De start van het Woordenboek van de Tilburgse Taal werd in 2013 mede mogelijk gemaakt door

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:

C

Q

X

Y

De letter W

is voor het laatst aangepast en aangevuld op 8 september 2023. De redactie is nog niet voltooid.

A

B

D

E

F

G

H

I

J

O

W

Z

WTT

Van waacht tot wuw

zelfstandig naamwoord

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - (gehoord bij ’n cabaretvoorstelling) - “Ons Mie hee me de waacht aongezee dèk nie mog laache en naa laach ik al en er is nog niks te zien.” (15-06-1963)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wacht

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ‘K-za-m de waacht wèl us ònzègge’

- WBD - III.1.4:431 ‘de wacht aanzeggen’ = op het hart drukken

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - waacht zelfstandig naamwoord – wacht; iemes de waacht onzègge.

zelfstandig naamwoord

dat deel van een lemmet dat scherp is en waarmee gesneden wordt

- WBD - (III.2.1:148) waad

- WNT - waat

zelfstandig naamwoord

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waafel, elleboog van taafel ('86) - gezegd tegen iemand die met de ellebogen op tafel zit

zelfstandig naamwoord

weide, weiland

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waai – weide; in de waai

- Dialectenquête 1887 Willems - waaj

weide, weiland

- Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - “Ja, die jongens van Flaneur waren rakkers, maar wat ze zeker nooit aan “hullië pa" hebben durven vertellen is, dat ze gingen “vuurke stooke" in den “Ekker aachter moeder van Lierup" waar de koeien in de „waai" stonden (nu de Mariastraat) en dat ze dat “vuurke" stookten met “solfter"... (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904)

- Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Brabant’, 1938 -

Brabant mee oe gruune waaie,

mee oe blonde peerse haaie,

mee oe lochte, zoft as ween,

laand, mijn laand, wè zeede feen!

- Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘De boeremeid’, 1938 - al deur de gruune boerewaai

- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Ik weet nog dè 't geitepark 'n waai was mee waai- en boterblumkes. De omwonende meense teuide de geite op die waai, daarom de naom geitepark.’

- Cees Robben - de waai... waor ’t schaop heej staon te blèèten (19560630)
- Cees Robben - Mar ochèrum langs de Laai/ Liggen naa verbraande waai... (19570704)
- Cees Robben - D’ekkers en de waai (19570119)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 01 26 – Ons Sjaan die hee 'n woordeboek / Vur 't puuzele gekocht / Daorin wordt al wèsse nie wit / Mee aondaacht opgezocht. / Wè is 'n aander woord vur stèèn? / Dè blèkt dan unne kaai / En as 'r laoter "grasveld" stao / Is dè gewoon 'n waai.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Waor ik gère meej speulde en et dus ok nie èèrg vond, om vur te zörge, waar den bok. Ik ha zelfs un waaike vur em aongeleed.

Uitdrukkingen en gezegdes

- Als ge “saome in dezelfde waai" gestaan hebt, dan wil men beduiden dat ge met een bepaald persoon samen in betrekking zijt geweest of in dezelfde omstandigheden hebt verkeerd. ‘De Noord-Brabantsche Tongval’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930.

- Pierre van Beek -gezegde  We hèbbe saomen in dezèlfde waaj gelôope.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - we hèn saome nòg in dezèlfde waaj gelôope - we kennen elkaar van vroeger

- WBD - waaj slèèpe (Hasselt), ook 'slèèpe' genoemd - slepen ( met een sleep over akker of weide gaan ter egalisatie)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in en goej waaj terèèchtegekoome zèèn (JM '57) - goed terechtgekomen zijn

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug in de waaj èn laot vèt (’16) – vroeg getrouwd zonder succes

- WBD - voogelwaaj (Hasselt) - braakakker

- WBD - waad schèlle (Hasselt) - het losploegen van een graslaag

De Waaj - toponiem; De Koningswei; verdwenen volksbuurt in het centrum van Tilburg

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 11 13 - "Jè Sjefke, zee de Peer deez’ week - / Waor is de tèd gebleeve / Dè'k jou toen vruuger in de waai / ‘n Pak slaog heb gegeeve?''

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de kôonegin van de waaj = Pieta Melis (blz. 54)

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - akeela van de waaj = Bertje Eygenraam (blz. 36)

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

weidebloempje

- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Ik weet nog dè 't geitepark 'n waai was mee waai- en boterblumkes. De omwonende meense teuide de geite op die waai, daarom de naom geitepark.’

- WBD - III.4.3:292 waajbluumke - madeliefje (Bellis perennis), ook genoemd maajbluumke, ‘meizoentje', 'meizoetje' of paosblom

zelfstandig naamwoord

populier; ratelpopulier; alleenstaande boom in een weiland, die wegens wind van alle kanten onstabiel was en derhalve slecht hout opbracht

- Cees Robben - begraoven in en kiest van waajbôomehout [ongedateerd knipsel]

- Pierre van Beek - waajbôomehout - hout van zo'n 'waajbôom; resp. hout van inferieure kwaliteit.

- WBD - III.4.3:98 waajbôom - den; ook genoemd: dèn, spar, dènnenbôom, maast, mastenbôom, gròffe maast, hèksemaast of maajbôom

- WBD - waajbôom - populier; ook genoemd: pèppel of flierbôom

- WBD - III.4.3:167 'waaiboom' = vlier

-Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WAAIBOOM - zelfstandig naamwoord mannelijk Op de vraag 'wat hout is dat?' antwoordt men schertsend: waaiboomenhout.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAAIBOOM zelfstandig naamwoord mannelijk - fruitboom in vollen grond; Frans arbre de plein vent, in tegenst. tot 'Leiboom'; volgens Paqué geeft men dien naam aan den Ratelpopulier, Populus tremula L. en aan den Italiaanschen populier, P. pyramidalis Rozier. 

- WNT - WAAIBOOM 4) (Scherts, of pejor.) Boom dien men niet nader kan of wil bepalen, of boom van mindere qualiteit.

zelfstandig naamwoord

hout van een 'waajboom', hout van inferieure kwaliteit

- Pierre van Beek - waajbôomehout - hout van een waajbôom.

- Cees Robben - Of ge naa begraove wordt in ’n kiest van waai-bôôme-hout of van èèke.. d’r onder gaode.. (19750704)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waajbôomehout in de haand hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - kaartterm: slechte kaarten hebben (W = slecht hout, zoals dat van de vliegden of grove den, de Pinus Silvestris en de ratelpopulier, Populus Tremula)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waajbôomehaawt' - slecht timmerhout, van de grove den (Pinus Silvestris)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'ongepoelietoerd waajbôomehout' - zeer slecht hout

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAAIBOOMENHOUT znw.o. - denneboom die niet gezaaid of geplant is, maar opgeschoten uit het zand, dat door den wind weggevlogen is. Maste’ waaielingen.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - waajbòòmehout zelfstandig naamwoord  - slecht hout, bv. van populieren

- WNT - WAAIBOOMENHOUT (schertsend of pejoratief) - (timmer)hout van onbepaalde of mindere qualiteit

werkwoord, zwak

waaien; ook: weiden

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje (heeft een streepje voor) (‘50)

- Dialectenquête 1887 Willems - waaje – waajde – gewaajd

ruzie maken
- Cees Robben - Asset thuis waait moete één deur dicht doen... aanders trekket... (19721117)
 

zelfstandig naamwoord

bovenlicht

- WBD - (III.2.1:67) waaier, ook boovenlicht

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verder, wijder (waajer, wèèjer)

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Hasselt) weidepaal

uitdrukking

Voor ontspanning gaan wandelen zonder een café te bezoeken

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waandelbier drinke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - er voor de ontspanning op uittrekken zonder onderweg iets te verteren

werkwoord, zwak

wandelen

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze waandelden aal proatende tot oan de staad

- WBD - III.1.2:118 'wandelen’ = wandelen; ook: 'slenteren'

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz.67) ik waandelden en sprong

waandele - waandelde - gewaandeld (geen vocaalkrimping)

zelfstandig naamwoord

wandelaar

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - et park is vur de waandelèèrs

vormen in de verleden tijd van 'zèèn'

ik waar, gij waart, hij/zij/et waar, wij waare, gullie waart, zullie waare

- Cees Robben - Waarde gij verschrókke, Nòl? [ongedateerd knipsel]

- Dialectenquête 1887 Willems - der waare vèèf prèèze

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij wies himmol nie waor ie waar.

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'Ik waar 'ne wèver' (blz. 211) 'Ik was vruuger 'ne wever' (blz. 205)

zelfstandig naamwoord

de was; zowel de was als die gedaan (gekookt) wordt, als de was zoals die te drogen hangt

- Cees Robben - Verder gaot ie [de wol] op d’n taas/ om te dröge.. en dan blèèke/ in de zon gelek de waas...... (19560630) [De gedroogde wol wordt in de zon gebleekt. Dit gebeurde vroeger ook met de witte was.]
- Cees Robben - Op de goot stao enkelt de waas te wosseme... (19791012)
- Cees Robben - ...vat die maand waas op (19640904)

- Elie van Schilt - 's Zondagsaoves wier de waas gekòòkt op de kachel, hil ut hùis was dan deurtrokken van de zééplucht en de waosum van de kokende waas. Die wasketel wier dan ingepakt in un stel ouwe dekens, dan kon de waas 's naachts 'trekken' en was smèèreges nog lekker wèèrem. En wij boven nog in ons bed roken 'Ut is vandaog wir wasdag'. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -  in de pispot gewaase en in de schorstêen gedrêûgd (gezegd van niet al te witte was)

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 94 de waas hong nòg bèùte

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Wanneer ze de kolenvergassers [van de gasfabriek] opentrokken, moes de waas ôk nie bèùte hangen, die zaat dan binnen de kortste keren vol zwarte stippen.

- WBD - (III.2.1) waas - wasgoed (ook de schone was)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAS(CH) zelfstandig naamwoord mannelijk en niet vroouwelijk.

werkwoord, sterk

geen vocaalkrimping

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - waase (met rekking)

1. Werkwoord, wassen

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze laote der ège waasse - ze laten zich wasschen

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, witte dègge mee heet waoter beter witter kunt waasse (09-07-1967)

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - In de miste höshaawes wier smòndags gewaase.

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Jè, jè, ik waas me twee keer per jaor , vuil of nie vuil (11-02-1965)

- Hessels 2020 - Bij het zien van iemand met een kaal hoofd: - die moet veul gezicht waase! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER

Uitdrukkingen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - we zulle dè vèèreke wèl waase, zi den boer èn hij douwde den doomienee in de mistput (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - we zullen dat wel klaren

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - veul te waase èn wèèneg te vouwen hèbbe (Kn'50) - veel drukte maken en weinig nuttig werk verrichten; weinig bezitten

2. Werkwoord, sterk groeien

- Cees Robben - '’t kaf waast meej' [ongedateerd knipsel]

- WBD - III.1.1:7 'wassen' = groeien

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - sterk werkwoord wies), 'waassen' - wassen, groeien

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - (textiel) stukkenwasser, bediener wasmachine

waawelèèr
zelfstandig naamwoord
wauwelaar; uit wauwelen: kletsen, zwetsen, onzin uitkramen
- Cees Robben - Willem/ èègewèèze wauwelèèr... (19660729)
 

werkwoord, zwak

walgen

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wallege' - vervelend doen, treiteren

zelfstandig naamwoord

walkvat

- WBD - walkvaate (mv); een om een horizontale as roterend gesloten vat, dat bij diverse bewerkingen in de leerlooierij kan worden gebruikt; (II 697)

- WBD - walkvaate (mv) - vat waarin wordt gelaafd. (II 623)

- WBD - walkvaate (mv) - looivat, vat gebruikt bij o.a. de snellooiing (II 636)

bijvoeglijk naamwoord

- WBD - III.1.2:113 'wankelbarig’ ‘wankelbeurig' = onvast ter been

bijwoord

wanneer?

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Waannir komd u bruur jaaw bezuuke?

zelfstandig naamwoord

wafelbinding

- WBD - waofelbinding (II:1046) - wafelbinding: overeenkomend met wafels

werkwoord, zwak

wagen, durven

- Dialectenquête 1887 Willems - waoge - waogde - gewaogd; geen vocaalkrimping

- Pierre van Beek - Wanneer iemand moeilijk een beslissing kan nemen in een bepaalde aangelegenheid omdat er risico aan verbonden is, zegt de oude Tilburger: "Kom, kom, Botermans waogde z'n dochter wel en dè was zo'n kosteluk paand." De heer Botermans dreef destijds het best bekende hotel van Tilburg, namelijk "De gouden Zwaan" op de Heuvel. Zijn dochter trouwde met een kellner uit de zaak, zekere P.F. Bergmans, een verbintenis, die de openbare mening nogal als 'n waagstuk beschouwde. De eervolle levensloop van wijlen de bekende wethouder P.F. Bergmans, naar wie thans in Tilburg zelfs een straat heet, heeft het bewijs geleverd hoe die volksopinie zich vergiste. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - die nie waogt die nie wint, die nie schèt die nie stinkt

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ww. (met gemengde vervoeging: woeg, gewaogd) tr. - wagen

zelfstandig naamwoord

wagen, kar, auto

Het verkleinwoord is waogetje of waogeltje

blauwe waoge - ziekenauto voor psychiatrische inrichting

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - kènderwaoge

Twee peerde veur éénen waogel? (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Trouwsumke’, 1941)

En 's Zaoterdags was er et waogeltje klaor, geverfd en gelakt: een gerijke! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Den bok’, 1941)

en laoide ze gaaw op z'n waogeltje...  (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De kerk verdouwd’, 1944)

In dè efkes dek aon dè waogeltje stint waren er kender, die in ettelukke minute vur drie kwartjes nor binne spulden. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)

- Cees Robben - Ze hebben d’r waogeltje daor laoten staon... (19600102)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej Dielemanse waogetje nòrt paopeköltje gaon ('72) - overleden zijn [Dielemans = begrafenisonderneming]

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hèdde wir ne nuuwe waoge? et zit er nògal aon!

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waoge, waogel'

- Cees Robben - 'die sprong d'n waogel in' [ongedateerd knipsel]

- WBD - III.3.1:390 'wagen' = voertuig, ook genoemd: 'stootkar of gerij’; auto

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns; Et Buukske - Wè en hoe in de Tilburgse Taol, 2008 - waogeslouwe - evenement vóór carnaval waarbij het Tilburgs publiek in aanbouw zijnde wagens in de bouwhal kan bewonderen.

zelfstandig naamwoord

wagenmaker, 'kèrsmid'

- Dialectenquête 1887 Willems - Witte ginne waogemaoker?

