (Gij luie vakke!)
val
zelfstandig naamwoord val, valreep [?] - Pierre van Beek - Hij zal et óp val wèl doen (= vermoedelijk?) (Tilburgse Taaklplastiek 149)
valdôod-puntjes zelfstandig naamwoord in: boord meej valdôod-puntjes uitdrukking: gesteven boord waarvan de boordpunten omgevouwen zijn (destijds mode).
valle
werkwoord, sterk vallen valle - viel - gevalle - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zèlfs en pèrd valt nòg wèl, al heetie vier bêen (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) iedereen maakt wel eens een fout - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vallen as de dròllen in en boerekakheus (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - )-diep vallen - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - valle ww - vallen
vals bijwoord vals, boos - Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945 - SJAREL. Wel, die keek veul valsch nor dè jaogertje en toen zeet-ie: Wè sudde gij dan doen azzoe aachterwèrk in braand stint!?
valsmaoke werkwoord, zwak boos maken - Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 23 maart 1945 - KAREL. Sjarel mok me naa toch nie valsch!
van
voorzetsel van - Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufemisme) hij is een slomerik - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den burregemister vaan 't durp (sic!); de poote vaan 'nen hond; Dè beger ik vaan jaau te wète - dat begeer ik van u te weten. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - van resp. 'va', vz. l) van wege, uit naam van 'Ge moet komme van onze vaader'; 2) door 'alles moet toch van z'ne meester gedoon worre'; 3) bij tijdsbegrippen ook aanduiding van een onbepaald, binnen de grenzen ervan gelegen punt 'van den heelen aachtermiddeg', 'van te veure(n)' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAN vz. ... vans gelijken - desgelijks - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - van vz - van; in versch. combinaties zelfstandig naamwoord
de hier gesuggereerde betekenis nergens
anders aangetroffen; blijkbaar bedoelt Robben iets als afkomst,
familienaam:
vanaachtere
bijwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vanachteren, achteraf - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Vanaachtere loere ze un koej in dur kont' - Achteraf is het gemakkelijk praten.
vanaaf
voorzetsel vanaf - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - '... vanaaf vemèèrege'
vandelantèère uitdrukking uit het Frans 'ventre à terre' met de buik over de grond, bijvoorbeeld van te zwaar belaste trekdieren - Gallas - Aller ventre à terre - zo snel voortgaan dat de buik de grond raakt - WNT XVIII:496 - VANTERATEER, vantroteer, ventre à terre - 1) oorspronkelijk: van paarden; in gestrekten draf, in vliegende vaart
vandeur bijwoord vandoor - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANDEUR bijwoord - er vandeur - weg, voort
van die kom sa bijwoordelijke uitdrukking gedeeltelijk Frans: comme ça. - W.v.M. = Willem van Mook,Uit het land der Brabantsche week, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930 - Mar toen wierd nog veul erger, hij kreeg 'nen test van dikkomsa, net 'nen dog. - Cees Robben - [Over de boezem van een vrouw] Dan heese-me-nogal-wè... Jè zeker, zôô van dètteme van die-kom-sa van hedde-me-nie-gezien. (19710424)
Koffiemok - te koop (december 2021) bij Ollie's & Brandstore, Tuinstraat 106, Tilburg
vanèèges
bijwoord vanzelf, natuurlijk -Voorbeeld systeemkaart van Wil Sterenborg - Agge zó wèèd zèèt, gaoget vórt ammòl vanèèges. - Als je zover bent, gaat het verder allemaal vanzelf. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 58 01 31 - Wè d'aanders is t veur de klèn / Die vènen sneuw vanèges fèn/ Verwochten m vol verlangen / Mar as ie n week gelegen hee / Gaoget slibberbaontje en de slee / Hullie òk de kèl uithangen. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vaneijges bijwoord - vanzelf - WBD III.1.4:58 'van eigens' = natuurlijk - WNT - VANEIGEN, daarnaast ook: vaneigens - vanzelfsprekend, natuurlijk; 3) zeker - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANEIGEN, VANEIGENS bijwoord vanzelf: Da' spreekt vaneigen.
vang
zelfstandig naamwoord molenaarsterm; zware houten hoepel die rond het vangewiel sluit om de gang van een molen te stuiten - Gezegde: Pierre van Beek - van de vang / vaang (deur de vang?) - losgeslagen (fig. van personen) - WNT - De molen is door de vang = door het stremtuig; er is dan geen stuiten meer aan ... (XVIII, kol. 453); Fig. Hij luistert nergens meer naar, er is geen houden meer aan.
- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het
Antwerpsch dialect - 1899 - VANG, bij mulders: soort van breeden reep, die rond het vangwiel
sluit om den gang van den molen te stuiten.
vange vangen Verouderde verleden tijd - Dialectenquête 1887 Willems - vange - vong - gevange - ...hij vong échte vliegen mee 'n leeren lepke, aon 't end van 'n haandig stökske... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 22-4-1939 8-5-1939) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 08 19 - Nou, dan vongen ze me nòòt. - Elie van Schilt - In de bossen vongen we ok nog sallemanders, die zaten er toen nog zat; (Uit: Tilburg waor zen oe bossen; CuBra ca. 2000) - Elie van Schilt - Wij as kender vongen er stekelbaorskes mee un schepnetje, unne stok daoraon un draoike van naoigaoren, unne kurk mee un kiepeveer as dobber en un angeltje gebogen van un knopspeld, daor vongen wij baorskes mee. (Uit: Ut knaol; CuBra, ca. 2000) - Asser geslaon wier, vong hij aaltij de irste klappen op. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Daor vongen ze mèn dus nie meej. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Monter, mar toch meej tegenzin, vongen we de terugtocht aon. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Uitdrukkingen - A.J.A.C. van Delft - "Ge vangt 'm nie vur één gat" wordt gezegd als men op een slimmerik doelt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - irst vangen èn dan knippe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) -de huid niet verkopen voordat ... (men moet de luizen eerst vangen, voordat men ze kan doden) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej rauw weer gevange zèèn (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - er slordig en ongekapt uitzien. Andere betekenissen - WBD - vange - (van een paard) zich onder het stappen op de voorhoeven trappen, ook wel genoemd (Hasselt) 'zenèège vange' - WBD - III.4.2:57 vangen - grijpen door roofdieren; ook genoemd: vatten of klampen
vank,
vang zelfstandig naamwoord - WBD - vang (huidplooi tussen billen en uier van een koe) - Cees Robben - Wilde van de vang of t vurstuk... [van het varken] (19550205) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANG znw.v., bij landb.: het gedeelte van het lijf van een hoorndier tusschen de billen en den buik
vansgelèèke
bijwoord van hetzelfde; insgelijks - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vansgelijken' - Stadsnieuws - Ik koom van den Haajkaant en men vrouw vansgelèèke - ... eveneens (160410) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'van 's gelijke' - insgelijks - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vansgelèèke bw - van 't zelfde
vanweeges voorzetsel vanwege, vanzelf - Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945 - van weges de transportmoeilukheeje...
vaol
bijvoeglijk naamwoord vaal - Dialectenquête 1887 Willems - vaole 'vo:ze' zie de nie veul langs dees kaante - Vale vaarzen ziet men hier niet veel
zelfstandig naamwoord vaandel - ...en de rest komt zeker mee vliegende vaonen overloopen om 'n groot koor tot staand te brengen... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; Nieuwe Tilburgsche Courant 22-10-1938) - Cees Robben - En aonschouw wir t vaon waor gullie zô vur het gestreje (19570727) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de pestoor èn de keplaon die lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - die houden er dezelfde principes op na - WBD - (III.3.2:268) vaon, vendel, vlag = vaandel - WBD - (III.3.3:262) 'vaandel', 'kerkvaan', 'kerkvaandel nachthemd, onderhemd - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ze liep in d'r vliegend voan (in haar hemd.)"
- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Hij is zô preuts, assie in zn vaon stao, hangt ie unnen handdoek over de knaorrie-kooi (27-12-1968) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - in oew vaon staon (23-10-1963) - ...zene maantel leek en vaon... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij haaw et vur gezien ) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ge hèt oew liste schôon vaon aon - jij maakt het niet lang meer - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et òn zen vaon krèège (Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 19l6) - het aan zijn broek krijgen; verliezen
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
vaore
werkwoord; waarschijnlijk zwak maar de verleden tijd is tot nu toe nergens bewezen. vaor, vaorde, gevaore - Dialectenquête 1887 Willems - vaore - vaorde - gevaore - Boutkan: vaore - voer - gevaore, verleden tijd ook zwak; geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd Een gemis voelen - Informant Toine Raaijmakers - Et zal oe vaore - 't zal je tegenvallen, je zult wel terugverlangen - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Et zal oew gatje/kuntje vaore - Het zal je tegenvallen - Cees Robben - Toen ie weg was zin ze ammol/ Det zn kuntje vaoren zô...(19670623) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè zal em zen kuntje vaore - dat zei hem niet meevallen. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vaore ww - niet meevallen, gewennen. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAREN, vaarde/voer, gevaard - vreemd, ongewoon voorkomen, eenen wonderen indruk maken, 't Zal oe varen, meisken, as ge eens getrouwd zijt. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief 'varen' - vreemd, onwennig voorkomen, niet meevallen, onaangenaam aandoen. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VAREN = taedere, desuetudine affici. Het zal hem varen. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VAREN (vaore) onov. ww - onwennig voorkomen, tot heimwee inspireren; onpers. gebruikt: 't zal 'm vaoren - hij zal het gemis/verschil voelen. - WBD - (III.1.4:276) 'varen' = heimwee hebben Figuurlijk: lopen, gaan, ergens mee rondlopen - Een roestpraatje (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Met dèt gedaacht heb ik al èning daog vaoren draogen. Daar geannoteerd als: gaan, nog in bedevaart, bedegang. - In Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882) geannoteerd als: gaan, loopen; verg. bedevaart. - Vroeg Middelnederlands Woordenboek lemma Varen III - Gaan, zich begeven, zich verplaatsen, reizen. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - goed vaore - vooruitgaan, het goed maken varen, van een boot - Dialectenquête 1887 Willems - daor hèbbe ze en stuk van de brug gevaore
vaort,
vòrt, vòrtje zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm 1. heimwee, verlangen naar vroeger;
- Cees Robben - Meej vaort in mn hart
(19570706) uitdr. vaort/vòrt hèbbe - heimwee hebben; Int begien haj veul vort. - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "voart - hedde nie veul voart gehad (is het je in 't eerst niet vreemd geweest?)"
- Al die maonden mee in R. gebeuret mèn
dikkels dek wir is vaort heb nor mn Tilburg. (Naarus; pseudoniem
van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - int begien haj veul vòrt - aanvankelijk had hij veel heimwee - Stadsnieuws - Hij wont naa in Gôol, mar hij heej zon vaort nòr de stad. (190709) - WBD - III.1.4:275 'vaart' = heimwee; 276 'vaart hebben = heimwee hebben. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vaor' - vaar, onwennigheid: 'Hij hee niks geene vaor gehad. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAART znw.v. - Vaart hebben - niet gewend worden, heimwee hebben. 2. vaart, snelheid - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont), in Groot Tilburg 1941 - Omslaon kos ze nie want ze stond zoo wè op den bojem, mar ak naa mee innen stok men eige wè lichtte, dan schoot die kiest vort, en zoo wier er gevaore dèt liefhebberij was. t Gong ten leste mee zoon vaort, dè de golven over de kaant henen spuulden. - Cees Robben - In n raozende vaort... (19541211)
vaos,
vòske zelfstandig naamwoord en verkleinwoord vaas, vaasje
vast
bijwoord - Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - reeds, alvast
vastelaovend vastenavond
vasteldag zelfstandig naamwoord vastendag - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vier vasteldaogen' - WNT - VASTENDAG, vasteldag - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk -´vaasteldag' - vastendag - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VASTENDAG - vasteldag
zelfstandig naamwoord vastenavond - A.J.A.C. van Delft - Iemand, die veel beweging over een werkje van weinig beteekenis maakt, en doet alsof hij het er zeer druk mee heeft, voegt men toe: "Hij heeft het zoo druk als de pan met vastenavond." Ook wel: "Zoo druk als een pruikemaker met één klant." - Van een onhandig iemand zegt men, dat hij is "bijdehand, als een pan zonder steel". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) - Pierre van Beek "Hij heej 't zô druk as de pan mee Vastelaovond" ( ) speciaal gezegd ( )van iemand, die over een werk van weinig betekenis veel drukte maakt. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant donderdag 11 mei 1950) - Dialectenquête 1887 Willems - Vastenaovend wòrdt nie mir gevierd - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vaastelaovend, vaastenaovend' - WBD - III.4.3:229 vastenaovendgèk(ke) - sneeuwklokje (Galantthus nivalis) - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 94) 'vastenaovend wòrt nie veu(l) mir gevierd' - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vastelavond' - vastenavond - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VASTELAVEND zelfstandig naamwoord mannelijk - vastenavond
vastentèèd zelfstandig naamwoord vastentijd - Stadsnieuws - In de vastentèèd wier der nie gedaanse (170210)
vastetrommeltje
zelfstandig naamwoord vastentrommeltje - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vaastetrómmeltje' (waarin gekregen snoep werd opgeborgen gedurende de vastentijd)
vasthaawe
werkwoord, sterk vasthaawe hiel vaast vastgehaawe vasthouden - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vaasthaawen' - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge meegaot, meude en potje vaasthaawe ('64) - antwoord op de vraag 'Wat ga je doen?' - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vasthaawe wè ge hèt èn vatte wè ge krèège kunt, ist elfde gebod
vat
zelfstandig naamwoord - WBD - koeschep, schep zonder steel om voer uit de koeketel te scheppen - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge zèèt en hèlleg vat zonder bojem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand aan tafel per abuis een tweede keer wil bidden - WTT 2023 - voorgaande duiding van Mandos is zeer twijfelachteig
vat
zelfstandig naamwoord
graanmaat
(anno 1572), gelijk aan - Lodewijk van Dorrus Misters - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 Oude brouwerijen in Tilburg; Nieuwe Tilburgsche Courant 23-6-1951)
vatte
werkwoord, sterk vatte - viet - gevat ie steeds kort - WTT 2020 - De verleden tijd lijkt recentelijk (2007) voor te komen als 'vatte': Dan liep ze nor de schouw/ èn vatte daor en dôos/ waorin segaare zaate,/ waor hij der êen van kôos. (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007) - Audio-opname 1978 - èn dan liet hij em mar lòs want hij vatte aatij de grotsten deugniet hè... (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) ►KLIK HIER om het bestand te beluisteren - Dialectenquête 1887 Willems - vatte - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Toe, vatter nog êene. - Kom, neem er nog eentje. - A.J.A.C. van Delft - "Hij is in de wol geverfd" zegt men, evenals: "Er vat niks op", van iemand die zich nergens aan stoort en z'n gang gaat. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) - Och, zôo heej ieder jaorgetij / iets wè ge wèl wardeert/ agget mar vat zôo asset komt/ èn nie veul lammenteert (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Joargetij) - Pierre van Beek - Hij kós zene jas vatte - hij werd ontslagen (Tilburgse Taaklplastiek 170) - Pierre van Beek - (gevleugeld woord van wijlen Kupke Wagemans) Vat ze zó as ze zèèn, want aanders krèèder gin. (Tilburgse Taaklplastiek 731124) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ze hèn em nôot nie kunne vatte - ze hebben hem nooit kunnen pakken - In un kefeeke der êene vatten om den dorst te lesse (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - De tèèd die vloog dan en vur degger èèrg in hadt stonde in extase elkaar te kussen en te vatten. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - Dè haawt ie nôot vol en is ons Lia van dieje kèrel, dieje snotneus verlost, dòchte die baozige aawere zusters, dieter zelf aaltij neffe gevat han. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - WBD - III.4.2:57 'vatten' - grijpen door roofdieren; ook genoemd; 'klampen' of vangen - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vatte (krt. 32 en blz. 169) - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vatten - pakken - WBD - III.3.1:352 'vatten' = betrappen; 353 'vatten' = arresteren - WBD - III.1.2:81 'vatten' = heffen; ook 'heffen' - WBD - III.1.2:87 'vatten = pakken, voor de dag halen - WBD - III.1.2:89 'vatten' = grijpen (naar) - WBD - III.1.2:90 'vatten' = weggrissen; ook: 'gritsen, ritsen, ratsen' - WBD - III.1.2:100 'vatten' = omvamen, omarmen - WBD - III.1.2:128 'zijn (de) biezen vatten' = op de loop gaan - WBD - III.1.2:294 'een kou vatten = een verkoudheid hebben - WBD - III.1.4:32 'vasten' = begrijpen - WBD - III.1.4:376 'er vijf vatten' = even ophouden met werken - WBD - III.3.1:373 vatten = inbeslagneming
vattesgerêed
bijwoord klaar om te pakken, bij de hand. onder handbereik - Cees Robben - Mn portemenee laag toch vattesgereed... (19860613)
vèdder
bijwoord verder - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - zene mooter is kepòt; hij kan nie vèdder - Tillie B.(pseudoniem van Nicole van Wagenberg), uit een column van haar website Tilburgs Taolbuuroo, 2012 - Vèdderop staon gezèllege terasse klaor.
vèdderèst bijwoord, samentrekking voor de (verdere) rest - Vur de vèdderrèst (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Jè, èn vur de vèdderrèst ist in de wèèreld toch ammel 'ne grôoten bout. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
veebonk
zel - WBD - veearts - WNT - VEEBONK - (schertsend) student in de veeartsenijkunde
vèèchte werkwoord, sterk vechten vèèchte - vocht - gevochte èè steeds lang - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ze vèèchten as keetelbuunders = ze maken hevig ruzie. - Kernkamp, Bezorging Dialectenquête 1879 - ze hebbe mi mekoar gevochte - Dialectenquête 1887 Willems - dieje vènt die mòkte hil de wèèreld ònt vèèchte - WBD - III.3.1:238 vechten', 'bal, heksenketel' = ruzie - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèèchte - vocht - gevochte - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. intr. 'vaechten' - vechten - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vèèchte ww - vechten
vèèf telwoord vijf - Dialectenquête 1887 Willems - der waare vèèf prèèze - Cees Robben - Van de mèèrege om vèèf uure (19640605) - Lechim - Irst smèèrges lèkker vèèf van rôod/ smiddags nòr Willem II./ Èn saoves meej en flèske bier/ goed lui bij de TeeVee. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Enen dag fèèn allêen) [biljartspel: vijf over rood] - Dialectenquête 1887 Willems - ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn ópgedrónke - Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - en tientje of vèèf = Jos Donders (blz. 34) - WBD - III.3.1:154 'vijfke' = kwartje - WBD - III.2.1:391 'vijf vatten' = een (middag)dutje doen - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vèèf (krt. 25)
Kaart uit:
A.A. Weijnen, Onderzoek
naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937
vêeg bijvoeglijk naamwoord, bijwoord veeg, hachelijk, netelig, gevaarlijk - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zo vêeg as en lèùs op ene kam (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek '73) - variant: as en vèèreke óp enen bak (gezegd van een mestvarken) - WBD - III.1.4:l48 'veeg' = bijdehand (van een vrouv); ook: 'handige veeg' - WNT - VEEG (V) 8) - gevaarlijk hachelijk, netelig, bedenkelijk, slecht
vèèg zelfstandig naamwoord 1. vijg vijg, zowel voor de vrucht van de vijgeboom als van de dadelpalm , ook 'smèrlap of 'veègedaal' genoemd - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - 'Ieder zene meug', zi den boer, èn hij fraat vèège. - WBD - III.2.3:173 'vijg' = dadel, ook 'dadel' of 'vijgendaal - Pierre van Beek Komt men "als Jan met kraaien naor de mert (markt)" of "mee vijgen nao Paosen" dan is men met zijn voorstel te laat. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant donderdag 11 mei 1950) 2. veeg
- Hier is dieje bandiet van ons, assie
nie löstert, gift em mar un vèèg vèège werkwoord, zwak vegen
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - de billen afvegen na de stoelgang - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Hij blaost wel hoog van de toren, mar môt ôk veege assie gedaon hee (23-02-1972) - WBD - III.2.1:295 'vegen' = idem
vèègedaal zelfstandig naamwoord vijg, zowel voor de vrucht van de dadelpalm als van de vijgeboom, ook smèrlap genoemd - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vijgedalen - dadels" - WBD - III.2.3:173 'vijgendaal' = dadel; ook 'vijg' of 'dadel - WNT - vijgedalen, in Zeeuwse dialecten voor 'gekonfijte dadels(Ghijsen) - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vijgedaol - dadel (wmbr.)
vèègsel zelfstandig naamwoord veegsel - WBD II:1012 - vèègsel, weefselafval
Veejendeej zelfstandig naamwoord Warenhuis Vroom & Dreesmann - Tillie B. (pseudoniem van Nicole van Wagenberg), uit een column van haar website Tilburgs Taolbuuroo, 2012 - Toen ik linksaaf de VeejènDeej inschoot, de kòrste roete nòr de fietsekèlder, moes ik tòch èffe stòppe.
vèèl, vèltje zelfstandig naamwoord en verkleinwoord vijl, vijltje - WBD - vijl (waarmee men de onderkant van een krabber scherp maakt)
vèèle werkwoord, zwak vijlen - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèèle - vèlde - gevèld, met vocaalkrimping. - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vèlt - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèèle - gij/hij vèlt
vèène werkwoord, sterk vinden vèène - von / vonde - gevonde met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vènt - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 73) ik vèèner niks aon / ik vin der niks aon - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Dees straot tèène zuldet wèl vèène. - Aan het eind van deze straat zul je het wel vinden. - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veine: Dè vein ik ôok; ge veindt; veiner; nergens te veinen. - Cees Robben - hum vèèn ik mar unne aorige... (19860328) - Cees Robben - Hoe hedde gij t toch kunne vèine..? (19561222) - Kernkamp, Bezorging Dialectenquête 1879 - vêne (ê als in Frans même) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kundem nie vèène? hij wont de straot tèène - Stadsnieuws - Hij zòcht ooveral mar hij kos et nie vèène. (100310) - WBD - III.1.4:47 'vinden' = bevinden, menen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIJNEN - vinden, Frans trouver - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VIJNNEN, voor vinnen, vinden, is hier algemeen onder de lanslieden. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.tr. 'vijnnen, vijnden' - vinden - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVONNEN: 3e hoofdvorm van 'vijnen' - WNT - VINDEN, vinnen; in dial. VIJNDEN
vèèner, vènder zelfstandig naamwoord vinder - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vinder
vèèr, virke, vèrke zelfstandig naamwoord en verkleinwoorden veer, veertje - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vêre - veren (ê als in Frans même) - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ene paauw heej schoon vèère. Uitdrukkingen - Cees Robben - Die gin veer van dr lippen kos blaoze... (19580201) [Die straatarm was.] - Hessels 2020 - Op ziekenbezoek geweest en het gaat nog niet zo best met de patiënt: - hij kos nòg gin vèèr van zen lippe blaoze! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ze hèbben em zen vèèren ötgetrókke (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek 73) - de molen staat zonder wieken; hij heeft geen kracht meer Aanvullende bronnen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEER en VÈÈR znw.v. - veder, pluim
vèèrdeg, vèrreg bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vaardig - WNT - VAARDIG, veerdig; gewestelijk komen ook vormen voor met synkope van de d
vèère
- Rolf Janssen;
We hebben gezongen en niks gehad (1984) - vèère
kusses werkwoord, zwak - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèère, (hij) vèèrt; gevèèrd
vèèrefmister
vèèrege werkwoord, zwak - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vergen, eisen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - Dè vèèregt nogal wè. - Dat vraagt nogal wat.
Ill. Rolf Janssen
Ill. Tijs Dorenbosch
vèèreke zelfstandig naamwoord varken - Dialectenquête 1887 Willems - 'vairkens' - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrreke - varken (è = scherplang) - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ik lus van hilt vèèreke' - ik eet van alles mee - Audio-opname 1978 Dhr. Bertens Heej Toon òf Lewie òf onverschilleg wie twa: Ge krèègt ene frut as ge et vèèreke zen gat kust èn zôo ging dè witte nie. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels) - Audioregistratie 1978 - èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt in de kènderwaoge in ene zak! (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) ► Klik hier voor audiofragment - Ammòl hielde ze knèène/ Soms ok un vèèreke in un kot Uit: De wèèvers van Tilburg, Ad van den Boom, circa 2005 - Cees Robben - t Vèèreke (...) vrukt en trekt (19590509) - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Zèt mar een pèt op tusse de vèèrekes Gezegd tegen een lelijkerd zodat hij herkend kan worden tussen de varkensWBD - vèrke, Hasselt: vèèreke; kuus; Hasselt krolstèrt' - WBD - vèèreke of 'vèrken' - vrouwelijk varken, ook genoemd 'zeug', 'zuig', zog, zòg, of kuus - WBD - lôopvèèreke - big van acht tot twaalf weken, ook drift genoemd - WBD - vèerekeston - ton om gekookt varkensvoer in te bewaren - WBD - Hasselt 'vèèrekesmaand' - biggenmand (langwerpig, gevlochten) - WBD - vèrke, verken, kuus kuus roep- en lokwoorden voor varkens - WBD - III.1.4:94 'varken' = beestachtige persoon - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'vaerken' - varken - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vèèrke zelfstandig naamwoord - varken Uitdrukkingen en gezegdes - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - en vèèreke meej nen baord is zèlde van goejen aord. - Cees Robben - [uitdrukking] Goed vur t vèèreke volop spek... Goed vur de meense.. mistal drek... - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Et wòrt goej weer, de vèèrekes niese Plagerig tegen iemand gezegd als die zojuist geniest heeft - Pierre van Beek - ieder vèèreke heej mar êen frutblaos (gez.) - Pierre van Beek - en blènd vèèreke vènt ok nog wel is enen eekel' (Tilburgse Taalplastiek 136) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - as de vèèrekes niese, krèègeme goej weer (- Gezegde: als er iem. niest) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - nòr et vèèreke gòn kèèke - na sluitingstijd in de keuken van het café een borreltje drinken - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - ge kunt vur zon stukske wòrst gin heel vèèreke kôope - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ge snijt gin twee ruggen öt êen vèèreke (geen dubbel profijt) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et komt vanzelf trug', zi den boer, èn hij gaaf zen vèèrekes spèk ('72) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'we zulle dè vèèreke wèl waase, zi den boer, èn hij douwde den doomienee in de mistput Pissebed - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - wilde vairkes pissebedden Overdrachtelijk - Dè was in vèrken daor was de Witte van Ernest Claos nog in braaf mènneke bij. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Hij is nie gewôôn lillik, mar ordiniair lillik en zij is verkens-brutaol (23-10-1963) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, As ze jouwe kop op n vèèrken zette, zon zeggen det t bistje ziek was (16-01-1975) - Cees Robben - As t vant vèèreke is dan lus ik t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè kan ik nie pruimen... (19660204) [Robben gebruikt alles van het varken lusten om uit te drukken dat een jongen daarmee een man is] Over de varkensslacht
- Cees Robben - t Vèèreke dè gilt... ochot... (19590509) Over varkensvlees
- Cees Robben - Wè zult is, mevrouw?.. Dè is n vèèreke wè gelèèk in
de frut zit.. Mar wel lekker... (19841207)
- Cees Robben - Ik gao wè spelle krabbe want ik mot t vèèreke nog
strössele.. (19760618) [dennennaalden verzamelen om als ondergrond
te dienen in het varkenskot]
Schilderij: Barant Fabritius - 17de eeuw - Varkensslager aan het werk en kind met varkensblaas
► Hoe het vèèreke aan zijn staartje kwam - Dialectvoordracht op rijm, opgetekend door Nico Verhoof (op CuBra) ► De varkensdossiers van het WTT
vèèrekesbak vèèrekesbèèvert zelfstandig naamwoord - Informant Toine Raaijmakers - 2e pinksterdag te Loon op Zand - WTT 2023 - In Loon op Zand wordt de bedevaart naar Sint Antonius nog in stand gehouden. Het gaat hier om Antonius Abt, die vaak wordt afgebeeld met een varken aan zijn voeten.
vèèrekesèèrpel zelfstandig naamwoord, zowel enkelvoud als meervoud - A.J.A.C. van Delft - "As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - slechte aardappelen, goed genoeg als varkensvoer: kuusèèrpel
vèèrekesgat zelfstandig naamwoord varkensgat, achterwerk van een varken - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'snij een stuk van t vèrkesgat
vèèrekesknöst zelfstandig naamwoord scheldwoord voor een dikkop, een eigenwijzerik - Cees Robben - Hij lee m'ammol uit-te-schèène vur vèèrekes-knöst en zult-bommerel... (19670609)
Afbeelding uit: Rijke oogst van schrale grond, tentoonstellingscatalogus Noordbrabants Museum, 1991
Onbekende illustrator - bron: Geheugen van Nederland
vèèrekeskôoj zelfstandig naamwoord - Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) - De kannen ston daor altij gereed in 't gruunhok, neffen de verkenskooi. Ik vat ze daor en rij dan wir deur zonder 'n sterveling te zien, mar vandemèrge hè'k buurt gekrege. - WBD - varkenshok, ook vèèrekesstal' genoemd - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. - varkenskooi
Onbekende schilder - collectie Rijksmuseum
zelfstandig naamwoord varkenskop kop van het varken 1 als bestanddeel van gerechten - G.H. Dexters - Sint-Markoen en 't Sint-Markoenzeer; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 -Te Weert en de Neerglabbeek mogen de Sint-Markoenlijders geen varkenskop eten. Men hoort er vaak zeggen: Die of die mag van den kop niet eten!
