|
|
||||
| INHOUD WTT | ||||
| HOME | ||||
|
De start van het Woordenboek van de Tilburgse Taal werd mede mogelijk gemaakt door |
||||
|
Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.
Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:
De letter T is voor het laatst bewerk op 8 septemberf 2023. De redactie is nog niet voltooid. |
| K |
| L |
| M |
| N |
| P |
| R |
| S |
|
T |
|
Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van Wil Sterenborg
Van taageteg tot twisje
|
|
|
|
|
|
taageteg
telwoord
tachtig
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg -
onzen oopaa is bekaant taageteg - Cees Robben; Naa moete meej oew taageteg jaor wir leere lôope; - Stadsnieuws - Hij is vendaog taageteg gewòrre, mar ge zogget em nie geeve (130509)
- Dialectenquête
1887 Willems - taachetig
- WNT - TACHTIG - Naast tachtig vindt men in het Mnl. en nog lang daarna
TACHENTIG en tachtentig, dat het oudste schijnt te wezen.
taaj
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
- WBD taaj mèlke - slechts met moeite gemolken kunnen worden (van een
koe)
- WBD en taaje - koe die zich niet gemakkelijk laat melken
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - zó taaj as nen haajwortel
(Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968)- zeer taai
taaje
werkwoord, zwak
- WBD III.3.1:365 taaien, 'smoren' = verduisteren
taand, tèndje
zelfstandig naamwoord tand, tandje
- Informant Toine Raaijmakers - Ge moet oewe vlêes/vis/pudding/etc.-taand mar öt laote trèkke (dat
gerecht is te duur)
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - haor óp der taande - Cees Robben; Ik heb en naogelschèrke gehad... ze dènke zeeker dek gin taande mir heb. - Zolang ge nooit mee ene mond vol taanden zit... (Tony Ansems,Agge oew mundje goed ruurt; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)
-
Pierre van Beek - nòr zene taand - naar zijn smaak
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - zôo dè gin man er zen taande òn stot - zo dat
niemand zich eraan ergert.
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon
van het Antwerpsch dialect, 1899 -
TAND (Kemp. taand, Ned. a) - tand Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Jan taand =
mr. Van de Mortel (blz. 56)
- WBD III.1.1:105 'tanden' = gebit;
- WBD III.1.1:109 'grote tand' = kies
- WBD III.1.1.109: 'tand van verstand' = verstandskies; ook 'kies van
verstand'
- WBD taande - melkgebit van een kalf, ook genoemd 'melktaande' of
'kalvertaand
- WBD breej taande - brede tanden van een koe
- WBD snèjtaande - snijtanden van een koe
- WBD pèrstaand - (paardetanden) het blijvende gebit van een paard
- WBD völletaand, vulletaand - melkgebit van een veulen
- WBD (Hasselt) eegtaand (plur.) - eg-tanden ► Zie het 'taandpèntdossier' met schilderijen uit de 17de eeuw
Pieter Quast
Louis Leopold Boilly
taandendòkter
zelfstandig naamwoord
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- tandarts taandepoets zelfstandig naamwoord tandpasta - Pep-so-dent, 't beste tandenkreeme. Wè's dè, Anneke? "Taandenpoets!" (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 18-4-1939)
Maker onbekend
taandpènt
zelfstandig naamwoord
tandpijn
- A.J.A.C. van Delft - "Taandpènt". Dit is: Tandpijn, en zoo zijn er meerdere dier echt dialectische woorden aan te wijzen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord
vrouwelijk 'tandpijnt' - tandpijn, kiespijn - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TANDPIJN (Kemp. taandpijn met Ned. a) zelfstandig naamwoord v. - kiespijn ► Zie het dossier 'Taand' in de schilderkunst van de 17de eeuw
taant- tante voorvoegsel bij een eigennaam - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Bij Lidwien van ons Taantida, moese alle krullen der [bij de kapper] aon geleuve, dè kostte wè méér tèèd.
taante
zelfstandig naamwoord
tante
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
66 03 18 - Klèn Kriesje van de buurvrouw / Stond bij ons list vur de
deur / Mee'nen bos schòòne tulpen / In allerhaande kleur. // "Zeg
taante zeej - wè'k vraogen wô / Kòòpte gij die van mèn?
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'ons taant Ant waar vruug vendaog'
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'taante nunneke' - aanspreektitel voor een tante
die non is
- WBD III.2.2.76 'tante = idem; ook 'moet of moetje' taantenunneke zelfstandig naamwoord samenstelling uit tante + nonnetje - 2019 tante die non is (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier
uitdrukking - WTT 2013 - aanspreekvorm voor een vrouwelijk gezins- dan wel familielid dat in het klooster was getreden; ►vergelijk het veel vaker voorkomende 'heeroom' voor mannen.