- WBD - (II:2693) 'waogemaoker' - wagenmaker ‘rojmaoker' - rademaker

werkwoord, zwak

waken, wakker blijven, de wacht doorbrengen bij een overledene

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - sloapen en woake

- Dialectenquête 1887 Willems - waoke - wòkte - gewòkt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij wòkt

Fringilla coelebs

waol
zelfstandig naamwoord; ook ‘waolvink’; de naam is waarschijnlijk door Vlaamse vogelaars gemunt: een vink uit Wallonië; namelijk een vink die niet mooi zingt.
vink (Fringilla coelebs)
- Cees Robben - Ik heurde van d’n tuureluut/ van takkeling en waol (19600708)
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vink (Fringilla coelebs)

zelfstandig naamwoord

wapen

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - 'waopen', 'waopens'

- Pierre van Beek - Ze heeget hoog in der waopes - is nogal hoogmoedig (Tilburgse Taalplastiek 174)

waor, wòr

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

waar

- Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ast nie waor is, geef ik men gat vur en kummeke soep.

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (interessante cafépraat: ) ge môt toegeve as ’t waor is en ’t is waor, d'es klaor! (09-04-1973)

- Cees Robben - ’t Was waor... (19550402)- Dialectenquête 1887 Willems - ik weet nie waor ik em zuuke moet

- Cees Robben - waor dè ge kekt... (19540724)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as et waor is, zégge ze in de joodekèrk (AM'84) - hiermee wordt twijfel uitgedrukt aan de waarheid van een bewering.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast nie waor is, steele de dieve me (D'16) - bezweringsformule

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dès zo waor as de Lonse tram tuut - dat is beslist waar

werkwoord, persoonsvorm

waren, waart

- Dialectenquête 1887 Willems - verleden tijd van ‘zèèn’: wij waore, gij waort, zij waore

waorend

zelfstandig naamwoord

waarheid

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.4:58 ‘waas' = mist; ook: 'wasem', 'mot’, of 'smook

- WBD - III.4.4:212 'waas' = damp, stoom, ook 'blaak', 'rook', ‘stoom’

zelfstandig naamwoord

scherpe kant, snede van een wapen

- WBD - (II:2708) 'Waot' - waat, vouw, snede van een beitel

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

waoter

zelfstandig naamwoord

water

- A.J.A.C. van Delft - Bij noodzaak moet men z'n buren een dienst bewijzen, en dit drukt men volgenderwijs uit: "Waoter en vuur en weigert men ginnen gebuur." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- Pierre van Beek - Water kan geen bloed worden. - Een stiefkind kan men niet als een eigen kind beminnen. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959)

- Cees Robben -  We hebben ’n haoven mee waoter d’r in... (19540515)- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - Kaaw óp zen waoter hèbbe - aan een blaasaandoening lijden.

- Informant Toine Raaijmakers - Waoter, dè dugt nòg nie in oew schoene! (dus niet drinken)

- WBD - waoterput - waterput (op het boerenerf), ook 'put' genoemd

- WBD - III.1.1. lemma urine – verspreid in Tilburg

- WBD - III.1.1. lemma urineren  - Tilburg – ‘Het is hoog water’. [Hoge nood hebben]

- WBD - III.4.4:21 'waterlucht' = regenvoorspellend wolkje

- WBD - III.4.4:189 'getwater', 'mooswater' = vuil water

- Dialectenquête 1887 Willems - ik hèb et em afgeraoje óm zoo laot langs et waoter te gaon

- Dialectenquête 1887 Willems - twaoter zal gaa kooke - het water zal dadelijk koken

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hil wè waoter vèùl gemòkt hèbbe (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek  '72) - na veel moeite de zaak toch geklaard hebben.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej waoter valt niks goed te maoken èn meej sèùker kunde niks bedeèrve (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - om iets te verbeteren dient men de juiste middelen te gebruiken. (ook - Stadsnieuws -   040508)

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 6l valt T nog net binnen het gebied waar de vocaal lang is

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - waoter zelfstandig naamwoord  - water

Haor WATTER - water

waterbeestje

- WBD - III 4.2:179 lemma Schrijvertje - Het schrijvertje of de draaikever (Gyrinus natator) meet 5-7 mm. Vroeger kwam het door Gezelle beroemd geworden zeer kleine schijverke nog algemeen voor, maar het heeft zeer onder de watervervuiling geleden. Het is een klein glanzend zwart roofkevertje dat kringen op het wateroppervlak maakt en bliksemsnel onderduikt bij gevaar.
schrijverke – frequent in Tilburg
watertor – Tilburg
- WBD - noemt hier voor Tilburg niet ‘schaatsenrijder’ (wel in Oud Gastel); waterbeestje – Tilburg
 

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - waterhoen (Gallinula chloropus)

- WBD - III.4.1:233 'waterkipke' - waterhoen (Gallinula chloropus), ook: 'schieteendje', 'witgatje', 'witkontje' of 'markoot' genoemd

zelfstandig naamwoord

tak die ontstaat op de stam

Hydrous piceus

Dysticus marginalis

- WBD - III 4,2:179 lemma Schrijvertje - Het schrijvertje of de draaikever (Gyrinus natator) meet 5-7 mm. Vroeger kwam het door Gezelle beroemd geworden zeer kleine schijverke nog algemeen voor, maar het heeft zeer onder de watervervuiling geleden. Het is een klein glanzend zwart roofkevertje dat kringen op het wateroppervlak maakt en bliksemsnel onderduikt bij gevaar.
schrijverke – frequent in Tilburg
watertor – Tilburg
- Sjef Paijmans - In de sloten en grachten gingen we:"Ruigt" draaien. Deze sloten en grachten waren onder water bijna dicht gegroeid met allerlei waterplanten. Vooral met waterpest. Met een schepnetje had men weinig succes. Daarom werd er in die sloten alleen maar:"Ruigt
gedraaid". Hiervoor werd een dikke tak gezocht, liefst met nog wat uitsteeksels van oude takjes er aan. Die tak werd dan in die dichte begroeing van waterplanten gestoken en paar maal rond gedraaid en dan uit het water getrokken. Op de slootkant werd dan goed nagekeken wat er allemaal tussen die waterplanten mee omhoog gekomen was. Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. Viskesfreters werden later Libellen. We leerden wat de Geel Gerande Watertor was, de Waterschorpioen en de Zwarte Watertor. Maar wij hadden voor die torren en torretjes onze eigen namen. Een
schrijvertje was voor ons een schotelwaserke; en de verschillende larven bleven voor ons viskesfreters. (uit: 'Herinneringen', CuBra, ca. 2001)

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wazig, mistig

tussenwerpsel; vragend; waarschijnlijk een verkorting van ‘ware het niet?’, ofwel ‘is het niet?’, ofwel ‘nietwaar?’
- Cees Robben - “Wen weer wir war... war Willeke...!” (19560218)
- Cees Robben - En tijd die slet war... (19560929)
- Cees Robben - ...dè witte war.... (19540417)
- Cees Robben - 'k Was benuut... dè snapte warre (19560714)

- Dialectenquête 1887 Willems - die kèèrs gift en goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he?

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè wodde wèl, war - dat zou je wel willen, nietwaar

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 97) die kèèrs gift en schôon licht, nie/ niewaor/ war?

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - war + wòr (krt. 105)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - war tsw - nietwaar?

Str. war (1:42)

Bosch war - nietwaar

zelfstandig naamwoord

wasdag

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - mòndag ist wasdag

samengesteld uit 'waas' + 'dag'

zelfstandig naamwoord

- WBD - bijkeuken (op de boerderij), ook 'moos', 'goot' of 'aachterhèus' genoemd

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waashöös'

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'waashèus' huis waarvoor een vrouw de was doet; deel van een huis waarin de was gedaan wordt

zelfstandig naamwoord

wasmachine

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waasmesjien'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAS(CH)MACHIEN znw.o. (niet v.) - waschmachine

zelfstandig naamwoord

wasknijper

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waaspinneke'

- WBD - ( III.2.1:341) waspin, wasknijper

watjekou

zelfstandig naamwoord

oplawaai

- Pierre van Beek - "Iemand een watjekou geven" betekent een opstopper verkopen. - "What you call". (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

oorveeg

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ik gaaf 'm 'n wats om z'n ooren (een klap)"

- WNT - WATS (I) - l) slag, bepaaldelijk met de vlakke hand tegen iemands gezicht, wangen e.d., draai om de ooren, oorvijg

'we

verkorte vorm van 'oewe', 'uw'

in deze vorm alleen opgetekend bij Lechim

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 06 08 - Aanders sjoefelde toch mar rond / Mee oew haande in 'we zak.

► Voor dergelijke verkorte vormen zie ook lemma 's en lemma 'ze / 'zen

wè, wèt

voornaamwoord

wat

- Cees Robben - wè wilde meer..! (19540213)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Wè doetie daor?

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze nemen aalles wetter te krêgen is; wè vur 'n klêd?

- Dialectenquête 1887 Willems - ik hèb wè kórs

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gij ók wè? want gij zèèt er ók ginne van Zibrègs (Kn'50) - jij mag meedelen (gezegd als er uitgedeeld wordt: die van Zeebregts hadden bij een erfenis niets gekregen)

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 20) wè

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wè vn - wat

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 2005 - dè waar wèd aanders

tussenwerpsel

wat b(e)lieft u?

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - wèblief

Ik zeg: witte wechche dan doet… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)

zelfstandig naamwoord.

weddenschap

- Dialectenquête 1887 Willems - ze springe wiet vèrste kan vur e wèddeschap

...naor aonleiding van 'n weddingschap. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939)

- WBD - (III.3.2:190) weddingschap = weddenschap

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord, superlatief van 'wèèd'

verst

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die et wèdst van hèùs zit, mòkt et et bist ('70)

zelfstandig naamwoord

wijdte

- WBD - III.4.4:196 'wijdte' - uitgestrektheid

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJDDE (uitspr. wedde) - wijdte. Van hier naar Amsterdam is 'en heel' wijdde.

bijvoeglijk naamwoord

wijds

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - et laand is wèèd - et wèje laand (wèj laand) wèèt laand

wèèd, wèjer, wèdst

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

wijd, ver, ver weg, wijds

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - enen bòlscheut/kaajscheut wèèd

- WBD - (Hasselt) 'wèèd staon' (van een paard) - met de benen te ver uit elkaar staan, ook genoemd 'brêed' resp. 'röm’ , (Hasselt) 'rèùm’ staon

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Sint Job dè was Berkel-Enschot, dè was himmel nie zo wèèd hè, hier bi…,  zo wè bi…, binnendeur dan waar, dan zèèder zôo…” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 07 14 - Nog efkes en 't is zò wèd...
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 65 06 04 - Dicht in de buurt, vèf straoten wèd / Is un biebliejoteek.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klossenbakke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te wèèd, Bèt, twee keer van doen ('7l) - aansporing tot zuinigheid

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wont ie wèèd? - woont hij ver weg?

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wèèt-eweg' - ver weg

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - et laand is wèèd - het land is wijds - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJD, wedder, of: wijer

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèèd bw - wijd, ver, erg

- WBD - III.1.2:151 'wijd stappen’ = met grote stappen lopen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 50; wèèd - wèjer - wèèdst

zelfstandig naamwoord
weduwnaar

- Interview met de heer De Kok (1978) –  In mèn jeugd? Jè, veul gezoope! Ik zèè drie keer weeduuwman gewist, dan kundet wèl begrèèpen, hè!?

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

- WBD - III.2.2:55 'weduwman' = weduwnaar; ook 'weeuwenaar'

- J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEDUWMAN, voor weduwenaar; het is elders minder gemeen dan weduwvrouw. Men vindt bij de ouden ook 'wifman', wijfman.

- WNT - WEDUWMAN, weduweman, wedeman, weedman, enz.

bijwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - verreweg

zelfstandig naamwoord

weduwe

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 81 03 26 - 'n Weedevrouw die aachter bleef / Mee zeuve klène kiendjes.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in wòrsten èn weedevrouwe witte nie wèsse indouwe (Kn'50) - pas op voor een huwelijk met een weduwe

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'weedevraaw'

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'weedevraaw'

- J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEDUWVROUW. Men hoort hier onder de mindere klasse meer 'de weduwvrouw N.N.' dan 'de weduwe N.N.’

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord en meervoudsvorm

vrouw, wijf

- Hoe komt zunne sinjeur naa nog aon 'n wefke? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 27 april 1945)

- Pierre van Beek – Met het rijmpje "Beter de broek aan een wieg gescheurd dan een aauw (oud) wijf op bed gebeurd" geeft ons volk uiting aan zijn mening over een huwelijk van een bejaarde man met een nog jonge vrouw. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant, 8 april 1950)

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ik was liever zene rôozekraans as zen wèèf

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - ik zeej teegen et wèèf - ik zei tegen mijn vrouw

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij is ermee gestèld as ene wèèver meej en lui wèèf (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966)-hij kan met zo iemand niet werken; die is hem meer tot last dan tot hulp

- WBD - 'òwt wèèf' (II:1051) - oud wijf, benaming van een verkeerde knoop (zie: aawwèèveknêup)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - ge kunt nie alles hèbbe: goej booter èn en vèt wèèf

- Piet van Beers – ‘Van tèùn veraandere is ok nie alles’: Tienus Môone ha 'n wèfke,/ zèg mar gerust, en lillek wèèf. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005)

- WBD - III.3.1:23 'wijf', vrouw - vrouw

- WBD - III.3.1:194: 'wijf', 'schooierswijf, schooister, schooierin, schooier, trut, sloerie' = schooiersvrouw

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJF znw.o. - De buitenlieden gebruiken nog immer 'wijf' om hun echtgenoote aan te duiden en vinden daar niets onbeleefds of minachtends in.

- J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WIJF. De bouwlieden der Baronie van Breda, aan den kant der Langestraat wonende, noemen, van hunne eigene vrouwen sprekende, dezelve standvastig 'mijn wijf.