Schilderij van Johannes Hari - Nachtkwartier te Molodetschno uit de terugtocht van Napoleon uit Rusland (1812-1820) & detail
2 in vergelijking met het uiterlijk van een mens
- Cees Robben - En as jouwe kop op un vèèreke stond... zôdde denken det bisje ziek was... (Prent van de week 17-12-1965)
- Cees Robben - Ge het n schôon kiendje Sjaan, mar oewen kuus doet beter... ze trekke wel op mekaar, daor nie van... (Prent van de week 7-9-1979)
- Cees Robben - Is den baos thuis..? Hij zit bij de vèèrekes Die meej die pet op die isset. (Prent van de week 8-2-1963) - Naarus (1940) column in Groot Tilburg - Hier [op de markt] spraak ik ok zon boerke aon, eigeluk méér omdet ie zon grappige snuut ha, dan wel om [iets van hem] te koope. Hij ha vèrkeseugskes en n nuske om te laache. t Irste stukske was normaol, mar dan veraanderde ut ineens van richting; dè twidde mupke stond er hoks bovenop mee innen knik, en in dè vurste stukske was n butske, net of dè nuske van stopverf gewist waar en desse daor zoo is mee dre vinger ingedouwd han. 3 als offergave aan kerk of kapel; met name in Vlaanderen - Jeanne Defoer in Brabantsche Folklore, 1927 - Op Sint Antoniusdag te Zetrud-Lumay (een gebruik dat, sedert een vijftigtal jaren verdwenen is). - Jaarlijks op den feestdag van den H. Antonius (17 Januari) brachten de inwoners van Zetrud een grooten varkenskop naar de kapel van O. L. Vrouw van Goeden bijstand. Iederen Zaterdag gedurende den Winter verkocht de koster aan den meestbiedende hetgeen er in den loop van de week geofferd werd [in de vorm van levende dieren of vleeswaren]. Een varkenskop werd gewoonlijk aan 8, soms ook aan 13 sollen verkocht ; ook waren het meestal de inwoners zelf die terugkochten hetgeen zij geofferd hadden, toch gebeurde het wel eens dat een vreemdeling er mede vandoor ging. De heer pastoor gebruikte de opbrengst van dezen verkoop om HH. Missen ter eere van Sint Antonius op te dragen. ln deze kapel bezit men relikwieën van den H. Antonius abt. - R. van Weddingen, in Brabantsche Folklore, 192, Een folkloristische kijk op de Allerheiligen Kapel te Diest DE H. ANTONIUS abt is weer een lievelingsheilige der landelijke bevolking. Beter gekend als Antonius met zijn verken staat hij [in de kapel in Diest] afgebeeld in monnikspij met een boek in de hand en vergezeld van een zwijn met een bel om den hals. Wordt heden ten dage nog druk gediend tegen alle kwalen en ziekten onder de varkens . Tot voor enkele jaren werd in de Kapel, ter eere van dezen heilige, vele levende biggen en varkenskoppen geofferd. - Fr. Hendrickx, in: Brabantsche folklore, jrg. 1931- Een derde Heilige, die eveneens eertijds [in de kerk van Melkwezer] veel meer gevierd werd dan nu, is de H. Antonius Abt (feest 17 Januari), wiens modern beeld in de kerk bestaat. Alhoewel we weten, dat er tijdens pastoor Janssens nog een hoogmis gecelebreerd werd « met zeven heeren », kwam er toch nooit veel volk, uitgenomen van Orsmaal. Nog steeds wordt het volgende gebruik in eere gehouden : stukken van het varken, vooral koppen, worden mee naar de kerk gebracht en na de mis bij opbod verkocht. Men brengt zooveel niet meer mede als vroeger doch meestal offert nu de kooper, na betaald te hebben, den kop in kwestie en deze wordt dan opnieuw opgeroepen. Aldus wordt eenzelfde kop meermaals verkocht. De opbrengst is voor den pastoor, die er soms een mis voor leest. - A. Vanderstiche, - De Kerk van St.-Genesius-Rode; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 - Tot voor eenige jaren bestond het gebruik te Rode, na de hoogmis nevens de kerkdeur, sommige zaken te verkoopen, waarvan de opbrengst geofferd werd om een genezing te bekomen, tot dankbetuiging voor allerlei zaken, enz. Varkenskop, hesp, kiek, konijnof ander gedierte werd te koop aangeboden. Indien het bod te laag scheen, kocht de voorsteller zijn offer zelf af en schonk daarna de som aan den gekozen heilige der kerk. De veldwachter gelastte zich meerendeels met dit werk.
Varkenskop (mogelijk geprepareerd) achter een vensterraam in de Poststraat; Tilburg 2014. Foto: Ed Schilders
vèèrekeslomp zelfstandig naamwoord zeer lomp - Cees Robben - Vèèrkes-lomp.. Mar toch gehaaid (19610609) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord en bijwoord - varkenslopm, geweldig lomp - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSLOMP - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - uit der mate lomp
Afbeelding uit Kroniek van de Kempen - 1990
vèèrekesmeule zelfstandig naamwoord - WBD - aardappelmolen (werktuig waarmee gekookte aardappelen tot puree worden gemalen, dienend als varkensvoer) - WBD - vèèrekesmeujle
vèèrekesmèrt zelfstandig naamwoord varkensmarkt - Audioregistratie 1978 - èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt in de kènderwaoge in ene zak! (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
vèèrekespotje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord varkenspootje - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verkespootjes' - Ed Schilders, Wè zeetie?, Website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009 - Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa.
vèèrekesring zelfstandig naamwoord - WBD - neusring (van een varken)
Uithangbord van de thuisbasis van carnavalsvereniging De vèrrekesstaawers - foto CuBra 2021.
vèèrekesstaawer zelfstandig naamwoord varkenshoeder; naam van een carnavalsvereniging in Tilburg - Kernkamp, Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrrekesstaauwer - varkenshoeder - Cees Robben - Ôôk meej karneval doen de vèèrekesstaauwers dr bist... (datum onbekend) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSSTOUWER zelfstandig naamwoord mannelijk - varkensdrijver, een man die jonge varkens ronddrijft om ze te verkopen
zelfstandig naamwoord varkensstraat - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'der is ene krul meer in', zi den boer, 'as in ene rèèchte vèèrekesstèrt - als reactie op een snoeverige opmerking (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs Dialect, 1916)
Een varkensvanger; foto: Katholieke Illustratie, ca. 1930
vèèrekesvanger zelfstandig naamwoord varkensvanger - uitdrukking - 'Ginne vèèrkesvanger' - iemand die geen O-benen heeft (zie afbeelding).
vèèrekesvruut zelfstandig naamwoord varkensvroet, vroet = smuit ook scheldwoord m.b.t. een gezicht
werkwoord, zwak verven - Dialectenquête 1887 Willems - vèrreve vèrrefde gevèrrefd; ik vèrref - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verven, opmaken, schminken - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Wè-s se tòch wit gevèèrefd! - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. + intr. verven 1) schilderen, 2) hetzelfde als 'blauwverven'
Het
zogenaamde stukverven - foto uit: Jan Commandeur e.a., Ge
waart mar arbeider; 1981
vèèrever zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - (textiel) stukkenverver, bediener verfmachine
vèèring vèèrs zelfstandig naamwoord vaars, jonge koe - Dialectenquête 1887 Willems - vaole 'vo:ze' ziede nie veul langs dees kaante - vale vaarzen ziet men hier niet veel - WBD - jonge koe, ook genoemd: 'vejrs', 'vaors', 'kalfveers', 'kalfmaol' - WBD - koe die voor de eerste keer drachtig is, ook 'maol' genoemd - WBD - vèèrskalf - vrouwelijk kalf, ook genoemd: 'vèrskalf', 'vijrskalf' of 'kuuskalf' - WBD - kalfvèèrs - koe die kalven moet, ook genoemd: 'kalfkoej' - WBD - vètte vèèrs - vette vaars - WBD - koe die pas gekalfd heeft = vèèrs, of 'vérs'(bijvoeglijk naamwoord ) of 'vòrs'(bijvoeglijk naamwoord ), ofwel 'vòrse koej' of 'vorse' - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vä.rs, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'veers' - vaars - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEERS znw.v. - hetz. als Holl. vaars
vèèrskalf zelfstandig naamwoord - WBD - vrouwelijk kalf, ook genoemd: vèrskalf, vijrskalf, of 'kuuskalf' - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. veerskalf - vrouwelijk kalf - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÈÈRZEKALF znw.o. - kalf v. h. vrouwelijk geslacht; ook VÈÈRSKALF
Lakenverver in de 18e eeuw vèèrze zelfstandig naamwoord, meervoud van 'vèèrs', vaars kalveren - Audio-opname 1978 - èn dan daor gienderwèèd die koeje èn die vèèrze stonden ammel vaastgebonde (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) ►KLIK HIER om het bestand te beluisteren
vèèver zelfstandig naamwoord vijver - Cees Robben - verlichte vèèvers... (19590815)
vèfde telwoord vijfde - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 (blz. 3) - 'vevde'
Vèfhèùze toponiem Vijfhuizen (Tilburg Noord, Heikant) - Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
vèftien telwoord vijftien - Dialectenquête 1887 Willems - veftien - Grôot diktee van de Tilburgse taol 2008 - de Stichting Tilbörgse Taol bestao naa vèftien jaor
vekaansie zelfstandig naamwoord vakantie - Cees Robben - hedde gij vekaansie-geld... (19560804) - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vacaantie' - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ve(r)kansi, zelfstandig naamwoord vrouwelijk en mannelijk 've(r)kantie' - vakantie
vekeerdom bijwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - achterstevoren - WNT - VERKEERDOM - in tegengestelde richting, andersom
vèl, vèlle, vèlleke zelfstandig naamwoord, meevoudsvorm, verkleinde vorm vel, met name in de leerlooierij; zachte huid van een vrucht, ook schèl, schil of hèùd genoemd - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Waor zittie? - In zen vèl as ie nie gestrupt is [dooddoener]
- WBD - vèl - huid (onbewerkt) - WBD - schaopevèl - schapevel, schapehuid - WBD - blòtvèlleke - blootvelletje, de gehaarde en gevleesde huid; (II 609) - WBD - lèèmvèl - lijmvleeskoek (II 611) - WBD - zuurvèl - zuurvel, benaming voor de met zuren behandelde bloot (II 622) - WBD - III.2.3:152 'vel' = schil, ook velletje', 'huid' Afjacht - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Òf ge wòrst lust? Dan kunde vèlle schèète! Als je worst eet, kun je velletjes poepen; afjacht, plagerig gezegd als iemand vraagt om een herhaling van wat je net gezegd hebt - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vèl zelfstandig naamwoord - vel; waor is ie? in z'n vèl assie nie gestrupt is.
vèld zelfstandig naamwoord veld - Cees Robben - Ze gonk te veld... (19600219) - ...èn gong al in de vurverkôop/ vur zónne jas te vèld. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè was et êenigste dè paaste) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te vèld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten - WBD - III.4.4:137 'open veld' = veld, ook 'land', 'akker' - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vält znw.o. - veld; verbinding 'te väld; te väld stoon (van gewassen gezegd), te väld goon (um e pärd, um 'n vraauw enz.) erop uitstappen, op iets uitgaan. - WNT - XVIII 1460: (Thans alleen in Z.-Nederl.) TE VELDE. (Gewest.) Te veld gaan - uitgaan.// Te veld gaan, te veld zijn: dit wordt van alle uitgaan gezeid (ca. 1774). - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - veld zelfstandig naamwoord - veld; te vèld gaon - erop uitgaan.
vèldwaachter zelfstandig naamwoord veldwachter - WTT 2018 - hier figuurlijk gebruikt: een borrelglaasje zonder voetje, zodat de cafébezoeker, i.c. de veldwachter, zijn glaasje niet kon neerzetten, en men hem derhalve comform de opzet weer spoedig kwijt was. - Frans Verbunt (1996) - vèldwaachterke - borrelglaasje zonder voet
vèlleg, vèèleg, vèllig bijvoeglijk naamwoord, bijwoord veilig - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veilig - Die grote lummels die et lèève van dè buurmenneke verpestte, blêeve wel op vèllige afstand. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
vèlleghèd zelfstandig naamwoord veiligheid - De liste jaore zuuke veul èèrme sukkelèèrs öt hil de wèèreld bij ons de vèllèghed, die ze bij hullie tèùs nie krêege. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000) - Stadsnieuws - Tis teegesworreg niemir vèlleg in de straot (150807)
Vellen bloten - Kasper Luyken
vèllekesblôoterij zelfstandig naamwoord velletjesbloterij, vellen bloten - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - leerlooierij Frans Verbunt (1996) - plaats waar huiden ontdaan worden van vleesresten en vliezen
Vellen bloten - foto: Regionaal Archief Tilburg
vèlling zelfstandig naamwoord velg (van een wiel) - WBD - (II:2769) véling' - velg, velgsegment. - WNT - Velling II.5 - Ring gevormd door de onder 1) genoemde houten onderdeelen; houten (later metalen enz.) buitenrand van het wiel, waarom de band zit. - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
vèlt, vèlde werkwoord, persoonsvorm van vèèle vijlt, vijlde tegenwoordige tijd, sing., resp. verleden tijd van 'vèèle', met vocaalkrimping - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèlt, 3e p. enk. van 'vèèle (vijlen)
vèltje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vèèl vijltje
Ill. Kaart Diederik Zijnen
Et Vèn toponiem Het Ven tegenwoordig het Piusplein
venaagt, venaacht bijwoord vannacht - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Dè zi ons Keej venaacht ôok! Bij een opmerking die dubbelzinnig kan worden opgevat verwijzen naar de exploten afgelopen nacht in het echtelijk bed.
venaovend bijwoord vanavond - Grôot diktee van de Tilburgse taol 2006 - lòmme dè venaovend hier ok mar es perbeere
vendaog bijwoord vandaag - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 97) gaode vandaog nie kaorte? - Dialectenquête 1887 Willems - gaode gij vendaog nie kaorte? et is wèèrm gewist vendaog - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'den trubbel drukt me zwaor vendaog' - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - vendaog òf mèèrege krèège we nòg en pak slaog erbij! ►Klik hier om dit bestand te beluisteren - Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 Wè is vendaog den dag nòg oud? - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vandaag, heden
vènder, vèèner zelfstandig naamwoord vinder - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verliezer èn vènder - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veiner
venèèneg bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - venijnig - WBD - 3.1:298 'venijnig' = vinnig - WBD - 3.1:99 'venijnig zijn' = snauwen - WBD - III.1.4:228 'venijnig' = boos
venèèges bijwoord vanzelf, van eigen(s) - Dan wòrret venèèges enen bôom meej en hart vur onze stad. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website Tilburgs Taolbuuroo, 2012)
Chlidonias niger - wikipedia vènkraaj zelfstandig naamwoord - WBD - III.4.1:216 'venkraai' - zwarte stern (Chlidonias niger)
vènster zelfstandig naamwoord venster, luik uit Franse fenêtre - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Hij slôot de vènsters vruug. - Hij deed de vensterluiken vroeg dicht. Uitdrukkingen - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Hij zit ginnen boer in zen venster. - uitdr. Hij zit niemand in de weg. - Hessels 2020 - Ergens netjes parkerend: - hier stòn we ginnen boer in zen vènster! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER - Pierre van Beek - in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest (m.b.t. een thuiswever Samenstellingen - WBD - vèstergat - stalraampje in de schouw (in de brandmuur naast de haard; men kan erdoor in de stal kijken) - WBD - schórvènster - schelfdeur (deur naar de hooizolder)
vènt werkwoordsvorm 2e + 3e persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd van 'vèène', met vocaalkrimping gij, hij, zij vènt - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - De gebiedende wijs is: vènt zelfstandig naamwoord - WBD - III.3.1:21 'vent' = man - WBD - III.2.2:87 'vent' = echtgenoot
ver- voorvoegsel in het bijzonder als voorvoegsel bij verbasterde Franse werkwoorden
►veraltereerd
►verinneweere, verrinneweere
veraandere werkwoord, zwak veranderen - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veraanderen; veraandering - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'veraandere, veraanere' - WBD - III.2.2:4 'verandering' = menstruatie
veraase werkwoord, zwak verrassen - Dialectenquête 1887 Willems - verrasse - verraaste - verraast; ik verraas, gij/hij verraast - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'veraase' - verrassen - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verraast
veraawere werkwoord, zwak verouderen - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veraauwere
werkwoord, zwak beledigen, krenkend behandelen vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse 'affronter' (beledigen) - Cees Robben - Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief zèèd... Mar ik raok wel al mn kiepe kwèèd... (19790713) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 04 27 - Ik wosse nie veraffronteere. - WBD - III.3.1:300 'affronteren = smalen - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ofgronteren - voor het hoofi stoten (dr.) - WNT - VERAFFRONTEREN - (volkstaal) voor het hoofd stooten, beledigen, krenkend behandelen
bijvoeglijk naamwoord vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse 'altérer' (verbleken, bederven) - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), 'De nuuwe dokter', feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 17-2-1940 - En ze troonde den dokter mee naor d'r huis en d'r kneveltje stond overeind van veraltereerdheid... - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verschrokken, beroerd, bewogen - WNT - VERALTEREERD - bijvoeglijk naamwoord van zijn stuk gebracht, verbouwereerd, verschrikt, ontroerd.
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
werkwoord, zwak verzekeren vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse 'assurer' (verzekeren) - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè verastereer ik oe'; 'ik verastereer oe dè ....' - Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant, 2-2-1950 - Ik ben nog mar rond de veftig maar ik kan oe verassereren, dè 't lezen van toestanden van vruger me hil veul goed doe.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
59 09 11 - De meensen in Jerusalem / Heurde naauw pèrmeteren: voltooid deelwoord - Pierre van Beek - Als iemand tegen brand verzekerd is, heet hij "verastereerd" (assurantie). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) - Cees Robben - Ik ben (...) goed verastereerd (19760514) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 08 25 - "Dè huis was twaalef duuzend wèrd, / Heb ik gekonsteteerd / Mar 't was wel vèf kere zò hòòg / Bij ons verassereerd." - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - bè wèffere braandastraasie zèède gè verasteraard? [sic] - Stadsnieuws - Teegen en kaoj schonmoeder kunde oewèège nie verassereere (081006) - kZèè hil goed verasterêerd./ As et himmòl in de fik gao,/ èn der strak dus niks mir stao,/ krèèg ik flink wè ötgekêerd. (Henriëtte Vunderink, verraoje boel, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verassureren' - assureren, verzekeren - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERASSURÉEREN - verzekeren tegen brandschade, op het leven, enz. - WNT - VERASSUREEREN - als contaminatie met 'verzekeren'
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
verballemonde, verbèllemonde, verbèllemonte werkwoord, zwak verwaarlozen, verslonzen, kapot maken Etymologie - Hans Heestermans, Onze Taal, jaargang 1996 - Het is zoveel als wat gewestelijk ook wel wordt aangeduid met verrinneweren. Kapotmaken dus. Maar verbalemonden is sterker dan verrinneweren. Het heeft het aspect in zich van verwoesting en moedwilligheid. [...] De herkomst van verbalemonden [...] is interessant. Vanaf de Middeleeuwen tot in de 19de eeuw werd het gebruikt voor als voogd het goed van een onmondig kind verkwisten. Die betekenis laat al zien hoe het woord is gevormd. Het is opgebouwd uit ver-, zoals in verfransen, Frans worden, zich aanpassen aan de Franse levensstijl, en balmond of baalmond. Maar wat is een balmond? Dat is een slechte voogd. In een ver verleden bestond er een woord bal dat slecht betekende. Denk maar aan baldadig, een slechte daad doende, aan balorig, slecht willende horen en derhalve tegendraads, en aan balsturig, slecht te sturen en dus ongezeglijk. Het woord mond staat voor voogd. We zien het nog terug in het Duitse Vormund, dat ook voogd betekent. - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ge moet oew nuuw fiets nie verballemonde - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "hij ziet er zoo verbellemond uit - afgetakeld" - A.J.A.C. van Delft - "Men mag goeie spullen niet verbellemonte." Dit is: Men mag goed huisraad of gereedschap niet verwaarlozen en er slordig mee omgaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) - Cees Robben - Heddum nie verbellemont... (19570119) - WBD - III.3.1:209 'verballemonden', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, vergooien' = verkwisten - verballemónde - verballemóndde - verballemónd - WBD - III.1.4:14 'verbalemonden' = veronachtzamen - WBD - III.1.4.340 'verbalemonden' = het lelijk laten liggen - WBD - III.1.4:372 verbalemonden' = verkeerd handelen - WBD - III.4.4:319 'verbalemonden = vernielen - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verbellemonte, verballemonde - laten vervallen, ruïneren - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'verballemònte' ww. - verwaarlozen, verslonzen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBALEMONDEN - kleederen of andere dingen schenden en bederven - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VERBAALMONDEN, voor veronachtzamen. Baalmond = slechte voogd. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERBELLEMONDEN (verbèllemonde) ov. ww - verwaarlozen. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verbellemonden' - slecht beheren, verwaarlozen, verslonzen
verbaol, verbòltje zelfstandig naamwoord verbaal (proces-verbaal) - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verbaol - WBD - III.3.l:351 'verbaal' = proces-verbaal
verbaoze werkwoord, zwak verbazen - WBD - III.1.4:292 'verbaasd' = stomverbaasd; ook 'verbouwereerd'
verbèrrege werkwoord, sterk verbergen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vebèèrege' - Dialectenquête 1887 Willems - verbèrrege - verbórg - verbörge - Hij verbèèrgde ze. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
verbeure werkwoord, zwak verbeuren, verliezen - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - niks òn verbeurd, nen hôop trubbel in en klèèn költje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - antwoord van een oud persoon wie op het gevaar voor zijn leven gewezen wordt - WNT - VERBEUREN - 4) door eigen schuld iets waardevols, resp. het recht er op of het genot er van, rechtens verliezen.
verbieje werkwoord, sterk verbieden - Dialectenquête 1887 Willems - verbieje - verbój - verbóje; ik verbie, gij verbiejt, hij verbiet - WBD - III.1.4:338 'verbieden = ingrijpen; ook 'gebieden - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.tr. + intr. - verbieden - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBIE(D)EN - 'het verbiedt' -het is af te keuren. Te veul eten verbiedt - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verbieje ww - verbieden
verbilde werkwoord, zwak verbeelden, voorstellen - Dialectenquête 1887 Willems - verbilde - verbildde - verbild - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verbilde - ww - voorstellen
verbilding zelfstandig naamwoord - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - verwaandheid - Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - verwaandheid, inbeelding
verblèèf zelfstandig naamwoord verblijf - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBLIJF znw.o. Gee(n) verblijf me(t) iet weten - geen blijf...
verblêeke werkwoord, zwak bleek worden vocaalkrimping - verblikt, verblikte, verblikt - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verbleken - WBD - III.4.4:316 'verbleken' = verschieten - Cees Robben - Wè uitgeblekt.. verblikt en schraol (19590912)
verblikt bijvoeglijk naamwoord verbleekt - Cees Robben - verblikte bilde, hòst vergaon [datum niet bekend]
verboje
- Cees Robben - Toen was t hier vebôje grond... (19540612) - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Die doe alles wè Gòd verbojen heej - Dat is een deugniet
verbòltje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van verbaol verbaaltje (klein proces-verbaal) - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verboltje
verbraande werkwoord, zwak verbranden - WBD - verbranden (gezegd van brood)
verbrasse werkwoord, zwak verbrassen - WBD - III.3.1:209 'verbrassen', 'verkwisten, opmaken, vergooien, verballemonden' = verkwisten
verdaampe werkwoord, zwak verdampen - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - et verdaamt - uit het cluster mpt wordt de p verzwegen.