taas
zelfstandig naamwoord
stapel, tas - Als ik innen taas brood op heb, gebeurt er irst in tèdje niks, mar dan begiene ze, dan gaoget aon t borrelen en aon t giste, aon t rommelen, net als innen vuurspouwenden berg. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
- Cees Robben; Verder gaot ie [de
wol] op dn taas/ om te dröge.. (19560630)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij taast nen hillen taas tasse in zen tas - een
hele stapel kopjes
- WBD III.4.4:260 'tas = grote hoeveelheid
- WNT - TAS (II) hoop, stapel - WBD oogststapel (hooi- of graanstapel, binnen het boerenhuis opgeslagen)
- K. Heeroma -
Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - Hooitas,
Koorntas: Het hooi/koren wanneer het in de schuur is opgestapelt. Op
den hooitas slapen: boven op het hooi slapen.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TAS (taas)
m - opgestapeld hooi, stro of koren.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ta.s, zelfstandig naamwoord
mannelijk 'taas' - tas, hoop, stapel; verkleinwoord 'ta'ske(n)'
taase
werkwoord, zwak tassen, opstapelen, tasten; geen vocaalkrimping - Dialectenquête 1887 Willems - taasse
- WBD tasrömte -
tasruimte in de schuur (bergruimte van de dorsvloer gescheiden door
het tasmuurtje); ook 'gebónt'
genoemd - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij taast nen hillen taas tasse in zen tas - een hele stapel kopjes in zijn tas - Cees Robben; Dn deugdelijken staot/ van de stof wel kunnen taasten... (19560630) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 03 28 - "'t Kan me nie schille wè'k moet doen / Spaoje of stèène taasse / Mee olliebolle langs de deur / Of op de kiendjes paasse." - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TASSEN niet alleen m.b.t. hooi e.d., maar ook voor laden, pakken in het algemeen. - K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - TASSEN: ophopen
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tassen, opstapelen, ophopen
taast
zelfstandig naamwoord
tast, gevoel
- Cees Robben; 'op 't gevuul en op dn taast'
taatemiddag
bijwoord
in de namiddag
- Cees Robben; As dè ons taante
Tonia testag-taate-middag komt... (19710604) [Of dat tante Tonia
dinsdag na de middag langskomt..] - Stadsnieuws - Taatemiddag zèèk nie tèùs, mar taovend kunde wèl koome. (160809)
- WBD III.4.4:124 'te achtermiddag', 'middag', 'te middag' = namiddag
; uit: te - achter - middag?
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - taatemiddag bijwoord -
vanmiddag
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ATEMIDDIG
- achtermiddag, 'nen atemiddig' is een bepaalde werktijd, een schof
tussen middageten en vier uur (frure); ontstaan uit 'aftermiddag':
's atemiddigs - in de namiddag! t'atemiddig - op deze namiddag.
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) -
geeft 'taatermiddeg' voor Casteren, Riel en Goirle
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TACHTE(R)NOEN - dezen namiddag taawhoer zelfstandig naamwoord samentrekking van et en aawhoer, waarmee de pastoor wordt bedoeld. - En witte wè wij ok zin? Dè de pestoor de mis deej op Taltaar, mar assie op de prikstoel klom veraanderde-n-ie in Taawhoer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
tabbernaokel
zelfstandig naamwoord tabernakel; eigenlijk: de rijk versierde kast (onderdeel van het altaar) waarin het Allerheiligste bewaard wordt; oorspronkelijke betekenis: tent (zie Van Dale); van daaruit in het Tilburgs metaforisch gebruikt. - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont) in: Groot Tilburg 1941 - ..in paor kaoi honden han um hil zn broek van zn tabbernaokel afgescheurd...
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- schap, spie
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - deftige woning; groot decolleté - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - ze heej der tabernaokel oope staon; ene rèùmen inkèèk - Stadsnieuws - Ze zaat meej der tabbernaokel òn de kemuuniebaank èn de pestoor wies nie wòr dèttie kèèke moes - ... met haar décolleté ... (280210)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tabbernaokel zelfstandig
naamwoord - tabernakel, schap
tabbernaokele
werkwoord, zwak
-
Pierre van Beek - zich mooier voordoen dan de werkelijkheid
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TABERNAKELEN - hetz. als schilderen, lang blijven wachten.
- WNT - TABELNAKELEN - vertoeven, huizen; gewoonlijk met de bijgedachte
dat men niet spoedig heengaat; blijven vertoeven
tadderak
zelfstandig naamwoord - WNT - TAD, TADDE, blijkbaar behoorende bij 'tod', hetzij 't een gewestel. vorm hiervan is, of, met 'tod' van onomatopoëtischen aard. Thans alleen ten N. van het IJ bekend, 1) Tod, vod, slordige lap. 2) Smerig wijf, tod; ook als scheldnaam in het alg. voor een vrouw. Afl.: tadderig; samenst.: taddemoer.
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wè hèk tòch tadderakke van kaort - wat heb ik toch
slechte kaarten!
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'tadderak, tannerak' - slechterik, ondeugd - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vod - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
taffele
werkwoord, zwak - WBD III.1.2:116 'taffele', 'aftaffele' = gaan, lopen; ook 'voeteren [uitgesproken: voeteere]
taggetig
takkeling
zelfstandig naamwoord vink; met name jonge vinken die nog niet goed kunnen vliegen maar wel van tak naar tak springen - Cees Robben; Ik heurde van dn tuureluut/ van takkeling en waol (19600708)
- WBD vink van net geen jaar oud die nog geen winter beleefd heeft
- WBD III.4.1. takkeling - vink, ook wel 'trekvink' of waalvink
genoemd
taks
zelfstandig naamwoord
- WBD III.3.1:339 'taks = belasting
tang
zelfstandig naamwoord
tang
-
Dirk Boutkan (1996) - dim: tangeske, tangske, tangetje (blz.
55)
- WBD III.1.4:111 'tang' = gemene vrouw tantemèrgo zelfstandig naamwoord verbastering van het misgezang Tantum Ergo -> tante Margo. Dergelijke verbasterde gezangen staan bekend als 'Wilde vespers'. De oorspronkelijke tekst:
- Wim van de Wouw (CuBra; ca. 2005): Op het
Tantum ergo zongen mijn neefjes uit Tilburg de volgende variant waar
ik maar een klein stukske van herinner: Tante Margo, zak mee
krenten/ Fijne rijst mee selderie/ En antieke dooie mensen/ Nova
Zembla ver van hier.