- WBD - (III.3.2:178) wèèf = vrouw in het kaartspel

- WBD - (III.1.1:5) 'wijf’ = vrouw

- WBD - (III. 1.4:35) 'stom wijf' = domme vrouw

zelfstandig naamwoord

weefgetouw

- Ad van den Boom, uit: ‘Bè de wèèvers òn tòffel’, circa 2005 - Ze werkten mee hil wèènig schoft [schafttijd] Durlôopend op dur wèèfketaaw…

- Ad van den Boom, uit: ‘De wèèvers van Tilburg’, circa 2005 - Ge hurt de fluit van ut febriek al/ Ent wèèfketaaw dè wocht…

- WBD - ketaaw (II:944) – getouw; handketaaw, haandgetaaw (II:944)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'weefketaauw' – weefgetouw

zelfstandig naamwoord

wèèfkam, weefraam

- WBD - wèèfkam, kam (II:966) - weefkam

zelfstandig naamwoord

weg

'in de weeg' - in de weg

'öt de weeg' - uit de weg

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - in de weeg - in de weg (De rekkingsvocaal duidt op een oorspronkelijk open lettergreep "wege" in de datief enkelvoud.)

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ziede nie dègge in de weeg staot?

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ik gao gin man öt de weeg - Ik ga voor niemand opzij.

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - öt de weeg kunnen - zich kunnen verplaatsen; kunnen rondkomen

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (Horen zeggen tegen iemand die zwaar in verband zat) - “Gij het zeker erges in de weeg gestaon” (04-07-1969)

- In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - weeg zelfstandig naamwoord  - weg 'in de weeg'; ötteweejg' - uit de weg

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WEG 3) in de uitdr. 'uit de weg' uitgesproken als 'weeg'.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw.verb. 'uitteweeg' (d.i. uit de weg)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEG - te weeg - op het punt: Ik was zjust te weeg om te vertrekken.

werkwoord, sterk

wegen

- Dialectenquête 1887 Willems - weege - wôog - gewooge

- geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wèège'

- Cees Robben - kwók wies wèk woog [ongedateerd knipsel]

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww. (…woeg: vgl. Franck e.a.) tr.+ intr. – wegen

werkwoord, zwak

weigeren

- Dialectenquête 1887 Willems - wèègere - wèègerde - gewèègerd

- geen vocaalkrimping

- WBD - III.1.4:51 'weigeren' = iemand weerstaan - WBD - III.1.4:333 'weigeren' = idem

voorzetsel

wegens

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WEGENS - wé:ges

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.1.2:336 'wegenschaat’ = strontje

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wegenbelasting

zelfstandig naamwoord

- WBD - 'weejbant' (II:1391) - w-band (bep. versiering van een pet)

zelfstandig naamwoord

week

- in de week = doordeweeks, op weekdagen: ...in de week iederen mèrgen om kwart veur aachte op de zwartgelakte klumpkes nor de kerk klefferen... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

- WBD - nòg en week aaf, nòg en week òn de reekening - de koe moet over een week kalven

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.k, zelfstandig naamwoord vrouwelijk  - week

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK (met zachtl. e) znw.v.: de Witte week - Goede week; gebroken week

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - het weken, het weekprooes

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - iets in de wêek zétte

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - week zelfstandig naamwoord  - iets in de week zètte

bijvoeglijk naamwoord

zacht

- WBD - wêek (gezegd van een paard) - week in de bek

- WBD - III.1.4:68 'week' = zachtzinnig

- WBD - III.4.4:211 'week' - klam, ook 'taai', 'klammig', 'klef'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK, WEEKELIJK - zwak van gezondheid

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.k, bijvoeglijk naamwoord  - week

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK (met scherpl. e) bvw.: week hout - dat gemakkelijk bewerkt wordt

zelfstandig naamwoord

wijk; ook: het weken (zacht maken)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wijk

werkwoord, zwak

weken, zacht maken

- Dialectenquête 1887 Willems - wêeke - wikte - gewèkt

in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij wikt; part. gewikt!

werkwoord, sterk

wijken

- WBD - III.1.2:159 'wijken' = achteruitgaan

- Dialectenquête 1887 Willems - wèèke - wêek - geweeke

- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij wèkt

bijvoeglijk naamwoord

- WBD - III.1.3:3 'weekse kleren', ''s weekse kleren' = doordeweekse kleren

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

wijle, poos, tijd

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Et zal nòg wèl en wèltje duure vurdèt zoomer is.

- WBD - III.4.4:131 'wijl' = poosje, ook 'hortje’, 'wijltje’

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.l, zelfstandig naamwoord vrouwelijk  - wijl, wijle, tijd

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèèl zelfstandig naamwoord  - tijd, poos

- WNT - WIJL (I) - begrensde tijd van zekeren duur

zelfstandig naamwoord

graanklander - cakandra granaria

- WBD - III 4,2:158 lemma Kevers - De kalander (Calandra  granaria, een snuitkever die in meel of graan leeft) heet in het Kempenlands Wb. 1 en het Noordmeierijs Wb. wemel.

- WBD - III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de mens, zoals meel en kaas.
mijt – Tilburg
wemel – zeldzaam in Noorden van Tilburg
kalander, klander – Tilburg
- WBD - III 4,2:238 lemma Meelmijt - De meelmijt (Tyroglyphus farinae) is een zeer kleine mijtsoort die in vochtig meel leeft. Enkele woordtypen berusten waarschijnlijk op verwarring met andere diertjes die in het meel kunnen leven, zoals de kakkerlak (...) en de kalander (...) Sommigen [van de respondenten] noemen alles wat het meel doet bewegen foutief 'klander'.
wemel – zeldzaam in Tilburg
 

Wijnflessen, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986

zelstandig naamwoord

1. wijn

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - bier en wên (ê: vgl. gête - geiten)

- Dialectenquête 1887 Willems - de pestoor heej goeje wèèn

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Latèèn drinkt wèèn (Kn’ 34) - mensen met gymn. opleiding drinken wijn

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kóm drinke we wèèn, bier èn spons; ópt gèld stao te leeze 'God zij mèt óns (D'16) - aansporing om het glas te heffen

...strak zèèdet ammol meej mèn êens/ dè wèèn verrèkkes fèèn is. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - as den boer wèèn drinkt èn de pestoor mèlk, dan zèn der twee ziek

Dettie waoter veraanderde in wèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Stadsnieuws -   As den boer wèèn drinkt èn de pestoor mèlk, dan zèn der twee ziek (13040?)

2. dommekracht

N. Daamen - handschrift 1916 - "wain - een dommekracht"

zelfstandig naamwoord

windas

N. Daamen - handschrift 1916 - "wainoas - windas"

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wèènaas'

- WBD - I.1.169 wend(as) K 183; wainoas hs Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 -

werkwoord, sterk

winden; wenden; woelen

- Cees Robben - ’s naachts doek niks as ruure en wèène... (19780407)
- Cees Robben - Ik kan nie slaope en lig hil de naacht al te ruure en te wèène... (19851206)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nò veul wèènen èn draaje wast gevónde (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)- na veel wenden en keren; na een langdurig proces was de oplossing gevonden.

Piet van Beers – ‘De IFF’: Ak saoves (laoter dan normaol)/ nog flink getòffeld hèb/ èn ik hèb wè stèèrke draanke ingenoome/ dan lig ik irst nog uurelang/ te wèène in m’ n bèd/ vur dè teliste toch de slaop gao koome. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Piet van Beers –‘Hoest’: ’k Laag te draaie èn te wèène. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Dialectenquête 1887 Willems - wèène - wón - gewónde

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - WIJNEN - winden. Kiliaen -  heeft 'wijnden'. Z.a.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww.tr. 'waennen' (d.i. weinnen), weinden, wenden, omkeren

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEWONNEN: 3e hoofdvorm van 'wijnen' (winden) WIJNEN - winden; wenden, omkeeren

telwoord, bijvoeglijk naamwoord

weinig

òn diejen boom zitte mar wèèneg pèèren aon.

- Cees Robben - die zèn er vórt zó wèèneg; tis sund dèk zó wèèneg verstaand hèb;

- Cees Robben - dès te wèèneg;

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - gèllie kree wênig - gijlieden kreegt weinig

- Cees Robben - ''tis sunt dek zoo wèènig verstaand heb want prakkezeere ak toch dikkels doe'

- WBD - III.4.4:257 'weinig' = gering aantal

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
bijvoeglijk naamwoord  l) weinig, niet veel; 2) klein: Hij is wänig va perseun - klein van gestalte.

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tapuit (Oenanthe oenanthe), ook ‘ 'stêenbikker'

- WBD - III.4.1:92 'wijntapper', 'holkruiper' of 'steenbikker' voor de tapuit

- WNT - WIJNTAPPER 3) benaming voor verschillende vogelst a) mees, b) roodstaartje, c) de gewone tapuit (Saxicola oenanthe)

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

weer

zelfstandig naamwoord

kwast in het hout; weersgesteldheid

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et weer is goed, zi den boer, as et trèktemènt ók mar goed was (Si '67)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis goej weer vur de èèkel (Bi'40) - het is zonneschijn na regen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gin weeren in de haande krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972)- 'n hekel hebben aan werk

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej rauw weer gevange zèèn (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - er slordig en ongekapt uitzien

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - weer van de Nobis Jacobis krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - heel slecht weer krijgen (Nobis - plaats des duivels, hel, heeft altijd ongunstige betekenis) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - et schonste weer van de wèèreld - heel mooi weer

- WBD - III.1.2:350 'weer' = eelt

- WBD - III.4.4:25 'schoon weer' = mooi weer; ook 'goed weer', 'fijn weer', 'droog weer', 'open weer' - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - weer, wier, wieër - eelt, knoest, kwast

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WEER v-l) weder; 2) verweer: z'n weer hebben - niet om een weerwoord verlegen zitten; in zijn knollentuin zijn (of; het weer mee hebben); 3) m - kwast in het hout.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEER (scherpe e) zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. - eelt, hardigheid in de huid; knoop, knoest, kwast in het hout.

- WBD - III.4.3:68 'weer' = knoest in het hout

- WBD - III.4.4:26 'vast weer' - bestendig weer, ook 'staand weer', ‘hangend weer', 'goed weer'

- WBD - III.4.4:25/57 talloze kwalificaties van 'weer' - WBD - III 4.4:82 'zwaar weer' = onweer

zelfstandig naamwoord

war

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - in de wèèr - in de war;

Wie doeget öt de wèèr? - Wie ontwart het?; dur de wèèr - in de war (contaminatie van 'in de wèèr' en 'dur mekaare')

- Cees Robben - ’t Zit nog gelèèk in de wèèr... (19690502)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - et weer is wir in de wèèr, war - het weer is weer van streek, nietwaar

- Steeds in de wèèr om noote te verzaomele... (Henriëtte Vunderink, Vlòmse gaaj, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- WBD - (III.4.4:311 'in de war', 'door de war' = in de war

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÈÈR znw.v. - in de wèèr zijn - druk bezig zijn

zelfstandig naamwoord

waarde

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - ‘waerde’

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge leert de wèèrde van ene fèfteger pas kènne, as ge der êene moet gòn lêene (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970)

bijvoeglijk naamwoord

waardeloos

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - 'wairdeloos'

- WBD - III.4.4:282 'waardeloos' - onbelangrijk

zelfstandig naamwoord, meervoud

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - groeven, kloven in de handen

warren, in de war raken

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - de draoj zèn dur bekaar gewèèrd - de draden zijn in de war geraakt

werkwoord, zwak, geen vocaalkrimping

werken

- Dialectenquête 1887 Willems - wèrke - wèrkte - gewèrkt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 22) 'wèèreke'

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Gij zult vant wèèreke ginne krommen rug krèège. (= Je werkt niet hard)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - haard wêrreke is z'n zoak nie - hard werken is zijn zaak niet

- Dialectenquête 1887 Willems - hij kan nie gaon wèèreke

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van et wèèreke ginne kromme rug krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 197l)-niet hard werken

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - as wèèrken in en fles zaat, krêeder et stöpke nie aaf

- WBD - de koej weèrkt - maakt uitdrijvende bewegingen bij het kalven; ook genoemd: de koej 'arbèjt', ‘arbèt', ‘perst'

- Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WERKEN - wè:reke wkw (rg.)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèèreke ww - werken

- Pierre van Beek - Gij zult van et wèèreke ginne kromme rug krèège (- Gezegde:Tilburgse Taalplastiek 120)

zelfstandig naamwoord

wereld

- Informant Toine Raaijmakers - Aachter men gat vergao de wèèreld (opmerking van onverschilligheid)

Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Beeter in de wije wèèreld as in nen èngen bèùk.

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - waereld, waireld, wereld

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Hij kan nooît z’n haande tuîs kaauwe, ik geleuf dettie erg van de wèreld is (17-10-1966)

- Cees Robben - Hij is echt vur de wèèreld..! (19661111)

- Cees Robben - Detter vuls te veul vrouwen op de wèèreld zen... (19720818)

- Cees Robben - De wèèreld is nie dur unne haos gedekt... (19780217) [haastige spoed is zelden goed]

Pierre van Beek - van de wèèreld zèèn - niet weglopen voor de erotiek

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wêreld (ê = Frans même)

- Dialectenquête 1887 Willems - die mòkte hil de wèèreld ònt vèèchte

- Cees Robben - 'hij kekt onwèès de waereld rond'

- WBD - III.2.2:8 'op de/ ter wereld komen' = geboren worden

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèèreld zelfstandig naamwoord  - wereld

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERELD zelfstandig naamwoord v + m, Frans monde

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk  'werreld' - wereld, grond

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WERELD (wéérelt) v - dikwijls gebruikt in de zin vans wereldse gezindheid, zin in erotiek en huwelijk: 'r zit gin wéérelt in - hij/zij zal wel een ongehuwd leven leiden.