verdaon
verdeele werkwoord, zwak verdelen - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdilt
verdeesd voltooid deelwoord, bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - oud geworden, achteruitgegaan [zonder etymologische verklaring]
verdeezeme bastaardvloek een van de vele varianten op 'verdoeme'; vergelijk verdorie, verdikkeme, etc. - We zullen verdezeme nie veur niks naor deez' nest zijn gekomen! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe dokter; feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 17-2-1940) ► Overzicht van bastaardvloeken
vèrders bijwoord verder - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - vèrders gin nuus - verder geen nieuws - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - 'verders - verder
werkwoord, zwak vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan waarschijnlijk een Frans werkwoord; vergelijk: destructie, vernieling - Frans Verbunt (1996) - verdèstrueerd - vernield - WNT - VERDESTRUEEREN - onherstelbare schade toebrengen
verdiep zelfstandig naamwoord verdieping - WBD - (III.2.1:74) verdiep, zolder
verdieping zelfstandig naamwoord verdieping - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - alles zit en verdieping te lêeg (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd van een vrouw met hangborsten en een hangbuik
werkwoord, zwak verweren, verdedigen vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse werkwoord 'défenser', verdedigen - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze kunnen der êge nie verdiffendère - zij kunnen zich niet verweren - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERDEFFENDÉEREN - verdedigen: z'n léven verdeffendéeren - WNT - VERDIFFENDEEREN (I) - verdefendeeren - de op het object gerichte aanvallen door physiek verweer (trachten) af (te) slaan, af (te) weren; zich verweren tegen; het opnemen voor, opkomen voor
verdimd bastaardvloek verdomme, verdomd, verdoemd - Ik heb zoo'n verdimde taanpent... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; t Spook; Nieuwe Tilburgsche Courant 3-1-1940) ►Overzicht van alle bastaardvloeken
verdimme
-
Jan Jaansen - "Goeie mergen, oome Teun, en hoe gao-g-et er nog mee,
meensch? We hebben elkaar al in 'n eeuwighei nie meer gezien!" "Wel
gadverdimme, bende gij 't of bende 't nie, of is 't oewen geest! Ik
daocht, dè ge al laank dood waart!" Hij liet z'nen appelvanger tegen
den boom staon en neep m'n haand zoo hard, dè'k et wel uit ha willen
roepen van de pent! Nee, oome Teun was nog bij lange nao nie dood,
verdimme nee, heurre. (uit: Naor Oome Teun, Nieuwe Tilburgsche
Courant, 24 februari 1940)
verdimmes bastaardvloek; verdommes; verdommen; verdoemen - Dè moet toch wel verdimmes schoon zijn! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; Nieuwe Tilburgsche Courant 10-12-1938) En et weeverke daocht: wè doe ik er mee, wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), n Weeverke schoot..., 1940)►Overzicht van alle bastaardvloeken
verdoen werkwoord, sterk verdoen, verdi(n), verdaon onnodig verbruiken wederkerende vorm: zenèège verdoen = zich ophangen - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'ik ga m'n eigen verdoen!; 'm'n vrouw gaat zich verdoen' - WBD - III.3.1.282 '(tijd) verdoen' = verbeuzelen
verdomd vloekwoord, van 'verdoemd' hier als bijwoordelijke uitdrukking - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 80 01 24 - / 't Waasse van m'n onderlèf / - Zee giest're óómen Dré - / Dè valt vur mèn mee hil die kaauw / Om de verdomd nie mee.
verdomme
verdôove werkwoord, zwak verdoven verdôove, verdôofde - verdôofd; geen vocaalkrimping
verdouwe werkwoord, zwak verdouwen, verduwen; opeten, schransen - Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit 't klokhuis van Brabant 9, 22-02-30 - Er waren tien worstenbrooikes de man gereserveerd mar omdè 't vrouwvolk er mistal zôveul nie lustte, zaag den braawer kaans er wel 'n stuk of vijftien te verdouwen.
verdrèève werkwoord, sterk verdrijven - verdrèève - verdrêef - verdreeve
verdrêûgd bijvoeglijk naamwoord - WBD - (van een koe) geleidelijk minder melk gevend - WBD - III.4.3:212 verdreuge - verwelken; ook genoemd: verslèbbere, verlèppe, verslènze, flèts wòre of wèg zèèn - WBD - III.2.3:159 'verdrogen' = rotten van appels
verduldig bijvoeglijk naamwoord geduldig eigenlijk geen dialect, maar in de gesproken taal langer in gebruik gebleven dan in de Standaardtaal - Een roestpraatje (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): we motten mar verduldig lijen.
verdwèène werkwoord, sterk verdwijnen verdwèène - verdwêen - verdweene in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdwènt - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verdwêne (ê van Frans tête)
verèèremoeje werkwoord, zwak in armoede geraken, verarmen, ergens moe van worden - Een roestpraatje (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867) - t verèrremoeit en t is mar geleuter. - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè ze vererremoeien' - Ons taol die gao verèèrremoeie/ heej Prins Claus list nòg gezeej. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kiendje heej tòch enen èège naom) - WBD - III.4.3:26 verèèrmoeje, c.q. wegkwijnen, niet tieren, niet aarden; voor het begrip 'niet gedijen' - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord 'verarmoed' - armoedig - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERARMOEIEN (met 'zijn') - in armoede vervallen; - WNT - VERARMOEDEN
verèèze werkwoord, sterk verrijzen - verrèèze - verrêes - verreeze (geen vocaalkrimping)
Sticker van een Tilburgse carnavalsvereniging. Maart 2019. Foto CuBra.
verèkkes, verèkt bijwoord buitengewoon, buitensporig, vervloekt, heel erg; eigenlijk: te ver uitgerekt - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - ge mòkt verèkt veul foute! - Cees Robben - t Was vurrekkes goed gaor... (19760820) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'verèkkes' - Mar verèkkes hard zèùpe, dè wèl. Jè, dè kunne ze dan wir wèl, van mèn belastingsènte. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'verrekkens' - hevig, buitengewoon - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - deelwoord bijvoeglijk naamwoord verrekt, vervloekt, verwenst
verèstert bijwoord
- WTT 2016 Mogelijk een contaminatie van verhest (= voltooid
deelwoord van verhessen) en verbijsterd. - WNT - Lemma Verhessen b. (Jag.) M. betr. t. wild: verontrusten en uit zijn jachtterrein verdrijven. Verhessen, weghetsen, verjagen
- HERMANS, Jagerswdb. [1947]. Als
men te veel jaeght verhest men de hasen, Jachtbedr. 13 [1636].
Wanneer een weiman te veel uit jagen gaat, verhest hij de hazen,
d.w.z. dat hij ze verontrust en uit zijn revier [jachtterrein]
verdrijft, JANSSENS, Jagerstaal 28 [1977]. vergallietoeter zelfstandig naamwoord bespotting de etymologie is niet duidelijk bekend - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - raar persoon
vergaon werkwoord, sterk vergaan vergaon - verging - vergaon (geen vocaalkrimping) - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - aanders had hil de boel vergaon
vergèère werkwoord, zwak vergaren, verzamelen geen vocaalkrimping - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vergaore, vergêere - vergaren, verdienen
vergeete werkwoord, sterk vergeten vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vergit - Dialectenquête 1887 Willems - vergeete - vergaat - vergeete - Dialectenquête 1887 Willems - ik hè dè vergeete = ik ben dat vergeten - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - '... vergit er t hemeltje nie'
vergeetmuts zelfstandig naamwoord vergeetachtig persoon - WBD III.1.4:21 - 'vergeetmuts', 'vergeettante' = vergeetachtig persoon; ook 'lobbes', 'droel'
vergèrder zelfstandig naamwoord vergaarder, verzamelaar - Cees Robben - [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106) - Pierre van Beek - (gezegde) irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor. (Tilburgse Taaklplastiek 127) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vergêerder' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGÈÈRDER zelfstandig naamwoord mannelijk - vergaarder, iem. die geld vergaart, spaarzaam leeft.
vergiese wederkerig werkwoord zich vergissen vergiese - vergieste - vergiest - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vergissen
vergimd, vergimme, vergimmes bestaardvloeken; van vergeven, vergeef me; zwakker dan verdimme zowel bijvoeglijk als bijwoordelijk gebruikt 1. vergimd
- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens
svd), Den jongen dokter, feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe
Tilburgsche Courant 22-4-1939 8-5-1939 - ...want over die dinger
is et zoo vergimd moeilijk praote... - Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 25 mei 1945 - Vergimd nog toe, des innen lilleken blunder
- Lechim (pseudoniem van Michel van de
Ven), De Tilburgse Koerier, 65 05 21 - Ge hèt r schòòne boeken bij
/ Mar ok vergimde slèchte. 2. vergimme - Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit t klokhuis van Brabant 3, 23-10-1929 - vergimme wè was 't er toch schoon! - Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek, uit: Uit 't Klokhuis van Brabant, Nwe. Tilb. Courant 1929 - Hij was zô kwaod as 't aachterste end van den duvel. Vergimme wè sakkerde-n-ie: hij was mee ginnen riek mir te voeieren! - Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945 - 't Lekt vergimme wel of detter utspres om gedaon wordt! - Cees Robben - Vergimme wè hokkem geknepen..! (19601202) 3. vergimmes(e) - bijvoeglijk gebruik van vergimme, en als bijwoord
- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens
svd), De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; Nieuwe Tilburgsche
Courant 17-12-1938 - ...die hee vergimmes schoon gezongen, heel
schoon! - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 03 07 - "Wè kompjoeters ammol kunne / Is toch wel vergimmes stèrk - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vergimmes, vergimd' bw - uitzonderlijk bijzonder - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Hè deej ut vergimmes goet' - Hij deed het bijzonder goed. ►Overzicht van alle bastaardvloeken
vergoeje werkwoord, zwak vergoeden korte oe - Dialectenquête 1887 Willems - vergoeje - vergoejde - vergoejd; ik vergoej, gij/hij vergoejt - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGOEIEN (ook: vergoien, vergoeien, verguien) - In het kaartspel: een kaart uitspelen of bijsmijten, die men niet zou mogen spelen hebben, omdat zij de tegenpartij ten goede komt.
vergôoje werkwoord, zwak vergooien - WBD - vergooje, verwerpen (abortus), uitdrijven van de vrucht voordat de normale draagtijd verstreken is; ook genoemd 'wèggooje' - WBD - III.3.1:209 'vergooien', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, verballemonden' (= verkwisten)
vergrôote werkwoord, zwak vergroten in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vergrot - Dialectenquête 1887 Willems - vergrôote - vergrotte - vergrot - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGROOTEN, met 'zijn - grooter worden.
verhaol, verhòltje zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm verhaal - WBD - III.3.1:250 'verhaal' = verhaal - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'verhaal' - ruimte, speling; (bijv.: tussen de eerste en de laatste mis op zondag) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERHAAL znw.o., geen mrv. - ruimte, spel, plaats, waarin iets moet bewegen of draaien; grijp, vat: verhaal hebben op iemand.
verhapzakke werkwoord, zwak
verhèstering zelfstandig naamwoord uit het werkwoord verhaasten, te veel haast maken - WNT - Inz. in aansl. bij verhaasten, 1 en 2): het zich (te veel) haasten, (te) groote haast of snelheid; overhaasting. Het zich te veel haasten; overijling, vandaar: gejaagdheid, verwarring, inz. m. betr. menschelijk handelen. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in de verhèstering iets doen (Daamen 1916) - in de schrik, uit onrust iets doen (verhessen = verontrusten, opjagen) - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ik vergaat et in de verhèstering - in den schrik, in de verbijstering"
verhèùze werkwoord, zwak verhuizen geen vocaalkrimping - A.J.A.C. van Delft - "Verhuizen kost bedstroo." Dit is: Verhuizen brengt steeds kosten mee. Hetzelfde wordt uitgedrukt door te zeggen: "Driemaal verhuisd is eens afgebrand." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) - Pierre van Beek - Verhuizen kost bedstrooi. - Verhuizen brengt meestal vele ongedachte kosten mede. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) - Pierre van Beek - Driemaal verhuisd is eens afgebrand. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
verhòltje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van verhaol - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verhaaltje - WBD - III.3.1:252 'verhaaltje' = sprookje
verhonskonte werkwoord, zwak - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verslonzen, verwaarlozen, geen interesse hebben voor - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'verhòndskònte' ww - iets in de hond laten lopen, verwaarlozen - WNT - VERHONDSCHEN - 1) verachten; 2) bederven, onbruikbaar maken
verinneweere, verrinneweere (de tweede r wordt dan duidelijk uitgesproken) werkwoord, zwak vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse werkwoord 'ruïner', kapotmaken; mogelijk ook contaminatie van 'verwoesten' en 'ruïneren' - Van Dale - VERRINNEWEREN (volkstaal, contaminatie van vernielen en rinneweren, een verbastering van ruïneren), vernielen - WNT - lemma VERINNEWEEREN en verruïneeren - bedr. zw. ww. Van ruïneeren met ver- (V). Vnl. in dial. en dan in verbasterden vorm aangetroffen, waarbij wisseling van de n /w optreedt en de u vrijwel door alle vocalen kan worden vervangen: veranneweeren, vere(n)neweeren, verinneweeren, verieneweeren, verhenneweeren, veringeneeren, veronneweeren, verunneweeren. - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verrinneweerd - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd) 'Oome Teun als opvoeder; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 6-4-1940 - Hij keek 'ns naor de groote boone, die lillijk verinneweerd waren...
- Cees Robben - Ge verinneweeret... Willem (19561208) - Stadsnieuws - Die haogelbui heej hil mene tèùn verrinneweerd (240609) - Tony Ansems, Gewoon mijn èège zijn; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009 - Mee een hart det gij flink verinneweert het...
- Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op
Facebookpagina Je bent een echte
Tilburger als... maart 2013 -
- WBD - III.1.4:339 'verruïneren' = verbruien - WBD - III.4.4:319 'verrinneweren' = vernielen - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verrinneweere ww - vernielen, beschadigen - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERRINUEREN ov. ww - ruïneren, vernielen, verwaarlozen. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. - verruïneren, vernielen, stukmaken - Leo Goemans, Leuvens taaleigen (1936) - VERRUÏNEEREN - Frans: ruiner - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERRENNEWEEREN- ten onder brengen, arm maken; Frans ruiner - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RENNUEEREN, WENNEWEEREN (zachte e) - ruineeren, in den grond helpen
verjòrdag zelfstandig naamwoord verjaardag - Grôot diktee van de Tilburgse taol 2006 - der wier veul gezonge bij brölòften èn verjòrdaoge
verkaansie zelfstandig naamwoord vakantie - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
vèrke, virke zelfstandig naamwoord, verkleinde vormen van vèèr veertje - A.J.A.C. van Delft - De duivenliefhebbers, waarvan er onze stad velen telt, zeggen "Geen vèrke thuis te hebben" om aan te duiden, dat alle duiven meevliegen in wedstrijden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) - Frans Verbunt (1996) - gin vèrke tèùs hèbbe (er is nog geen duif op de klep gevallen) - Cees Robben - Na blaosik al wir n vèrke/ Mee veul lef de wèèreld in/ Dè wil zeggen det me goed gao (19731231) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - veertje
verkèt zelfstandig naamwoord vork - WTT 2019 - Algemeen wordt aangenomen dat het woord de verbastering is van het Franse 'fourchette', de verkleinde vorm van 'fourche', een riek of ander steekwerktuig met twee tanden, dat op zijn beurt weer is afgeleid van het Latijnse furca. Dat is niet onjuist maar het kan beter. Op gezag van professor Weijnen schrijft Cor Swanenberg in Levende aandacht (1993): 'Overigens moet ik [...] melden dat professor Weijnen mij ooit op de vingers tikte toen ik beweerde dat 'verkèt' van het Franse fourchette kwam. Hij leerde ons dat de vorm fursjet van het Franse fourchette komt dat teruggaat op een verkleiningsvorm van het Latijnse furca. Die Latijnse ‑k‑ wordt in het grootste deel van de Franse dialecten ‑sj‑ maar blijft in Picardië ‑k‑. Dus is, om het zuiver te stellen, verkèt een leenwoord uit het Picardisch en is het niet geheel juist te zeggen dat fourchette aan verkèt ten grondslag ligt. Dit gaat wel op voor het eveneens (ook rond Tilburg) voorkomende dialectwoord fursjet.) Uit: Cor Swanenberg, Levende Aandacht, opstellen voor Cornelis Verhoeven (1993). - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vurket - vork" - A.J.A.C. van Delft - "Vat is 'ne verkèt om te vuulen of de èrepels gaor zèn." Dit is: Neem eens een vork om te voelen of de aardappels gaar zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) - Pierre van Beek Nu we toch over Frans gesproken hebben, schiet ons nog een aardig woord te binnen, dat men boven de Moerdijk wel niet zal kennen, namelijk "verket". Het is afkomstig van het Franse woord "fourchette", dat o.a. "vork" (om mee te eten) betekent, in welke zin het dan ook in Tilburg gebruikt wordt. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant dinsdag 25 april 1950) - Pierre van Beek - "Gif me ies unne verket". - Geef mij eens een vork (van het Franse fourchet [sic, RED.]). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) - Cees Robben - Legt oew mis en oew verket/ op oew bordje... (19611221) - Hier ist deftig Lewieke, ge it hier mee un mis en unne vekèt, en nie mee oe tien geboije... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) - Piet van Beers Wèèkkraantfist: Mar....alles wè ik kreeg vurgezet, aat ik meej ene leepel, en mis, of ene verkèt. (Het zeventiende boekje, 2010) - Iets dè waar blève hangen öt de tèèd dè de Fraanse et hier veur et zeggen han, denk ik, net as desse enne vörk verket noemden. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
-
Èmme kreege sondaags ok dikkels Soupe à la giestèèr. In goei
Tilbörgs: Soep van giestere. Meej dikke fèrmesèllie. Die soep
konde eete meej ene verkèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website
Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
- Mandos -
Brabantse Spreekwoorden - 2003 - verkèt èn
leepel slaope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) variant: vieren-virtege: figuur waarin twee
mensen in bed kunnen liggen - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VORKET (verkét) m - vork om te eten; uit Frans: fourchette, maar (onder invloed van 'lepel?) mannelijk. Ook wel: ket. - WNT - VORKET, verket, forket, ferket; vorchet, versjet, forsjèt, fersjèt, fesèt - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - FORKET is hier zeer gemeen eene etensvork. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk 'verket' - eetvork - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FORKET znw.o. + mannelijk (soms v.) - tafelvork, Frans: fourchette; VERKET znw.o (klemtoon op ket) - tafelvork - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verket, vringket, frienket, ket - vork - WBD - III.2.1:58 'vorket'
verklaore werkwoord, zwak verklaren - Dialectenquête 1887 Willems - verklaore - verklaorde verklaord (geen vocaalkrimping)
verklèène werkwoord, zwak verkleinen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verklènt - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verklêne (ê = Frans même)
werkwoord, zwak opknappen na ziekte, herstellen - P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk: uit het Oudfranse 'recouvrer'; al in Middelnederlands 'vercoevereren' (1339) van co(e)vereren [herwinnen] - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Hij is aardig gekoevereerd (of: verkoevereerd) - Er beter op geworden, vooruitgegaan (vooral in zaken). (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, Bekoring van dialect; Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend) - Cees Robben - Goed verkoevereerd (19570706) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - promotie maken, vooruitgaan (Fr. recouvrir) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Wè heur-k, zèè de verkoevereerd?' - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - opknappen van een ziekte, herstellen - WBD - III.4.4:323 'verkoevereren' = vorderen - Stadsnieuws - verkoevereere: Et gao zuutjesaon, mar hij verkoevereert tòch. (110707) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verkoevereere ww - erop vooruitgaan - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verkeuveren, verkoeveren - van een ziekte herstellen - WNT - VERKOEVEREEREN - l) zich herstellen van; 2) terugkrijgen,terugwinnen; 3) verkrijgen, verwerven; 4) er op vooruitgaan
vèrkôop zelfstandig naamwoord verkoop - WBD - III.3.1:97 'verkoping' = veiling, ook 'vendu' - WBD - III.3.1:97 'verkoping' = openbare verkoop - WBD - III.3.1:98 'verkoping' = koopdag
verkôope werkwoord, sterk verkopen verkôope - verkòcht - verkòcht in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verkopt
verkwaansele werkwoord, zwak - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Iets kwansuis verkwaansele (11-02-1965)
verkwèène werkwoord, zwak - WNT lemma verkwijnen - Geleidelijk verzwakken of minder worden, en tenslotte vergaan; kwijnend ten onder gaan; langzamerhand achteruitgaan, kracht verliezen, zwakker worden, en uiteindelijk te gronde gaan. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wegkwijnen - Cees Robben - daor leej unne dag te verkwèènen... (19561222) - WNT - VERKWIJNEN - geleidelijk verzwakken...
verleeje zelfstandig naamwoord het verleden - Cees Robben - Un zonnig verleje... (19570706) bijvoeglijk naamwoord verleden - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VERLEDEN bijvoeglijk naamwoord -week, maand, jaar
verlèt zelfstandig naamwoord behoefte, gebrek - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - verlèt hèbbe nòr iets - erom verlegen zijn, er gebrek aan hebben
- Cees Robben - Wer hebben er dn hillen vurrige ôôrlog verlet naor
gehad... (19561110) - Piet van Beers Den haon sprikt: DEN HAON SPRIKT:/ Gullie wit wèl, biste mèède/ Dèt al gaaw wir Paose wort./ Ik hèb verlèt nòr grôote aaier./ Klèntjes koom ik nie te kort. (Spoeje doemmeniemer; 2009) - Stadsnieuws - Daor hèmme naa al enen hille tèèd verlèt nòr gehad [gemist] (210310) - WBD - III.3.1:210 'verlet hebben', 'missen, ontberen, derven, armoede lijden / hebben, te kort komen' = ontberen - WNT - XX I 824 - 5) (Gewest. in Nederl.) Behoefte; gebrek
verlieze werkwoord, sterk verliezen - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 40) verlorde/ verloorde (wel of niet vocaalkrimping) - Dialectenquête 1887 Willems - verlieze - verloor verloore; ik verlies, gij/hij verliest - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verlore - verloren - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'k zèè de hèlft ervan verloore - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verlieze ww - verliezen; 'k Hè veul om 'm verloore
verloofd bijwoord verloofd - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze verloofd zèn, koome ze op zen zondags; as ze getrouwd zèn, koome ze op zen daogs (82)
verlôope bijvoeglijk naamwoord, werkwoord - WBD - niet bevrucht bij de dekking (gezegd van een koe; ook 'leeg', 'leejg' - WBD - III.2.2:5 'verlopen' = een miskraam krijgen
verlòsser zelfstandig naamwoord verlosser - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik bèn de verlosser, mar gij bént de zaolegmaoker nie (JM'50) - Als een boer met zijn koe lange tijd op de markt had gestaan en er eindelijk een aspirant-koper kwam, dan werd dit tegen elkaar gezegd.
verlut zelfstandig naamwoord, bijwoord - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en verlut ('76) - gezegd van een vogeltje dat niet meer doorgaat met broeden, nadat de eitjes door jongens zijn weggehaald en teruggelegd. (Verlut = verlaat = ophouden) vgl. 'Hij is verlut' = een geregelde bezoeker die plotseling wegblijft, omdat hij zich niet meer thuisvoelt bij de mensen waar hij vroeger graag kwam. - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ze zen gelaik verlut hier (ze komen in het geheel niet meer)" - Cees Robben - Toen wees ie me n nisje aon/ en zeej dè is verlut... / As ik die jong te pakken krèèg../ O wee as ik ze snut... (19600708) - Dialectenquête 1887 Willems - 'verletten'
vermaajd bijvoeglijk naamwoord van 'made' - WBD - III.2.3:160 'vermaaid' = wormstekig, ook 'verwormd', 'aangestoken'
vermaok zelfstandig naamwoord vermaak - WBD - III.1.4:188 'vermaak' = idem
vermaoke werkwoord, zwak (met vocaalkrimping) vermaken - WBD - vermaoke (II:1243) - vermaken
vermaone werkwoord, zwak vermanen vermaone - vermònde - vermònd ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vermònt
vermije werkwoord, sterk vermijden - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vermèje - vermeej - vermeeje
vermoore werkwoord, zwak vermoorden - Dialectenquête 1887 Willems - vermoore - vermoorde - vermoord - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERMOOR(D)EN - zie wdbb.; bederven, schenden, sterk beschadigen; verspillen, verkwisten; doorbrengen (van tijd). VERMOOREN - vermoorden
verneepe bijvoeglijk naamwoord klein van omvang - WBD - III.2.3:163 'vernepen' = onvolgroeid (vrucht); ook 'benepen', 'kriel', 'onrijp', 'groen' - WNT - VERNEPEN, als bijvoeglijk naamwoord gebr. verl. deelw. van 'vernijpen'. In de jongere aanh. haast uitsluitend in vl.-belg. bronnen. 1) klein van omvang (ook van personen); 2) benauwd. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord vernepen onvolgroeid - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEPEN bijvoeglijk naamwoord /bw geprangd, beklemd; in zijn groei verhinderd, onvolkomen; vernepen fruit; klein, eng
verneuke werkwoord, zwak belazeren, bedotten, beetnemen verneuke - vernukte - vernukt, met vocaalkrimping; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vernukt - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vernukt em nòg vur ginne cènt (Alg. Brab. '87) - je krijgt geen kans om hem te bedriegen - Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermee vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor - WBD - III.1.4:412 'verneuken' = bedriegen - WBD - III.1.4.411 'verneuken' = foppen - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'vernuiken' - verneuken, bedriegen, bedotten, foppen; Dien regen hëe ons verneukt - gehinderd, benadeeld, 'gekuld' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEUKEN - verbrodden, bederven, doen mislukken: Gij hèt t spel verneukt. De zaak is verneukt.; hinderen, benadeelen. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verneujke ww - voor de gek houden - WNT - VERNEUKEN - l) bedriegen, beetnemen; 2) stuk maken, bederven,verknoeien.
vernoemt, vernoemd vernukt werkwoord, persoonsvorm - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verneukt, bedondert, belazert [sic] - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Ge vernukt de klööt' - Je belazert de boel - Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermeej vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor
vernuuwe werkwoord, zwak vernieuwen korte uu - WBD - III.4.4:315 'vernieuwen' = veranderen - Dialectenquête 1887 Willems - vernuuwe - vernuuwde - vernuuwd
verongelukke werkwoord, zwak onopzettelijk iets beschadigen, breken, kapotmaken - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!! [heeft betrekking op dienstplichtige militairen die de schade aan hun uitrusting zelf moesten vergoeden] ►Klik hier om dit bestand te beluisteren
werkwoord, zwak uit Frans: 'ordonner'; opdracht geven, bepalen, voorschrijven, bevelen uitdelen - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - gij hèt hier niks te veròrdeneere, gij! - G. Steijns, Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005 - gge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert. - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007 - Wanneer ze dan töskwaam, waar asset goed waar, alles klaor zôo zij et verordonneerd ha.
werkwoord, zwak verhapzakken, meepikken, verhapsukken
- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 46 - 31-12-1965 - Ik kom
eens kijken of er "niks te verhapsnappen valt" zegt men in Tilburg
en het betekent eens komen kijken of er niets "te halen" of "mee te
pikken" valt. Men kan dit werkwoord ook in enige varianten horen
zoals "verrapzakken" en "verhapzakken". Het is uiteraard verwant met
het Algemeen Beschaafd Nederlands "verhapstukken". Dit betekent: een
karweitje doen, of: een klusje opknappen. In zijn oorsprong is het
werkwoord afkomstig uit het schoenmakersvak en was dan:
verhakstukken. In het Middelnederlands kennen wij het woord "hap" en
het werkwoord "happeren" in de betekenis van: roven, wegnemen.
"Zakken" is afkomstig van het Middelnederlands "versaeken" dat
betekent: iets niet volgens de regels doen of iets onwettigs doen.