taofel, taofeltje
zelfstandig naamwoord - Cees Robben; De taofel stao hil de tèèd te hukkele... (19660826)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tafel (rekenkundig)
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Op
krt.61 ligt punt T juist ten Westen van de lijn ten Oosten waarvan
vocaalverkorting optreedt; dit houdt in dat er op T's gebied ook
'tôffel'
gezegd zal worden, naast 'taofel'
zelfstandig naamwoord taal, taaltje
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'taol van men Brabant'
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'want óns taol verstòn ze nie - Cees Robben; Hier klonk er ons taoltje zo sappig en mals... (19571221) - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 - Et waar un gemeenschapskamp van wel tien afdêelinge van et jongensgilde öt hil et laand. Et ideaal; un sôort verbroedering, tusse de jongeren kon daordeur ontstaon. Daor is wèènig van terèèchte gekoome. Ze verstonde dè taoltje van ons nie en wij vonde dètter ene hôop kak bij zaat, bij die aander dan. Wij zaate nie te wòchte op kak en dè Hollands dè öt hullië bek kwaam, vonde wij mar aonstellerij, ge kost toch ok gewoon praote.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'taol' - taal, stem
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - taol zelfstandig naamwoord
- taal, spraak
taole
werkwoord, zwak
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - talen, verlangen
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Hè tolt ur nie naor' - Hij heeft er geen behoefte
aan.
taomelek
bijwoord
tamelijk
taotele
werkwoord, zwak
- WBD III.1.2:221 'tatelen = ijlen
taotòlf
zelfstandig naamwoord
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- (of: tòtòlf) - gaperd, sufferd
- Informant Toine Raaijmakers - sul - Pierre van Beek - "Wè ne taotolf! Hij kan nie uit zun soepers kijken!" - Wat een sufferd is dat! Hij ziet niet, wat er om hem heen gebeurt. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgse uitdrukkingen afl. ?; 29 augustus 1959)
- Cees Robben; Kek uit oew soepers....
golliepaop..! Tut-tut-tut-mar.... taotolf..! (19560211)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'tut tut tut, taotòlf' - hou je gemak, sufferd - Stadsnieuws - Meej dieje Taotòlf valt gin rèèchte voor te ploege (031206) Mar wieste ok dè ene sufferd/ hier ene taotòlf is? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007) - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - taotolf, totof
- sufferd - WBD 'taotèllef (11:943) - bijnaam van de wever
Hees taotolf
(III:42) - WNT - TATOLF - 1) sukkel, sul; 2) pop waarop een kleermaken een kleedingstuk past - De Jager - Nieuw archief voor Ned. taalkunde (1855/56): tot - lap, vod. Gelijk nu in het Midden Hoogd. olf een individu aanwijst, zoo ook tot-olf, zijnde de ledeman van den kleermaker.
taovend
bijwoord
vanavond
- Cees Robben; Mar t is taovend wir niks toe
den botteram... [vanavond op droog brood naar bed] (19651022)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TAVEND, T'AVEND bijwoord - dezen avond, de avond die aanstaande
is.
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - taovend bijwoord - vanavond
- WNT - T'AVOND - TAVOND - thans alleen nog in Z-Nederl. en enkele
streken van N-Nederl.
tas, taske kopje, kommetje om uit te drinken van Frans 'tasse', kopje - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 - Dan han ze wir teveul zéép gebrökt bij et omwaase van de tassen of te wèènig waoter, êen van tweeën.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TAS v. -
kopje voor koffie of thee; soms ter vermijding van 'kumke'.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tas, zelfstandig naamwoord
vrouwelijk 'tas' - kop om uit te drinken
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - TASSE - tas, zelfstandig naamwoord vr.: eene tas koffie
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TAS zelfstandig naamwoord v. - hetz. als Frans tasse - drinkkommetje
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tas zelfstandig naamwoord
- kopje Thee - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd). 'Kareltje Vinken', feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 24-8-1940)...zet 'ns 'n tas thee veur Van Halderen. - Cees Robben; k Lus tèènemekaare wel tien tassen thee... (19631108) - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 - gullie lust zeker wel un taske thee meej un beschötje?, zi mevrouw, et aawmeut. - Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 - Ons Thea en ons Trees goote de thee in de tassen, et hiete nog gin kumkes, die al klaor gezet waare. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Een tasken thee is te Breda bij den burgerstand even zeer in zwang als een baksken thee of bakje. Van het Fransche 'tasse'. Koffie
- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens
svd), 'Oome Teun als opvoeder'; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe
Tilburgsche Courant 2-3-1940 6-4-1940 - ...taante Hanna ha al
daolijk meelije mee 'm en gaaf 'm 'n tasch koffie mee suiker. - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van
Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit 't klokhuis van Brabant 5, 7
en 14-11-1929 - "'t Is freet koud, hè Kubke", zee ze, zodde nie 'n
tas koffie lusse; 'k hè precies 'n vorsch bekske gezet. 'k Zeg gère
meid, as ge men 'n tas koffie gift, zède de biste op één nao. - Cees Robben; Luste göllie sewèèle n tas koffie.. Ik neuk 'm aanders toch mar in den gôôtsteen.. (19720804) Figuurlijk
- WTT 2013 - Tas koffie was ook gangbaar om aan te duiden dat een vrouw al zo
vaak in het kraambed had gelegen dat ze de komende bevalling geen
enkel probleem vond:
te voorzetsel, bijwoord in, naar; te
Hij leej te bèd. - Hij ligt in bed.
Gao mar gaa te bèd. - Ga maar gauw naar bed.
Ik zaag em daor te zitte.
te middag, taovend - vanmiddag, vanavond - Cees Robben; En wè eten we te middag (19680510)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - te vèld gaon - ergens op uitgaan, op afgaan
- WBD III.4.4:124 'te middag' = namiddag
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TE, T' voorzetsel - Wordt gebezigd in tijdsbepalingen: Te middag,
t'avend; te neer - neder, omver; te pas - gesteld.
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - te voorzetsel - te
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - te, vz, tijdaanduidend:
t'aovend, te middeg; distributief: - per honder gulden te man (met
variant 'de', waaruit 'te' ontstaan is.); graadaanwijzend bijw.: te
zeer
tè
interjectie
(kindertaal?)