Haor WERRELD - wereld

werkwoord, zwak

warmen

- Stadsnieuws -   Die et kòrtst bij et vuur zit, wèèremt zenèègen et bist (060108)

wêergaoj

zelfstandig naamwoord

van: weergave, zijns gelijke

► wirgaoj

"Dè daankt me de weergaoi, köster, 't is oorlog!" (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 – 17-2-1940)
...om den weergaoi nie! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; Nieuwe Tilburgsche Courant 18-11-1939)
"Loop naor den weergaoi", riep den kapelaon... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 10; Nieuwe Tilburgsche Courant 3-12-1938)
- Cees Robben - Wè trekt ie [het kind] toch op d’n aauwe, war/ Haoreender de weergaoi... (19840217)
- in uitroepen met ‘as de’: in zeer hoge mate, verschrikkelijk [- WNT - lemma Weerga 5.f.a]
- Cees Robben - Dooien doeget as de weergaoi.. (19580315)
 

weerik

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.3 weerik - grote wederik (Lysimachia vulgaris)

zelfstandig naamwoord

werk

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - gin wèrek

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, en kussen as ze kan…. ze maokt 'r echt wèrk van (23-10-1963)

- Cees Robben - Bende klaor meej oe wèèrik Merie? (19650917)
- Cees Robben - ’t is wir mieke-muik-wèèrik, Wimke... Ge hetter wir meej oew pet naor gegooid... (19770909)
- Cees Robben - Want ge wit toch dè goei wèèrik heel veul tèèd en geld maag koste... (19780210)

Schôon wèèrk waar, programmabuukskes vur concerten van et toonkunstkoor o.l.v. Louis Toebosch. Buukskes vur concerten van de Nieuwe Koninklijke Harmonie, ondertrouwkaorte, bidprentjes, geboortekaortjes en visitekaortjes… (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wèrrek (è = scherplang)

- Dialectenquête 1887 Willems - zwaor wèèrek;

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó te wèèrk gaon (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) zo te keer gaan, misbaar maken

- WBD - III.1.4:305 'werk' = handeling

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WERK - wè:rek znw.o. Frans: travail

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. - werk, arbeid

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. - 'werk' - afvaldraden van vlas of hennep

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - -WERK, in samenstellingen (wèèrek) behalve 'werk van', bv. Kinderwerk: l) achter onbep.wijs, met verbindings-s: aanleiding tot, reden voor, meestal met ontkenning: 't is gin lagerwèèrek - er is geen reden om te lachen) 2) achter een stam, zonder verbindings-s: spullen, het geheel waarmee iets gedaan kan of moet worden: breekwerk, snoepwerk.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - wèèrk (blz. 18)

bijvoeglijk naamwoord

warm

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wêrm (lange ê)

- Cees Robben - As ’t wèèrum is...(19830805)

- Cees Robben - ’n wèrm wiegske. (19540213)
- Cees Robben - Wè lief is m’n blumke...... / Wè wèrm m’n bloed...... (19540424)Wij gongen elke dag naor ons wèèrk, we kwaame tusse de middag gewoon thèùs om wèèrm te eete net as onze paa. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- - Dialectenquête 1887 Willems - et is wèèrm gewist vandaog

- WBD - III.2.3:40 - 'warm eten' = middageten

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz.97) tis ene wèèremen dag gewist

- Stadsnieuws -   Wèsset toch wèèrm war! (180606)

- Hessels 2020 - Als je in je broek hebt gekakt: - dè blèft nie lang wèèrm! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

Aanvullende bronnen

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WARM – wè:rem bijvoeglijk naamwoord /bw

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WARM, WERM (Kemp.) - warm

zelfstandig naamwoord

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in zene weerópper koome ('65) - in zijn weeropper komen: er bovenop komen; weer beter worden (opperweert = naar boven)

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "hij komt wir in z'n weeropper - wordt weer tevreden, weer beter)

persoonsvorm, verleden tijd van wèèze

wees

hij wêes ons de gerichste wèg

zelfstandig naamwoord

wees, kind zonder ouders

zelfstandig naamwoord

wijs, wijze, melodie

- WBD - III.1.4:306 'wijze’ = manier

bijvoeglijk naamwoord

wijs

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Iemand wèèsmaoke dè onze Lieven Heer Hèndrik hiet èn in de Bikse haaj peeje stao te steeke.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó wèès as Saaloomóns kat; die viel van wèèshei van de trappe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - ter hekeling van iemand die zich wijs voordoet

- WBD - III.1.4:25 'wijs' = idem; 31 'wijs’ - vlug van begrip; 67 'wijs' = braaf

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Hast [haast] zo wèès as ene meens – Compliment dat meteen teniet wordt gedaan

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WIJS wordt hier veel gebruikt voor slim of verstandig.

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - weesgegroetje

- WBD - ( III.3.3:185) weesgegroetje = weesgegroet

werkwoord, zwak

wijsmaken, op de mouw spelden

Lòt oe tòch niks wèèsmaoke!

— weesmaoke - mòkte wèès - wèèsgemòkt

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJSMAKEN: Iem. iet wijsmaken - hem iets duidelijk maken, aan 't verstand brengen

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - et is mar en weet èn vlooje vangen is en gaaweghèd

werkwoord, sterk

weven

- WBD - wèève / haandwèève / tèùswèève / bèùtewèève/fabriekswèève / masjienaal w./ masjienaol wèève (II:949)

- WBD - wèève meej ketoenen inslag (II:1039) - katoen inslaan

— wèève - wêef - geweeve

- tegenwoordige tijd: gij/hij wèèft

- Dialectenquête 1887 Willems - wèève - wèèfde - geweeve

- Cees Robben - verdiend meej enkelt wèève... (19610922)

- Audioregistratie 1978 -  “Mar dan hadde vruuger nòg wèl, war, dè man èn vrouw wêeven hè, den êene, den êene snachs èn den andere ooverdag…war…”. (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

- WBD - 'inwaeve' (II:1044) - inweven; ook 'krimpe' genoemd

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - 'wèève - wêef - geweeve'

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Pèèr Wèève = prof. Weeve (blz.83)

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WEVEN – wé:ve wkw

wèève
zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘wèèf’
wijven, vrouwen
- Cees Robben - As lui wèève vlug worre... (19861212)
 

Ill.: Mandos

zelfstandig naamwoord

wever

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - wè ist hier toch dónker; tis krèk òf er ne wèèver óp stèèrve leej.

Kekkis Karel, veronderstel dè gij den bisten wèver bent van hil Tilburg en ikke den bisten wielendraaier van hil den Ateljee. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 25 mei 1945)

- Pierre van Beek - Hoor maar: als 't erg donker in een vertrek is, zegt 'n ouwe wever: "'t Lijkt wel dè hier ne wèver op sterven leej"; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. ?; 22 jan. 1958)

- Cees Robben - Wij zèn wèèvers van prefessie... (19560630)

Ill.: - Cees Robben - 'Wij zijn wèèvers van prefessie' (detail)

- Cees Robben - Wij zèn uit ’t laand van de wèèvers niewaor... (19580308)
- Cees Robben - wèèverkes in nôôd... (19570313)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 02 15 - Onze grutvadder dè was ene wèèver/ van stukke hattie veul verstaand/ hij sjouwde hêel hard, alle daoge/ vur den ,,Heer" de fabriekaant. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et heej nie geholpe. )

- Interview met de heer De Kok (1978) – “Want mèn vaader dè was ene weever, en wèèver, ene wèèver ènne die kos toen nie zo wèèd lôope van et Gurke aaf dòr nòr toe. Èn die wèrkte bij Louis Donders in de Zwijsenstraot, daor wèrktenie.” (transcriptie Hans Hessels 2014; ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

- De straote waare vol mee wèèvers… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.
- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij is ermee gestèld as ene wèèver meej en lui wèèf (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966) - hij kan met zo iemand niet werken; die is hem meer tot last dan tot hulp.

- WBD - handwèèver / haandwèèver (II:941) wever met handweefgetouw

- WBD - tèùiswèèver, bèutewèèver (II:942) wever buiten de fabriek

- WBD - laokewèèver (II:942) - lakenwever

- WBD - baojwèèver (II:942) - baaiwever

- WBD - bukskinwèèver / bukswèèver (II:942) - bukskinwever

- WBD - dubbeldoekwééver / dobbeldoekwééver (II:942) - dubbeldoekwever

- WBD - deejkewèèver (II:943) - dekenwever

- WBD - III.4.1:77 - 'weverke' - grauwe vliegenvanger (vogel), ook 'mussensnapper' of 'grauwtje'

►Overzicht: Van Wasserij tot weefmachine - de voorbereidingen van het weven

wèèverij

zelfstandig naamwoord

weverij

- WBD - 'waeveréjke’ (II:940) - weverijtje, plaats waar geweven werd, weefkamer

zelfstandig naamwoord

weversknoop

- WBD - 'waeversknéúp' (II:1051) - weversknoop

- WBD - 'lénnewaeversknéúp' (II:105l) - linnenweversknoop = weversknoop, ook 'plàtte knéúp' of ‘kattekóp’ genoemd

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - (textiel) weversschaartje, speciaal schaartje om foute knopen en draadjes tijdens het weven te verwijderen

werkwoord, sterk

wijzen

- Dè wèèst zenèège - Dat behoeft geen nadere toelichting..

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 37) doublet: 2/3 p. sing. ‘wèst/ wèèst' (wijst)

- Dialectenquête 1887 Willems - wèèze - wêes - geweeze

- in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJZEN zie wdbb.; iemand niet kunnen thuis wijzen - niet weten wie hij is

bijwoord

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - werkelijk, echt

zelfstandig naamwoord

wijzer

de grôoten èn de klèène wèèzer

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJZER zelfstandig naamwoord mannelijk - De wijzer in 't rond slapen - 12 uur slapen

vragend voornaamwoord

wat voor, welke, wat voor een

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Wèffer èèrpel krèèk, èn de wèffere vatte göllie? - Wat voor aardappels krijg ik, en welke nemen jullie?

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "weffere - welke? - de weffere?"

- A.J.A.C. van Delft - Hangen er meerdere hoeden aan een kapstok, dan vragen wij: "Wèffere ies de jouwe". (Welke is de uwe?) "Ne fijne meens" (gierig man) zou er den beste willen uitpikken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- ...zoodè de musschen niemir wiesen weffre kaant ze op moesten (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-1929)

- "Al kos ik er den hemel mee verdienen Jaanske, ik weet nie weffre kaant ge ut wilt." (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929).

- Nee, dès vur de kraant! — Vur weffere? — Vur de Nieuwe Tilburgsche… ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935)

- Cees Robben - De weffere mende? (19551015)

- Cees Robben - Wij wiessen precies weffer sôôrt dè we han... (19570525)

- Cees Robben - Weffur moeite dettie deej... (19571214)

- Pierre van Beek - "De wèffere is de jullieje?" wil zeggen: Welk is de uwe? (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - De weffere mende van die driederaande (feb. 1962)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 04 27 - Ze vroeg mee wèffer spul we waasse / En wèffer sokke 't biste paasse.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 64 11 20 - Daor hedde ok twee sòòrten in / Mar wèffer raoide nòòt.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 61 02 03 - Ons Sjefke hee z'n köpke vol / Van 't komend Karneval / Mar hij wit niet goed wèffer pak / Dèttie aontrekken zal.

- ...die gjeemiese stòffe wèffer ròtzôoj dèttet is. [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

- Stadsnieuws -   Wèffer: wat voor, welke. De wèffere mènde? De die daor. (09092009)

- Stadsnieuws -   Wèffer kènder hèdde göllie? Van baaje sorten êen. (16062010)

“Òn wèffer snuupkes zak men dubbeltje dees keer besteeje? Òn et grotste òf òn et lèkkerste?” (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèffer(e) vn - welk? wat voor?

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - wafer(e), voornaamwoord  'waffer' – wat voor (een), welk(e)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - DEWAFFERE(N) vrnm. - wat voor een, welke, Frans: lequel

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van wèèf

vrouwtje, wijfje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè wèfke is nie prut, hurre.' - dat vrouwtje is niet voor de poes, hoor!

- Cees Robben - ’n menneke... of wel ’n wefke (19570525)

- WBD - III.4.2:63 'wijfke' - wijfje van een haas

-  WBD - III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn.

mulder – Tilburg
mulderke – Tilburg
molenaar – Tilburg
bakker – frequent in Tilburg
bakkerke – Tilburg
kapucientje – Tilburg, Goirle
manneke – frequent in Tilburg
wijfje, wijfke – frequent in Tilburg

- Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - wèfke Eras (M.J. Eras) (blz.37)

- WBD - III.2.2:47 'jong wijfje' = jonge vrouw

- WBD - III.2.2:88 'wijfje' = echtgenote

Naar het begin van de pagina

zelfstandig naamwoord

weg

meervoud: weege

Dè is zô eenvoudig as de weg in oewen eigensten broekzak. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - langs de weg gescheeten hèbbe (Oost-Brabant) zie pad

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - alle weege zèn gin kerkweege - niet elke Weg leidt naar een bep. doel

- WBD - III.3.1:397 'weg' = openbare weg; ook genoemd: 'baan, klinkerd'

- WBD - III.3.1:402 'weg’ = pad

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz.53) wègske, wèggetje

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèg zn, bw - weg

wègge
samentrekking
wat je
- Cees Robben - Wegge ruurt/ Degge meevuurt [Wat je aanraakt, dat moet je nemen] (19640313)
- Cees Robben - Ons Too en ik zen wegge noemt/ Nog van d’n pronten staand (19700116)
- Cees Robben - ge mot haauwe wegge het... (19701023)
- Cees Robben - Ge kunt doen of laote wegge wilt.. (19781215)

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Al wègge geleerd hèt – Je uiterste best doen
- Hessels 2020 - Als iemand pocht dat hij iets specifieks veel beter kan dan jij: - as dè alles is wègge kunt! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER

wèggeefkiesje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

samenstelling uit weggeven en kistje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kistje goedkope sigaren

wèggôoje

werkwoord, zwak

weggooien

- Pierre van Beek - Aan huurhuizen en dienstmeiden is alles weggegooid. - Geen van beide bevorderen het belang van hem, die ze benut. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)

wègleere

werkwoord, zwak

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WEGLEREN ov.ww - doceren, didactische talenten hebben: de mister is veul geleerd, mèr ie kan nie weglere.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. - wegleren, al lerende (docerende) in een ander overstorten.

- Pierre van Beek - toch anders dan gewoon onderricht geven

werkwoord, zwak

wegmaken, doen verdwijnen;

Pierre van Beek - ónder narcose brengen van een patiënt

- wègmaoke - mòkte wèg - wèggemòkt

- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt wèg

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEGMAKEN (ook: eweg-) zijne goederen vermaken aan personen die geene bloedverwanten zijn.