Hierin ligt dan ongetwijfeld ook wel de verklaring van de bij het
kaartspel gebruikte term: saken, versaken en sokken. Dit betekent:
niet "bijbekennen" (ook nog zo'n mooie term!), wat wil zeggen: een
andere kaart op tafel gooien dan de regel van het spel vereist,
terwijl men toch de gevraagde kleur wel in de hand heeft. Als het
spel vlug gaat, kan dat "in een hapsnap" gebeurd zijn. We hebben
hier te maken met een combinatie van "happen en snappen" In een
hapsnap betekent iets vlug doen met niet al te veel zorg of
nauwkeurigheid. vèrreg, vèrrig bijvoeglijk naamwoord, bijwoord vaardig, gereed, klaar - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd) Kareltje Vinken, feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 24-8-1940 - Toen ie daormee verrig waar... - Piet Heerkens, uit Vertesselkes, De deur van de kerk van Baokel, 1944 -
- Piet Heerkens; uit Vertesselkes, De köster van Baokel, 1944)
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vèèreg, vèèrdeg' - WBD - III.1.4:318 'vaardig' = gereed - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'verrig', 'verdig' - klaar, gereed - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEÈRDIG - hetz. als Holl. vaardig. VEÈRDIG bvw. - gereed (z-o der Kemp.). Zijde vèrrig? - WNT - VERRIG bijvoeglijk naamwoord , bw - bijvorm van vaardig, ve(e)rdig; in Brabant met syncope van d - gereed, klaar.
vèrreghèd zelfstandig naamwoord vaardigheid, bedrevenheid
vèrrekèèker zelfstandig naamwoord verrekijker Figuurlijk gebruik - Hessels 2020 - Bij een gebeurtenis voordat je geboren was: - toen zaate gij nòg in de vèrrekèèker! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron KLIK HIER
vèrreve werkwoord, zwak verven
versaoke werkwoord, zwak verzaken, 'saoke' - Dialectenquête 1887 Willems - versaoke - versòkte - versòkt ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimpings gij/hij versòkt - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'verzaoke' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSAKEN - hetz. als 'verzaken', Frans renier. In 't kaartspel! niet volgen als men kan; eene kaart achterhouden. ► saoke
verschaaje, verschaajne 1. zelfstandig naamwoord het verscheiden, het overlijden - Cees Robben - Gij wilt nò oew verschaaje zeeker ópgestókt wòrre [datum onbekend] - Cees Robben - naa wil ie nòg vur et verschaaje en bòrd möllekepap [datum onbekend] 2. bijvoeglijk naamwoord verscheidene, verschillende - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Der wiere verschaaje febrieke gebouwd - Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - verschaaje = diverse; 'verschaaiene'; 'verschaaije weken' - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 18-4-1939 - Verschaaiene keeren laas ie dè-d-over en verschaaiene zuchten liet ie deur de kaomer gaon. - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont), in Groot Tilburg 1941 - verschaaie keere hèk oe verteld hoe schon dèt hier is... - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont) in Groot Tilburg 1941 - Hij kwaamp zelvers op zn prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee zn parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken...
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
74 05 16 - Ik kwaam deez week verschaaie keer / Aon 'n gesloote
deur. - Piet van Beers Algemeen Beschaafd Tilburgs: Òn 't diktee dè jaorleks wort gehaawe/ hèk zèlf verschaajene keere meejgedaon. (Spoeje doemmeniemer; 2009) - Stadsnieuws - Ik hèb van verschaaje kaante geheurd dèt nie goed meej em gao. (210609)
verschaore werkwoord, zwak verscharen, verplaatsen - WBD - koeien van de ene wei naar een andere overbrengen - K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHAREN - het vee verscharen, uit de ene weijde in de andere brengen. Zie SCHAAR (bij Verster) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - SCHAREN (schaoren) ov. ww (van vee gezegd) naar de wei brengen. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHAREN - malkander v. - elk. aflossen, vervangen
verschiete werkwoord, sterk verschiete - verschôot - verschoote - Pierre van Beek - verschrikken; voorschieten - Pierre van Beek - Kundet verschiete? - kun je het voorschieten? Van verschiete worde lillek. (Tilburgse Taaklplastiek 176) - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "verschieten - verschrikken" - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'veschiete' - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen - WBD - III.4.4:315 'verschieten' = idem (= verbleken, verkleuren) - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VERSCHIETEN wkw - zijn poeder, geld, een kleur zal - ; ontstellen, zij verschoot ervan. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww. verschieten, transitief: vrees aanjagen, doen schrikken; intransitief a) (ver)schrikken, ontstellen, b) van kleur veranderen, verkleuren, verbleken. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VERSCHIETEN, voor verschrikken - K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHIETEN - verschrikken. Zie Kiliaen - - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERSCHIETEN l) ov. ww - voorschieten; 2) onov. ww - van kleur veranderen, zijn kleur verliezen; 3) onov. ww - schrikken (en van kleur veranderen?): oew, ik verschoo:t toch. - WBD - III.1.3.16 'verschoten' = versleten; ook 'kaal' - WBD - III.1.4:293 'verschieten' = schrikken - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHIETEN (met zijn en hebben) - plotseling ontstellen of ontroeren, 'tzij van verrassing of verwondering, 'tzij van vrees of angst - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verschiete ww - schrikken - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verschiete - schrikken = verschieten 'van kleur verbleken' - WNT - VERSCHIETEN (I) - 10) ontsteld doen raken van schrik; hevig schrikken; 11) terugschrikken, terugdeinzen voor iets afschrikwekkends; 13) opkijken van; 14) (van de gelaatskleur) snel, plotseling wegtrekken; enz. - WNT - deel XX II, kolom 25, betekenis 27) in de verbinding 'zijn oogen verschieten' = even inslapen, een licht kort slaapje doen.
verschille werkwoord, zwak verschil uitmaken, hier vooral in de betekenis 'het zal mij een zorg zijn' - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Et kan mèn niks verschille. - Het maakt mij niets uit.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
71 01 21 - Dè kan ze niks verschille. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - verschillen'- Het kan mij niet verschillen, voor verschelen. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief , 'verschillen' - schelen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHILLEN - schelen, raken, aangaan: 't kan me niet verschillen. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verschille ww - schelen
verschôon zelfstandig naamwoord schone kleren, inz. ondergoed - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - leej mèn verschôon klaor? - WNT - VERSCHOON 5) (Vl. belgië) Schoone kleeren, inz. schoon ondergoed. Joos (1900); Lev.-Coopm.(1954); Desnerck (1972) - Die jongen, hi komt hi alle zaterdage om zi' verschoon (Loquela).
verschôone werkwoord, zwak verschonen - Dialectenquête 1887 Willems - verschôone - verschonde verschond; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschont
verschôoning zelfstandig naamwoord verschoning - A.J.A.C. van Delft - Moeder de vrouw "legt 's Zaterdags de verschooning klaar" en als we dat schoone lijflinnen niet regelmatig aantrekken "raanden we een week". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
verschôore bijwoord verscholen, verborgen [?] - A.J.A.C. van Delft - "Dat staat vreemd verschoren" beteekent: Dat doet voor de toekomst vreemd aan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
verschòtte zelfstandig naamwoord, meervoudsvorm verschotten, verbruikt [?] - Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - bij een werk verbruikte (hulp)materialen
verschraole werkwoord, zwak verschralen verschraole - verschròlde - verschròld ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschròlt - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verschraolen' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHRALEN - schraal, dor, droog, mager worden
verschreepeld
verschrompeld
verschrèppele werkwoord, zwak - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verschrompelen - WBD - III.2.3:159 'verschrompelen' = rotten van appels, ook 'verschromfelen'
verslabakke werkwoord, zwak verwaarlozen de etymologie is nog niet duidelijk - WNT - VERSLABAKKEN - 1) verminderen, achteruitgaan, verzwakken, verflauwen; 2) laten slabakken, laten verkommeren, verwaarlozen
verslaon werkwoord, sterk verslaan - WBD - III.2.3:28 'de dorst verslaan / verslagen' = de dorst lessen
verslèète werkwoord, sterk verslijten - WBD - 'verslêête' (II:1254) - versleten - verslèète - verslêet versleete; met vocaalkrimping: gij,hij verslèt
verslènde werkwoord, sterk verslinden - Dialectenquête 1887 Willems - verslènde - verslon(de) - verslonde
versmòrt voltooid deelwoord, bijvoeglijk of bijwoordelijk gebruikt - WBD II 589 - 'ze zéjn versmòrt' - ze zijn versmoord (m.b.t. huiden waarvan de haren loslaten ten gevolge v. e. onjuiste conservering) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSMOORD bw - versmoord, zat, smoordronken - WNT - VERSMOORD - l) gestikt; 2) verdronken; 4) ondergedompeld, tot over de ooren zittend in, overstelpt, overmand door, volledig opgaand, verzonken in, verloren, geheel verdwenen ... in een groote hoeveelheid of massa van iets.
versnije werkwoord, sterk versnijden versnije - versneej - versneeje - WBD II 587- 'versneeje' - versneden (gezegd v. e. huid die beschadigd is door sneden bij het villen)
versnutsele werkwoord, zwak de etymologie is niet opgehelderd - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Versnutsele verdoen, verspillen
verspeule werkwoord, zwak verspelen, kwijtraken vocaalkrimping in tegenwoordige tijd, verleden tijd, en voltooid deelwoord - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - khèb sins fleeweek veul òn onze Jaonus verspuld - ik zie dat hij achteruit gegaan is - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verspeule ww - verspelen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSPELEN, in 't N. der Kempen: VERSPEULEN - verspelen, verliezen, kwijtraken - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERSPELEN (verspeule) l) kwijtraken bij het spel, resp. het spel verliezen; 2) kwijtraken in andere omstandigheden, ook buiten eigen schuld, bv. een ongeboren kind of een vrouw; 3) missen in iemand, gezegd v. fysieke achteruitgang: ik heb er veul on verspuld - hij is hard achteruit gegaan. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verspuilen, verspeulen' - verspelen, verliezen; z'n vraauw verspuile - zijn vrouw door de dood verliezen.
verspraaje werkwoord, zwak verspreiden - Dialectenquête 1887 Willems - verspraaje
verstaand zelfstandig naamwoord verstand
- Cees Robben - Tilburg hee van wol verstaand! (19560630) - WBD - III.1.4:23 verstaand = verstand - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ge hèt een goej verstaand mar tis nòg nie gebrökt Complimenteus laten merken dat de ander lomp is Uitdrukkingen - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - gezegde: Hij heeter net zóveul verstaand van as en koej van saffraon eete. - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - verstaand hèbbe van gekókt eete (Nicolaas Daamen, Handschrift Tilburgs, 1916) - veel verstand hebben van - Hessels 2020 - Als iemand intensief met een vertrokken gezicht aan het kijken is: - hij kèkt meej hil zen verstaand! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
verstaandeg bijvoeglijk naamwoord verstandig - WBD - III.1.4:25 - verstandig = wijs
verstaon werkwoord, sterk verstaan, begrijpen verstaon - verston(d) - verstaon in tegenwoordige tijd vocaalkrimping in meervoud: wij/göllie/zullie verstòn - Rolf Janssen, We hebben gezongen en niks gehad (1984) - want óns taol verstòn ze nie
verstêene werkwoord, zwak verstenen - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verstint - Dialectenquête 1887 Willems - verstêene - verstinde - verstind - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSTEENEN (met zijn) Wordt gezeid van peren, wanneer er harde knobbels of plekken in groeien
verstèùke, verstukke werkwoord, zwak verstuiken verstèùke - verstökte - verstökt ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij verstökt - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verstuiken
verstouwe werkwoord, zwak verstouwen - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Hij hee hil wè te verstouwe mar hij begaait t nogal is (17081964)
vertèère werkwoord, zwak verteren - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verteiren' - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vertêre (ê = Frans même) - Dialectenquête 1887 Willems - vertèère - vertèèrde - vertèèrd - WBD - III.3.1:208 'verteren', 'besteden, opmaken, uitgeven' = besteden
verteeveeje werkwoord, zwak; gelegenheidswoord aan televisie verslaafd raken of worden - De Wijs - (Gezegd tegen iemand die alleen nog maar tijd heeft om televisie te kijken) Praot naa is ne keer mee, ge zèt himmaol aon ut verteeveejen. (15-06-1963) - Cees Robben - Swels ons Logje in den eeter zit, ben ik aon t verteeveeje... (19741018)
vertèrder zelfstandig naamwoord verteerder - Cees Robben - [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106) - Gezegde: Pierre van Beek - Irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor (Tilburgse Taaklplastiek 127)
Piet Heerkens - Vertesselkes - 1941
vertèssel zelfstandig naamwoord vertelsel, verhaal - Vertelt dan is gaauw in vertesseltje". (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vetèssel' - Stadsnieuws - Ge moet hier naa gin vertèsselke gòn ophange ik gelêûf oe vur ginne sènt. (280310) Je moet hier nou geen fabeltje gaan vertellen ik geloof je absoluut niet. - WBD - III.3.1:252 'vertesseltje = sprookje
vervat zelfstandig naamwoord vervat, reserve - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - (financiële) reserve; iets om op terug te kunnen vallen - Cees Robben - k Hô gin vervat mir... (19680614) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vervat zelfstandig naamwoord - gin vervat hebbe - geen reserve hebben
vervatte werkwoord, sterk anders (vast)pakken - WBD - vervatte (II:1003) - vervatten: het kettinggaren van de ene hand in de andere pakken bij de bomen. - WNT - VERVATTEN - 11) een handeling, een zaak, een vriendschap e.d. die men heeft gestaakt of onderbroken, of een onderwerp dat men reeds besproken heeft, weer aanvatten, opnieuw ter hand nemen, weer beginnen, hervatten
verveele werkwoord, zwak vervelen Dialectenquête 1887 Willems - verveele - vervilde - vervild vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vervilt - WBD - III.1.4:400 'zich vervelen,'vervelen', 'zijn eigen vervelen' = idem - WBD - III.1.4:410 'vervelen' = idem
vervu zelfstandig naamwoord. verkorting van vervoedering - Een roestpraatje (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Op half vervu te langen aan een of anderen keuter. Daar niet geannoteerd. - In Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882) geannoteerd als: op halve vervoedering geven. Men geeft een stuk vee onder beding, dat de meerdere opbrengst na eenigen tijd half aan den eigenaar en de andere helft aan den kleinen boer komt, die zich met de voedering belast heeft. - A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - Zegsw. op half vervuui haauwe (houden): wanneer bv. een zog moet baggen kan een ander dan de eigenaar ze de kost geven op voorwaarde dat de helft van de jongen voor hem is.
verwaase - Cees Robben - ...vernepen vervrongen verwaasen deur jicht... (19590516)
verwèère werkwoord, zwak verwarren - Dialectenquête 1887 Willems - verwèère - verwèèrde - verwèèrd - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verwèrt
verwèète werkwoord, sterk verwijten verwèète - verwêet verweete; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verwèt - WBD - III.1.4:424 'verwijten' = idem
verwòchte werkwoord, zwak verwachten - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verwochten' - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - mar verwòcht hak et wèl - WBD - III.1.4:57 'verwachten' = vermoeden - WBD - III.1.4:l86 'verwachten' = idem - WBD - III.2.2:2 'in verwachting zijn' = zwanger zijn
verwòchting zelfstandig naamwoord verwachting - WBD - III.2.2:1 'in verwachting' = zwanger - WBD - III.1.4:186 'verwachting' = idem
verwònd bijvoeglijk naamwoord verwaand - WBD - III.1.4:l67 'verwaand' = hovaardig; 'verwaand' = trots - WBD - III.1.4:169 'verwaandigheid' = trots (subst.)
verzaoke, saoke werkwoord, zwak verzaken - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - bij het kaarten geen troef of kleur bekennen; ook: 'saoke' - Cees Robben - Mar ge meut nie verzaoke... (19561013) - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - fersaoke, versaoke - oneerlijk geen kleur of troef bijspelen
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
verzeej voltooid deelwoord van verzègge verzegd, beloofd
- Cees Robben - Ik ben al verzeej bij ons taante Nolda.. (19690207)
verzèùme werkwoord, zwak verzuimen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verzömt - Dialectenquête 1887 Willems - verzèùme - verzömde - verzömd - WBD - III.1.4:374 'verzuimen' = idem
verzèùpe werkwoord, sterk verzuipen verzèùpe - verzôop - verzoope in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verzöpt - Cees Robben - iemand die ònt verzèùpe was; oewèège verzèùpe; - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zoo gelukkeg as enen hond die op zene verjaordag verzoope wordt (D'l6); ironisch voor: ongelukkig. Variant: ge ziet erèùt as ene jóngen hónd die óp zene verjaordag verzoope wòrdt
verzuuke werkwoord, sterk verzoeken, uitnodigen verzuuke - verzòcht - verzòcht korte uu - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - Ge mot us èfkes ötzuuke wie me ammòl motte verzuuke' - WBD - III.3.1:39 'verzoeken', resp. 'vragen, noden, uitnodigen' - uitnodigen - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERZOEKEN (verzuuke) ov. ww -zonder aanvullende onbep. wijs met 'te': uitnodigen voor een bezoek. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERZUKEN - verzoeken - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verzuuke ww - uitnodigen
vèst zelfstandig naamwoord vest ook mannelijk aangetroffen: - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? dl. 2, Tilburg 2007 - Van ons Lia krêeg ik meej dieje Siendreklaos ene schôone vest. ▼vist
vèt bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord vet - WBD - vruchtbaar (van akkerland) (Hasseltse term) - Pierre van Beek - "Vet as 'n slèk (slak). "Slekvet", "Vet als olie". "Rotvet". "Zo vet as 'n mispel". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) - Pierre van Beek - "Nou is 't vet van de romme" (melk). Er is weinig meer te verdienen. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie veul vèt van schèùm (Kn'50) - van de wal in de sloot - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te vèt, Bèt, twee keer van doen ('50) - aansporing tot zuinigheid - WBD - III.3.1:245 'zijn vet meegeven' = scherp de waarheid zeggen - WBD - III.1.4:423 'iemand zijn vet geven' = berispen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VET bvw. vet, Frans gras; het vet hebben - een goed leven hebben; van den grond, vruchtbaar
vètgat zelfstandig naamwoord - WBD - vetgat, het ondiepe gat in de poot van een werktafel, dat gevuld is met vet dat diende om de els glad te maken (II:694)
zelfstandig naamwoord; spotnaam; scheldwoord 1. functie in weverij - WTT 2012 - van oorsprong waarschijnlijk de functies waarbij een textielarbeider smoutolie moest gebruiken. - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vethol - scheldnaam voor fabrieksjongens, vooral draadmakers" - Naarus - ...wij han innen kollesaolen règenput, en die wier van tèd tot tèd ok schongemokt, as t is langen tèd dreug gewist wis. Naa hamme daor zoo wel wè van die jonge gasjes veur die ze vruuger "vethollen" noemden, maar die laoter de naomsveraandering onderginge; en toen "Draod versterkers" hietten. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
-
A.J.A.C. van Delft 1930 - In Tilburg heeft het baantje der
draadmakers hen den scheldnaam van ►"vetzakken" of ►"vetkezen"
gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930 - Anoniem - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, Hoe was het in onze streken?".) - Cees Robben - knöpt de vethol rap zn draoike (19560630) - Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vèthôl = draadmaker in het spinproces
1.1. vèthol = vètbòl 2. politieagent - Stadsnieuws - Toen ze kattekwaod han ötgehòld krêege ze ene vèthòl aachter der broek. (121210) - Toen ze kattekwaad uitgehaald hadden, kregen ze een politieman achter zich aan. - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
- WBD - III.3.1:345 'vethol, vetkees' = politieagent
Spotnamen voor een politieagent - uit De Tijd - 3 mei 1968
vèthölleke zelfstandig naamwoord, verkleind fabrieksjongen voor het vuilste werk verkleinwoord van 'vèthòl', met umlaut
vèthoorentje zelfstandig naamwoord, verkleind bepaald schoenmakersattribuut - WBD - vèthoorentje - schapen- of geitenhorentje, dat de schoenmaker met pap of stijfsel op zijn werktafel heeft staan; hs K 183 (II 695) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en neus as en schoenmaokersvèthoorentje (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs 1916) spreekwoordelijke vergelijking. - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vethorentje - 'schoenmakers vethorentje' - schapen- of geiten horentje dat de schoenmaker met pap op zijn werktafel heeft staan - pap of stijfsel"
vètkees vetkees, draadmaker in de textiel
-
A.J.A.C. van Delft 1930 - In Tilburg heeft het baantje der
draadmakers hen den scheldnaam van "vetzakken" of "vetkezen"
gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930
vètlèèr stoffelijk bijvoeglijk naamwoord vetleder - WNT - lemma vetleder(1957): Bij de bereiding met vet (traan) behandeld en daardoor waterdicht leder Uitdrukkingen In combinatie met 'medòllie' - WNT - lemma vetleder (1957) V. GINNEKEN, Handb. 2, 455 b [1914] - Vetleren ; spottend als iemand vraagt: wat krijgste deveur? is het antwoord: 'n vètlere medaje, ENDEPOLS [1955].
- Hessels 2020 - Bij een negerin met slappe, hangende, lege borsten: - kèkt die meej der vètlèère medòllies! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
vètmôok vètpan zelfstandig naamwoord vetpan, pan waarin vlees en vet werden opgediend om te 'soppen' - Interview dhr. Van den Aker - 1978 - En sondagsmèèreges, zak mar zègge, vur we nòr de kerk toe ginge, dan wier, as we dan öt de kèrk kwaame was de pan, vètpan op tòffel meej goed spèk erin ötgebakke dè was nògal nie lekker, hè sòppe, sòppe! (transcriptie Hans Hessels 2014)
►
Klik hier voor audiofragment
vètzak, vètzakkerij
-
A.J.A.C. van Delft 1930 - In Tilburg heeft het baantje der
draadmakers hen den scheldnaam van "vetzakken" of "vetkezen"
gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930
vetiel zelfstandig naamwoord ventiel - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ventiel
vètkaoi zelfstandig naamwoord, scheldwoord vetkaai - Verrèkten dikke vètkaoi, bier haole gij! (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vètkèùf zelfstandig naamwoord - Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vètkèùve = bep. nozembende
vètlèmke zelfstandig naamwoord, verkleind vetlampje, olielampje - A.J.A.C. van Delft - vètlèmkes - 'n Schôn gezicht was 't wel [op de klottermarkt mee die vetlaampkes en laoter petrol tusschen de spullekes en onder de kraomkes, waor van alles veur 'n paor cente gekocht wier veur de kènder. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
vètlòk zelfstandig naamwoord vetlok - WBD - vetlok (aan een paardebeen), in Hasselt 'koowt' genoemd - WBD - (Hasselts voor) boelee (aan een paardebeen), ook 'koot', (Hasselt) 'koowt' genoemd
vètsmèlter zelfstandig naamwoord - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "nou 't is 'ne vetsmelter (een rare akelige vent)" - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VETSMELTER (vètsmilter) m - iemand die weinig uitvoert - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk 'vetsmelter' - woord met vage schimpende betekenis
vètwaajer zelfstandig naamwoord iemand die koeien vetmest - WNT - VERWEIDER - boer die zich toelegt op het vetweiden (= door weiden, laten grazen, vet doen worden); stuk vee dat men in de wei laat loopen om vet te worden, of dat daarvoor geschikt is.
|
|
zelfstandig naamwoord, verkleind vogeltje - ik zing nèt as en veugeltje - De veugeltjes in et bos ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, In et bos, 1941) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nèt zingen as en veugeltje dè koej hiet (D16) - slecht zingen
- Cees Robben - Dr zaat er list n veugeltje/ te zingen in de zon...
(19600708) - Dè waare hêel veul verschillende veugeltjes, knòrries èn vinke, zeebravinkskes, èn dèùve, èn kiepe. (Nel Timmermans; Zit t soms in de femilie?; CuBra; 200?) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - diet veugeltje vent, die wit et, mar diet öthòlt, die heeget (variant in Kempenland - Ge ziet r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
- WBD - III.4.1:24 vogeltje (= veugeltje)
veugeltjesboer zelfstandig naamwoord vogeltjesboer - Jos Naaijkens, Mèn voljèère, CuBra - Ge ziet ik zèè 'nne échte veugeltjesboer. Tèùs lôop ik meej nne blaawe stofjas aon en mistal heb ik 'n dikke sigaor in mnne trul.
veugeltjesprutter zelfstandig naamwoord - Pierre van Beek - Liefhebbers van vogels zijn "veugeltjusprutters"; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
veul, vuls telwoord, bijwoord veel, teveel van telwoord
- Cees Robben - Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215) - Cees Robben - Al veul buijkes aachter de rug... (19740830) - Dialectenquête 1887 Willems - hij hee veul pròts omdèttie stèèrek is bijwoord - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'veul kaod ' - heel kwaad - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'veuls te hoog' - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - 'Vastenaovend wordt nie veu(l) mir gevierd.' (blz. 94)
- Cees Robben - En naa nie veul zegge.. of t gaot-er-op..! (19650924)
- Cees Robben - We hebben n haoven mee waoter dr in.../ Mee zaand...
en veul aauw ijzer... (19540515) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - veul? wès veul? Twee haoren op oewe kôp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul - Stadsnieuws - Veul? Wès veul? Twee haoren op oewe kòp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul... - De Wijs - k Zôt wel wille koôpe, mar ik heb veuls te veul te wènig in mn portmonnee (10-02-1963) - Pierre van Beek - Hij zeeter nie veul; hij zeeter ginnen êene - hij is zwijgzaam, gesloten - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ge haadt al nie veul - gij hadt reeds niet veel - Hessels 2020 - Bij het opmerken van een man met een forse, dikke vrouw: - die spult gèèren in en grôote zaol! of: - die heej gèère veul! of: - die zok saoves wèl es ötgepakt wille zien! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ► Volledige bron: KLIK HIER Aanvullende bronnen - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - veul onbep. tw. - veel - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUL, voor veel, voornamelijk ten platten lande, naar de kanten van het Markiezaat van Bergen-op-Zoom, en somtijds, met verwisseling der L in N, 'veun', vooral door kinderen. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VEEL (veul) onverbogen, onbep. tw en bw - l) talrijk, in grote hoeveelheid; 2) dikwijls: ik heb daor veul gekome; 3) in hoge mate, zeer: hij is veul ziek. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUL bw - veel
vèùl, völder, völst bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord vuil, vies; gierig, en trappen van vergelijking - Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - Vèùl wèèrk wòrdt slèècht betòld. - Vuil werk wordt slecht betaald. - Informant Toine Raaijmakers - Schertsend als men iemand voor laat gaan: Et vèùl gao vur den bissem. Mogelijk antwoord: De strónt kómt aachter et vèèreke .- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Tis vèùl, zi den èùl, èn hij bekeek zen jong.