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "tè tè - dankje" zelfstandig naamwoord
tabak
- prömtebak, rôoktebak - Gezegde: Tebak haole bij Woestenbèèrg (smoesje bij afwezigheid.)
Een speciale pijptabak werd in Tilburg per advertentie onder de aandacht van de roker gebracht ter gelegenheid van de onthulling van het standbeeld van koning Willem II in 1924. Let op de aanbeveling: 'Des lekker'.
- A.J.A.C. van Delft - "Ik heb er tabak van!" bezigt men om uit te drukken: Ik bedank er voor; 'k wil er niets mee te maken hebben, wijl het mij niet aanstaat en ik het wel ken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) Onze vadder hee mèn aaltij vurgehouwe dèt nie zuiniger vertèrd kos worre as dur in pèpestiltje mar ik knaauw na hil den dag op in klein pruimke tebak. n Stuk of drie keer op innen dag vat ik in nuuw, en s aoves dreug ik ut in bietje en dan rook ik ut nog fèn op, al duurt den orlog na nog 10 jaor himmel zonder tebak zak zo nie gemak geraoke. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Pierre van Beek - 't Is geen pijp tabak waard. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) - Interview Jolen - 1978 - Jè, toen waaren er wèl siegaare ( in den ollòg) mar dè is allemòl aachterdeur, hè inlandse siegaare ok jè, van inlandse tebak mar dè was niks (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan As die bussen, ötgeveegd wiere, waar dè un schôon kaans, veur ons, ens te gaon kèke wetter allemol laag aon peuken. Daor nie teveul aon gezéverd waar, raopte wij bij mekaar. Wij deeje et pepier detter nog aonzaat aaf en rolde van de tebak, in geschoepte vloeikes, van onze vadder, nuwe siegretjes... (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) In den oorlog heetie ôk nog tebak geteuld. Et waren net de blaoier van de rabarber. Hij réég die blaoier aon un touwke en hing ze te dreugen onder de veranda. Asse dreug waren, viet ie er één van den draod, wreef em fèèn en stopte die krèùmels in un pèèp, daor ging dan de vlam in. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - idem (RL'47) - antwoord op de vraag 'Waar is hij?' (Woestenbergh was een tabakswinkel in de Heuvelstraat)
De winkel van Woestenbergh in de Heuvelstraat, circa 1915. Foto: regionaal Archief Tilburg
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tebak, zelfstandig naamwoord
mannelijk - tabak
Kaole tèbbes, met
een pruik, op
de kermistentoonstelling 'Jaozeetie', Tilburg 2018.
tèbbes
zelfstandig naamwoord
hoofd, kop Waast oewe knöst onderhaand marrus, get aommol schieffeltjes op oewe tebbus! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ene kaole tèbbes - een kaal hoofd
- Cees Robben; De vliege breke de been op zo'n kaol tebbes
(Prentepraot 24)
Bosch tèbbes - hoofd (m.) Houwt oewen tèbbes! Hou je mond!
tèdje
zelfstandig naamwoord , verkleinwoord
poosje, tijdje
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - en tèdje
verkleinwoord van 'tèèd', met vocaalkrimping
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) -
Kaart 101 sluit 'tèdje' niet uit, evenmin als 'wèltje' en 'èfkes'.
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tèdje zelfstandig naamwoord
- tijdje, poos
tèds
zelfstandig naamwoord, tweede naamval van tèèd;
tijds
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tèds genóg - tijd
genoeg
tèds zat - tijd genoeg met genitief-s (gen. partitivus) Piet van Beers oope klosterdag: Ik heb tèds genog, ik heb al lang pesjoen... (Spoeje doemmeniemer; 2009)
teebeesee zelfstandig naamwoord, acroniem tuberculose - De Wijs; Ik zeg aaltij mar dèt veur de teebeecee is, dan geven ze t mist (17-08-1964)
teeblom
zelfstandig naamwoord theebloem 1. violier
- WBD III.2.1:431 teeblom = violier (Matthiola incana): De violier
(Matthiola incana) is een sierplant, meestal met langwerpige,
gaafrandige bladeren, die grijsachtig kunnen worden door de dichte
beharing. De bloemen zijn verschillend gekleurd, meestal paarsrood,
maar niet geel. De plant is dik van blad en heeft vaak dubbele
bloemen. Ze bloeien in het voorjaar en in de nazomer. 2. Duizendblad
Duizendblad - Achillea millefolium
Is waarschijnlijk de in Tilburg breder verbreide aanduiding voor teeblom, theebloem. Het betreft dan Achillea millefolium L., door Heukels gesignaleerd als Theebloemeken en Theeblommen. Geen bloem maar een veldplant met medicinale eigenschappen: - Omdat de bloempjes, als thee getrokken, dienden als geneesmiddel bij nier- en blaaskwalen sprak men in Zeeuws-Vlaanderen van Theeblommen, en in de omgeving van Goes van Theebloemeken. In Twente en Salland heet de plant Kamille, omdat zij evenals de echte kamille als thee getrokken werd. Hierbij valt op te merken dat beide planten een etherische olie bevatten. (Planten en hun naam - Een botanisch lexicon voor de Lage Landen; door H. Kleijn; 1970)
tèèd, tèdje, tije zelfstandig naamwoord tijd 'n Tèdje gelejen... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit 't klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - den halven tèèd - zo nu en dan Uitdrukking: Ge gaot nie vur oewen tèèd. - Je sterft niet voor je tijd. - Informant Toine Raaijmakers - öt de tèèd zèèn = dood zijn - Informant Toine Raaijmakers - De tèèd òn oew èège hèbbe - volop tijd hebben - WBD oover tèèd zèèn - de drachtigheidsperiode overschreden hebbend; men zegt ook ... 'draogt oover' - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tije = tijden - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tèds genóg - tijd genoeg = tèds zat - idem
- Cees Robben; Man ge bent nie bij den tèèd...