Screenshot: Roy Donders naait zijn friteuse weg.

wègnaaje

werkwoord, zwak

naaj wèg, naajde wèg, wèggenaajd

wegwerpen, weggooien

-wègt

2e lid v. samenstelling

-weg

Berdòssewègt

- WNT - WEG, weeg, wegt, weug

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEGT voor 'weg'. Het komt in de boerentaal voor bij Huygens, in Hofwyck.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WEG 1) m - dikwijls uitgesproken als 'wegt'; route, baan: de wegt is glattig; 2) bw - verdwenen, uitgesproken als 'eweg’: hij is eweg; 3) in de uitdr. ‘uit de weg’ uitgesproken als ‘weeg’.

werkwoord, zwak

wieden

- Dialectenquête 1887 Willems - weie - weide - geweid

- WNT - WIEDEN, wie(ë)n, wij(d)en, wee(d)en, wai(.d)en, wuden

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

verder, wijder (comp.van wèèd)

- Cees Robben - vier deur wèjer

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - snip, snap, snijer, mòkt oew broek wa wijer (Si'64) - spot op de kleermaker

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'wijer' - verder

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - Wedder of wijer

Haor wèèr - verder; wèèrop – verderop

werkwoord, zwak

verwijden

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'wijere’ - wijder maken

samentrekking van ‘wè + ik’ = wat ik

- Cees Robben - En witte wek zaag... (19590822)
- Cees Robben - Wek van den onzen krèèg.. (19650416)
- Cees Robben - ...al wek kan ... (19701023)
- Cees Robben - Wek naa vort ’t mèèn noem (19701023)
- Cees Robben - Moeder, ik weet nie wek moet doen... Dan spult mar mee oew teen tot vermaok van oew hielen... (19821119)

tussenwerpsel

wat?

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - wat zeg je?

- Informant Toine Raaijmakers - Ter correctie wegens het niet met-twee-woorden-spreken luidt soms het antwoord: dèlk!

zelfstandig naamwoord

- WBD - rolkrabber (voor het schoonmaken van de roller waarmee de grond wordt aangedrukt)

persoonlijk voornaamwoord

1e persoon meervoud: wij.

Eigenlijk: wij lieden.

- WNT - XXVI:248 - (r.7 v.o.) 'Uit wijlie(den) ontwikkelden zich vormen als wellie, welle, wielie, wijle.

- J.M. Van der Donck, ‘Mooi Truike’, in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882: Enwitte wel, Truike, wè wellie naauw zulle gaon doen?

- Cees Robben - Dur de mert zeggen wellie.. ’t is wir naatje... (19580315)
- Cees Robben - [een pastoor spreekt] Aon die snorrepèèperijen daor doen wellie nie aon meej... (19600116)

- G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000: Vural die gaasten öt èèrme laande mènde we hier hard nôodeg te hèbbe. Zullie kossen et wèèrk doen waor wèllie vort onze snufferd vur ophòlde.

- Grôot diktee van de Tilburgse taol  2000 '...waor wèllie vort onze snufferd vur ophaole'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voornaamwoord  'wijlie' – wij

- Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WIJ, WIJLIE

wèllik

tussenwerpsel

wat?; wat zeg je?

- De W van Wèllik?  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- WTT 2020 - De vraag werd vaak beantwoord met de dooddoener 'Stront meej karnemellik.'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

poosje, tijdje

- verkleinwoord van 'wèèl', met vocaalkrimping

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - ' 'n wijltje '

Toen ik zoo in wèltje gezete ha... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Cees Robben - ...nog ’n weltje, en ze bouwen... (19540227)
- Cees Robben - Ge het mepessaant toch ’n weltje oe verzet gehad... (19810417)
- Cees Robben - Over ’n weltje ben ik vèèf-en-virtig jaor getrouwd (19850322)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - et zal nòg wèl en weltje duure vurdèt zoomer is

- Stadsnieuws -   Kunde nog en wèltje wòchte, ik zèèder zôo - Kun je nog even wachten, ... (300510)

- WBD - III.4.4:131 'wijltje' = poosje, ook 'wijl', ‘hortje'

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt.101 sluit 'wèltje' niet uit, evenmin als 'tèdje' en 'èfkes'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - e weltje

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèltje zelfstandig naamwoord  - poosje

samentrekking

wat (voor) een

- Cees Robben - “Wen weer wir war...” (19560218)

Ik zit hier zeker in China

Want iederendeen die zeej

We'n wang, we'n wang, we'n wang toch hè

Kik toch die kaok toch, w'en wang

We'n wang toch he, we'n wang toch hè

Hollebolle Kaok van un wang

CiT (18) 'Hèhè, wenne wend war!’

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 62) wèn, wènne; flexie-n alleen in mannelijk sing.

zelfstandig naamwoord

windas

- WBD - wèndas, hs K183: wainoas - Hasselt: putról - windas boven de put

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wèènaas'

- Hoe ontstond 'aos' voor 'as'?

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk  (molenaarst.) 'wijndas’ - windas

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIN(DE) znw.v. - windas, dommekracht

zelfstandig naamwoord

wind

- Voorbeeld Sterenborg - Wènne wènd war! - Wat een wind he!

- Om aacht uur doken wij de vrieskou in meej de wènd rèècht op kop. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Cees Robben - En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612)
- Cees Robben - Dur ’t geweld van weer en wend... (19591031)
- Cees Robben - ’t Lied van de wend.. (19600102)
- Cees Robben - De wend streek zachtjes langs m’n haor (19600715)
- Cees Robben - Wilde wende... (19701106)
- Cees Robben - natte klamme wende (19611208)

Lechim - Ge dènkt : Zot aaltij wènter blèève/ meej zonne kaawe zuure wènd? (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjaor‘)

Lechim - ...ik gao dur weer èn wend/ want agge tèùs blèèft vur de sneuw/ dan zèède ginne vènt. (Lechim; pseudoniem van  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ons Sjèfke zee: Tis vuls te glad paa)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de wènd van Gôol dugt nie

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej de wènd int noorde spaorde de nètten èn de koorde (Si'65) - noordenwind is goed voor de vissers

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - iemand wènd in zen broek jaoge

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - de wènd gao meej de kiepe te bèd

- Noovèmber, hèrfst, ene kaawe wènd.... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wènd zelfstandig naamwoord  - wind

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk 'wijnd' - wind

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEND, zelfstandig naamwoord mannelijk - wijnd, wind

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - winding, (textiel) de winding om de weefboom: 'wént'

- WBD - III.1.1:211 'wind, windje' = wind

- WBD - III.4.4:107 'zucht', 'zuchtje', 'zoefje', 'zweepje' = zacht windje

- WBD - III.4.4:108 'koude wind' = koele wind, ook 'dun windje'

- WBD - III.4.4:110 'schrale wind' = koude noordenwind

- WBD - III.4.4:111 'windstoot' = rukwind, ook 'snuk(wind)'

- WBD - III.4.4:112 'wervelwind', 'draaiwind' = windhoos

- WBD - III.1.4:394 'wind' = koude drukte

WEND

 

Heur de wend 'ns waaien, jong,

over huizen en heggen en tuinen,

over de hooge boomenkruinen

doet ie al uren lang oversprong.

 

Heur 'm tuimelen over et laand,

over d'ekkers van de boere!

Heur 'm, heur 'm toch 'ns rumoeren

rauw van taol, brutaol en 'straant!

 

Heur 'm fluiten om ons huis,

heur 'm om de boome waaie,

heur 'm in de blaoier graaie,

grabbelen onder stof en gruis!

 

Waai en graai en raos mar raok,

stroebel mar blaoier van de boome......

'k lig mee open oogen te droomen,

lekker vecht ik mee Klaoske Vaok.

(Piet Heerkens; uit: De Mus, 1939)

zelfstandig naamwoord

- WBD - ei zonder schaal, ook 'windaaj' genoemd

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr.+ o. 'wijndei' - windei

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDEI(E)- Informant Toine Raaijmakers - znw.v. - windei

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèndaaj zelfstandig naamwoord  - windei

bijvoeglijk naamwoord

- WBD - winddroog: de toestand waarin het leer geklopt moet worden (II:758)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDDROOG - in den wind gedroogd zonder zon.

zelfstandig naamwoord

windmolen

- WBD - wèntmeule ('wéntmujle') (II:1027) - windmolen: windmeulen

zelfstandig naamwoord meervoud

- WBD - III.1.1:74 'windsbrauwen' = wenkbrauwen; ook: 'wenksbrauwen'

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - windvaan, windwijzer

zelfstandig naamwoord

afdichtingsplank aan de rand van dakpannen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDVEER znw.v. -bij timmerlieden: De windveren zijn planken, die men op het uiteinde van een dak nagelt om te beletten, dat de wind de pannen er zoude afwerpen.

- WBD - windzuiger (paard dat lucht in de mond zuigt en daardoor oploopt), ook genoemd 'zèùger', 'wèndhapper', ‘kribbèèter’ of ‘kribbenbèèter’

wèngske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘wang’
wangetje
- Cees Robben - ’t wengske dicht bij moeders wang (19571207)
 

werkwoord, sterk

wenken

- Dialectenquête 1887 Willems - wenke - wónk - gewónke

zelfstandig naamwoord

winter

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 01 29 - Mar ikke wel en ‘k vèn ‘t zund / Dèt vruuger nie gebeurde / Toen was allèèn mar "slibbere" / Al wègge 's wènters heurde.

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - durgewenterd

- Lauran Toorians; Wenterlieke; CuBra; 200? - Over witbevrore waaie /

schent waoterig een wenterzunneke, / een wenterwaoterzunneke / over witte waaie schent.

- Piet van Beers – ‘Ge moet iets hebben wè oe tegenstikt’: Ik roep munnen hond, en hij heurt aon m'n stem,/ dè ik uit mun humeur uit ben./ 't Bisje is nog blijer as ik /As we van diee Wenter af zen. (With Love; 1982-1987)

- WBD - III.1.3:147 'winterdas' = dikke wollen das

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk 'wijnter' - winter

werkwoord, zwak

winteren

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - 'et heej gewènterd'

zelfstandig naamwoord

wintertuin

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - naam van vroegere uitspanning op de Heuvel, later City,thans Gallery

zelfstandig naamwoord

schild met doodskop en attributen

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jao, ge hòd van die dôod, ge hòd van die dôodsbidders hadde, die kwaame dan. Want vruuger, vruuger hadde op veul plòtse as de meense enen dôojen in hèùs hadde, dan wier der zon wèpke bèùte gezèt, en paor stêene teege mekaaren aon èn daor zon palmtèkske tusse, en boske strôoj…”

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Audioregistratie 1978 - Dè wèrd vruuger vur et hèùs gezèt asser iemand ooverleede was! Asser iemand dôod was. Zon, zon ding. Dan konde de mènse… dè konde ze dan zien òn dè wèpke! Dè wèrd op straot gezèt! En wèpke, dè was zon, zon ding, ja… ” (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- Audioregistratie 1978 - Enen dodskòp meej tweej planke èn dan daor en stêen onder èn dan stond dè vur de deur.  (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'moeder daor stao' 'n wepke'

morf. wijp -à wèèp à wèpke als tijd à tèèd à tèdje, e.d.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJP zelfstandig naamwoord v. – handvol stroo, in ‘t midden toegebonden; ook bondeltje stroo, lichtjes bijeengebonden, om te branden gelijk eene fakkel. Eertijds liep men op St.-Jansnacht met brandende wijpen over het veld.

- WNT - XXV:2422 – WIEP (I) 2) – bundel stroo

zelfstandig naamwoord

wesp

Ik heb aatij heure zegge dè 'n bij den honing uit de blomme holt en 'n weps ut vergif. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)

- WBD - III.4.2:139 weps - wesp (Paravespula vulgaris)

bijvoeglijk naamwoord

waard

- Dialectenquête 1887 Willems - geeveswèrd - weerd om te geven

Tis nie wérd dègger nor kèkt.

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - waerd

- Cees Robben - ... werd om op-te-haauwe (19580705)

- Cees Robben - As ge meej oewen èèremoei ginne raod wit... Dan zèède nie werd deggem het... (19840420)

- Dialectenquête 1887 Willems - èèrde pòtte zèn nie veul wèrd

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÈÈRD, WÈÈRDE, WÈÈRDIG - waard, waarde, waardig

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

waarachtig, waarlijk

..."'t Is werendig waor!” (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; Nieuwe Tilburgsche Courant 15-10-1938)

- Cees Robben - werechtig (19641231)
- Cees Robben - werechtig (19600422)
- Cees Robben - ’t stao werechtig schôn en deftig [de kleding] - (19550806)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'werèègteg'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'waaraechtig' - waarachtig

zelfstandig naamwoord

- WBD - erf (open vrije ruimte tussen boerderij en bijgebouwen), ook 'èrf’ genoend

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wèèref, wèrreft' - werf, erf

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WERF (werft) v - erf, ongeveer hetzelfde als 'dam’ en 'missem', maar met de bijbetekenis van 'plaats waar gewerkt wordt'.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERFT, WERF zelfstandig naamwoord mannelijk - open plein vóór eene boerderij, tusschen de woning van den boer en de afhankelijkheden.

- WNT - WERF, werft, werve, warf, warve enz.

zelfstandig naamwoord

werkloosheid

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - 'werkelooshei'

zelfstandig naamwoord

werkdag

K&- Dialectenquête 1887 Willems - 'werkendag'

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Ik wil wel efkens binnen koôme, mar ik zè op z’n ’s werkendags (13-07-1966)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - mèèregen ist wir 'wèèrkendag' geblaoze - morgen moet er weer gewerkt worden.

- WBD - III.3.1:214 'werkendag', 'werkdag' = werkdag

- WBD - III.l.3:3 ''s werkendaagse kleren' = doordeweekse kleren; ook ''s weekse kleren' - WBD - III.1.3:195 ‘'s werkendaagse muts' = witte kanten muts zonder sierkrans

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw. mannelijk 'werkendag' - werkdag

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERKENDAG zelfstandig naamwoord mannelijk - werkdag

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wèrkedag zelfstandig naamwoord  – werkdag

zelfstandig naamwoord

arbeider

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - En èègen hèùs was niks vur ene wèrkmeens

- Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941 - ‘Hoe was het “in onze streken?", 1941 - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting.

- WBD - III.3.1:215 'werkmens' = arbeider

zelfstandig naamwoord

werkplaats

- WBD - werkplaats, het lokaal waar o.a. het zwikblok opgesteld stond (II:667)

zelfstandig naamwoord

- WBD - werktafel: het lage tafeltje waaraan de schoenmaker, op een werkstoel gezeten, werkte en waarop hij het gereedschap en het onraad legde (II:694)

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

warmte

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wèrremte'

- Cees Robben - 'de wermte vur d'n klèène man'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'wermt' - warmte

werkwoord, zwak

in de war / in verwarring zijn of komen, warren CiT (30) 'De draoie zen dur bekaar gewèrd'

- wèrre - wèrde - gewèrd

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

waarschijnlijk

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - werschijnlik

samentrekking

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - wat is dat?

samentrekking van 'wè + is + er' = wat is er?