- Theo de Wijs;
schriftelijke mededeling aan Cees Robben, menne
verloofde blèft den hille aovond in zn vuil zitte (17-08-1964) - Cees Robben - Die blèèft den hille aovend mar in zn vuil zitte... (19641023) - WBD - vuil, vèùl - nageboorte van de koe; kalfsvlies - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - den dieje is te vööl om wè wèg te geeve - ... te gierig om ... - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vööl plöddeke - geniepig (vies) vrouwspersoon - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vööle peer - gierig iemand - Frans Verbunt (1996) - in zen vèùl lôope - zijn werkkleren nog aanhebben - Frans Verbunt (1996) - daor zèèk ene vèùle in - daar ben ik handig in - WBD - (Hasselt) nageboorte van een varken - WBD - vèùl aaj - bebroed bevrucht ei (van een kip) - Gezegde: Pierre van Beek - Hij heej hil wè waoter vèùlgemòkt. - hij heeft in zijn leven 'de zaak aardig versierd'. (Tilburgse Taalplastiek 153) - Mandos, Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et vèùl gao vur den bissem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - humoristische opmerking als men iemand voor laat gaan - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord en bijw. vuil: l) onrein, morsig; 2) gierig, vrekkig. zelfstandig naamwoord vuil: l) nageboorte bij het vee; 2) onkruid - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'de vùil vèèf' - bep. werkmanshuisjes - WBD - (III.2.1:317) vèùl - stof - WBD - (III.1.2:267) 'vuil' = etter - WBD - (III.1.4:442) 'vuil' = onfatsoenlijk ook 'vies' - WBD - (III.4.4:236) 'vuil' = troebel - WBD - (III.4.4:321) 'vuilmaken,'bevuilen' = idem gierig - Pierre van Beek Wanneer iemand "z'n geld aon z'n hart gewaasen is" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel "'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep". Men heeft nu eenmaal van die "vuil meense" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant zaterdag 18 maart 1950)
veulderhaand bijvoeglijk naamwoord veelderhande, allerhande - H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: Levensles, 1932 - veulderhande blommen...
veule, vulle, völle zelfstandig naamwoord veulen, ook genoemd: 'vulle', 'völle' of 'poeleke' (tot 1 jaar) - WBD - hèngstvölle, hèngstvulletje - mannelijk jong van een paard - WBD - meervölle, mèrreveuleke - vrouwelijk jong van een paard - WBD - lèpvulle, lèpvölle - moederloos veulen - WBD - gespêend völle - gespeend jong van een paard - WBD - veuletje; klèn pèrdje - vleinaam van het veulen - WBD - veule, pèrdje, hanske,(Hasselt:) pòlleke - loknaam/roepnaam van het veulen - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'vullen' resp.'vollen' - veulen
vèùlpraot zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - smerige taal
veulpròts veelprater, praatjesmaker - WBD - III.1.1:101 'veelpraats' = mond (spotnaam) - Stadsnieuws - Dieje veulpròts lult oe zôo van de sòkke - die praatjesmaker kletst je zo omver (180410) - WNT - VEELPRAATS - praatjesmaker
veultij bijwoord dikwijls - Dialectenquête 1887 Willems - veultij - WNT - VEELTIJDS - herhaaldelijk, dikwijds, telkens, vele malen
veur, vur voorzetsel, bijwoord - Gaode gij veur òf moet ik vurgaon? - Ga jij voor of moet ik voorgaan? - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 4l) 'veur/ vur' als ww-deel - Cees Robben - Herodus die kwam zellevers veur. Herodus deed zelf de deur open. Prent over driekoningenzingen. De tekst is ontleend aan een in die tijd bekend driekoningenliedje. (19540109) - WBD - veurknie - voorknie van een paard, ook 'knie' genoemd - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUR i.p.v. voor, in de bet. v. ante, ook in de zamenstelling (bijvoorbeeld veurhoofd). Dat het zeer goed is, kan men bij Kiliaan zien. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUR vz/bw - voor
► Ed Schilders over de prent 'Herodus die kwam zellevers veur' van Cees Robben veurslaon werkwoord, sterk veurslaon, sloeg veur, veurgeslaon voorstellen, een voorstel doen - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 61 02 03 - Ik heb van alles veurgeslaon...
veurstaon werkwoord, sterk voorstaan; in de betekenis 'daar staat me iets van bij' - Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945 - SJAREL. Jè, naaget zegt, daor stao me ok iets van veur.
viegeleere werkwoord, zwak - WBD - III.1.1:249 'vigileren' goed, scherp luisteren - Van Dale - vigeleren - onjuiste spelling voor vigileren: loeren op, prakkeseren - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VIGELEREN (onov. en ov. ww) vigileren, uitprakkizeren, op slimme manier bedenken. (Van 'vigilie', nachtwake) - WNT - VIGILEEREN - 4) bedenken, verzinnen, overleggen, prakkizeeren; 5) heen en weer loopen, flaneeren
viegielant zelfstandig naamwoord - Pierre van Beek - kinderwagen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'viegelaant' - WNT - VIGILANTE - vigilant - vigelant, zelfstandig naamwoord vrouwelijk in volkstaal onzijdig. Stationneerend gesloten huurrijtuig, gewoonlijk voor vier personen.
vierbôomer zelfstandig naamwoord - WBD - (Hasselt) - eg met vier hoofdbalken
vierderhaande - Frans Verbunt (1996) - vier soorten, vier kleuren, term uit het kaartspel
viere werkwoord, zwak vieren; verwennen - Pierre van Beek - Ik wòrd gevierd as en vèùl aajke = ik ben niet in tel (Tilburgse Taalplastiek 126) - Dialectenquête 1887 Willems - viere - vierde - gevierd soms vocaalkrimping: gij viert, en verleden tijd vierde(n) lange ie, behalve in tegenwoordige tijd bij gij (viert) en in verleden tijd (vierde(n))
- Cees Robben - Ze wordt gevierd as n vuil
aaike... (19710522) [Ze wordt goed verzorgd] - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIEREN - vieren, wel verzorgen. Hij is gèren gevierd.
vierèl zelfstandig naamwoord lengtemaat, vier el - WBD - III.4.4:288 'vierel' = kwart el (= 17 cm), ook 'vierendeel' - WBD - III.4.4:295 'vierel' = kwart pond
- WNT - VERREL VIEREL ,
zelfstandig naamwoord onz., mv. -s. Zie voor de vorming van verrel en vierel (die voor het
eerste lid mog. een verschillend uitgangspunt hebben) de etym. wdb.;
zie ook VIERDEEL.
2. In het bijz.
β. Als gewichtsmaat: een vierde
deel van een pond.
γ. Als inhoudsmaat.
δ. Als oppervlakte- of landmaat.
vierkaant bijvoeglijk naamwoord vierkant; eigenwijs - Hessels 2020 - Teleurgesteld gezicht bv. na verlies: - snoetje int vierkaant! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER - WBD - vierkaante koej - harmonisch van bouw, ook genoemd: 'goej behange', 'schoon behange', 'gelèjnde', 'goed gesloowte of 'goed gestopte' koej - WBD - vierkaante koej - koe met mooie billen, ook genoemd:'schôon gedraajde', 'koej meej goej / mooje bille', 'meej goej aachterstèl' Aanvullende bronnen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERKANT bw - geheel en al, openlijk
vierkaanteg bijvoeglijk naamwoord - Frans Verbunt (1996) - onverzettelijk Stond et ze nie aon wèk ammòl zi, dan wier ik vierkaantig opgevat en in zon kiest geflikkerd. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vierkantig, bijvoeglijk naamwoord - vierkant
vierschaftskeeper - (vierschafskeeper ?) zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel)
- WBD - II.4. p. 892 Een keper die [...] met bijvoorbeeld vier
weeframen geweven is ("schaft" = "weefraam"). Grothe zegt op p. 351:
"Gekeperde stof, die geweven is (...) waarbij dus weder-keerig in
ketting en inslag 't binden op den vierden draad plaats heeft, noemt
men vier-bindige, vierdraads, vierknoopige of vierdeelige, ook
vierschachtskeper. Het type vierschaftskeper in: K 183 (= Tilburg) viertel - WBD - III.4.4:299 'viertel' =kwart hectoliter, ook 'deel' of 'kan'
vierts telwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vierde - gij zèèt vierts
viervoets bijwoord - WBD - galopperen; (Hasselt:) gallopaere - Pierre van Beek - viervoets - bepaalde manier v. lopen of springen van paarden; ook: handeling die in grote haast wordt uitgevoerd - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERVOETS bw = VIERKLAUWENS bw - in galop, in vollen ren; wordt ook gezeid van menschen, hoewel niet te peerd zittende. - WNT - VIERVOETS l) bijvoeglijk naamwoord viervoetig (verouderd); 2) bijw., in denzelfden zin gebezigd als 'te viervoet', oneigenlijk: metterhaast.
vieskont zelfstandig naamwoord - Frans Verbunt (1996) - kieskeurig iemand - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vieskont zelfstandig naamwoord - iem. die kieskeurig op het eten is
viet - verleden tijd van 'vatte', dat ook zwak vervoegd wordt vatte - Cees Robben - 'en ze viet 'n lepke vaast'
vietempeu tussenwerpsel schiet eens op! Verbastering van Franse 'vite un peu' - Frans Verbunt (1996) - 'vietepeutem' - vlug een beetje!
viezentiere werkwoord, zwak visiteren, bezoeken; uit Frans 'visiter' via Nederlands 'visiteren' nog geen Tilburgse bewijsplaats - Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 Diverse Meijerijse woorden - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) viezentieren...
vinger zelfstandig naamwoord vinger - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der intje van vèèf vingers èn en benauwd hart (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974) - er eentje - gauw bang zijn om iets verkeerd te zullen doen; aarzelen voordat er een beslissing genomen wordt - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der zen vingers nie blauw òn hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - een erfenis in het vooruitzicht hebben waar niet veel van verwacht wordt (de vingers worden dan niet blauw van het tellen) - WBD - III.1.1:159 'vingerlid' = vingerkootje; ook 'voorste lid'
Ill. Thomé - vingerhoedskruid - digitalis purpurea
vingeroed zelfstandig naamwoord vingerhoed - WBD - 'vingeroet' (II:1123) - vingerhoed - WBD - III.4.3:246 vingeruudjesplaant - vingerhoedskruid (Digitalis purpurea) - WBD - III.4.4.296 'vingerhoedje' = centiliter
Tekening van Carel Fabritius - Vink - 17de eeuw
vinkeslag zelfstandig naamwoord het slaan van een vink; knip om vinken te vangen - Gezegde: V: óp vinkeslag zitte - ongeduldig en gespannen zitten wachten op een bevalling (de ouders - en niet de vroedvrouw - zitten op vinkeslag) - Interview Jolen - 1978 - Ik hèb aatij veugeltjes gehad in de fejèèr, aatij ik ging ze zèllef vange vinke in de Diepestraot Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf grôote nètte . (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VINKESLAG zelfstandig naamwoord mannelijk -spr. op vinkeslag staan - staan loeren, iemand staan afwachten achter hoek of kant.
vinneg bijvoeglijk naamwoord venijnig - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "hij is an de vinnige (aan den diarhee)" - WBD - III.1.4:31 'vinnig' = vlug van begrip - WBD - III.l.4:218 'vinnig' = onstuimig
virke, vèrke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van veer of vèèr veertje - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gin virke tèùs hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)-geen duif thuis hebben - WBD - III.4.1:39 'veerkes' - veren aan de poten van vogels
virpont zelfstandig naamwoord veerpont - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - virpont
virteguuregebèd zelfstandig naamwoord veertig-uren-gebed - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 - [met carnaval] wier dieje monstrans, in alle kerken drie daoge ötgestald, tentôongesteld, zak mar zegge. Van ons, die katteliek waare wier verwòcht dè we dan elke dag tijdens dè virtigurengebed, zôo hiete die tentôonstelling, un uur kwaame bidde. Ge kost op zon daogen ok nog enen volle aflaot verdiene. Dè waar hendig agge op stèèrve kwaamt te ligge, koste oe èège daor hillemaol zondevrij meej maoke.
virtien telwoord veertien - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Oover virtien daog ist kèrmes - Dialectenquête 1887 Willems - virtien - Cees Robben - virtien daog hèrs (= geleden) [datum niet bekend] - A.J.A.C. van Delft - "Hij geeft er veertien in een dozijn", hoorde ik van iemand zeggen, die graag en veel praat. (De Engelschen hebben daarvoor een soortgelijke teekenachtige uitdrukking: "Hij praat zestien woorden in het dozijn.") (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)
vis zelfstandig naamwoord vis - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vis - viske/ visje
visje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vèst vestje - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - uit het cluster stj wordt de t verzwegen (van vèst)
- ...ze [de baanwielrenners] fietsten d'r tong
op d'r vistje vur 'n sigaor van zeuven centen. (Kubke Kladder;
pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 09 25 - Mar irst moes ie mee naor de stad / Vur n pak mee n visje. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij trók ze teege zen visje (D16) - hij haalde haar aan - Informant Toine Raaijmakers - Iemand óp zen visje spierse - hem flink de waarheid zeggen - Hij ha heel schôone kleere aon/ En unne lozzie op zun visje Uit: Unnen droom, Ad van den Boom, circa 2005 - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij gaaf em en gêef visje - hij gaf hem een aardig vestje - WBD - III.1.3:127 'vestje' = frontje in de hals van een jurk
visjeszak, visjeszèkske zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm vestzak(je) - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'in m'ne vestjeszak'
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven),
De Tilburgse Koerier, 75 10 16 - Ge hè't toch vur ne zieke meens /
Ammol wel n teer plèkske / Schiet dörom asset efkes kan / Diep in
oew visjeszèkske. - Stadsnieuws - Dè betaol ik öt men visjeszèkske (111009) - WBD - III.1.3.115 'vestjeszakje' = vestzakje - WNT - VESTJESZAK zie VESTZAK. Zie voor den vorm met het diminutiefachtervoegsel (= suffix)bij het eerste lid (zooals in dagjesmenschen, nopjesgoed) V. Lessen blz. 11.
viskesfrèèter zelfstandig naamwoord visjesvreter; larve van libelle - Sjef Paijmans Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. Viskesfreters werden later Libellen.
viskörref zelfstandig naamwoord viskorf van de ambulante visverkoper - Interview dhr. Van den Aker - 1978 - En wie was dè ok wir die aatij bij De Kluit èn zôo ooveral kwaam meej zen aajer èn zen viskörref, hoe hiet die ok wir? (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
Foto: Regionaal Archief Tilburg
vismèrt zelfstandig naamwoord vismarkt Audio-opname 1978 - èn toen zèèk zogenaamd bij Jaones Lôos òn de gang gegaon, dè was op de Vismèrt, et Willemsplein èn de was ene grôote gròssier (- Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) ►KLIK HIER om het bestand te beluisteren
Afbeelding uit: Kroniek van de Kempen
visroej zelfstandig naamwoord vishengel - WBD - (III.3.2:215) visroej, vishengel, hengelroej, hengel, garde, visgarde = hengel
- Sjef Paijmans - In de gracht
voor de Weyenberg [in Oisterwijk], waar toen Bartje Schoenmakers
zijn boerderij had, zaten op Woensdagmiddag, soms een stuk of wat
schooljongens te vissen met een hengel; dat wil zeggen een dunne
staak, een eindje zwart naaigaren en als dobber een rood
lucifershoutje. Als angel diende een omgebogen vissersmis zelfstandig naamwoord - Frans Verbunt (1996) - mis voor de vissers op zondagmorgen om 4 uur in de kerk van de kapucijnen - WBD - III.3.3:118,) vissersmiske = vroegmis
vist zelfstandig naamwoord vest - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vist - Op de trebuune meej en harnas/ of ene koogelvrije vist. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Beeter enen bange as enen dooie) ▲vèst
vlaaje werkwoord, zwak vleien - Dialectenquête 1887 Willems - vlaaje - vlaajde - gevlaajd - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVLEEËN (zachte e): 3e hoofdvorm van 'vleien'
vlaartje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vlaar lefdoekje, pochet, fuit het Franse 'foulard', hals- of zakdoek - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kèkt es wèt ie freet is meej zen vlaartje - trots met zijn pochetje
vlagge werkwoord, zwak vlaggen - WNT: plaggen of graszoden steken - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie vlagge (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gemeenschappelijk bezit niet te eigen bate aanwenden (in de gemeensch. heide mochten vlaggen gestoken worden) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vlagge ww - plaggen afsteken
vlagzèès zelfstandig naamwoord vlagzeis - Lowie van Dorrus Misters (pseudoniem), rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 17 Rond de boerenhaard 2, Nieuwe Tilburgsche Courant 11-8-1952 - Misschien heeft voor sommige lezers ook de heiturf een nadere omschrijving nodig. Deze werd op de heivelden gehakt. De boer gebruikte daarvoor de zg. vlagzeis. Dit is een gereedschap, waarvan het mes, de zeis, onder een hoek van ca. 70 graden aan de steel staat. Het mes heeft een afgeronde vorm, ongeveer 13 bij 20 cm. Bij het hakken dringt de snede in de grond, komt dan horizontaal onder de heide en snijdt de bovenheide en een gedeelte der wortels af. Dit is de turf. Voor de boer weggaat, worden de turven of plaggen tegen elkaar opgezet om te drogen. De brandstof leveren dus de opstaande heide en de onderliggende wortels. Is de boer niet van plan van de kale vlakte bouwgrond te maken, dan laat hij ze gewoon liggen. De heide schiet vanzelf weer uit. Hoe de naam "vlagzeis" is ontstaan, is ons niet bekend, maar vermoedelijk is de oorspronkelijke naam "vlakzeis" en is de k door het spraakgebruik een g geworden.
vlak bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord druk - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wè hèbbe ze et wir vlak - wat zijn ze weer druk! HTW 'vlak hèn' uitgelaten, druk zijn - WBD - III.4.4:136 'vlak , 'vlakke' = vlakte
vlakweg bijwoord direct, zonder omhaal Ze hield nie van omwegen en deurom vroeg ze vlakweg aon Annekes... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 18-4-1939)
vlam zelfstandig naamwoord hartstocht - Stadsnieuws - Zen aaw vlam wier aaw poelie èn wier zoo en aaw hörk - zijn vroegere verloofde werd een oude vrijster en werd van lieverlee een oude vrouw (080106)
vlang zelfstandig naamwoord volant (onderdeel van een textielmachine) - uit Frans 'volant - WBD - vlang (II:938) - volant: 'n soort poetswals
Vlaondere Toponiem Vlaanderen - Mar om daor te komen moeten ze dur den elektrieken draod, de moordende afrastering die de Dùtschers in de oorlogsjaoren tusschen Brabant en Vlaonderen spanden. Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue Vruuger en naa, 1926.
vlèèchte werkwoord, sterk vlechten - Dialectenquête 1887 Willems - vlèèchte - vlócht - gevlóchte - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vlèchte - vlócht - gevlóchte ; ook: vlèèchte
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vlee, vleej 1. bijvoeglijk naamwoord verleden vleeje mònd, vlee week - flee = contractie van 'verleden': d-syncope, affix-apocope enz. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FLEE gekrompen uit 'verleden', fleeë week, fleeë Zondag. In de vlee week, zèk op rès gewist mee den ootobus. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
dès naa ammol lang geleeje/ dè noeme ze «de
vleeje tèèd» (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel
1960-1980; uit: Moederdag) 'ze Miel hee vleeje week gezee/ Ik gao nie mee naor Willem II" (Gieleke wsch. pseudoniem van Michel van de Ven (Lechim) ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980)
- Cees Robben - Vlee jaor hebbe wij hullie
n kaortje gestuurd mar zullie ons nie... (19801031) 2. samentrekkingen tot bijwoord van tijd Fleeweek zaat ie nòg int kefeej. uitdr. fleeweek from - de voor-vorige week - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vleejaor'
- Cees Robben - Vleje-week-vrom
waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop
vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones...
(19680209) Audio-opname 1978 - dès vleej jaor fèfteg jaor gewòrre mar ze hèbben et nie gevierd want ik hèb et toevalleg nòg òn de pòrtier vleej week gevraoge . (- Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) ►KLIK HIER om het bestand te beluisteren
vlêes zelfstandig naamwoord vlees - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, t is vlees van den bakker (gehakt met veel brood) mee lawaai-sju (17-08-1964) - WBD - vlêes - lijmvlees, de resten vlees-, bind- en vetweefsel van de vleeskant van een huid (II 6l0), ook 'lèèm' genoemd - WBD - vlêesmesjien - vleesmaohine, om huiden te ontvlezen (II 608) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast vlêes deraf is, gooje ze de bêene bèùte (HM'50) - typering van werkgevers die hun personeel ontsloegen als het oud was. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et vlêes is zwak', zi taante Ka, èn ze kòcht enen èèzeren beehaa (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) Etym. wg. fleiska, D. Fleisch, N. vlees, T. vlêes
vlêeskaant zelfstandig naamwoord - WBD - vleeskant, kant van de huid waar het vlees heeft gezeten (II 595)
vlêeskèrs zelfstandig naamwoord - WBD - III.2.3:l69 'vleeskers' = zoete kers, ook 'knapper'
vlêeskouse zelfstandig naamwoord meervoud lichtgekleurde, dunne kousen [?] - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vlêeskaawse' - WNT - VLEESCHKOUSEN mv. als schertsende omschrijving van bloote beenen (gewestelijk in Zuid.-Ned.) - Audioregistratie 1978 - èn asse te kommuunie ginge èn ze han vlêeskouse aon òf zon bietje en spie, dan sloeg ie ze oover òn de kommuunie! Nèè, kossie nie teege dieje meens! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
vlêesmis zelfstandig naamwoord vleesmes - WBD - vléésmès' - vleesmes, lang, scherp, boogvormig mes met twee handvatten, gebruikt bü het vlezen van huiden op de boom (II 607) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vlêêsmès zelfstandig naamwoord - vleesmes
vlêeswèèrk zelfstandig naamwoord vlees ...in en köpke soep han ze wèl zin./ daor zaat wèl veul gruun èn peekes/ mar hèèl wèènig vlèèswèèrk in. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et is mar hoeget zègt )
vlêeze werkwoord, zwak vlezen - WBD - vlêeze - vlezen, het verwijderen van het onderhuidse bindweefsel met de nog aanwezige vleesresten (II 607) - WBD - vlêezer - werkman belast met het vlezen (II 608) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEZEN ww - bij huidenvetter: met een scherp mes de vleesdeelen afsnijden
vlègske, vlèggeske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van vlag vlaggetje - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kèk tòch es wènne strêûp lèmkes èn vlègskes
vlèmke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van vlam vlammetje - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'daansen duzend vlemkes'
vlèmmekes
vleugel zelfstandig naamwoord vleugel - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vleugel - WBD - III.4.1:36 'vleugel', 'vlerk' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEUGEL zelfstandig naamwoord mannelijk vleugel, Frans aile; ook vleugel van een spinnewiel
Ill. Rolf Janssen
vlieg zelfstandig naamwoord vlieg ...zoo taai as vliegen op de stroop! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 18-4-1939) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - derbij zèèn as en vlieg die in de pèèrdestrónt pikt (Kn50)- haantje de voorste zijn.
vliege werkwoord, sterk - Informant Toine Raaijmakers - Hij vlôog eróp aaf as nen haon óp ne knoezelbós - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'daor vlôog er den ooiver ...' - Cees Robben - dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt - Dialectenquête 1887 Willems - vliege - vlôog - gevlooge - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waor en mus durheene vliegt, blèèft en mug hange (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)prominenten kunnen zich meer veroorloven dan de kleine man.
vliegekaast zelfstandig naamwoord - WBD - spinde (voorraadkast of bewaarplaats voor levensmiddelen), ook genoemd: eeteskaast, vliegekaast, broodkaast of kaast
vliegkappe, de zelfstandig naamwoord meervoud zusters met witte vleugelachtige kap Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vliegkappe = zusters van een bep. congregatie (blz. 98)
vliegmesjien zelfstandig naamwoord vliegtuig
vliegnèt zelfstandig naamwoord - WBD - vliegennet (netwerk dat men over een ingespannen paard vastmaakt om het tegen vliegen te beschermen) (Hasselts woord) - WBD - (Hasselt; 'bòrstnèt' - borstnet (tegen vliegen, t.bijvoorbeeld een paard - WBD - 'vliegedèk' of 'bòltje' - rugnet (vliegennet over de rug van een paard)
Ill.: Naumann; vlierscheut - turdus pilaris vlierscheut zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kramsvogel, beflijster (Turdus pilaris) - WBD - III.4.1:88 vlierscheut - kramsvogel (Turdus pilaris), ook genoemd: kramlijster of dubbellijster - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vlierscheut zelfstandig naamwoord - grote lijster - WNT - VLIERSCHEUT - 2) in de streek van Oirschot een volksnaam voor den Kramsvogel (Turdus Pilaris)
Vliervlam
vliervlam zelfstandig naamwoord vliervlinder vD. vliervlinder - vlinder met zwavelgele vleugels met bruine buitenrand, waarvan de rups op de vlier leeft (Ourapteryx sambucaria) - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - vliervlam - vlinder - WBD - III.4.2:146 vliervlam - vlinder (Lepidoptera), ook genoemd; 'vuurvlam' of 'kapelleke'
vlies zelfstandig naamwoord vlies (zie ook: vlim) - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies - WBD - III.2.3:133 vlies= melkvel; ook zaam - WBD - III.2.3:166 'vlies' = vliesje in vrucht; ook vlim of blees - WBD - III.4.4:269 'vliesterke' - sneetje - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLIES znw.v. en niet o., zie wdbb.; draad, vezel aan een peul van erwten en boonen; ook 'blies' geheeten.
vlijs zelfstandig naamwoord - WBD - III.4.4:161 'vlijst' = oerbank - WBD - III.4.4:164 'vlijst' = geelbruine aardlaag
- WNT - lemma Oer,
Afleidingen: Oerbank ("ijzeroxide-hydraat, hetwelk, onoplosbaar in
water, de oerbanken vormt," STARING t. a. pl.) vlim zelfstandig naamwoord vliesje tussen vruchtvlees en pit bij een appel, ook genoemd: vlies, blees, bliske, blieske - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies - vlies - WBD - III.4.2:72 vlim, vim - vin (van een vis) - WBD - III.1.1.72 'vlim', 'vim' = wimper - WBD - III.2.3:l66 'vlim' = vliesje in vrucht, ook 'blees' of 'vlies'
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - WNT - VLIM 5) c) - hard, scherp vliesje in het klokhuis van appels en peren.
vlirmèùs zelfstandig naamwoord vleermuis - WBD - III.4.2:46 'vleermuis' - Stadsnieuws - Soomers schèère meej den donkere de vlirmèùzen oover oewe kòp (260807) - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VLEERMUIS fli:remues, znw.vr
vloeba zelfstandig naamwoord MT- Informant Ad Vinken; watermuurverf uit WO II: 'vloejbah' - verbastering van de merknaam 'Vloeba' SJAREL. Toen heb ik er hil m'n huis mee gevloebahd. 't Was percies of hil m'n huis opnuuw behangen was. Echte crème-kleur! Echt modern! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 19 januari 1945)
- Sjef Horsten - 'Bloemen op het behang' -
"Vlak na de oorlog was er gebrek aan zowat het meest noodzakelijke.
Behang op de muur was te kostbaar. De niet kapitaalkrachtige zocht
dan ook naar een alternatief. Vloeba werd een begrip. Dit vloeibare
behang werd aangebracht net als witkalk. Nu toegevoegd met een
tintje : rosé, beige of zeegroen. Soms kwam men tot een
"namaakbloemetjesbehang" door een beige ondergrond te verfaaien met
spetters van rosé en of zeegroen, aangebracht met een oude
handveger. Moeders waren daar heel vaardig in. Vloeba had echter een
groot nadeel. Het was niet raadzaam tegen een muur gaan te staan die
er mee was behandeld. Er zijn in die tijd dan ook heel wat
kleerborstels versleten."
vloejke zelfstandig naamwoord dim. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vloeitje, sigarettepapiertje - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Hè d-ok zo-n verlè nòr vloejkes?
vloeke werkwoord, zwak vloeken - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vloeke - vloeken Pierre van Beek Zo hoorden wij dezer dagen van iemand, die om zijn vloeken een twijfelachtige reputatie geniet, zeggen, dat hij "vloekt in de ere-afdeling". Een gedachtenassociatie met de vele zangverenigingen en harmonieën, die onze stad telt, is zeker niet vreemd aan het ontstaan van deze uitdrukking. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant zaterdag 18 maart 1950) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vloeken in de eere-afdeeling (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - flink vloeken - vloeke - vloekte - gevloekt
vloer zelfstandig naamwoord 1. vloer - WBD - onderkant van een brood - WBD - ovenvloer (waarop het brood wordt gebakken) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - oover de vloer koome - op bezoek komen, aan huis komen 2. Velours, de stofnaam - Henk van Rijswijk - Velours: wollen strijkgaren mantelstof of gordijnstof, gevold en geruwd, vaak in inslagsatijn geweven. Het haardek is zo dicht dat het op fluweel lijkt.