(19580315) - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij heej de tèèd òn zenèege - hij heeft niets te verletten - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - tèèd (krt. 24)
Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in
Noord-Brabant; 1937
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Hallef zunne tèèj', waar ie nie op tèèt' - Meestentijds was hij niet op tijd WTT - mondelinge mededeling - Grôote tèèd speule: zich groter voordoen dan men is, opscheppen; hij spulde grôote teed. Gehoord in de jaren '60. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tèèd zelfstandig naamwoord tijd - WBD III.1.4:5 'iets beheersen' = 'bij de tijd zijn' - WBD III.4.4:130 ' tijd', 'tijdje', 'tij' = poosje - Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 Waor is de tèèd gebleeve dètter
teege
voorzetsel, bijwoord
tegen
Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - tege Korsemis
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tis ammol dwars teegen et regeur in - tegen de
regels in
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - De kónt teege de krib gôoje - Onhandelbaar doen
(niet meegaand zijn) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - teejge bijwoord - tegen, tegemoet
teegekwèèke werkwoord, sterk vervoegde vormen zijn niet aangetroffen tegenkwijken, protesteren, van repliek dienen - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 03 31 - En as gij wir aon 't maauwe gaot / Za'k niemir teegekwèke.
teegelôope werkwoord, sterk tegemoet lopen, gaan - J.M. Van der Donck, Mooi Truike, in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882: Truike liep um tège
teegenaon
bijwoord
tegenaan
der teegenòn pèère - erop slaan
der teegenòn gaon - flink aanpakken
- Cees Robben; Vurdè et erteegenòn gao, wèffer blómme wilde óp oew
graf? - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - waor moeide oewèègge teegenaon? - waar bemoei je je mee?
teegesworreg, bijwoord en bijvoeglijk naamwoord tegenwoordig
►tirresworreg bijwoord - Dirk Boutkan (1996) - (blz. 94) teegesworreg spinne ze allêeneg nòch mar meej mesjienes - - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'tegensworrig'
-
...zooas ge ze tegesworrig nie meer ziet... (Jan Jaansen; pseudoniem
van Piet Heerkens svd; Oome Teun in den trein; Nieuwe Tilburgsche
Courant 16-9-1939) - toen den oorlog begon han de Moffen méér soldaote dan tegesworrig (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 23 maart 1945) - SJAREL. En zoo is 't tegesworrig op alle gebied. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945) - KAREL. Sjarel, ge ziet tegesworrig nog allis van die dames mee manskleeren aon vende nie? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 4 mei 1945) - Hedde gij er iets van geheurd weffer ete de koeie tegesworrig krège? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 19 januari 1945)- De Wijs; Teugeswoorig is t ammaol love en sweet mar zôn ze wel wete dè n lèven lang kan zèn. (1965) - Die pannen van tegesworrig hebben ammel van die dunne bôjems, daor zèn gin goeie pannen te kôop, zizze dan. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)- Stadsnieuws - Ge wit teegesworreg nie nir wàor ge òn toezèèt (011109) - Et is ammel de schuld van de jeugd van teegesworrig. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Vruuger koste ok nóg es laage, mar teegesworrig niemer. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)- Mar ik dòcht: hup, vurèùt, want teegesworregs lèèket wèl òf iederêen goed intersaant meej ene kòllum in de puubliesietèèt verschènt. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website Tilburgs Taolbuuroo, 2012)
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijwoord 'tegenswoordig' - tegenwoordig
-
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - teejgeswòrrig; bijwoord -
tegenwoordig - WNT - TEGENWOORDIG - voorheen en nog gewestelijk ook: TEGENSWOORDIG bijvoeglijk naamwoord - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - de wèèvers van den teegesworregen tèèd - De tegesworrige wereld wil veuruit! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Oome Teun als opvoeder; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 6-4-1940) - Interview Jolen - 1978 - Òch kèk, nòg en hille verzaameling siegaarebandjes jè van allerande van de teegeworrege tèèd. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
teej
zelfstandig naamwoord
thee
Toe teej toe haj bèm - Zelfs thee had hij bij zich
- Gezegde: teej meej puntjes - slappe thee - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - meej slappe teej óp kunde hard lôope èn schèèrp kèèke - Cees Robben; En dan gaon we bij omas thee-leppen... (19640228) - Audioregistratie 1978 - Ik kan van teej ok wel ouwoeren hor! Mar van en borreltje gaoget wèl gemakkeleker! Oôo jè! En zachte wènk, hi! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) Èn dan en, en paor flèsse teej meegenoome èn dan teej op was dan ginge we bij den boer, daor was nòg enen boer, ginge we meej de flès ginge wij bij den boer waoter haole! [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
Cheiranthus cheiri / Erysium cheiri - bron: Wikipedia 2013
teejblom zelfstandig naamwoord - WBD III.4.3:355 teejblom - muurbloem (Erysimum cheiri) - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - muurbloem (Cheiranthus cheiri) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - teejbloeme zelfstandig naamwoord muurbloemen Wikipedia 2013 - De muurbloem (Erysimum cheiri) is een vaste plant uit de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae). Het is een soort die niet alleen in het wild voor komt, maar ook veel wordt gebruikt als sierplant. De plant is afkomstig uit het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied. De muurbloem komt in Nederland voor op oude muren van kerken, ruïnes, stadswallen en forten.
teejbròkke
zelfstandig naamwoord, meervoud karamels, borstbollen - WTT 2013 - suikerwerk / snoepjes; de bekendste zijn de 'Borstbollen' van het Belgische merk Wycam's. - Waarom borstbollen 'teejbròkke' werden genoemd is (nog) niet duidelijk. 'Borstbollen' werden beschouwd als een middel tegen hoest.
- Wikipedia 2013 - Wycam's
borstbol is de naam van een snoepje op basis van suiker en glucose.