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - wèsser naa, wir gònde? - wat is er nu weer aan de hand?

wèstminster

voornaamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wat

zelfstandig naamwoord

wethouder

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - wethauwer, wethaawer.

zelfstandig naamwoord

- WBD - wetsteen, een steen voor het wetten van messen (II:682)

samentrekking van 'wè + der' = wat er

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Hij wies niet wètter afgesprooke was

zelfstandig naamwoord

weduwe

- A.J.A.C. van Delft - "Ik werk veur de Wuw", waarmede een firmanaam aangeduid wordt, die begint met "Weduwe N.N.". Zulke kennen de Tilburgers natuurlijk nu direct meerdere. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - weuwke; weuw;

- Taante Lies waar 'n weuwke en ze ha goeie klandizie as weuw zijnde; ze ha 'n net kruidenierswinkeltje... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 – 17-2-1940)
- En vrouw Cornelissen uit den Gouwen Os, 'n weuw, die ok mar wir gaaw moes trouwe... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 –29-7-1939)
- Zoo hadde vruuger jaoren in weuwke en die hiette Mieke. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 01 11 - 'n Zondag kwaam 'nen aauwe buur / naor 's moeder - dès ’n weuw...
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - en weuw is en pèrd zonder voerman

- WBD - III.2.2:55 'weeuw', 'weduwe' = weduwe

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.vr. 'weuw', - weeuw, weduwe.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - weuw zelfstandig naamwoord  - weduwe

- WNT - WEDUWE, weduw, wedewe, weeuw(e), weve, weef, wee

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.4:295 'wicht’ = honderd pond, ook 'zak'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- WBD - III.4.4:294 'wichtje' = gram, ook 'gewichtje'

werkwoord, zwak

wedden

- Dialectenquête 1887 Willems - widde - widde - gewid

zelfstandig naamwoord

onstuimig temperament, niet stil kunnen zitten

- Cees Robben - Kender meej ’n wiebel-gat (19601111)

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

Pierre van Beek - kind dat niet stil kan zitten

- Cees Robben - kènder meej en wiebelgat

- Cees Robben - wiebelklôot dègge zèèt;

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wiebelen

- WBD - III.1.2:24 'wieberen’ = wiebelen; ook: 'wiegelen, waggelen, kwakkelen, wiemelen'

26 'wieberen’ = heen en weer schuiven; ook 'friemelen'

wiebes, wiebus

bijwoord

- Pierre van Beek - "Dès nogal wiebus". - Dat spreekt vanzelf.  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

wiegele
werkwoord, zwak; de ie is kort
wiebelen
- Cees Robben - M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826)
 

zelfstandig naamwoord

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et wiegestrôoj hangt em nòg òn zen gat te bómmele ('16) - hij is nog niet droog achter zijn oren

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et wiegestrôj zit nò in zen ôge ('71) - idem

wiegske
zelfstandig naamwoord – verkleinde vorm van wieg
wiegje
- Cees Robben - ’n wèrm wiegske. (19540213)
 

werkwoord, zwak

wieden

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wieje – wieden

- Dialectenquête 1887 Willems - weie weide geweit

- WBD - I:1457 wieden: 'wije' (bedoeld als 'wi-je'?)

- WBD - I:1457 onkruid uittrekken met de hand: 'wie'

- WBD - III.2.1:413 wieje = onkruid wieden

wieje - wiejde - gewiejd

zelfstandig naamwoord

- WBD - vocht waarmee het brood wordt gewassen zodra het uit de oven is

zelfstandig naamwoord

wiel

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wiel

- WBD - III.4.4:182 ‘ wiel', 'wieling' = draaikolk

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.1:156 'wielewouw' - wielewaal (Oriolus oriolus)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

[dit lemma dient nog geverifieerd te worden]

- Pierre van Beek - Een fascinerend woord dat 'wielewotje'. Een 'wiele' was in het mnl. een 'non' en een 'wade' is een gewaad. Zo vermoeden we dat het 'wielewotje' de  dialectische verbastering is van wielewade of nonnenkleed (met kap en sluier). Die uitrusting pleegt heel wat te verbergen. "De klèène leej meej zen wielewotje blôot." Bij de baby was bloot wat, in de opvatting van de spreker, verborgen diende te zijn. Helemaal bevredigen doet de verklaring niet. Daar komt nog bij dat 'wielewotje' nog in andere zin gebruikt wordt, nl. in die van 'hebben en houwen'. Wanneer iemand 'met zen hêele wielewòtje vertrókken is' dan heeft hij zijn hele bezit meegenomen. (Tilburgse Taalplastiek 142)

- Mnl. Wdb. WIEL (wiele), zelfstandig naamwoord o. vrouwelijk mannelijk; Mhd. wïl(e), m; mnd. wîl o., uit lat. velum, sluier; fri. wiel. 1) Hoofddoek voor vrouwen; 2) Hoofddoek der nonnen, sluier, nonnensluier.

WILE (WIJLE) znw.m; WIJL o.m. Hetzelfde als WIEL(E), doch met andere vocaal uit lat. vêlum, l) hoofddoek, sluier, nonnensluier.

- Pierre van Beek - Hy viel meej hêel zen wielewòtje in dèùge; hil zen wielewòtje sloeg teheuj; hij kós meej zen hêele wielewòtje vertrékke. (Tilburgse Taalplastiek 731124) Het woord komt vermoedelijk van 'wieles-wade' dat een gewijd gewaad, kloosterkleed of habijt aangeeft, voor een kloosterling zijn enige bezit.

werkwoord, zwak

zowel in gebruik als 'wiebelen', onrustig bewegen, als 'wemelen'

Zit nie zó te wiemele...

En dan wiemelet [wemelt het] in de kraant van ingezonde stukke. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945)

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Moeder, hedde niet unne feftiger waant de taofel stao hil de tèd te hukkele en m’n kumke stao ôk al te wiemele (rijksdaalder onder tafelpoot leggen) (13-07-1966)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wiebele'

- WBD - III.1.2:24 'wiemelen' = wiebelen; ook 'wieberen, waggelen, kwakkelen'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww. intr. 'wiemelen' - wemelen

- WNT - WIEMELEN - l) van groepen personen of dieren: voortdurend en onrustig zich in allerlei richtingen door elkaar heen bewegen; krioelen; enz.

werkwoord, persoonsvorm verleden tijd

werd(en)

Verleden tijd van 'wòrre' - worden

- lange ie

Der wier vusteveul gezoope. - Er werd veel te veel gedronken.

- Cees Robben - toen wier de gèèt op stel en sprong ...;

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij wier hoe langer hoe kaojer - hij werd almaar bozer

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 69 laat T juist in het 'wier'-gebied vallen; in het Z en O is het 'wierde'

verledentijdsvorm bij weten

wist(en)

ik wies

gij wiest / wieste gij?

hij, zij, et wies

wij wiese

gullie wiest / wieste gullie?

hullie wiese

►weete

- Cees Robben - 'k Wies.. (19560714)
- Cees Robben - Dè wies ik nie.. (19590912)
- Cees Robben - Ak-naa-mar-wies-wek-wô... (19771007)
- Cees Robben - Ons Wies wies alles... Van wiezet wies dè wies ik nie... mar ze wiest... (19870227)
- Cees Robben - Wij wiessen precies weffer sôôrt dè we han... (19570525)
- Cees Robben - [Ze] zont nie eete... asse wiesse wesse aate... (19750606)
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 01 09 - Iets wè bekaant gin niemand wies.

Wieske Snuf

bijnaam

Tilburgs volkstype, bekend om haar bedelarij

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “Wieske Snuf…die ging aatij langs de deur hè, die ging aatij meej der, meej der waogen èn dan hasse en paor lange ròkken aon èn vies èn vèùl, dè kunde wèl begrèèpe, h腔 (transcriptie Hans Hessels 2014)

► Klik hier voor audiofragment

zelfstandig naamwoord

onrustig iemand, wiebelaar, ‘draajkónt', 'wietewaaj'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.m. 'wietelkloot'; witele(n): zwak werkwoord intransitief  'wietelen' - zachtjes met kleine beweginkjes te werk gaan.

- WNT - WIETELAAR - volksbenaming voor den brandnetel WIETELEN 2) heen en weer bewegen, spartelen

zelfstandig naamwoord

onrustig iemand, wiebelaar, 'draajkónt’, 'wietelèèr'

zelfstandig naamwoord

vD. gele wiewouw - wielewaal

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "gaile wiewouw - wielewaal, gele merel"

- Cees Robben - ...gèèle wiewouws... (19600708)

- WBD - III.4.1:156 'wielewouw' - wielewaal (Oriolus oriolus) 157 'gele wiewouw' idem

- WNT - WIEWAUW - wielewaal (ook: wielewauw)

wiggele

werkwoord, zwak

wiebelen

et Vlonderken is mar smal en zwak,

mar och, et is nie zo lang;

et vlonderke wiggelt, maar haaw oe gemak,

wigt

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.2.3:145 'wigt boter' = klomp boter; ook: 'weg boter’

werkwoord, sterk

wijden, inwijden met een zegening

- Dialectenquête 1887 Willems - wije - weej - geweeje

...toen 't nuuw örgel ingeweje wier. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 – 6-4-1940)
Daor waren al jaoren over hene gegaon en Fraanske waar intusschen al priester gewejen en kapelaon geworren... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 20-5-1939 – 17-6-1939)

Henk, de cisterciënzer wier verheeve tot de dienst der altaren in bloemrijke kattelieke woorden, tot priester geweeje wòrren in gewoon Tilbörgs. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

De pas priestergeweeje bruur van Lia, hullië Henk zo ons huwelijk inzeegene. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- WBD - I.8.1457 wije = wieden (183c)

bijvoeglijk naamwoord

wijder, verder (comparatief van wèèd)

zelfstandig naamwoord

wijwaterpisser

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - heilige boon ('80)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

wijwatervaatje

Pierre van Beek – De verstokte Tilburgse vrijgezel Dusée, die we hier al eens eerder ten tonele voerden, moest de schijnheiligen ook niet. Hij gaf zijn oordeel op de volgende, wel heel karakteristieke en vooral ook plastische wijze: "'k Zie ze nie gère, die zô sloef-sloef, 's mèrgens de kerk binnensjokke en zô lang stil blijven staon om die....ie....iep... in 't wijwaotersvat te dôpen!"... (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - spartelen as en duuveltje in en wijwaotersvòtje - tegenstribbelen, erg

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - dès en ècht wijwaotersvòtje: daor sòpt iederêen in

- Grôot diktee van de Tilburgse taol  2000 wijwaotersvat

- WBD - (III.3.3:30) wijwaotersbak, wijwaotersbèkske = wijwatervat

- WBD - (III.3.3:154) wijwaotersvòtje = wijwateremmer s ook ' wijwatersemmer’

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.3:395 wikke - warkruid (Cuscuta europaea)

- WBD - III.4.3:270 wikke - wikke (Vicia cracca), ook genoemd: wik

werkwoord, persoonsvorm

weekt(e), maakt(e) zacht

tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'wêeke', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

wil

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - jouwe wil stao aachter de deur (Do'75) – jij hebt hier niets in te brengen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - jouwe wil hangt òn de kapstòk ('71) - idem

bijvoeglijk naamwoord /bw

wild

- WBD - dartel (gezegd van een paard), ook 'spuls' genoemd \

- WBD - wilde - koe van onbekende afstamming

- WBD - wilde haor - (bij een paard) witte vlekken, ook genoemd 'gedrukt'

N. Daamen - handschrift 1916 - "wilde vairkes - pissebedden"

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wilde rammel - dartele, uitgelaten jonge vrouw of meisje

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - wilt + st = wilst (superlatief) (blz.28)

- WBD - III.4.4:11 'wilde lucht' = onstuimige, bewolkte lucht

zelfstandig naamwoord

weelde

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WILDE voor weelde, waarvoor men oudtijds 'welde' zeide, van 'wel' waarvoor men insgelijks 'wil' vindt. Welde = eigenlijk 'welvaart’ . Z.a.

werkwoord, sterk

willen; vaak met de betekenis 'zullen'

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - wille - wouw/wó - gewild

- Dialectenquête 1887 Willems - wille – wó(n) - gewild; ik/hij wil, gij wilt; wik = wil ik

- Cees Robben - Ik zó wille dèk was zôo as hij moes zèèn; jè, wè wilde!

Samentrekking wimme - willen we

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - Wimme ók is gòn kèèke?

Samentrekking wik - wil ik

Wik alle toffels van vermenigvuldiging is opzegge tot tien toe? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 23 maart 1945)

Sametrekking wikkis - wil ik eens

SJAREL. Wikkis eerluk zegge hoe ik er tegen aon kèk? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 4 mei 1945)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEWILLEN; 3^e hoofdvorm van ‘willen’, ook; gewild en gewouwen

- As 't willig weer waar,/ gonk 'k meej heur,/ m'n moeder,/ drent'len deur de dreven... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levensles’,  1932) [Alleen aangetroffen bij Sterneberg.]

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.1.1:72 'wimpel' = wimper

zelfstandig naamwoord

winkelhaak, rechthoekige scheur

- WBD - 'winkelhaok', 'winkelhoek’ (II:1253) - winkelhaak

werkwoord, sterk

winnen, verdienen, opbrengst hebben van grond
- Cees Robben - Ik beteul zelf munnen hof en win veul. (19850517)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge kunt wèl winne, mar nie zinne (HM'70) -je kunt wel kinderen krijgen, maar ze niet naar je zin vormen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - winne - wón - gewónne

- Henk van Rijswijk  - Whipcord: zwaar strijkgaren of kamgaren wollen weefsel met steile, sterk opvallende diagonale keperlijnen, steiler dan bij gabardine. De keperlijn is breed, enkelsporig en ligt hoog op de stof. Het weefsel is ook zwaarder dan gabardine en wordt gebruikt voor uniformstoffen, overjassen en bovenkleding.