(Herinneringen aan zijn opleiding aan de
Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954),
►http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
vlòkkieneej zelfstandig naamwoord - WBD - floconné, lamsvacht-imitatie (II:863)
vlökske zelfstandig naamwoord verkleind vlokje - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vlökskes geeve dröpkes ('50) - weersvoorspelling - dim. van 'vlòk', met umlaut
vlòms zelfstandig naamwoord / bijvoeglijk naamwoord vlaams
vlôog verleden tijd van 'vliege' vloog
Ill. Rolf Janssen vlôoj, vlôojke, vlôoje zelfstandig naamwoord vlo - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlooi Uitdrukkingen - Piet Heerkens - Twee die saomen slaopen, eten,/ worren deur dezelfde vlooi' gebeten. (Uit: Brabant, Brabantse spreuken, 1941) - Pierre van Beek "Wie bij den hond slaopt, krijgt vlooien" is ons equivalent voor "Wie met pek omgaat, wordt er door besmet." (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant maandag 17 april 1950) - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - -gezegde Wie bè den hónd slòpt, krèègt vlôoje. - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - -gezegde Hoe kòlder/ gròtter hond, hoe meer vlôoje. - Pierre van Beek -gezegde ópsteuven as ene zak vlôoje - wegrennen, in allerijl - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ópsteuven as ene zak vól vlôoje ('72) - naar alle kanten wegvliegen - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vèndt allicht en vlôoj in en schoojershèm (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - je had kunnen weten wat je te wachten stond; maak dus achteraf geen aanmerkingen. - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vur êen vlôoj hoefde nie hil oewen bèùk kepòt te krabbe - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - zenèège vuulen as en vlôoj tusse twee naogels Aanvullende bronnen - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vlo'i, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'vlooi' - vlo - WNT - VLOOI vlo, vlooi
vlôoje werkwoord, zwak vlooien, vlooien vangen In de dooddoener - Hessels 2020 - Als je je verveelt; kweenie wèk moet doeoehoeoen!!!: - zaand òn elkaar knêûpe! of: - den aop vlôoje! of: - leege zakke rèèchtzètte! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
vlòt bijvoeglijk naamwoord - WBD - goed uit de weg kunnend, niet kreupel (= Hasselts) zijnd (van een paard) ook genoemd: 'rap', 'rad' of 'rèècht'
vlug, vlugger, vlugst bijvoeglijk naamwoord /bw vlug Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufemistisch) hij is een slomerik Pierre van Beek - vlugge jóng - vogeltjes die tegen het uitvliegen zijn (= bijna uitvliegen) Pierre van Beek - vlug zèèn - goed ter been zijn (bijvoorbeeld van een bejaarde) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - al te vlug vangt nie goed (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek 68) - haastige spoed is zelden goed - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó vlug as en stróntbij zónder vleugels ('72) - ironisch voor: langzaam - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Vlug, bijvoeglijk naamwoord , gezwind, wel ter been: 'grutvadder is nog goed vlug'; ook gezegd van vogeltjes die al bijna uitvliegen en het stadium van 'kaol kwats achter zich gelaten hebben: 'ik weet n blaawpieperke te wonen op vlugge jong'.
vluukske zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'vloek' vloekje - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vluukske
vocht zelfstandig naamwoord vocht sap van een vrucht persoonsvorm vocht verleden tijd van 'vèèchte'
voeballe, voetballe voetballen zelfstandig naamwoord het voetballen, voetbalwedstrijden in ouder Tilburgs is het woord mannelijk in de uitspraak verdwijnt soms de t: voebal
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven),
De Tilburgse Koerier, 78 11 23 - Strak krègde spannende verslaoge /
Van de voetbal in de kraant
voedvrouw zelfstandig naamwoord vroedvrouw - WBD - III.2.2:l4 'voedvrouw' = vroedvrouw; ook: 'baker', 'baakster'
voejer zelfstandig naamwoord voer, vooral voor dieren - Audioregistratie 1978 - Want vruuger din ze de koej nie in de waaj want dan liepe ze et ammel plat, dè bietje op stond. Dè voejer wèrd gemaajd èn op stal opgevoejerd. (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) - En bij den boer, daor 'k aatij m'n voeier haol vur de kenène (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 15 december 1944) - WBD - voejerbak - varkenstrog, ook 'tròg' genoemd - WBD - voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (waarin men het spoelt of wast) Pierre van Beek -gezegde - voejer zuuke vur aandermans geèt - werken voor een ander - Dialectenquête 1887 Willems - ik moet irst et voejer in de stal brènge - WBD - III.4.1:44 kròpvoejer, voer - voedsel voor jonge vogels - WNT - VOEDER, VOER II) eten, spijs voor dieren; spijs voor menschen (niet gewoon en verouderd) - WBD - III.4.1:43 'voeier' of 'voer' - voedsel (voor vogels), ook 'aas' genoemd
voejere werkwoord, zwak voeren, voederen steeds korte oe - Voortbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Zèn de vèèrekes al gevoejerd? - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Meej ginne riek te voejere zèèn. (Van kwaadheid niet willen eten.) - WTT 2016 - Dit gezegde meestal als metafoor voor iemand die erg boos is, ongenaakbaar, zoals in volgende voorbeelden: - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Meej ginnen riek te voejere - ...en hij was mee ginne riek te voeiere. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Ik was mee ginnen riek te voeiere. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945) - Cees Robben - Die staon mekaar gewoon uit de krop te voeieren... (19810814) [Robben gebruikt de uitdrukking figuurlijk voor een stelletje dat staat te tongkussen] - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - voejere ww - voeren - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIEREN, VOIEREN - voeren, voedsel toedienen; van voering voorzien - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'voeieren' - voederen, te eten geven - WNT - VOEDEREN, VOEIEREN - voeren, voeder geven
voejerke zelfstandig naamwoord maaltijd - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - (gehoord tegen iemand die te dik wordt) ge meugt gerust n voeierke afsteken (11-02-1965)
Uit: Flora Batava 2, Jan Kops (1807)
zelfstandig naamwoord voederwikke (Vicia sativa), een familie van klimplanten; ook smalle wikke genoemd - WBD - I:1485 voejerwikke, wikke - WNT - VOEDERWIKKE - een soort van wikke (Vicia sativa), die als voedergewas geteeld wordt.
Ets
van niet nader bekende kunstenaar
voejerzak zelfstandig naamwoord - WBD - haverzak (die men het ingespannen paard omhangt om het te laten eten) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIERZAK, VOIERZAK zelfstandig naamwoord mannelijk - zak waar men voeder in doet, dat men in bosschen en kanten gaat schrafelen (= schrapen = snijden met de sikkel)
Aquarel van Théodore Géricault
voer verleden tijd van vaore, dat ook zwak vervoegd wordt (vaorde).
voerman zelfstandig naamwoord voerman korte oe ? - Agge voerman moet zegge teege Vekastere - als je voerman moet zeggen tegen Van Casteren, is je familieband ermee even sterk als die met Adam en Eva - Dialectenquête 1887 Willems - voerman (korte oe) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en pèrd zónder voerman (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - een weduwnaar - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vurman, zelfstandig naamwoord mannelijk - voerman - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOERMAN (met verkorte oe) znw.m., mrv. voerlie (niet lui)
voermanne werkwoord, zwak - wsch. korte 'oe' - WBD - besturen (leiden van een paard terwijl het de kar trekt), ook 'leië' genoemd - WBD - 'voermanne meej twee lijste', (Hasselt:) '.... meej twee lente' - leiden van een paard met een dubbele lijn - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - diejen boer gao vort voermanne - . . . vrachtrijden - WNT - VOERMANNEN - het beroep van voerman, van vrachtrijder uitoefenen; een bodedienst onderhouden
voet, vuutje zelfstandig naamwoord voet, lichaamsdeel trippetrap van kendervuutjes... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, Naachtegaol, 1941) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (Gehoord bij de start van de avondvierdaagse)Denkte gij mee die vèf veur één voete, in de prèze te vallen? (09-07-1967) - Pierre van Beek - Als iemand er z'n gemak van neemt en zich goed laat doen (eten, drinken, enz) zegt men naderhand: "Hij ging fijn met de voeten op de stoof zitten." (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
- Cees Robben - [Marktkoopman met sinasappelen] Tien vur unne gulden... Mar vur de
voet vatte... (19650723) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik koom nie óp blôote voete (S'7l) - kaartterm: gezegd door iemand die meent goede kaarten te hebben. (reactie: dès mar goed ôok, aanders kónde zónder sòkke terug. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te veld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten uitdr. - vur de voet: ge moet ze vur de voet vatte = niet uitzoeken; vgl. v. Dale: voor de voet iets weggeven of verkopen = zonder te keuren of uit te zoeken: voetstoots. - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt.65 krijgt het plur. geen umlaut, wel het achtervoegsel (= suffix)e (sjwa). - WBD - III.1.3.211 'voetgetuig' = schoeisel lengtemaat = 0,287 m, verdeeld in 10 duim à 2,87 cm; 20 voet = 1 roede (van 5,75 m) (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h.Ned. Metriek Stelsel, 1820)
voet
van een plattebuiskachel - WBD - voet - hoef van de koe, ook 'klaaw' of 'klòw' genoemd - WBD - voet - paardehoef - WBD - 'vuutje', 'voetje-óp', (Hasselt) 'voetóp' - voet omhoog (commando voor een paard)
voetbal zelfstandig naamwoord, mannelijk het voetballen As en zondag et spul begient/ dan is zen lêed geleeje/ hij kan fèèn nòr de voetbal toe/ èn is hêel dik tevreeje. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij wèl... zij nie tevreeje... )
Ak vruuger nòr de voetbal ging... (Lechim;
pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Minder
gevaor) voete werkwoord, zwak voeten (kinderspel) - A.J.A.C. van Delft - Voorts was er een spel, dat slechts met twee jongens gespeeld werd en "voeten" genoemd werd. Ieder had een ijzeren bolletje. Er werd een kuiltje gemaakt en wie het kortst bij het kuiltje lag, mocht eerst. Dan trachtte men met den bol den anderen bol te raken, en lukte dit, zoo moest de afstand der bollen met de voeten afgepast worden, zóólang tot men honderd voetlengten had. Wie dit het eerst bereikt had, was de winner, en het spel werd hervat op dezelfde wijze. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)
voeteeren werkwoord, zwak lopen - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ik kan nie goed meer voeteeren (loopen)" - WBD - III.1.2.117 'voeteren' = gaan, lopen - WNT - VOETEEREN - te voet gaan, loopen
voetegetèùg voetegetrap zelfstandig naamwoord voetengetrap - Hessels 2020 - Als je een beetje in de weg loopt in een kleine ruimte: gao tòch es wèg van dieje vierkaante meeter! of: - gao tòch es onder et voetegetrap èùt! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )
vòjer zelfstandig naamwoord vader - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 22) 'vòjer' naast vaader en vadder
völder
bijvoeglijk
naamwoord, vergrotende trap - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèùler (het achtervoegsel (= suffix) -der treedt op na -r en -n)
voldere werkwoord, zwak vollen, van geweven stoffen; dikker maken, o.a. in een bad met zeep of volaarde - Jè, vloejbaare gruune [zêep]. Jè, daor wiere de stukke meej gevolderd [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
volderij zelfstandig naamwoord vollerij, afdeling van de textielfabriek waar de wol gevold wordt - Interview Hermans - 1978 - en volderij dè wil zègge oew goed dè moes dichter gemaakt wòrre, dè noeme ze voller, vol is dichter maoke, dus dè dichter maoke dè wier toen meej en klein beetje zeep wier dè gedaon (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren - hoe dègge gruu gruune zeep konde maoke dè weet ik wèl. Die wèrd in de volderij gebrökt, hè. [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
voldersbaos zelfstandig naamwoord baas van de vollerij - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - èn daor hèbbek lang saome meej gewèrkt gehad, èn toen, die was daor den baos, de voldersbaos eigelek èn toen is hij gestòrreve èn toen bèn ik in zen plòts gekoome ►Klik hier om dit bestand te beluisteren
volèèrd zelfstandig naamwoord volaarde - WBD - (II:1055) - De wasvloeistof [bij het vollen van het laken] is volgens Grothe "water met verrotte urine, volaarde (een glibberige, magnesia houdende kleisoort) of zeep."
- WBD - (II:1056) - Grothe zegt op
p. 384: "De tot het vollen dienende vloeistof bestaat uit water,
waarin verscheiden vetachtige of glibberige zelfstandigheden gemengd
of opgelost zijn. Het doel dezer bijmengselen is de verwijdering der
misschien nog aanwezige vetstoffen, benevens de verhooging der
lenigheid en glibberigheid - WBD - (II:1057) - 'vóléért' - volaarde
- WTT 2012 - volaarde wordt
tegenwoordig aangeboden als cosmetisch product: "Een gezuiverde
sedimentaire klei met uitstekende drogende en reinigende
eigenschappen. Het is vooral bruikbaar als een gezichtsmasker voor
de vettige huid en verzacht acne, uitslag en ontstoken huid. Het
wordt soms een huidbleker genoemd omdat het de reputatie heeft dat
het vlekken van de huid kan verwijderen. Een uitstekend ingrediënt
voor zeep. Drogend, egaliserend en verstevigend." (Internet; 2012) volgesnaggeld blijkbaar het bijwoordelijk gebruik van het voltooid deelwoord van 'volsnaggelen' in de betekrnis 'te veel gedronken hebben'. De etymologie is nog onduidelijk. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 63 01 11 - Hij dèèlde hèèl wè rondjes uit / En op 't list volgesnaggeld / Issie zò goed en kaod as t ging / Mar naor de bus gewaggeld.
vòlk zelfstandig naamwoord volk, een bepaald soort mensen - Cees Robben - ons Sieleke heeget himmol nie op mansvolk begreepe - Hessels 2020 - Als je je niet laat besodemieteren door een ander: - wèl van èèrem, mar nie van lomp vòlk! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006) ►Volledige bron: KLIK HIER Uitdrukkingen - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Daor et vòlk is, is de neering' zi de mòsselenboer, èn hij reej mee zene kreugel de kèèrk in (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek '64) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - geduureg vòlk ónder de schòlk hèbbe (R'75) - steeds in verwachting zijn. - Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - goej vòlk, goej zatlappe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - verontschuldiging voor mensen die veel drinken maar voor niemand onaangenaam zijn - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hoe meer vòlk veur, hoe minder dèt ópschiet (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd m.b.t. een mis met drie heren - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - hoe laoter óp den aovend, hoe schónder volk Aanvullende bronnen - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VOLK - volek znw.o.: er is veel - op de markt; bij groot - dienen; ik heb vandaag - (= bezoek) thuis; het kleine (= kinderen) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOLK v l) - mensen: er was veul volk; 2) - slag van mensen, soort: goej volk, mèr rouw; 3) - bezoek: we hebbe volk; roep bij de deur: volluk; 4) familie: ons volk = onze familieleden (alleen voor aangetrouwde familie?); 5) personeel: we moete volk hebben; 6) als achtervoegsel: manvolk, vrouwvolk. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'volk' zelfstandig naamwoord - volk, arbeidskracht - WNT - VOLK 3) e) - Uitroep om aan te duiden dat men iemands woning of winkel is binnengekomen en gehoor verlangt.
völlakker zelfstandig naamwoord vuilak ►völlek
völle werkwoord, zwak - WBD - een veulen werpen, ook aangeduid met het type 'veulenen' - WNT - VEULENEN - l) een veulen werpen; 2) (een veulen) baren, werpen
völle, vulle, veule zelfstandig naamwoord - WBD - veulen (zie 'veule') - WBD - völletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'vulletaand' genoemd - WBD - völmérrie - dragende merrie, ook genoemd 'vullemèèr' - WBD - völleziekt - leewater (ziekte bij jonge paarden) - Dialectenquête 1887 Willems - ge moet óns veulen is koome keure - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw. o. 'vuilen, resp. 'völlen' - veulen
völleghei, völleghèd zelfstandig naamwoord vuiligheid Audio-opname 1978 Dhr. Bertens Mèn dòchter die ha hier zogezeej zonne stinpöst staon èn en uur nòdderaand koste zôo de slierte öt trèkke, de völleghèd dieter ötkwaam! (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels) ► Klik hier voor audiofragment - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vuilighei' (bis) Enen enkeling van de jong naam de moeite, meej enen emmer waoter de völlighed weg te spuule, de miste lieten et mar zôo et waar. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - WBD - (III.2.1:282) völleghèd = vuilnis, ook 'rotzooi' genoemd - WBD - (III.3.3.356) völleghèd = onkuisheid - WBD - (III.4.4:103) 'vuiligheid' = natte sneeuw - Stadsnieuws - Daogs nò de kèrmes leeter aatij enen hoop völleghèd op straot (060507) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk - vuiligheid: l) onkruid, neervallende nattigheid (regen, sneeuw, ijzel); 3) vrekkigheid - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VUILIGHEID ww. vuiligheid doen - aan eene natuurlijke behoefte voldoen - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - völlighèd zelfstandig naamwoord - vuiligheid, onkruid
völlek zelfstandig naamwoord vuilik, vuilak, viezerik, smeerpoes - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vuilik - zedeloos mensoh; gierigaard" - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - völek (blz. 34) met vocaalreductie - WBD - III.1.4:113 'vuilik' = smeerpoes; 114: 'vuilak' = smeerpoes - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk - vuilik, vrek
völleke werkwoord, zwak vies doen - völleke - völlekte - gevöllekt - Èn toen zaag Tieske op 'n gegeeve moment hullie keej meej de portier stòn te völleke. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
völlekert zelfstandig naamwoord vuilak, viezerik - De - Informant Ad Vinken; van völlekert. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
völlekes zelfstandig naamwoord, alleen meervoud - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vuilnisbelt - Stadsnieuws - 'Brèngt dieje ròtzôoj mar nòr de völlekes' - naar de stort (311007)
Restant van de vuilnisbelt langs de Ley in Tilburg Zuid; foto - WTT 2009
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
völlekesbak zelfstandig naamwoord - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 04 24 - We motte veul meer rommel krège / Aanders heeget toch gin zin / We hebbe vort twee vuilekesbakke / En daor moet dieje rommel in. - Henk van Rijen; vuilnisemmer; Gè mot dè vööl vort in de völlekesbak doen! ▼ völlesbak
völles zelfstandig naamwoord vuilnis - WTT 2012 - het ontbreken van de n wordt als dialectisch beschouwd maar was vroeger normaal. Het - WNT - hierover: 'VULLIS, zelfstandig naamwoord vrouwelijk en onz., mv. -sen (...) Mnl. vuulnisse. Daarnaast zijn ook de vormen vuilis, vulnis, vulle(n)s en vuilens aangetroffen. De vorm vullis (...) blijkt jonger te zijn dan vuilnis. In de 16de en 17de e. worden beide op dezelfde wijze gebruikt; later blijkt vullis eerder tot de volkstaal te behooren en vuilnis tot meer formeel taalgebruik.'
Emblematische prent van Jan Luyken - uit: Het leerzaam huisraad (1711)
völlesbak, völnisbak, völnesbak zelfstandig naamwoord vuilnisbak - As ons taante Kee der stem verhief, dan kréége wij de schrik van ons lèève en wiere in China de völnisbakke bèùte gezet, zôas wij ondermekare zeeje. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Hij was [nl. de hond] vant völlesbakkeras,/ brèùn, meej hier èn daor wè streepe... (Henriëtte Vunderink; Onzen hond; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
zelfstandig naamwoord vrijwilliger; uit Frans: volontair - Pierre van Beek - vrijwilliger, volontair (Tilburgse Taalplastiek 178 - 25-8-1973) - Wie vrijwillig onder dienst ging, werd als "volletier" betiteld naar het Franse "volontaire" [sic] (vrijwilliger). Nadien bleef dit laatste woord nog in zwang voor iemand, die zonder loon te ontvangen arbeid verricht om in een bepaald vak te worden opgeleid. Dat is nu ook van de baan. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vòllentèèr'
volmòkt bijvoeglijk naamwoord volmaakt - Dialectenquête 1887 Willems - ginnenêene 'mins' is vólmòkt
völnes zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vuilnis - WBD - III.3.1:329 'vuilnisbelt' = stort; ook genoemd: 'belt', 'vuilnishoop'
volontèèr bijwoord volop - WTT 2012 - Niet te verwarren met 'volletier' [zie boven]. 'Volontèèr' is uit het Oudfranse 'volontiers', 'naar believen'. - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "'t waas er volontair (volop)"
volslaoge bijvoeglijk naamwoord - WBD - III.2.2:46 'volslagen' = volwassen
vòltje zelfstandig naamwoord dim. voile, korte sluier - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ze hò en gruun vòltje veur ze droeg een groene voile
völtje zelfstandig naamwoord, verkleind vuiltjes Hij hò en völtje in zen ôog - dim. van vèùl, met vocaalkrimping
von werkwoord, persoonsvorm vond - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vón - vond (1e pers. sing.) verleden tijd enkelvoud van vèène' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VON - 2e hoofdvorm van 'vijnen'
vong werkwoord, persoonsvorm ving - ook de vorm 'ving' komt voor - verleden tijd van 'vange' (naar analogie van 'gong', 'hong' e.d.) - Cees Robben - Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (...) of vonge ze rond de lantèère op straot... (19570525) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VONG - 2e hoofdvorm van 'vangen' (ook: ving) - WNT - VANGEN (I) - Gewestelijk (en ook bij dichters) komt veelvuldig voor: ik vong, wij vongen, (ge)vongen
vòntje zelfstandig naamwoord, verkleind vaantje - WBD - III.3.1:429 vaantje = wimpel
zelfstandig naamwoord vogel Uitdrukking 1929 - A.J.A.C. van Delft - "Zoolang ze vrijen, zijn het minnebroeders, doch getrouwd worden het kruisheeren." En de vader wist ter aanvulling: "Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) 1964 - Pierre van Beek - Ja. hoe gaat het eigenlijk met die mannen: "Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren". Men vertelt dat ook nog wel anders: "Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi". (Tilburgse Taalplastiek afl. 15; Nieuwsblad van het Zuiden, 21-10-1964) 2003 - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - zit de voogel in de kooj, dan flöt de voogelèèr minder mooj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd over een getrouwde man. - WTT 2012 - De uitdrukking spot met de houding van mannen (de vogelaar ofwel vogelvanger) ten opzichte van vrouwen (het vogeltje); tijdens de verkering zingt het mannetje zo mooi als hij kan om haar in het kooitje van het huwelijk te lokken, na het huwelijk wordt het wat dat betreft minder. Een en ander wordt ook uitgedrukt door de uitdrukking met 'minnebroeder' en 'kruisheer'. Samenstelling - WBD - èndvoogel - roepwoord voor een eend, waarnaast ook gelden; 'eend', ind', 'poel poel poel' en 'woele woele woele woele'
Afbeelding uit het 'Nuuw Tilburgs Leesplèngske' dat in 2020 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Bibliotheek Midden-Brabant en Erfgoed Tilburg. De illustraties werden verzorgd door Ruben de Bruijn.
voogelkôojkes zelfstandig naamwoord, meervoud, verkleinde vorm vogelkooitjes - bijnaam van De Stadsheer, het appartementencomplex aan de Spoorlaan bij de Noordhoekring, zo genoemd wegens de uitstekende balkons. - Lodewijk van Dorrus Misters - "Het Groenewoud" was een bierhuis aan de tegenwoordige Groenewoudstraat en de Oude Dijk, die zijn begin vindt aan de Markt. Door de Broekhovense akkers is zijn voortzetting. Een andere woning in die buurt werd genoemd "het Vogelskooike" omdat de bouwer de naam Vogels droeg. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 Oude koffiehuizen in Tilburg 1; Nieuwe Tilburgsche Courant 16-2-1952)
voogelwaaj zelfstandig naamwoord - WBD - braakakker (stuk land dat men gedurende een of meer seizoenen laat rusten, teneinde de grond niet te zeer uit te putten) (Hasselts woord) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'vogelwei' - braakliggende grond - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOGELWEI znw.v. - akkerland dat ledig en onbebouwd liggende, vol onkruid gegroeid is. Kiliaen - VOGHEL-WEIJDE - ornithoboscium; solum cessans, ager effaectus.
vooj zelfstandig naamwoord - WBD - II.4.2:63 vooi = wijfje van een haas
voor zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - der is gin rèèchte voor meej te ploege - er valt niets mee te beginnen - WBD - III.1.1. lemma aarsspleet voor, Tilburg - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 23) 'vu:r' = vôor (vore)
vôos bijvoeglijk naamwoord voos, droog - WBD - III.2.3:34 'voos' = stroef (van tanden) - WBD - III.2.3.159 'voos' = rot (fruit); ook 'murt, verrimpeld - WBD - III.4.4:33 'voos weer' = lauw weer, ook zoel, zacht - WNT - VOOS veel betekenissen; zie aldaar
werkwoord, zwak - WNT - vooizen 'doen klinken (?) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Snert lust ie as ne grôte. Mar 's avonds zitten te vozen en ammaol van die sokkenlôpers, ge wit wel, die langs zunne rug omhoôg kruipe en bij zn halsboordje de vrijheid kiezen (24-02-1966) - Cees Robben - Snert lust-ie as unne grôôte../ En 'saoves zit-ie mar te vôôze... (19661111)
vordil, vordiltje zelfstandig naamwoord voordeel - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vórdiltje
vörk zelfstandig naamwoord vork deel van een boom waar de stam zich in tweeën splitst - WBD - mistvörk - mestriek - WBD - III.4.3:53 vork - splitsing van een stam; ook mik of gaffel genoemd - WBD - (III.2.1:158) 'vork', ook 'vorket'
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRK (uitspr. vörrek) znw.v. schaapherdersschupken.
vorke zelfstandig naamwoord verkleinwoord - WBD - ondiepe voor (bij het ploegen). Ondiep ploegen = 'schèlle' - dim. van 'voor', met vocaalkrimping
vörm zelfstandig naamwoord vorm
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vörme werkwoord, zwak vormen - Cees Robben - Zèède gij wèl gevörmd? - vörme - vörmde - gevörmd
vörrek zelfstandig naamwoord vork - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!! Klik hier om dit bestand te beluisteren
vòrs vers, in het bijzonder van etenswaren bijvoeglijk naamwoord - W.v.M. (Willem van Mook),Uit het land der Brabantsche week, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930 - Jaans hee al van alles gedaon: op de Mert gestaon mee gaoren en baand en mee visch en gruunten geleurd. Dr echt artikel is eigenlijk vorschen bukkem. - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vorsche bukkem'
- Cees Robben - aacht vorse
bukkeme (1960405)
- Cees Robben - ... of n bammeke mee n harteluk stukske vorse
worst... (19840615) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 08 11 - Ik haol wir vorsgebakke mik. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 10 17 - Dan nog 'n vors blaoike slaoi...bijwoord - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), 'Kareltje Vinken', feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 24-8-1940 - ...vors als kadetjes en klaor om er in te bijte...