Het woord Wycam's is een merknaam. teejtèùn zelfstandig naamwoord theetuin; Theetuin, naam van een uitspanning - Interview Jolen - 1978 - Gebeurde es ôot, mar nie veul, nèè, dè wèrd vruuger nie gedaon (schoolreisje) jè, en ènd de wèg op nòr de teejtèùn òf zôo, nòr de teejtèùn op den Bosscheweg èn op Körvel op de Rielseweg! (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
tèèk
zelfstandig naamwoord lastige vrouw
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "O!' 't is zo'n taik (lastig wijf)"
têeke
zelfstandig naamwoord
teken, sein, signaal
- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van
Tilburg, 1996 -
têeke
tèèl
zelfstandig naamwoord
- WBD (Korvel:) rij mesthoopjes (op een akker) - N. Daamen - Handschrift 1916 - "teil of tail -(keukengerief)" - Toen waare de kènder, de kènder waaren em ammel ònt plaoge. Teege die, die, die deur ònt schuppe. Hij komt meej zen tèèl waoter bèùte gelòope, nòr de kènder gôoje èn daor laag ie zèllef meej den èmmer waoter, ha, ha, ha, ha! [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
- WBD (III.2.1:329) tèèl - wastobbe, ook 'wastèèl'
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - te.l, zelfstandig naamwoord
mannelijk 'teel', 'tijl' - lange rij hooi die met een reek in twee
tegengestelde richtingen tegen elkaar geslagen is.
- WNT - TIJL - rij, reeks, thans nog in bepaalde toepassingen
(korenschoven, hokken op een land )
tèèm
zelfstandig naamwoord
tijm
têen, tintje, têene zelfstandig naamwoord en verkleinde en meervoudsvorm teen (lichaamsdeel) - Cees Robben; Moeder, ik weet nie wek moet doen... Dan spult mar mee oew teen tot vermaok van oew hielen... (19821119) jonge tak
- WBD III.4.3:127 têen - wilgenteen; ook genoemd: baand of twèèg
- WBD III.4.3:74 têen - loot, nieuw uitgelopen twijgje; ook genoemd:
schòt, uitschieter, loot of uitloper
- WBD III.4.3:75 têen - twijg, jonge tak; ook genoemd: wis, twijg,
tak, takje, rijs of scheut - WBD III.2.3:84 - klein teentje 'boerenteen' = jonge tuinboon
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - TEEN - tien, zelfstandig
naamwoord mannelijk tèène zelfstandig naamwoord samentrekking van het einde of 'ten einde' het einde (van), tot het eind, aan het eind, teneinde figuurlijk: doodop, uitgepunt, buiten adem; blut zijn 1. letterlijk
- Informant Toine Raaijmakers - Ge gaot irst toe tèène de straot
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg -
uitdr. toe tèène toe - tot het (bittere) einde - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'Ge kunt die straot nie teine loopen' - Cees Robben; En vur dè ge t wit... is ie [de dag] tèine (19561222)
- Lechim (pseudoniem van Michel van de
Ven), De Tilburgse Koerier, 64 01 03 - D'r is wir 'n jaorke tène /
Wir twaalf maonden zèn vurbij 2. figuurlijk
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
- Cees Robben; Tiest Vermeeren haoj n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej n aaike... en t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram.../ Naor daffaire waar t kiepke/ iet of wet begerbeleurd.../ Teine aojem.... nogal wiebus.... (19560428) - Cees Robben; Geld geld... (...) ik ben ôôk onderaand tèène (19730824) Aanvullende bronnen
- WBD keerstrook / wendakker (strook grond aan het uiteinde van een
akker, waar de ploeg gekeerd wordt), ook genoemd: 'tèènerug',
'dwarsrug', rug' of 'vurft'
- WBD III.1.4.318 'ten einde' = gereed
- WBD tèènerug = tèène
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tèène bijwoord - ten einde, aan
het eind, achter elkaar, meteen
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - (onder
Eind) 3) in enkele uitdr.: tèène - aan het eind, afgelopen; ook wel:
doodmoe, aan het einde van zijn krachten; ik zé tèène; tèènenaon -
op het einde, aan het andere einde. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TENDEN, TEINDEN vz/bw - ten einde, aan het uiteinde; uitgeput van krachten; ik ben tenden asem van 't danig hoesten.
têenebèèter zelfstandig naamwoord tenenbijter - WBD III.4.2:178 lemma Watertor - De larve van de geelgerande watertor noemt men teenbijter in het Antwerps Wb. 3 en tenenbijter in het N.- Antwerps Wb. en Deurne Wb.
- Sjef Paijmans We leerden wat de Geel
Gerande Watertor was, de Waterschorpioen en de Zwarte Watertor. Maar
wij hadden voor die torren en torretjes onze eigen namen. Een
schrijvertje was voor ons een schotelwasserke; en de verschillende
larven bleven voor ons
tèènehaawe
werkwoord, sterk
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - korthouden, weinig vrijheid geven
tèènemekaare
meteen, onverwijld
Vraogt òf dèttie tèènemekaare komt. - Vraag of hij meteen komt. - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'teine bekare'; 'teinebekare' - Cees Robben; k Lus tèènemekaare wel tien tassen thee... (19631108) - Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) - t'Is euwige sund van mun voske ! Ik gao merrige tènemekaar un nuuw haole.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de
Ven), De Tilburgse Koerier, 66 05 06 - Ze wies zo nie tènemekaar /
Wèsse naauw kiezen zô...
- C. Verhoeven,
Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - (onder Eind) tèènemekare
- vlak achter elkaar, direct aansluitend, zonder uitstel,
onmiddellijk: ge moet tèènemekare komen; ook: aachtermekare.