(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954), http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm 
- J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Whipcord. Kamgaren dubbelweefsel voor o. a. regenjassen. De bovenkant van het weefsel is meestal geweven in een verstelde satijnbinding of steile keperbinding (63°). Naam is Engelsen en beteekent whip = zweep; cord = touw.
- WNT - – lemma Whipcord – 1991 - zelfstandig naamwoord onz., g. mv. Ontleend aan gelijkbet. eng. whipcord. Ben. voor een geribd geweven stof met een steile, sterk gewelfde keper, meestal van kamgaren gemaakt en o.m. gebruikt voor uniformen, rijbroeken en regen- of rouwkleeding. Tot de stoffen, die voornamelijk in het zwart voor aanneems- en rouwkleeding gemaakt worden, behooren krip, whipcord, cachemir, serge, diagonaalcoating, wollen rips — ook corduroy genoemd — en wollen popeline, V. WESSEM, Kostuumn. 11 [1908].
 

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - (bijnaam voor iemand die mankt)

bijwoord

weer, alweer, opnieuw

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - weerborstel

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wirborsel zelfstandig naamwoord  - weerborstel

- WNT - WEERBORSTEL - l) tegen de vleug in staand haar; 2) (gewestelijk) ruziemaken, onhandelbaar persoon, weerbarstige jongen

zelfstandig naamwoord ►wêergaoj

weerga, drommel, bliksem

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - 'om de wirgoi nie'

- De meens vatte de zak en smèrden um as de wirgaoi. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
En toen naam ik de beene as de wirgaoi. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Cees Robben - Haorinder de wirgaoj! [Ongedateerd knipsel]

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - as de wiede wirgaoj - zo snel mogelijk

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Wirgaoj – Evenbeeld

- WNT - WEERGA - l) gelijke, evenbeeld; 5) in uitroepen, bastaardvloeken, verwenschingen ... 'als de weerga - in zeer hooge mate, verschrikkelijk

zelfstandig naamwoord, verkleinvorm van weer

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - weertje

zelfstandig naamwoord

weerlicht, wederlicht

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - as de wirlicht

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEERLICHT zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. - bliksem; op 'ne(n) weerlicht - op eenen oogwenk.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wirlicht zelfstandig naamwoord  - weerlicht, bliksem

werkwoord, infinitief

wezen

- Zèède wiste waandele? Ben je wezen wandelen?

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - Hèdde wiste kèèke? - Ben je wezen kijken?

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - 'naor 't uitgepakt weest te kijken'

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - ''n Zondag was ik mee duiven weest-te lossen'

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 94 ik zèè wiste kèèke

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEST, WEESTEN, WEST, WESTEN, in 't N. der Kempen: WIST, WISTEN, verl. deelw. gebruikt voor 'geweest' als er een inf. op volgt.

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEESTEN, voor 'geweest', Hebt gij uit weesten wandelen? In Friesland 'weest' voor geweest; in Plat-Duitsch 'west'.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WEESTE (wiste), ook wel 'wezen'; (weg)geweest om te: we zen wezen hooien; hij is wiste pisse.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt.74 plaatst T in het gebied van 'wiste, wieste, weeste' .

tegenwoordige tijd van ‘weete’
weet
- Cees Robben - En vur dè ge ’t wit... is ie [de dag] tèine (19561222)
- Cees Robben - Wie-wit-waor... (19571123)

- Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424)
zelfstandig naamwoord
de ‘kleur’ wit
- Cees Robben - [over een trouwerij:] Zosse in ’t wit zèèn... God-wit... (19800208)

► weete

bijvoeglijk naamwoord

intiem, vriendschappelijk

Wèst wir wit tusse höllie. - Wat kunnen ze weer goed met elkaar overweg.

gez.Pierre van Beek - Tis wit tòt et stiltje toe. - Ze kunnen het zeer goed met elkaar vinden. (Tilburgse Taalplastiek 131)

Pierre van Beek - Meej die twee is et wit tòt et puntje toe; zó wit as póppestrónt

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hèdde oew witweeke veur? (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 197l) - vraag aan iemand die op een weekse dag met een witte boord voor de dag kwam.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - dès zôo wit, daor kan ze wèl óp tòffel poepe ('65) - het is dik aan

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - wit as poppestront

- WBD - III.2.3:186 'witte mik' = wittebrood, ook 'wit mikje'

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wit bijvoeglijk naamwoord : wè is 't toch wit tusse-n-ullie - dik aan

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WIT - wit, bijvoeglijk naamwoord : zoo - als nen doek; hij is wit met — (bevriend)

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WIT bijvoeglijk naamwoord  - in de uitdr. "t is wit' - de onderlinge relatie is vriendschappelijk (zolang als het duurt).

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
wit, bijvoeglijk naamwoord  'wit': "’ t Is zeu wit a's poppestront" d.i. buitengewoon vriendschappelijk.

zelfstandig naamwoord

witharige persoon

- Stadsnieuws -   Dieje witkèts van hiernèffe zaat wir aachter de mèdjes aon. (030607)

bahuvrihi (possessief-compositum)

zelfstandig naamwoord

- WBD - koe met witte kop; koe met witte vlek op het voorhoofd

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WITTEKOP zelfstandig naamwoord mannelijk - hoofd met wit, vlasblond haar.

werkwoordsvorm; persoonsvorm van weete met voornaamwoord

weet je - 2e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'weete', met vocaalkrimping en samensmelting met enclit. pronomen

► weete

- Cees Robben - ...dè witte war.... (19540417)
- Cees Robben - Mar witte waor ’t blèèft... (19600311)
- Cees Robben - Dan witte göllie ’t wel. (19670428)
- Cees Robben - En witte wè den lillukkerd toen zeej... (19671110)
- Cees Robben - Hoe witte gij dè (19700501)
- Cees Robben - Wittet al... [?] (19800208)

- Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424)

verleden tijden van 'wille'

wou(den), wilde(n)

— Verl. tijd van 'wille', sterke vervoeging

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - ''k wosse begosse’ (zie opmerking bij 'dè' vw)

- Cees Robben - Hij wô wel wè... (19801017)

- Dialectenquête 1887 Willems - ik wó dè de pòst enen brief bròcht

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - 'gij wout'

Bosch wossebegosse (ik wossebegosse)

CiT (69) 'Kwòtjoebeet' - ik zou willen dat hij jou beet

werkwoord, zwak

wachten

- wòchte - wòchtte - gewòcht

- Dialectenquête 1887 Willems - waachte - waachtte - gewaacht

- Dialectenquête 1887 Willems - Mèn mót zenèège vur verraojers waachte. - Men moet zich wachten van verraders.

M waachte

- Cees Robben - Swels det ik efkes wochte moes (19590912)
- Cees Robben - ‘k Kreeg de kiepekôôrs van’t wochte... (19560714)
- Cees Robben - Ik weet wè wochten is... (19670922)

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (Twee ouwe vrijsters kopen bij de boer 4 kippetjes maar willen er (voor de orde) ook 4 haantjes bij hebben. (de Boer:) Dè is nie nodig, 4 haontjes bij 4 kiepen (Een van de vrijsters:) Jè, mar wij weten wè wochten is. (10-03-1967)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dèk van oe haaw dè witte, èn wòchte zak - WBD - III.4.4:200 'wachten' – wachten, ook 'tokken'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww.tr. + intr. 'wochten' - wachten

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WOCHTEN - wachten (trans.+ intr.)

zelfstandig naamwoord

woeker

- WBD - III.3.1:67 ‘woekerij’ = woeker

tussenw.

- WBD - woele woele woele woele – roepwoorden voor de eend, waarnaast ook gangbaar zijn: 'poel poel poel', 'eend', 'ind' en 'èndvoogel'

zelfstandig naamwoord

woensdag

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Wuunsdaag - woensdag

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - woensdag vur de wèt, donderdag vur et bèd (Kn'50) - men moest eerst burgerlijk gehuwd zijn, voordat het kerkelijk kon

werkwoordsvorm; persoonsvorm + vn/ lw

wilde het (uitsl. na gij/ge, gullie)

Ge wógget irst himmól nie .

Hij wógget bekaant nie gelêûve.

- 2e pers. 'wó' + vn. of lw. 'et'

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'wògget', ww - wou het, wilde het

werkwoord, persoonsvorm

waakt(e)

- tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van ‘waoke’, met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

wol; ook het meervoud 'wolle' is gehoord:

- Interview Hermans - 1978 - “De fijnste wolle die koome öt de Mienejoo schaap öt Frankrijk èn Itaalieje…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om het interview te beluisteren

- A.J.A.C. van Delft - "Hij is in de wol geverfd" zegt men, evenals: "Er vat niks op", van iemand die zich nergens aan stoort en z'n gang gaat. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- WBD - wól - haar (in de leerindustrie) II 609

- WBD - wól - blootwol, wol van de huid van geslachte schapen, II 609

- WBD - wólle stòf (II:894) - wollen stof

- WBD - wólle stuk (II:894) - wollen stuk

wolle flenèl
- Henk van Rijswijk  - Wollen flanel: luxe wollen kamgaren stof met een kort door licht ruwen en licht vollen verkregen viltdek. Geweven in plat- of gelijkzijdige keperbinding geweven. De stof is kwetsbaar. Het verdient aanbeveling om een flanel kostuum na een dag dragen enkele dagen vrij te laten hangen. Afhankelijk van het dessin ook wel krijtstreep genoemd.

- WBD - II.4. p. 894 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „wol of haar": „Dierlijke spinvezel, afkomstig van de huidbedekking van schapen (wol), koeien, geiten, kameelen enz. (haar). De haren groeien vanuit z.g.n. haarzakken en klitten aan elkaar door een afscheidingsprodukt der talkkliertjes (wolvet). De vezel bestaat uit drie lagen, die om elkaar liggen: a. opperhuidschubben; b. leerhuid en c. merg. De opperhuidschubben liggen dakpanvormig over elkaar en maken de wol verviltbaar (zie vollen). Wolvezels zijn fijner en meer gekroesd dan haren. Lange vezels (tops) leveren kamgarens (worsted). Korte vezels (nous) leveren kaardgarens (woollens). Vezellengte van tops: 170-500 mm; van noils: 36-250 mm.
het type wollen stof; wólle stòf, K 183 (= Tilburg)
 

zelfstandig naamwoord, topomiem

Waalwijk

- Mee de tram konde nor Wolluk… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - wie in Wollek fòrtèùn wil maoke, die moet wakker zèèn ('42) - wie in Wòllek fòrtèùn wil maoke, die moet dapper zèèn (‘74)

werkwoord, persoonsvorm

woont

- Cees Robben - de vrouw waor ge meej saomewónt

- Cees Robben - In mèn buurt wónt óm de aanderste deur en vrouw ...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wont ie wèèd? - woont hij ver weg?

- tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'woone', met vocaalkrimping

werkwoord, persoonsvorm

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - woog

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- WBD - 'woojke', 'wójke', 'schaopke', 'ha jónge', 'ha mènneke' – vleiwoorden voor het schaap

- WNT - WOET (I), woete, woetje, wool, wooitje, wootje, wotje - lokroep voor het zwijn, de geit, het schaap

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tussenw. - roep tot een kudde schapen

werkwoord, zwak

wonen

Dè daor nòg meense woone! - Dat daar nog mensen wonen!

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 23) 'wôone'

- woone - wónde - gewónd, met vocaalkrimping; ook in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: gij/hij wónt

bijwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - waar

Bosch wor - nietwaar (ook: war)

bijwoord

waaraf, waarvandaan

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Ik zè sterk veur veurlichting, dan weten ze tenminste weraaf en weraon (23-02-1972)

- Informant Toine Raaijmakers - weete wòròn èn wòraaf - weten waaraf en waaraan (waar men aan toe is)

bijwoord

waaraan en waaraf; hoe of wat; hoe het precies zit
- Cees Robben - Zeg naa gaa worraon of worraaf... (19670603)

zelfstandig naamwoord

losbandige, onstuimige (?)

Pierre van Beek - wòddewil (wòrdewil?) - iemand die niet weet wat hij wil

- WBD - III.1.4:219 'waardewil' = wispelturig persoon

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WORDEWIL mannelijk - iemand die niet weet wat hij wil (Udenhout; blz.58, Verhoeven) Samenstelling met 'worden'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw. mannelijk 'wordewil' - 1) persoon die kan worden wat hij wil 2) het begin van een zaak of voorwerp waaruit nog alles groeien kan.

- WNT - (XXVI:2190) WORDEWIL (Kempen) - iemand die kan worden, wat hij wil

werkwoord, zwak

wurgen, worgen

— wörge - wörgde - gewörgd

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRGEN (uitspr. wörregen) - kroppen in de keel, wringen, sprekend van spijzen: die patatten wörgen danig in de kèèl.

zelfstandig naamwoord

worm

De wörm zit erin - (het fruit) is door wormen aangetast

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wurm (met 'doffe u', vgl. mulder en putje = potje)

al hai nog nôot en pierwörmke/ òn enen haok gedaon. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onder waoter...)

- WBD - 'wörrem' - worm- of horzelgat in een huid (II 585)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - et wasser zôo stil dègge de wörme in de grond kost heure niese

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
wörem, zelfstandig naamwoord mannelijk 'wurm' l) worm (vermis); 2) balk langs het dak van een huis, waarop de spanten worden bevestigd.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRM zelfstandig naamwoord mannelijk - worm, Frans ver

zelfstandig naamwoord

aantasting door wormen; maajsteek, verwörmd

- WBD - III.2.3:161 'wormstekig', 'wormstekerig' = wormstekig; ook 'verwormd', 'er zit worm in', 'een wormsteek hebben', 'wormsteek (zijn’

bijwoord

waarom

Wöróm hòddet nie tèènemekaare gezeej? - Waarom had je het niet meteen gezegd?

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - ... wòróm dè wij ...

- Cees Robben - Wörrom z’um daor hôn neergezet (19590912)
- Cees Robben - Wörrom haauwde gij oew glas toch aaltij vaast... (19721027)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wörum'

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - wörom, dörom, omdè ene wörm ginne pier is, dörom

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wörrem - waarom

bijwoord

waaraan

- Informant Toine Raaijmakers - weete wòròn èn wòraaf - weten waaraf en waaraan (waar men aan toe is)

zelfstandig naamwoord

worpspoel

- WBD - wörpspoel (II:1034) – worpspoel: handspoel, weefspoel die met de hand geworpen wordt; ook: worpspoel of spoel

werkwoord, sterk

worden

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - wòrre - wier – gewòrre; (B: wòrre - wòrde - gewòrre)

- Praesens: ik wòr - gij/hij wòrdt; imp.: wòr

- 'wier' met lange ie

- Cees Robben - Die worren daor bewaord. (19600826)

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 69 geeft 'wier' als verleden tijd in T, doch even oostelijk of zuidelijk: 'w?rde'. [sic]

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ww. (met gemengde vervoeging; verl. tijd. 'wordde', bij één persoon steeds 'wier'; verl. deelw.' geworre(n)) intr. 'worren' - worden

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRREN wordt gebruikt in den zin van 'gaan' of om eene daad uit te drukken, die staat te beginnen: Ik geloof dat 'et zal wörren sneeuwen.