- Cees Robben - Zèn dees aaier vors, baos..? (19740419) andere betekenissen - WBD - III.4.4:47 'vers weer' = druilerig, nat weer - WBD - 'vòrs' (bijvoeglijk naamwoord ), 'vòrse koej' of vòrse' - koe die pas gekalfd heeft, ook genoemd: 'vèrs' (bijvoeglijk naamwoord ), of 'vèèrs'(zn) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERS (vors) bijvoeglijk naamwoord - 1) fris, nieuw, pas gegroeid of gemaakt: vorse mik; 2) gezegd van een koe die pas gekalfd heeft: 'n vorse koei.
vòrseghèd, -hei zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - versheid - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vorsighèd' zelfstandig naamwoord - vers spul
vòrst zelfstandig naamwoord - WBD - nok van het dak (hoogste gedeelte, horizontale lijn gevormd door snijding van twee dakvlakken); ook 'nok' genoemd - WBD - III.4.4:90 'vorst = idem (vriesweer) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vorst' - nok (van een dak) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VORST zelfstandig naamwoord mannelijk en niet v. - nok van het dak; ook gebezigd voor 'vorstpan', maar dan v.
vòrsten werkwoord, zwak - WBD - III.4.4:91 'vorsten = vriezen; 94: 'vorsten' = rijpen
vort bijwoord voort, voortaan; heden ten dage; vooruit - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ik zieget vort slèècht - Mijn gezichtsvermogen gaat achteruit; Ik begin het slecht te zien. - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ge lopt mar rèèchttoevort - Je loopt maar rechtdoor
- Cees Robben - Ge doet zôô mar
vort... (19640522) - Dialectenquête 1887 Willems - zene mooter is kepót: hij kan nie vórt òf trug - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOORT (Kemp. vört) bw - voorbij, verder, sprekend van den tijd. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vòrt' bw - voortaan - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VOORT i.p.v. voortaan, is hier veel in gebruik. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOORT bw - 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op; 2) voortaan, van nu af aan: ik gò vort mee de fiets; ik zé vort 'n aaw ménneke. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'voort' - voort: 1) verder, voortaan; 2) nu, op het ogenblik, tegenwoordig, heden ten dage
vòrt, vaort zelfstandig naamwoord vaart, heimwee, snelheid - Cees Robben - Wie heej gin haost en nôôt gin vort... (19570615) - WNT - VAART (III) - toestand waarbij het iemand vaart, waarbij hij ergens niet wennen kan of heimwee heeft. Alleen in Brabant. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - blz. 630 ... voor hetgeen wat elders heet 'het zal hem afvallen' zegt men hier 'het zal hem varen'. Het zelfst. nw. vaart is in denzelfden zin hier gebruikelijk
vortdoen werkwoord, sterk voortmaken, opschieten vórtdoen - deej vórt - vórtgedaon - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vórtdoen dè oew naoje kraoke ('75) - je uit de naad werken - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOORTDOEN - voortgaan met iets te doen, Frans continuer - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VORT bw 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op. - WNT - VOORTDOEN - 2) voortgaan met datgene waarmee men bezig is
vorthuu tussenwerpsel - WBD - vooruit! (voermansterm om een paard te doen voortgaan), ook 'juu' genoemd - WNT - VORT - (I) 11) a) - als uitroep om rij-, trek- of lastdieren vooruit te doen gaan
vòrtje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vaort vaartje - Voorbeeld op systeemkaart van Wil Sterenborh - Meej en vòrtje van sisteg - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vòrtje - dim. van 'vaort', met vocaalkrimping
vos werkwoordsvorm; verleden tijd van vinden, derde persoon - Èn daor haddet al, hij wó nie betaole omreje dèttie et te duur vos (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Zie ook 'vosse' en 'vossie'.
Ill. Rolf Janssen
vòs, vöske zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vos - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - dim. vòske/vòsje - WBD - vòs - vospaard - WBD - dónkere vòs - bep. koffievos (donker) - WBD - kòffievòs (Hasselt) - de donkerrode koffievos - WBD - zwèètvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding) - WBD - goudvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding) - WBD - vòsschimmel - gekleurde schimmel, ook genoemd 'rôodschimmel', blauwschimmel', of (Hasselts) 'blauwe' resp. 'brèùne' - WBD - vòsbónt pèèrd - vosbont paard (roodbont), ook genoemd 'rôojbónt pèrt' of (Hasselt) 'koepèèrd' - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as de vòs oud wòrdt daansen de kiepe óp zene rug (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969.) - een oud mens verliest zijn energie en gezag.
vosse samentrekking van verleden tijd van vinden en meervoud zij vonden zij - vosse - mar zèllefs die vossen et nie te frèète. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
Vaccinium vitis-idaea -Wikipedia
vòssebès zelfstandig naamwoord vossenbes - vaccinium vitis-idaea - WBD - III.4.3:182 vòssebès - rode bosbes
vossie samentrekking van verleden tijd van vinden en hij vond hij - vossie - Dè vossie wèl wè (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vossik samentrekking van verleden tijd van vinden en eerste naamval ik vond ik - vossik - Dè vossik tòch zô schôon. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vöst, vösje zelfstandig naamwoord vuist Meej de vöst op tòffel slaon. - Met de vuist op tafel slaan. - Cees Robben - vur de vöst - WBD - III.1.1:160 'vuist = vuist - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VUIST - vöst znw.vr.; dim. vösteke - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vöste zelfstandig naamwoord - vuisten
vöste werkwoord, zwak - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vuisten, gokspelletje spelen, bambezaaien - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vöste ww - vuisten, bamzaaien - WNT - VUISTEN - afl. 8° als benaming voor een spel: handje raden
vòtje zelfstandig naamwoord dim. vaatje Pierre van Beek - vòtje zuur bier - oude vrijster - WBD - III.4.4:300 'vaatje' = 250 liter, ook 'okshoofd' of 'karneuk' - dim. van 'vat', via 'vaote', met vocaalkrimping - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAATJE znw.o. - vierde eener gewone ton
vraacht zelfstandig naamwoord vracht - Cees Robben - Ge kóndt meej vur hêel vraacht of halve vraacht - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'vraacht' - vracht
Vraant, dAaw vraat werkwoord, persoonsvorm vrat verleden tijd van 'vreete
vraaw zelfstandig naamwoord vrouw - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 24) 'vraw' = vraaw
vrak zelfstandig naamwoord 1. wrak - WBD - mager paard, ook genoemd 'kapstòk' - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - WRAK - vrak - wrang - WNT - VRAK = wrak 2. vrek En toen ie grotter wier, ies ie zo gierig geworre, zonne vrak, zo interessaant, zonne pin, zo gierig as de naacht. (A.J.A.C. van Delft, uit: Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
vrammes zelstandig naamwoord vrouw (vrouwmens) - A.J.A.C. van Delft - "Dè vrammes (vrouwmensch) moes d'r ège schaome." Dit is: Die vrouw moest zich schamen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)
...de vrouw van Cornelissen waar 'n
buitengewoon degelijk meensch, een reuzin van een frammes... (Jan
Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton Bad Baozel, 8 afl.
in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 18-2-1939)
Pierre
van Beek Als men in de plaats van vrouw "vrammes" zegt, spreekt
men ook geheel in de taal van zijn streek. Dit woord lijkt ons een
samentrekking van "vrouwmens". (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe
Tilburgse Courant zaterdag 18 maart 1950) vraog zelfstandig naamwoord vraag - Cees Robben - òf ie durlópt blèèft de vraog; - WBD - III.3.1:264 'vraag' = verzoek
vraoge werkwoord, sterk vragen vraoge - vroeg - gevraoge - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vroage - vroagde (vragen - vraagde) - Pierre van Beek - Vraokoewiets? - Vraag ik je iets? - Cees Robben - Gaoget op de mert mar vraogen. (19540306) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 01 14 - "De buurvrouw hee me òk gevraoge / Zuukt is naor 'n goei kesjet - Naodè we et nog hier en daor gevraoge han (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hèk jou wè gevraoge? - heb ik jou iets gevraagd? - daor hak nie om gevraoge... (Henriëtte Vunderink, Et möske, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) - Daor hèdde zèlf nie om gevraogen, hè. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website Tilburgs Taolbuuroo, 2012) - WBD - III.3.1:39 'vragen', 'verzoeken, noden, uitnodigen' = uitnodigen - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Notities m.b.t. het participium op kaart 'gevraoge'. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. (verl. tijd 'vroeg', vd. 'gevraoge(n)' en 'gevraogd)
vraokoewiets
vrèddag 1. zelfstandig naamwoord vrijdag - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Vrêdaag - vrijdag (ê = die van Frans même) Vleeë Vreddag hek inne kaoter gestrikt man! (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 2. bijvoeglijk naamwoord vrijdags de vrèdagse mèrt - de vrijdagse markt de vrèdagse cent (houdt verband met de vrijdagse markt: snoepcent voor de kinderen) 3. bijwoord op vrijdag Frans Verbunt (1996) - agge vrèdags vlees it, krèède ene stèrt Freddags gaok noot nie de netuur in... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
vrêef zelfstandig naamwoord - WBD - wreef: het hoogste deel van de voorzijde van de voet (II:713) - WBD - III.1.1.175 'wreef' = wreef ook verleden tijd van vrèève - WNT - VREEF = wreef
vreejeg bijwoord, bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vredig
vrêeke werkwoord, sterk wreken - Dialectenquête 1887 Willems - vrêeke - vrôok - gevrooke - WNT - VREKEN - wreken
vrêet bijvoeglijk naamwoord parmantig, deftig, trots ►frêet Pierre van Beek - sjiek, voornaam M vrêet Soms mocht ik neffen onze ôme Henk op et maaimesjien zitten. Daor waar ik vréét op (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - WBD - vreet - moedig en opgewekt (van een paard), ook 'wakker' genoemd - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej lêed èn vrêet gegaon (KN'30) - zie 'lêed' - WBD - III.1.4:165 'freed' = pront; 167 'freed' = deftig; l68 'freed' = trots; 217 'freed' = onstuimig Haor VREET - fel - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WREED (vree:t) bijvoeglijk naamwoord 1) fel, hard werkend, onstuimig (niet ongunstig): 't is 'ne vree:te - hij is een ijverig persoon; 2) in de uitdr. "t is toch vree:t' - het is onvoorstelbaar, erg, of anderszins moeilijk te verwerken - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - WREED zeggen in deze streken de landlieden voor moedig, deftig.
vreete werkwoord, sterk vreten - vreete - vraat gevreete; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrit - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'ze vrèten de oren van oewe kop' - Nao die veulgewenste Vrede,/ Lieve Vrede, mee in Dee. / Wens ik oe, nén overvloed van Vrete,/ Vet, veul, en lekker, mee in Tee (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Hij hee hersens as ne krentenbol en daor is dan nog van gevreete (16-01-1975) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (n Tilburger bestelde in n restaurant een kreeftencocktail, welke zéér matig voor de dag kwam. Zn opmerking luidde: )- Bij ons vreete ze kreeft, dè de pôotjes uit onzen bek hangen (17-10-1966)
vrèève werkwoord, sterk wrijven - Dialectenquête 1887 Willems - vrèève - vrêef - gevreeve
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - WNT - VRIJVEN = wrijven
vrèlle werkwoord, zwak dwarszitten De Wijs - Denkte gullie dettie kaôt zô zèn omdek zô gevrêld heb (vrellen = dwarszitten)
vrèmd, vrimd bijvoeglijk naamwoord vreemd - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vrèmd volk - vreemdelingen - Cees Robben - [vader tegen een kind] Alleej... Gift dn ôôme is n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vrèmd gaon - vreemd gaan - WBD - III.1.4:278 'vreemd' = onwennig - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMD bvw - vreemd, Frans étranger. Veel verwante talen hebben den korten klinker: Oudeng. fremd, Hgd. fremd, Deen. fremmed, Zw. fremmande - WNT - VREEMD, vremd
vrèmde zelfstandig naamwoord vreemde - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, t is as 2 druppels waoter, hij heeget van ginnen vrèmde (27-12-1968) Frans Verbunt (1996) - vreemdeling (iem. die nog niet zo lang in Tilburg woont) - WBD - III.3.1:30 'een vreemde, vreemde mens = vreemde, ook 'ene nie van hier' - WBD - III.3.1:30 'vreemden' = buitendorpsen - WNT - VREEMDE, vremde - persoon die tot een ander land of volk behoort, die uit een ander land afkomstig is ...
vrèmdeling zelfstandig naamwoord vreemdeling - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' vrimdelingen' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMDELING zelfstandig naamwoord mannelijk - vreemdeling, Frans étranger - WNT - VREEMDELING, vremdeling
vrêûk
- Cees Robben - Prent van de week - 05-10-1984
werkwoord, zwak intensief werken; loswrikken; wringen vrêûke - vrukte - gevrukt, met vocaalkrimping. ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrukt - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 37) vrêûke - gij/hij vrukt - Een roestpraatje (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): As vreuken nie meer en hulpt en alleskes veul overstuurs gee? Daar geannoteerd als: hard werken; zou het als wroken oorspronkelijk naast werken gestaan hebben? - Daamen Handschrift 1916 - reuken - hard, onafgebroken werken. - Piet Heerkens; uit: Brabant, Aaw weeverlieke (1941):
- Piet Heerkens; uit Vertesselkes, De deur van de kerk van Baokel, 1944:
- Piet Heerkens; uit De knaorrie, t Peerebumke, 1949:
- Piet Heerkens; uit De knaorrie, Aon den Erteman, 1949: hij vreukt as n perd... - Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), Vruuger en naa, 1949):
- Cees Robben - t vreuken en
sjouwe... (19570309) - De Wijs - Gaon we driehappelepappe of pliesieke speulen mee vreuke? (15-06-1963) - Quinten - tis unne vrûkurt die zunne wirgà nie kent! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) - Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007: Mistal plektedie [de heilige hostie] òn oew verhemelte vaast en zaate de hille mis meej oew tong vort te vrêûke om em los te krèège en dur te slikken - Èn ikke mar vrêûke aachter et fornèùs. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - WBD - III.1.4:345 'wreuken' = zwoegen - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrêêke, vreike, vreuke, vruiken - wringen, hard werken - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WROOKEN, ook WRUËKEN - al wrikkende wringen, met geweld wringen; gewrook, gewruëk
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VREUKEN (vreu:ke) onov. ww - hard werken met inspanning v. grote lichamelijke kracht en twijfelachtige efficiëntie. Verwant met: wreken? wringen? - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vrèuke' ww - wringen, hard werken - WNT - WREKEN (II), wreiken, wrieken, wreuken, wrooken, vreken, vreiken, vreuken - 1) m.b.t. concrete zaken: met geweld, met kracht heen en weer bewegen met het oogmerk het genoemde los te maken; 2) met inspanning van al zijn krachten werken; 4) moeilijkheden maken,krakeelen. - Naglijder op basis van verwantschap met 'wrooken' met scherplange oo.
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
vrêûker zelfstandig naamwoord iemand die continu bezig is, zonder er voldoening van te hebben; (fig.) indringer - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'zoo'nen vreuker' - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "'t is ne vreuker" - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè zèn pas vrêûkers - dat zijn doorzetters Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - et vrêûkerke = Leyten (blz. 52) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vrêûker = hard werkende textielarbeider (blz. 98)
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - WNT - WREKER (II), wrekerd, vreker(d), vreiker, vreuker - l) harde werker; 2) ruziemaker, twistzoeker
vrèùt bijwoord vooruit En toch gink ut vruit! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 9 februari 1945)
vriend zelfstandig naamwoord vriend - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - de genoddigde gaaste, vrenden en noabure - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - allemans vriend is allemans gèk (Dl6) - wie voor iedereen goed is, ziet zijn goedheid al gauw misbruikt - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej vrienden ist nèt as meej zwòlme: ge ziet ze allêenig meej schoon weer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - uiting van een gedesillusioneerd mens - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIND zelfstandig naamwoord mannelijk - vriend
vries zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel) van fries - Henk van Rijswijk, Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool, 1 september 1950 tot en met juli 1954 - Vries: zeer oude benaming voor een grof wollen strijkgaren weefsel met langharig dek uit grovere wol van losgesponnen inslaggarens. Gebruikt voor winterkleding en overjassen. Rood, lichtblauw en donkerblauw vries: als vries maar dan in de wol geverfd waarbij de kleur afhankelijk is van het gebruik. Meestal in 4 schachts gelijkzijdige keper geweven.
►Klik hier voor het artikel van Van Rijswijk op Cubra
-
J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Fries: Grof
weefsel in effen, versterkt of dubbel-geweven. Door ruwing ontstaan
lange haren aan de oppervlakte, die door middel van walsen zijn plat
gestreken. Ketting is wol of katoen; inslag zwak getwiste wol of
afval-wollen garens.
vrieze werkwoord, sterk vriezen - Dialectenquête 1887 Willems - vrieze - vroor - gevroore As 't naaw ok mar zô lang goei weer blijft en nie begient te vriezen dè de kaaien er van barsten. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIEZEN vroos, gevrozen, niet vroor, gevrozen.
vrije werkwoord, sterk vrijen vrije - vreej - gevreeje - Dialectenquête 1887 Willems - vrije - vrijde - gevrijd - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - vrije dèt klapt (uitdr.) - innig vrijen - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee dur zistien al thuîs en mee t trouwen mos ze ôk hard lôope (10-03-1967) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - agge gaot vrije, motte er êene vatte wòr ge de schorsteen van ziet rôoke - Pierre van Beek - Vrijen is zachjes praoten èn hard liege (Tilburgse Taalplastiek 132, 1971; BrH 58:207); Die vrijt meej zin, houdt et leeve derin.(BrH 58:208) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge wilt gòn vrije, dan moete ne knòl óp zak hèbbe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); knôl= horloge (zie aldaar onder Made) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik zèè gevreeje, zit mèske, èn ze waar mar eens gekust, óp et lèlleke van der oor (D16) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze vrije, zègge ze 'lieveke, moete poepe?', èn as ze getrouwd zèn: 'kreng, moete schèète?' ('70) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die vrijt, die haawt er et leeven in ('73) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. (vreei-e(n)), gevreie(n)), intr. - vrijen
vrijeghèd, -hei zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vrijheid
vrijer zelfstandig naamwoord vrijer - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - durren vrêier is èrg ziek - (ê = die in gête - geiten) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrijersgèld moete betaole (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - jongens die van buiten de dorpsgemeenschap kwamen vrijen in een bepaalde herdgang, werden tegengehouden en moesten zich met een rondje vrijkopen.
vrijersgèld zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - drinkgeld om een meisje uit een andere buurt vrij (los) te kopen
vrimd, vrèmd bijvoeglijk naamwoord / bijwoord vreemd (Vos in CR) - Cees Robben - [vader tegen een kind] Alleej... Gift dn ôôme is n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vre'mt, bijvoeglijk naamwoord 'vreemd' - vreemd - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VREEMD - vrimt zn/bijvoeglijk naamwoord (vrimder, vrimste): nen - vogel (fig.)
vringe werkwoord, sterk wringen; dwarszitten; - A.J.A.C. van Delft - "Dat hij niet praot, vringt me" wil zeggen: Het doet mij leed, dat hij niet tegen mij spreekt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) - Cees Robben - der is aaltij iets wèt oe vringt; - WBD - III.1.3:212 'wringen = knellen, gezegd v. schoenen; ook:'nijpen, knellen' - WBD - III.1.4:239 'wringen' = wrokken - WBD - III.2.1:336 'wringen = idem (v.d.was) - Dialectenquête 1887 Willems - wringe - wrong - gewronge - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WRINGEN onov.ww - behalve de gebuikelijke bet. ook: moeilijkheden maken, vitten, ontevreden zijn over elke regeling, ruzie zoeken. Iemand die dit regelmatig doet is een 'wringkloot' of 'neetoor'.
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - WNT - WRINGEN, wrengen, vringen, vrengen
vringer, vringerd zelfstandig naamwoord - A.J.A.C. van Delft - Een "vringer" is een doordrijver, een dwarszitter. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) Pierre van Beek - dwarsdrijver, ruziezoeker Ik had en ôom, hij is al jaore dôod./ Enen drammer hij wies aaltij alles beeter./ We noemden em dwarsdrèèver of bètweeter,/ òf vringerd, waor ie ok nie van verschôot. (Henriëtte Vunderink, Kriem pasjoonèl?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) - WBD - (III.2.1:337) 'wringer' = mangel - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vringer zelfstandig naamwoord - ruziezoeker, kankeraar
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WRINGER zelfstandig naamwoord mannelijk - persoon die wrok draagt, nijdigaard. - WNT - WRINGER - 5) persoon die vaak of graag iemand tegenwerkt of ruzie zoekt, dwarsdrijver
vringklôot zelfstandig naamwoord dwarsdrijver, ruziezoeker - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - vringkloo:t m., - iemand die moeilijkheden maakt, vit, ontevreden is over elke regeling, ruzie zoekt; neetoor.
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - WNT - WRINGKLOOT (N.-Brab.) persoon die vaak ruzie zoekt, moeilijkheden maakt
vrit werkwoord, persoonsvorm vreet - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'vrit aa'tij alles op - 2e & 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'vreete', met vocaalkrimping
vroegertèèd bijwoord vroeger - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - En hil ouwe taante van mèn grotmoeder, zak zegge, die wonde toen vroegertèèd op Roosephoeve in Oisterwijk, dè was teege den Orschòtsendèèk aon Klik hier om dit bestand te beluisteren
vrògske zelfstandig naamwoord dim. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vraagje
vrollek bijvoeglijk naamwoord vrolijk - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vrollik
vröllie
vrom bijwoord wederom, terug fleeweek vrom - de voor-vorige week - Cees Robben - vleeje-week-vrom (19680816) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VROM bw - samentrekking van wederom, terug; VROMPAKKEN ww. - terugpakken - WNT - WEDEROM, wederomme, weerom, vrom
vrommes, frammes, frommes zelfstandig naamwoord vrouwmens - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - et frammeske; vrammes, vrammesen - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''n heele berzie wilde vrammessen'; ''n strant vrammes' D16 "vrammes - van het woord 'vrouwmensch'" Och, Hannie, ik kan nie genog van oe haawe, vriendelijk frommeske-lief (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), Och, Hannie..., 1940)- WNT - VROUWMENSCH, vrouwenmensch, vrommes - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrommes - vrouw. Verholen samenst. van vrouw en mens - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VROMMES o. - vrouwmens - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VROUWMENSCH. Dit woord, in Holland bijna een scheldwoord, heeft in deze streken, bijzonder bij de landlieden, niets veraohtelijks. In'vrouwmensch' ligt minder een tautologie dan in MANSKEREL.
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMMES, ook VRÄMMES en VRAMES znw.o. - vrouwmensch Oppr. VROMMES znw.onzijdig; vrouwspersoon, soms eenigszins minachtend.
vroomigheid vrötgang zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vooruitgang
vrötzicht zelfstandig naamwoord vooruitzicht SJAREL. Jè, dè zik. As we naaw zomer han dan ginke we nor den wenter. En naame in de wenter zitte gomme nor den zomer. Des teminste n goei vruitzicht. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)
vrouw, vrouwke zelfstandig naamwoord vrouw - Gezegde: Twee vrouwen in êen hèùs zèn as twee katte meej êen mèùs. - Gezegde: En vrouwehaand èn en pèèrdetaand meuge nôot stilstaon. - Gezegde: Bèdehaand as en vrouwehaand èn en pèèrdetaand. - Gezegde: Den bakker heeter zen vrouw durgejaogd. (brood met gaten) - Pierre van Beek - "'n Vrouwenhand en 'n paardetand mogen nooit stilstaan." - Een vrouw dient bedrijvig te wezen. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958) - Cees Robben - dè krikkel vrouwke; èn naa toch niks vergeete, vrouwke? - Cees Robben - de miste boere hier slaope nog bij der èège vrouw; jè vrouwke; - Cees Robben - ast er naawt, is óns vrouw den baos; - Cees Robben - en blènde vrouw èn enen dôove meens; - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Ónze Lieve vrouw stao int dónker (73) - men zit er krap bij - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hêete vrouwen èn kaawe koffie is tèèdwinst ('72) - ironische opmerking van mannen: bij beide bereikt men zijn doel sneller. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as en vrouw et circuspèrdje öthangt, kòst ze veul strôoj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - Luxe kost geld - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as der en vrouw getrouwd òf en pèrd gekòcht wòrdt, moete der nie tusse koorme (Kn '50) - aan tussenkomst is geen eer te behalen - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge gaot trouwe, moete begiene meej en aaw vrouw èn en jóng vèèreke, aanders boerde oover de start (vB'72) - . . . anders ga je over de kop wegens te hoge uitgaven en te lage inkomsten. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouw zee per dag driemaol de wòrrend: smèèrges 'ik zèè niks wèrd', smiddags 'vatte gullie mar, ik zal et mènne wèl krèège; saoves 'hil den dag gesjouwd èn nog niks gedaon' ('75); variant: ('50): 'smèèrges 'kèb zónne vèùle smaok', smiddags 'vatte gullie mar, ik krèèg et mènne wèl', saoves 'hil den dag gewèèrkt èn niks ópgeschoote. - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - flèùtende vrouwen èn brullende koej zèn zèlde goej - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vraaw' Frans Verbunt (1996) - ge hèt twee sorte vrouwe: kaoj èn verrèkte kaoj - WBD - III.3.1:23 'vrouw', 'wijf' = vrouw - WBD - III.3.1:33 'vrouw' = mevrouw; ook: 'juffrouw' - WBD - III.3.1:35 'vrouw' = boerin; ook 'bazin' - WBD - III.1.1:4 'vrouwspersoon' = vrouw; 5 'vrouwmens' = vrouw - WBD - III.3.2:178 'vrouw' = vrouw in het kaartspel - WBD - III.2.2:47 'vrouwmens' = jonge vrouw; ook 'jonge vrouwmens' - WBD - III.2.2:88 'vrouwmens' = echtgenote
vrouwetong zelfstandig naamwoord vrouwentong - Cees Robben - Un vrouwetong en unne gèètestart .. staon nôôt stil.. (19640626) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouwetóng èn ene gèètestart stòn nôot stil ('69) - ironische opmerking over het gepraat van vrouwen
vrouwetraon zelfstandig naamwoord vrouwentraan - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrouwetraone ... en kwartje den eemer (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek 70) - ze vloeien rijkelijk en er wordt weinig waarde aan gehecht
vrouwke zelfstandig naamwoord dim. vrouwtje - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as vrouwke vèùl den hèrd ötkèèrt, laagen aile huukskes (Oostbrab. '78); as plöddeke vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes (Tilburg '72) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'èn' zeej óns-lief-vrouwke (HM'70) - reactie van iemand die niet geloofd dat iets maar zo weinig gekost heeft - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et was naa gedaon meej et sèùker lievevrouwke (HM'70) - het was nu uit met het goede leven - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óns-lief-vrouwke, gift em nòg en douwke - schietgebedje tijdens het overvliegen van een V1 of V2 Lied: Vrouwke tis vastenaovend
vrouwmèèd zelfstandig naamwoord Pierre van Beek - meid die de huisvrouw vervangt - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vraawmèèd' - WNT - Vrouw(e)meid (ook als kopp. vrouw-meid), (gewest.) - opperste meid bij eenen weduwnaar Westfries (Pannekeet) vrouwmoid, in de zegsw. 'as vrouwmoid diene' - als diensbode werkzaam zijn met de bedoeling of met de hoop t.z.t. de baas te trouwen (verouderd) Ghijs. vrouwemeid - boerenhuishoudster, speciaal b.e. weduwnaar. - WNT - VROUW(E)MEID, gewest. vrouwmeid - opperste meid bij een weduwnaar
vrouwvòlk zelfstandig naamwoord vrouwvolk - WBD - III.3.1:23 'vrouwvolk', 'wijfvolk'
vrukseltje zelfstandig naamwoord, verkleind. nietig persoontje (zie vrêûke) - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "'t is mar 'n vreukseltje - mismaakt ineengedrongen meisje of kind" - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - kent voor 'wringen, verdraaien' het ww 'vreuken'. Hij citeert daarbij ook uit Brabantius de omschr. 'eenig werktuig dat ergens in- of ondergestoken is met geweld omdraaien, -duwen of -trekken, zoo dat het werktuig dreigt te breken.' Het bet.-element 'mismaakt staat dus wel voorop. Het achtervoegsel (= suffix) -sel is produktief ter vorming van substantiva, vooral v. abstracta in pejorat. zin.