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tèèmekaare - achtereen
tèènenaovend
bijwoord
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- tegen het einde van de avond
tèènenêen
bijwoord
meteen, achtereen
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "taineneen - achtereen"
tèènenòssem
bijvoeglijk naamwoord
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- buiten adem
têen èn taander onbepaald voornaamwoord
het een en ander
Kómt óns taante Too naa taatemiddag nòg meej têen èn taander? Audio-opname 1978 Dhr. Bertens Daor din ze zogezeej in e zèg et es gauw in ts..ts..ts gòdvernondejuu die gebrökte ze zogezeej vur e vur middelsèène , vur têen èn taander gebrèùke (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)
tèènerug
zelfstandig naamwoord
- WBD keerstrook / wendakker (strook grond aan het uiteinde van een
akker, waar de ploeg gekeerd wordt; ook genoemd 'tèène', 'rug',
'dwarsrug' of 'vurft' c.q. 'vurènd'
têentrèèjer
zelfstandig naamwoord
- WBD paard met naar binnen gedraaide hoeven, ook 'toontrèèjer'
genoemd
tèèr
zelfstandig naamwoord
teer
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) -
tèèr (Tilb. ged.), taar(s)' / 'taor(s)' oostel. Midden-N-Br.
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - TEER zelfstandig naamwoord
mannelijk Frans: goudron
tèèraovend,
tèèrdag
zelfstandig naamwoord teeravond; avond waarop verenigingen (jaarlijks) feest vierden van opgespaard geld; vergelijk 'potverteren' [De gildes] "St. Jurris" hee z'ne teiraovond gehad en "Sinte Ketrien" ôk al... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30) "Sinte Ketrien" hô dan d're traditioneele teirdag. 't Vurspel van 't fist begon 's mergens om negen uur toen we allemol, pontificaol uitgedost - dè wil zeggen mee 't wit visje en den oranje sjerp aon en den hoogen hoed op - nor de Mis gewist zèn... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- feestavond in een café, waarop de rente en de
boetes van de dubbeltjespot werden opgemaakt
tèère
werkwoord verteren, feestvieren
Ze rikte saome jaorelang,/ dè din ze ammol gèère,/ èn zaat er in de
pot genòg/ dan ginge ze ònt tèère. (Lechim; pseudoniem van Michel van de
Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kos nie)
tèèrf
zelfstandig naamwoord
tarwe
Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - têrf en gaarst (ê van Frans même) Piet van Beers - Den bèkker stokte zenen oove meej hout èn bakte mik èn brôod;/ Ieder kòcht wèttie gebrökte de keus waar nie zo grôot:/ Rògge èn tèèrfbrôod èn ene witte mik,/ Vur en brölòft òf fist mik meej krente, mar die waar nie zo dik. (Uit: Wètter in vèèf èn zistig jaor veraanderde...)
- WBD I:1406 Kolom
185 niet vermeld
- WBD III.2.3:188 'tarwebrood' = idem, ook 'zoet brood', 'mik'
- WBD III.2.3:189 'tarwebrood' = half en half
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - TARWE - tè:ref,
zelfstandig naamwoord vrouwelijk
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TERF (uitspr. tärref, taerref), - Cornelissen & Vervliet,
Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TÂRF,
zelfstandig naamwoord v. - tarwe
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tèèrf zelfstandig naamwoord
- tarwe
- WNT - TARWE - in Z-Ned. veelal TERWE; daarnaast in Brab. tärref, terf
tèèrge
werkwoord, zwak
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tergen
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tèèrege ww - tergen
tèèrpötje, tèrrepötje
Ill. Naumann
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord roodborstje - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - roodborstje (Saxicola torquata) - Cees Robben; ...gèèle wiewouws... tèèrpötjes... (19600708) - WTT 2012: het tweede lid 'pötje' wijst in de richting van 'tapuit', conform de oude Nederlandse benaming 'roodborsttappuit'. Het eerste lid 'tèèr' lijkt te verwijzen naar de vogels van de genus Saxicola; 'saxicola' is een samentrekking van het Latijnse 'rots' en 'verblijf'. Het Tilburgse 'tèère' lijkt een samenvoeging van 'ter aarde'; aarde = èèrde, èèrd.
tèèrvenblom
zelfstandig naamwoord
- WBD bloem van meel, ook 'blom' of 'bloem' genoemd
tèèrzalf
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - zwarte teerachtige zalf voor behandeling van zweren
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tèèrzalf zelfstandig naamwoord
- teerzalf
tèèt
zelfstandig naamwoord
akelige vrouw
tegelèèk
bijwoord
tegelijk
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ge kunt nie blaoze(n) èn tegelèèk de rôok in oewe
mond haawe - je kunt geen twee tegengestelde dingen tegelijk doen
tegelèèkertèèd
bijwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tegelijkertijd, gelijktijdig
teheuj
bijwoord
achterover (zie ook 'heu')
De kèèr ging teheuj
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - de kèèr stao teheuj (met
de burries naar boven en het krat naar beneden
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - en kèèr teheuj stôote - een kar leegkiepen
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - teheui -
achterover, gezegd van een kar
Wat. te heui gaon, slaon - achterover vallen; valt te vergelijken
met 'over den kop gaan' vooroverslaan. Z.a.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - gezegd van
een kar die achterover gestoten werd, zodat de voorkant de hoogte in
ging (misschien: ten hoge of te hoogte). Bij uitbr. ook gezegd van
bijvoorbeeld een stoel.
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- HOOI: de kar staat TE HOOI - met de burrie of bomen naar boven en
het krat naar beneden, Zoals de karren dikwijls worden weggezet.