- Cees Robben - Prent van de week - 18-03-1983

wòrred, wòrrend

zelfstandig naamwoord

waarheid

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wòrret, wòrrent, wòrhèt, wòrhèj’

CM wòrrend

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - waorhei

Ak oe naa de volle “worrent” mot zegge... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

worrend is 'n gevaorlijk iets!  (...)

want de worrend maokt iedereen kwaod! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De Worrend’, 1941)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - wie de wòrrend sprikt, moet et hèùs èùt ('50), resp. ..., moetderèùt. - Men dient de mensen naar de mond te praten

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WARENT (worrunt) v - waarheid (zie blz. 42)

- Van Dale - WARENTIG bw + tw Verzw. voor waarachtig.

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - worrend - waarheid (Meierij)

werkwoord, zwak

waarschuwen

- wòrschouwe - wòrschouwde - gewòrschouwd

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - wòrschouwe; waorschouwe

Hij zal oe nog veul liever tien keer worschouwen dan oe eene keer opschrijve. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waorschouwe

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'wòrschaawe'

Ze han me gewaorschouwd, hij kan hillemaol nie teege zen verlies… (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- WBD - III.3.1:276 'het waarschuwen', 'waarschuwing’ = waarschuwing

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'waarschaauwen', 'waarschouwen’ - waarschuwen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAARSCHOUWEN - waarschuwen

- WNT - WAARSCHUWEN, waarschouwen

zelfstandig naamwoord

worst

Tekening: - Cees Robben - uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. van de Ven jr., 1946

Ik hè verleje week wir de toer mee den möllukwaogen gehad en ik kan oe vertellen dè 't 's mergens om half zeuven nie meevalt. Eenen mèrgen hè'k 't getroffen: 'n Zaoterdag. Toen was 't weer as worst mar nie zô vet, glèk wij dè zeggen. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Et kòrt al, zit mènneke, èn et bêet van zene wòrst ('69)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Et kòrt al, zi den Bròk, èn hij bêet van zene wòrst ('69) - Reacties op een aansporing om op te schieten.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in wòrsten èn weedevrouwe witte nie wèsse indouwe (Kn'50) - pas op voor een huwelijk met een weduwe

As ge vur un bepaold fist, goei weer moest hebben, koste dè krèège
as ge hullie, die nonnen, enne worst beloofde. Die wier die nonnen nie
beloofd mar de Heilige Clara, aon wie de nonnen de naom clarissen te
danken han. Wè moes enne heilige naa meej enne worst doen. Ze zeeje der nie bij wè vur worst et dan moes zèèn, want daor zèn me toch veul sôorte worst hè’k bij de slager wel ens gezien. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- WBD - III.2.3:56 'worst', 'metworst', 'verse worst' = worst van gehakt vlees ook 'droge worst', ‘varkensworst'

zelfstandig naamwoord

Tilburgsche Courant 25-2-1906

- Kubke Kladder - Netuurlijk hebben we daor bij ôk op tijd gegeten. Er waren tien worstenbrooikes de man gereserveerd mar omdè 't vrouwvolk er mistal zôveul nie lustte, zaag den braawer kaans er wel 'n stuk of vijftien te verdouwen. (uit: 'Uit 't Klokhuis van Brabant, Nieuwe Tilburgsche Courant 22-2-1930)

Lechim - 'k Zaat in 'n kaffetaaria/ List op ons Sjaan te wochte/ En zaag 'n vrouw en unne meens/ Die worstebrooikes kochte. (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Gelèk hasse')

Willy van Rooy - En veur 't geld aon drukwerk besteed kosse ze al veul worstebrooikes en segaren kopen. (uit: 'Veur 'n goei doel', in Schôôn en lilluk, 1983)

- Piet van Beers; van Hèrderkes, Kooninge/ èn aander schôon wèskes
èn eete van taart,/ worstebrôod en saucèskes/ dan is er vur ons/ de kèrsmis pas goed/ èn wort ôk ´t nuujaor/ vol vreugde begroet. (uit: 'Kèrst en Nuujaor…', www.cubra, ca. 2005)
Lodewijk van den Bredevoort - As ze öt waar, die naachtmis, liepen wij kleumend, stoken deje ze nie in de kerk, meej zen allemolle wir op hös aon. Et waar nog stikkedonker en koud, et ha nie gesneuwd, we waren blij dè we in un wèèrm hèùs kwamen. Ons moeder zette thee en we aten un paor worstebrooikes, die onze vadder zelf gebakken ha, saome meej un snee krintemik, die ôk al deur de haande van onze vadder via de keukentoffel en meej den oven tot stand waar gebrocht. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Ed Schilders - Mar dan. Nao de naachtmis. Dan begon et fist. Dan hamme wòrstebrôojkes. (Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Jan Naaijkens - Ons moeder ha honderd worstebrooikes gebakke en binne 't ketier ware ze kuis op. (Dè's Biks, 1992)

- WBD - III, 2.3 lemma worstenbrood: saucissenbrood, uitsluitend opgetekend voor Tilburg en Tervuren.

- WTT 2012 - het bekendste adres voor worstenbrood in Tilburg was de bakkerij (vroeger annex lunchroom) van Marijnen in de Stationstraat. De zaak stond bekend onder de naam 'Ze Zijn Er', waarmee erop gewezen wilde zijn dat er altijd verse aanvoer was.

Advertentie, 1922

De schrijver Nescio noteerde een bezoek aan Ze Zijn Er in zijn 'Natuurdagboek': 26 April [1954] Maandag. Met Zus met den trein van ± 1/2 10 naar Tilburg. Eerst op het terras van de stationsrestauratie kopjes koffie gedronken om op de bus naar Hilverbeek [sic] te wachten (eerst even de stationsstraat op en neer gezanikt, om amandelbroodjes en tabak...) (Verzameld werk – deel 2 Natuurdagboek 1946-1955 - Bezorgd door Lieneke Frerichs – 1996)

Links, met het uithangbord 'Konings Gist', de bakkerij van Marijnen circa 1915. In de achtergrond het station zoals Nescio dat nog gezien heeft. De naam Ze Zijn Er ontbreekt nog op de gevel. Foto: Regionaal Archief Tilburg

Ze Zijn Er - Het pand is tegenwoordig een belwinkel; de naam op de eerste verdieping wordt in stand gehouden. (Foto WTT)

Pierre van Beek -  De heer Woestenbergh was o.a. jaren lang voorzitter van de afdeling Tilburg van de Kon. Ned. Maatschappij voor Land- en
Tuinbouw, die weleer haar jaarvergaderingen placht te besluiten met het eten van worstebrood. Ook goed Tilburgs gebruik!... (Tilburgse Taalplastiek 34, Nieuwsblad van het Zuiden, 10-4-1964)

► Woestenbergh - zie ook tebak
 

zelfstandig naamwoord

wortel

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Et was er wir van Jan Schrap me de wòrtel ('t was er weer van alle kanten mis)

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - (’n laat getrouwde juffrouw is ondanks alles (of dankzij) in verwachting geraakt) “Jè, jè, nen auwen struik wil nog wel groeien, asser wè sap aon zunnen wortel komt!” (15-06-1963)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et is goed óm wòrtelzaod te zaaje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd bij plotselinge stilte in een gezelschap

- WBD - III.4.3:106 wòrtel - dennenwortel; ook genoemd: stronk, stomp, pöst, pin

- WBD - III.4.3:55 wòrtel - hoofdwortel, ook genoemd (pin)wortel, (pèn)wortel

- WBD - III.4.3:402 spèkwòrtel - smeerwortel (Symphytum officinale), ook genoemd: smèèrwòrtel

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk  'wortel' - 1) wortel (radix); 2) peen.

wòrtelzoad

zelfstandig naamwoord

wortelzaad

- A.J.A.C. van Delft - "'t Is nou goed om wortelzaad te zaaien." "'t Is stil als 't niet waait." Dit is: Allen zwijgen stil, er wordt niet gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

zelfstandig naamwoord

- WBD - bierpomp (pomp die, als dat niet gebeurt door hoogteverschil, in een brouwerij gebruikt wordt om de gekookte wort naar de koelbakken te voeren)

- WNT - WORT - afkooksel of aftreksel van mout

zelfstandig naamwoord

wervel, draaibaar houtje als sluitmiddel

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.m. 'wurvel' - wervel

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WRETSEL znw.v. - houten draaiwerveltje Hees wurfel (VII:28)

- WNT - WERVEL, wa(a)rvel, wi(e)rvel, worvel, wurvel, welver, wilver, wulver - eenvoudig sluit- of klemmiddel voor deuren e.d.

bijvoeglijk naamwoord

mistig

- afleiding van 'wòssem'

zelfstandig naamwoord

wasem, mist

- Cees Robben - Vur de wossum aon de zulder is heetjemop... (19711217) [Zeer snel eten, schrokken; het voedsel opgegeten hebben voordat het de kans heeft af te koelen]

Ik zie nòg hoe ons moeder smaondags/ stond te zwêete òn de tèèl/ toe de rand toe vol meej sip-sop/ meej de wossem in der kèèl... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ÒN DE WAAS)

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ik kos em nie zien van de wòssem

- WBD - III.4.4:58 'wasem' = mist; ook 'waas', 'mot', 'smook'

werkwoord, zwak

wasemen

wòsseme – wòssemde - gewòssemd

werkwoord, persoonsvorm

wilde, verleden tijd 2e persoon van wille

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 07 As ge vruuger nie wot

persoonsvorm

wou, wilde

verleden tijd van 'wille', naast 'wò’

ik/hij wou(w), gij wout, wij wouwe

bijvoeglijk naamwoord  / zelfstandig naamwoord

gek

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (gehoord bij de kapper:) höllie pa is wouws, höllie moe is appetjoek en, dè kunde wel naogaon, zellef is ie habbetjap (16-01-1975)

- Cees Robben - Hullieje pa is unne wous.. hullie moeder unne abbetjoek.. en zelf is ’t ôôk mar unne drie-kwart... Vur de rest gaoget wel. (19840330)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waaws'

- Van Dale - WOUS - gek (slang)

Bosch waus – scheldwoord: gek

zelfstandig naamwoord

politieagent (van Got. waldan)

- A.J.A.C. van Delft - "Pas op, daar komt 'n 'wout' aan." (Korvelsch Hoekje) Dit is: Een agent. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

- Pierre van Beek – Een politieagent hoort zich wel men de naam van "Wout" betitelen… (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waawt'

- De tòffels vloge dur de raome nòr bèùte. Net zolang tòtdè de woute kwaame.  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- WBD - III.3.1:345 'wout' = politieagent; 346 wout = rijksveldwachter

- Bosch wout - politieagent

- WNT - WOUT - 2) politieagent, diender

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - politiebureau

Bosch woutekiet - politiebureau

- WNT - WOUTEKIT - politiebureau (ook: boutekit)

wouw (Wouw)

plaatsnaam en pv. (verl. tijd van wille)

- Pierre van Beek - "Wouw ligt een uur achter Roosendaal", als antwoord op 't gezegde: "Ik wou..." (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958).

woutewaoge

zelfstandig naamwoord

politiewagen

- Ge moet dè allêenig nie bij ene woutewaoge doen.  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

zelfstandig naamwoord

vijver, visvijver

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - 'dè-t-ie in den wouwer bij de Trappisten terechtkwam'

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "wouwer - gracht rondom een huis, kasteel e.d."

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'waawer'

- WBD - III.4.4:178 'wouwer' = vijver; 183 'wouwer’ = sloot

- WNT - WOUWER = vijver

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - wijer, wèèr, wouwer - vijver

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wouwer zelfstandig naamwoord  - waterloop

Mnl Wdb WOUWER, WUWER, vijver, vischvijver, oude ontleening aan lat. 'vivarium'. Reeds bij Kiliaan en Plantijn.

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - WOUWER: Ik weet niet dat dit woord voor Vijver gebruikt word, maar er zijn nog velden die Wouwers heten, omdat daar voorheen vijvers geweest zijn.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WOUWER zelfstandig naamwoord mannelijk - vijver

wrêef

zelfstandig naamwoord

wreef

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (gehoord over ’n pijnlijke voet: ) ’t gao nie goed mee de wrééf van munne voet (09-04-1973)

werkwoord, zwak

woeden (?)

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ze wuujen er op (ze zijn er razend op, d.w.z. graag hebben)"

werkwoord, zwak

woelen

- WBD - III.1.2:74 'woelen' = wroeten

- WBD - III.1.4:218 'woelig' = onstuimig

- Dialectenquête 1887 Willems - wuule - wuulde - gewuuld

korte uu

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief  'wulen' - woelen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WULEN - woelen, Hgd. wühlen

zelfstandig naamwoord

- WBD - mannelijke eend, ook genoemd 'woerd' of 'ènd'

- korte uu

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - wuunder: T (ged.) blz. 167

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - winder, resp. wünder, zelfstandig naamwoord mannelijk 'wiender' resp. 'wüunder' - woerd, manlijke eend.

MNW - WENDER (II) - Woordsoort: znw(m.) Varianten: winder
Modern lemma: wender. Mannelijke eend, woerd. Kil. wender, winder j. endtrick, anas mas. Vgl. Moortje, 664 en Antw. Idiot. 1433: wendel, wender; Schuermans, 855: wender, wenderik, waard, woerd; Hoeufft, 688: winter.
 

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - woest

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wuust bijvoeglijk naamwoord  - woest

zelfstandig naamwoord

weduwe

- Dialectenquête 1887 Willems - weuw

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 01 11 - 'n Zondag kwaam 'nen aauwe buur / naor 's moeder - dès ’n weuw...

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - weuwke Paaj = weduwe Paaijmans (blz.59)

- WBD - III.2.2:55 'weeuw' = weduwe

►weedevrouw

Naar het begin van de pagina