- WNT - WREKEN II - Woordsoort:
ww. (zw., trans., intr.)
vrukte werkwoord, persoonsvorm wrikt(e) los, hard werken - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 37) vreuke - hij vrukt - tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'vrêûke', met vocaalkrimping - Cees Robben - Mar Jantje (...) vruutte, vrukte vort... (19611229)
vruug, vruuger bijwoord / bijvoeglijk naamwoord vroeg - Cees Robben - ik mót mèèrege vruug óp; vruug òf laot; - Cees Robben - vruug ópstaon dè is gin prófèèt; Kern's mêrges vruug (ê als in Frans même) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - een geregeld leven geeft veel rendement. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast kómt, kómmet vruug genóg (HM'66)-vervelende dingen komen altijd vlug - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug in de waaj èn laot vèt (Dl6)- jong getrouwd, zonder succes - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VRUEG of vruug, naar het Hoogd. frühe. - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vruug (krt. 34), met umlaut (blz. 89)
- A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUG bijvoeglijk naamwoord /bw - vroeg
vruuger bijwoord vroeger, destijds; te voren Vruuger waar alles aanders. - Vroeger was alles anders. - Vruuger en naa, titel van een Korvelse Revue, 1926. - Cees Robben - Want in dè giense höske geens../ Wier vruuger bier gebrouwen... (19560908) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'vruger' - vroeger, eertijds - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUGERTIJDS bw - vroeger, voortijds
vruugertèèd bijwoord de tijd van vroeger, zoals het vroeger was
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven),
De Tilburgse Koerier, 76 12 30 - Zò zaat zen aauwen òòme Peer / Te
lörke aon z'n pèp / En zee: "'t Is teegesworrig toch / Niemir as
vruugertèd." vruugmis zelfstandig naamwoord vroegmis - Cees Robben - vur de vruugmis (19600520) - WBD - (III.3.3:117) vruugmis, vissersmiske (vroegmis)
vruugpreek zelfstandig naamwoord ouderwetse, groengeworden paraplu, gedragen onder de arm - A.J.A.C. van Delft - "Ik nam m'n vroegpreek (ouderwetsche groene paraplu) onder den arm, terwijl m'n man zijn credietjas aantrok." Geen verklaring toegevoegd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) Pierre van Beek meej den vruugpreek" (ouderwetse, groene parapluie) onder den arm (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant dinsdag 23 mei 1950) - WNT - VROEGPREDIKATIE (geeft de onderhavige betekenis niet)
vruugt, vruugte zelfstandig naamwoord vroegte - Vumèrge in de vruugt (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Cees Robben - ...in alle vruugte (19600520) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUGTE znw.v. vroegte
vruut zelsfstandig naamwoord vroet eigenlijk de neus van een varken in overdrachtelijke zin een grote neus van een mens / man, ook het gezicht of delen daarvan - N. Daamen - handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vruut - snuit" Van het varken - En toen kwaam dieë kuus mee die lange vruut en blaosde 't vertesseltje uut. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Bij de mens - Cees Robben - [Hij] klottert lôôdrecht naor beneeje../ En valt hil zn vruut kepot.. (19700925) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 01 19 - Meens haauwt oew vruut toch dicht. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 62 04 27 - De Nord en de Nilles han al weken / Mekaar dr vruuten goed bekeken, / Toen zee de Nord: Die kien van jou / Is net zo glad as t gezicht van n vrouw.- Dè en vruut en neus is... (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007) - Stadsnieuws - Hij heej me tòch en vruut, daor kunde ast rèègent schèùle. (231209) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - FRUUT v. - snuit, gezicht. - WBD - III.4.2:33 'wroet' - voorste deel van het gezicht van een dier; ook genoemd: snufferd, bakkes, bek of toot - WBD - III.1.1:65 'wroet' = gezicht - WBD - III.1.1:96 'wroet' = mond - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'fruut' l) varkenssnuit, bij uitbr., gemeenzaam, gezegd van de met vooruitgestulpte lippen gevormde mond; 2) zoen, kus
vruute werkwoord, zwak wroeten - vruute - vruutte - gevruut - Steeds korte uu - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè-t-er 'ne mol onder 't erd aon 't fruuten was' 'n Uurke geleje hô'k de zon nog evetjes dur 'n holleke zien piepen mar naa zaat ze al lang te vruten om er opnuuw dur te komen, zonder dè ze't winnen kos. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929) - Cees Robben - En wij vreuke en vruute ons dol... (19580308) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Ge mot nie vruute in wè was, mar in wè koomen moet (1965)
- Cees Robben - Hij vruutte meej zn haand in t
zaand (19600219) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - FRUTEN onov.ww, wroeten, haastig snuffelen. - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vruten - wroeten - WBD - III.4.2:68 'wroeten' - graven v. konijnenhol, ook 'dabben', 'buten' - WBD - III.1.4:344 'wroeten' = wroeten - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - WROETEN - Ook in den zin van 'woelen'; verder hard werken: wroeten en werken. - WNT - WROETEN
vuddeur zelfstandig naamwoord voordeur - Doe, agge òp vekaansie gòt, aatij de vuddeur goed òp slot. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vul, veul telwoord, bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - veel
vuile, völle, veule zelfstandig naamwoord - WBD - veulen (zie 'veule') - WBD - vulletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'volletaand' genoemd - WBD - vullemèèr - dragende merrie, ook genoemd 'völmèrrie' - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vullens - veulens - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - waarnaast wel eens 'vuilen' resp. 'völlen', znw.o. - veulen
vuls te, vuste, vus te bijwoord veel te - want daorveur zong ik vus te graog... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: t Zaangerke , 1932)
- ...dan was de kerk vus te klèn... (Naarus;
pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 10 27 - Mar op de mèrt was t vuls te druk - Audioregistratie 1978 - Mar die om hallef twaalf nòr de kèrk moese, war, waare die kleere van die alwir vulste grôot èn die schoene vulste grôot want die om hallef twaalf nòr de kèrk gonge, die schoene waare vul te grôot, die klapperde daor oover die kaaje van die grôote wèg heene, dèsse van de vèrte omkêeke, daor koome die zoone (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) - Die kèèrels waare vus te muug. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖTTE bw - samentrekking van veul te' veel te, al te - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vuls te veul, vus te veul - WNT - VEEL (IV) II, 8), d)) ook versterkt tot veels/ veuls: Veels te veel
vungske zelfstandig naamwoord dim - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vonkje
vur, veur voorzetsel, bijwoord, voegwoord voor Waorveur moete vurkoome? - WBD - et kalf zit meej de kòp nao vurre - zit goed (vóór de geboorte) - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vur de deur - Dialectenquête 1887 Willems - dan spanneme et pèèrd vur de nuuw kèèr - Dialectenquête 1887 Willems - ene kaawe kèlder is goed vurt bier - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dees vur vurt fist èn dès vur nòt fist - dit is voor vóór het feest en - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vur - vz - tegen, als, voor
vuraawer, vuraauwer zelfstandig naamwoord voorouder - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 03 14 - Wij meuge op die vuraauwers / Ons ège echt beroeme / Om dè de schrèvers van dè boek / Ze "Pronte meense noemen.
vurbij, vurbè voorzetsel - Informant Toine Raaijmakers - voorbij; in vergelijking met Vurbij oewe maot hèdde gij veul zakgeld, - Vergeleken met je collega - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vurbij giestere - vergeleken met gisteren - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOORBIJ (vurbééj) bw-1) gepasseerd; 2) vergeleken met. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voorz. - voorbij, vergeleken met of bij - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURBIJ bw; in diverse samengestelde ww..
vurbijgaon werkwoord, sterk voorbijgaan, passeren - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vurbijgaon as de Maos langs Bókhoove (Alg. Brab. 50) - vurbîjgaon as de Maos langs Heusde (Tilburg 50)voorbijgaan zonder groeten
vurbild zelfstandig naamwoord voorbeeld - Cees Robben - Ge moest is en vurbild neemen òn onzen nuuwen buurman - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurbild
vurblad zelfstandig naamwoord - WBD - voorblad: het voorste gedeelte van het overleer van een schoen, bestaande uit één deel, resp. twee delen (de neus en het voorblad) (II:715)
vurbroek zelfstandig naamwoord Frans Verbunt (1996) - gulp - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurbroek zelfstandig naamwoord - gulp - WNT - VOORBROEK 2) aparte strook stof voor de verticale opening in het midden van de voorzijde van de mannenbroek ... vervolgens ook die opening zelf; broekklep, gulp
vurdé voegwoord voordat - Dialectenquête 1887 Willems - ik kan tòch nie koome vurdèk klaor bèn - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voegw. voordat
vurdêel zelfstandig naamwoord voordeel - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurdeel - naodeel' - WBD - III.3.1:132 'voordeel','opbrengst, winst- = winst - WBD - III.3.1Ï133 -voordeeltje -,'meeval,meevaller,bof,tref' = meevaller - Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 den aawerdom komt teegesworreg meej enen hillen hôop vurdeele - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURDEEL znw.o. -op veurdeel - op voorhand, Frans d'avance
vurdeur zelfstandig naamwoord voordeur - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vudeur, vustedeur' - Informant Toine Raaijmakers - Tegen iemand die zich als onmisbaar voordoet: 'As ik jou nie had en de vurdeur nie, dan moes ik aaltij aachteróm. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij gong du de vudeur deur CiT (94) 'Hij ging du de vuddeur deur' Hees vurdeur (VIII:25)
vurènd zelfstandig naamwoord - WBD - keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg; gekeerd wordt), ook genoemd 'vurft', 'tèène', 'rug', 'tèènerug', 'dwarsrug'
vurèùt bijwoord vooruit - Cees Robben - Naa kan ie vurèùt; vurèùt dan meej de gèèt; - WBD - allee verèùt vlugger! (commando voor een paard) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vurööt, öt de weeg! vooruit, ga opzij! - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vooruit
vurft zelfstandig naamwoord - WBD - (Arch. v. Ginn. K 183) - keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg gekeerd wordt) lett. 'voorhoofd'; ook wel genoemd 'tèène', 'rug', 'dwarsrug' of 'tèènerug' - WBD - III.1.1:39 'voorhoofd = voorhoofd - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRFT (uitspr. vörreft) zelfstandig naamwoord mannelijk - de opene plaats die vóór de hoeve gelegen is.
vurgaon werkwoord, sterk - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - voorgaan
vurhaand zelfstandig naamwoord - Gezegde: op de vurhaand zitte - bij het kaarten moeten uitspelen - WNT - VOORHAND - (kaartspel) - plaats (mmestal links naast den gever) van dengene die het eerste moet bieden of een kaart uitspelen - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk (kaartspelersterm) 'voorhand' (in de zegsw. 'op de veurhand zitte' - de eerste zijn die moet spelen) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURHAND zelfstandig naamwoord mannelijk - op de veurhand zitten - de eerste moeten spelen; op vëurhand - vooruit - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurhand zelfstandig naamwoord - voorhand
vurhaawe werkwoord, sterk - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - voorhouden - vurhaawe - vurhiel - vurgehaawe
vurhaawsel zelfstandig naamwoord voornemen mee m'n schoon vurhaawsels (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945) -
Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
vurjaor zelfstandig naamwoord voorjaar
- Cees Robben - t Is vurjaor vuruit naa.. (19570309)
vurkaant zelfstandig naamwoord voorkant - WBD - voorste deel van het paard tot achter de voorbenen - WBD - stootkant van het paardezadel (nl. de hele voorkant tot aan de eerste brug) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej de hielen òn de vurkaant geboore zèèn (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek 70) sloom zijn
vurkaomer zelfstandig naamwoord voorkamer - WBD - salon (mooie, doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis), ook 'goej kaomer' genoemd
vurkèènd zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - voorkind, kind van voor het huwelijk Frans Verbunt (1996) - vurkènder - kinderen uit een eerder huwelijk - WBD - III.2.2:74 'voorkinderen' = stiefkinderen - WBD - III.2.2:74 'voorzoon', 75 voordochter' - WBD - III.2.2:112 'voorkind' = bastaard, ook 'voorloper' - WNT - VOORKIND - 1) kind uit een vroeger huwelijk; kind, vóór het huwelijk geboren; onecht, natuurlijk kind
vurkeur zelfstandig naamwoord voorkeur - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurkeur - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKEUR znw.m., niet v., - voorkeur, Frans préférence
vurkoome werkwoord, sterk vóórkomen; voor de rechter moeten verschijnen - Want, want Beek as gij in Hilverenbeek vruuger en verbaol krêegt dan moeste gij in Orschòt vurkoome! [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - waorveur moete gij vurkoome?
vurkoome zelfstandig naamwoord borstpartij; voorkomen - WBD - III.1,1:117 'voorkomen' = borsten van een vrouw - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKOMEN znw.o. - voorkomen; spr. Hij hee e schoo veurkomen langst aachter
vurkòp zelfsrtandig naamwoord voorhoofd - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 05 10 - Op d're vurkop hasse aaltij dröppeltjes van 't zwèète staon.
vurkrèùpe werkwoord, sterk voorkruipen - Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 meej die rollaaters kunde bij den Albert Heijn òn de kassa hêel hèndeg vurkrèùpe - vurkrèùpe krôop veur vurgekroope
vurlaoj zelfstandig naamwoord voorlade - WBD - 'vörlaoj' (II:96l) - voorlade (van een weefgetouw)
vurleezer zelfstandig naamwoord voorlezer = stadsomroeper - Lowie van Dorrus Misters, rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 5 Voorlezer en wijkmeesters', Nieuwe Tilburgsche Courant 17-2-1951 - De omroeper bespraken wij in een vorig artikel. Maar van een voorlezer hebben wij in Tilburg nooit gehoord. Daar deze twee bedieningen bij elkaar worden genoemd, menen wij te mogen veronderstellen dat beide met elkaar in verband stonden en door dezelfde persoon werden uitgeoefend. In dorpen in de nabijheid van Tilburg hebben wij de voorlezer wél gehoord en gezien. Het was 's Zondags na de late H. Mis dat voor het café tegenover de kerk een man op een stoel sprong en op onze vraag aan een familielid wat er ging gebeuren, kregen wij ten antwoord: de geboj (geboden, verordeningen) worden voorgelezen. Dat waren dan gemeentelijke verordeningen en datgene wat van gemeentewege moest worden gepubliceerd, zoals bijv. paren die in ondertrouw of gehuwd waren, en daarna notariële mededelingen wanneer, waar en welke panden of percelen zouden worden geveild, welke nog "onder het hoogsel stonden" (nog konden worden verhoogd) en wanneer hiervan de definitieve verkoping zou plaats hebben enz. Dan de meer particuliere bekendmakingen, waar stier of hengst ter dekking stonden, waar kalveren, biggen of veulens te koop waren enz. Dan was het als het ware een advertentiebureau en werden er ook wel 'ns koddige bekendmakingen voorgelezen. Jhr. de la Court, die in Middelbeers ter kerke ging en nog in zijn jonge tijd was, hield er wel van om tegen de kermis bijv. een of ander vergeten boerenmeisje onder de aandacht der jongelui te brengen of iets dergelijks. ( ) Tegenwoordig hebben de advertentiekolommen der couranten beider taak overgenomen.
vurlichting zelfstandig naamwoord voorlichting - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurlichting
vurlôop zelfstandig naamwoord - WBD - hoofdwort (de vloeistof die de eerste keer uit het beslag gewonnen wordt, in de brouwerij) - WBD - (II:2722) 'vurlôôper' - voorloper (onderdeel van een schaaf) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURLOOP zelfstandig naamwoord mannelijk bij brouwers: de eerste slijm dien men uit de brouwkuip bekomt; hij is witachtig, troebel en onklaar.
vurlôopeg bijwoord / bijvoeglijk naamwoord voorlopig - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vurlôopeg, vurirst'
vurlôoperke zelfstandig naamwoord dim. - Frans Verbunt (1996) - kind geboren vóór het huwelijk - WBD - III.2.2:112 'voorloper' = bastaard
vurman, vurmènneke zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm voorman - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurmannen' (plur.) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURMAN zelfstandig naamwoord mannelijk - spr. Iemand op zijne(n) veurman zetten - hem op zijne plaats zette, hem harde waarheden zeggen.
vurmeule zelfstandig naamwoord - WBD - (Hasselt) voorploeg (het losse, tweewielige voorste deel van de ploeg)
vurmiddeg, vurmiddag zelfstandig naamwoord voormiddag - Dialectenquête 1887 Willems - hil de vurmiddeg al - Cees Robben - We zen er vort van unne dag en unne vurmiddag... (19671110) [mensen van de dag]
vurnaom bijvoeglijk naamwoord, bijwoord voornaam - WBD - III.4.4:282 'voornaam' = van belang - vurnaom - vurnaomer - vurnòmst
vurop bijwoord voorop - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hier gao de stróntkèèr vuróp (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand zich in een gesprek voortdurend op de voorgrond dringt.
vurprèùm zelfstandig naamwoord voorpruim - Hessels 2020 - Bij het zien van een vrouw in een strakke, in de schaamstreek aftekenende broek (kamelenteen): - kèkt die meej der vurprèùm! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
vurraaw zelfstandig naamwoord voorrouw, voor de ouderen - Pierre van Beek - vurraaw hèbbe - aanduiding voor iemands plaats in een begrafenisstoet, naar volgorde van familieverwantschap
vurraod zelfstandig naamwoord - WBD - III.3.1:94 'in voorraad hebben' = idem - WBD - III.3.1:94 in voorraad zijn' = idem - WBD - III.3.1:93 'voorraad' = idem
vurre bijwoord voren Kom mar nòr vurre - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachteren óp hil zen femielie - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - gezegd van een zoon
vurrèès zelfstandig naamwoord - WBD - het voorrijzen van deeg in de trog
vurreg bijvoeglijk naamwoord vorig - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veurig' - Cees Robben - Nao al t zuut der vurrige daogen/ t zilte naa op oewen dis..... (19540306)
vurrèùt zelfstandig naamwoord voorruit
vurriem zelfstandig naamwoord - (Hasselt) kopriem (boven de ogen over het voorhoofd van het paard lopend)
vurrukkullukke
vurschèèr zelfstandig naamwoord - WBD - voorschaar (van een ploeg), ook genoamd (Hasselt) 'vursohaor'
vurschiete werkwoord, sterk voorschieten - WBD - III.1.4:425 voorschieten' = iemand iets verwijten
vurschot zelfstandig naamwoord schort (zie ook 'toeschòrt) - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - schuddet mar in mene vurschoot - Pierre van Beek - een "vurschot" (voorschoot) is een lage schort; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) - Cees Robben - meej ene vurschót veur - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - winkeltje haawe ónder dere vurschót (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - steeds in verwachting zijn - WBD - 'veurschot' (II:940) - voorschoot van de wever; ook 'sloof' of 'slufke' - WBD - III.1.3:77 'voorschoot' = schort; ook: 'scholk', 'schort' - WBD - III.1,3:86 'voorschoot' = schort zonder borststuk - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vurschót (krt. lO4) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'voorschoot' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURSCHOOT zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. - voorschoot, Frans tablier; fig. voorgevel - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurschòòt zelfstandig naamwoord - schort
vurspèlle werkwoord, zwak voorspellen - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurspèlle'
vurstal zelfstandig naamwoord - WBD - voorstal (voorste gedeelte van de stal, de vrije ruimte tussen de muur van het woonhuis en de voedergoot) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vö'rstal, zelfstandig naamwoord mannelijk 'veurstal' - voorstal, dat gedeelte van de stal dat zich bevindt tussen de (buiten) stalmuur en de stalzult, en met stenen of plavuizen verhard is. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurstal zelfstandig naamwoord - voorstal
vurste bijvoeglijk naamwoord / zelfstandig naamwoord voorste - WBD - (Hasselt) voorste wendakker (de dichtst bij de ingang van de akker gelegen keerstrook voor de ploeg) - Cees Robben - As we jou toch nie han èn de vurste deur nie, dan moese me aaltij aachterom - WBD - 'vörste dwarsbalk' (II:952) - voorste dwarsbalk van een handweefgetouw
vurstèl zelfstandig naamwoord voorstel - Cees Robben - Wè zègde van mèn vurstel? - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURSTEL zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. voorstel, Frans proposition
vurstèlle werkwoord, zwak voorstellen - Cees Robben - Ik hèb menèègen irst vurgestèld. - Cees Robben - Men buurvrouw wordt zó maogers der sevooj stelt gin reet mir veur. - WBD - III.3.2:343 'voorstelling' = toneelstuk - vurstèlle - stèlde veur - vurgestèld
zelfstandig naamwoord bijzonder smakelijk deel van het geslachte varken - Cees Robben - Wilde van de vang of t vurstuk... [van het varken] (19550205)
- Jan Naaijkens - Vurstuk zelfstandig naamwoord voorstuk. De
voorham van een geslacht varken. Het behoort tot de beste delen. Er
zijn twee vurstukke, aangezien er twee hammen zijn. Jan Naaijkens -
Dès - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 1992
vurtaorde werkwoord, zwak voortaarden de aard, het karakter wordt genetisch doorgegeven - 2019 vurtaorde (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier
vurvoet zelfstandig naamwoord kous - N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ze loopt op er vurvoeten (op haar kousen)" - WBD - III.1.2:156 'op zijn voorvoeten lopen' = op zijn tenen lopen - WBD - III.1.1:l74 voorvoet = voorvoet
vurwèèrde zelfstandig naamwoord voorwaarde - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'veurwèrde' - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURWÈÈRDE znw.v. voorwaarde, Frans condition
vurzichteg bijwoord / bijvoeglijk naamwoord voorzichtig - Cees Robben - ...ben toch vurzichtig... (19540227) - WBD - III.1.4:l36 'voorzichtig' = idem
vurzitter zelfstandig naamwoord voorzitter - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurzitter (passim) - Cees Robben - Wè zègde van mèn vurstèl, vurzitter?
vusteveul, vulsteveul bijwoord, telwoord veel te veel - Der is vusteveul geneuk in de wèèreld. - Er is veel te veel rotzooi op de wereld. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij heej vusteveul te wèèneg in zen knip - Frans Verbunt (1996) - 'veulsteveul, vusteveul
vustedeur zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vustedeur, vurstedeur, vudeur' - voordeur
vutte bijwoordelijke samentrekking en verkorting van 'veel te' - Interview dhr. Van den Aker - 1978 - vruuger won ze van den bond niks weete èn toen waare wij op en dag òf zôo nòr den bond gegaon omdè we vutte wèèneg beurde, verdiende, èn toen krêegeme aachter èlkaar ons ontslag. En wij durfde niemer nòr hèùs te gaon, gin van tweeje (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment - Interview dhr. Van den Aker - 1978 - Ze hèbben ons vutte veul belooge de pestoors (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
vuuge werkwoord, zwak passen, betamen - vuuge - vuugde - gevuugd - Steeds korte uu - Saomen op vekaansie, dè vuugt nie De groote muts blijft in de kaast: die is te zwaor, daor krège ze vort koppent van - zeggen ze - en darrum zette ze [de boerinnen] liever 'n huudje op. Dè zô'n ding op hullieë kop net zô min vuugt as ne vulpenhaawer in 'nen boerenvisjeszak willen ze nie geleuven. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) Wet is er naa vur onfesoendelijks aon degge oe bord aflekt? "Jè" heur ik oe zegge: Dè vuugt naa eenmaal nie". Mar waarom vuugt dè nie. Enkel en alleen omdèt naa eenmaal gin gewònte is? (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Frans Verbunt (1996) - kèkt es òfdèt vuugt - kijk eens of het staat - WBD - III.1.4:318 'zich voegen' - zich goed gedragen Buuk Et vuugt nie tusse die tweej - het gaat niet goed tussen die twee Haor VUUGE - passen, 'voegen' - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vuuge ww - aanstaan - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VUEGEN, voor voegen; eertijds 'veugen' geschreven. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOEGEN (vuuge) onov.ww - passen; onpers.: dè vuugt men nie. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief en wederk. 'vugen' - 1) passen, betamen; 2) goed en handig afgaan - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VUGEN - voeden, passen, Frans convenir
vuuje werkwoord, zwak voeden - Dialectenquête 1887 Willems - vuuje - vuude - gevuud; ik vuu, gij/hij vuut; steeds korte uu - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'vuuien' - voeden, fokken
vuule werkwoord, zwak voelen vuule - vuulde - gevuuld - Steeds korte uu ik vuul geluk bij 't waandele langs de baon... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, Geluk, 1941) - Cees Robben - ...of ge niks vuult... (19580301) - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wie nie heure wil, mot vule - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vuule krèède nijnaogels (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - waarschuwing aan iemand die iets nauwkeurig betast. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VUELEN voor voelen. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. en intr. 'vulen' - voelen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VULEN - voelen, Hgd.fühlen
vuure werkwoord, zwak blozen, rood aanlopen
Harrie vuurde n bietje... (Jan Jaansen;
pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 9; Nieuwe
Tilburgsche Courant
26-11-1938) vuur, vuurke zelfstandig naamwoord; de u in het verkleinwoord is kort vuur - Cees Robben - In mn kaomer braand n vuurke... (19700220) - WBD - open haard (plaats onder de schouw waar het haardvuur brandt) - WBD - vuurèèzer - brandijzer (voorwerp waarin of waarop het vuur brandt) - WBD - vuurkeetel - idem - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 4) vü:r, vüre, waar vurke - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vuur (blz. 30)
vuureg bijvoeglijk naamwoord / bijwoord vurig - WBD - III.2.2:108 'vurig' = geil, wellustig; 109 = vrouwziek
Vanessa atalanta
vuurvlam zelfstandig naamwoord De vuurvlam *) hangt te vrijen *) -noot van Sterneberg bij dit woord: een vlinder... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: Waandeling, 1932) óóóch, wè-d-is er 'ne/ vuurvlam toch schoon/ rood van vleugelkes,/ diep van toon... (uit: Vlinderke, Leo Heerkens; in: Piet Heerkens, De Mus, 1939) - WTT 2012 - WBD - III,4,2 geeft uitsluitend voor Tilburg: De vlierspanner (Ourapteryx sambucaria) heet vliervlam in Tilburg; de atalanta, ook admiraal vlinder of nummervlinder genoemd (Vanessa atalanta), heet vuurvlam in Tilburg, Gilze, Goirle, Riel. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - nummervlinder (Vanessa atalanta) - WBD - III.4.2:146 vuurvlam - vlinder (Lepidoptera), ook genoemd: 'vliervlam' of 'kapelleke'
vuutje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van voet voetje - Cees Robben - Mee blôôte vuutjes (19571207) - WBD - 'vuutje', 'voetje-óp, (Hasselt:) 'voetop' - voet omhoog (commando voor een paard) - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'gouwe vuutjes tippelen zuutjes' - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - hendjes en vuutjes - WBD - III.1.2:153 'voetje' = stap, schrede
|