Opm. Michels (blz. 87): TE HOOI = te hovede, nu 'te heuj'. Z.a. Weij (T&T 38:89) teheuj bijwoord 'achterover' met als voorbeeldzin: 'De kèèr ging teheuj' - 'de kar ging achterover'. Ik herinner mij verder dat ik meer dan vijftig jaar geleden het woord eens had horen gebruiken door iemand afkomstig uit Reek die een liedje aanhaalde dat ongeveer aldus begon. Sti de kaars (= kar) teheuj, Arjanneke. De etymologie van dit woord vindt men bij Van de Water, blz. 86. Daar staat als voorbeeld 'dar gonk an kar vol boere te heui en die laage in 't zand, vurde ze't wieste' en dan volgt er 'Te heui gaon (uit te heude, d.i. te hoofde, gaon) valt te vergelijken met over den kop gaan, vooroverslaan'. Als men denkt aan de gotische datief haubida is de ontwikkeling klaar. Er treedt umlaut op, intervocalische [v] kan uitvallen (vgl. J. Stroop, Een hoofd-stukje inTilburgse Taalplastiek , XXI 228-231), intervoc. d>j en afval van de slot-vocaal. Overigens heb ik de uitdrukking in het - WNT - niet teruggevonden, noch in dl. VI, 950-952 waar hoofd behandeld wordt in de bet. 'bovenste of voorste deel van iets', noch in dl. XVI, 1052-1082, waar de verbindingen van te met een subst. gegeven worden.
tekòrt bijwoord te kort (doen) - A.J.A.C. van Delft - "Hij hee z'n ègen tekort gedaon." Hij heeft zich gezelfmoord. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) Pierre van Beek Erger gesteld is het wanneer men hoort, dat iemand "z'n eigen tekort gedaon heej". Dat betekent namelijk niets meer of minder dan dat hij zelfmoord heeft gepleegd. Dat is - in tegenstelling tot de grofheid, die de volksmond vaak kenmerkt - keurig gezegd en bovendien nog raak getypeerd ook. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant donderdag 11 mei 1950)
tèkske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kleine tak, jonge tak, twijg
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - schoenmakersspijkertje
Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - grune tèkskes - groene
twijgen; tak - täkske
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - et dunste tèkske braandt
et irst (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972)
- WBD III.4.3:77 'takje' = idem
- WBD III.4.3:79 'dooi tèkske' = dood takje
- verkleinwoord van tak, met umlaut tèkstiel zelfstandig naamwoord textiel 'op de tèkstiel': werkzaam in de textiel Die was op de tèkstiel! Die was, die was ok op de tèkstiel Wij hèbbe ammòl op de tèkstiel gewist! [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
tèkswipper
zelfstandig naamwoord
- WBD spijkertrekker, het speciale ijzeren werktuigje om spijkers uit
te trekken (II:688)
tèl
zelfstandig naamwoord
tel
- A.J.A.C. van Delft - "Hij is van zunnen tel" wordt gezegd van iemand die suf is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - van tèl zèèn as rótte kôol
bè de gruunteboer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) -
niet gewaardeerd worden
telangenliste,
teliste
bijwoord Tenlangeliste hè 'k m'n frontje van m'ne nek motten gooien omdè 'k bang was te stikken. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ten langen leste, ten slotte, uiteindelijk
werkwoord, zwak
PM (meestal negatief) waarderen
Dè tèlt ie wèèneg - dat stelt hij niet zo erg op prijs
- WBD III.1.4:61 'tellen' = waarderen' - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TELLEN onov. en ov.ww in allerlei gangbare bett.; specifiek: 1) achten, waarderen: dè tel ik niks; 2) menen, op grond v. berekening verwachten: ik tel dè 't nog lang kan duren. Van meikevers
- WBD III 4,2:167 lemma Pompen van
de meikever - Het herhaalde malen met de vleugels bewegen voordat
een meikever opvliegt. Rolf Janssen, We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - Wanneer de meikevers weer te vinden waren in de buurt van de beukenhagen, werden deze door de kinderen gevangen. Ze werden opgeborgen in een lucifersdoosje met een blaadje sla. Vervolgens bonden de kinderen een draadje garen aan de poten van het dier en begonnen dan te zingen tot hij ging vliegen:
mùlderke, mùlderke telt oew geld
tèlling
zelfstandig naamwoord
telling
- WBD òn (de) tèlling, ò de baot - de koe heeft het einde van de
dracht
bereikt; ze is ötgetèld, ötgereekend
tèloor
zelfstandig naamwoord Pierre van Beek - kleine waterketel op drie pootjes, veelal gebruikt voor kruidenthee. WTT 2016 - In deze betekenis alleen bij Van Beek aangetroffen. Waarschijnlijk betekent tèloor eerder de meer gangbare aanduiding voor 'bord' WNT: gewestelijk ook mannelijk en vr., mv. teljoren. Daarnaast taljoor (in meer fransche spelling tailloor enz.); telloor, talloor, in een groot deel van Brab. en in het Land van Waas; talloore (vr.), in t Z.-O. van Vlaand.; teljer, bij Schuerm. (1865-1870). In t Westvl. is een vrouwelijk taljoore, teljoore. Bord, schotel, waarop vleesch wordt voorgesneden (in dezen zin lang verouderd); vervolgens, en dit is reeds in t Mnl. de gewone bet.: tafelbord, etensbord, bord. REY - Tailler a produit d'autres noms limités à des sens concrets : TAILLOIR n. mannelijk (v. 1130, tailleours ; puis 1175, tailleoir) désigne un instrument pour tailler et spécialement un plat pour découper la viande.
temeej
bijwoord
tegelijkertijd
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - temeej dèk et zeej, kwaamp ie binne - net toen ik
het zei, kwam hij binnen
- WNT - TEMEE (bijw.) behoort niet tot het algemeen beschaafd
Nederlandsch; 1) in toepassing op de toekomst: aanstonds,
(zoo)meteen, straks; 2) in toepassing op het verleden: zooeven, zoo
pas.
temeenste
bijwoord
tenminste, ten minste
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - temeenste (passim) - Cees Robben; Ge hoeft na temeenste nie in oew haande te spierse... (19821008) temèntij Bijwoord Vanochtend - Een roestpraatje (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Mer vajer! Ou brudt iet in t heut; k zaag t te mentij aon oe weze - De Bont - zelfstandig naamwoord (alleen in de verouderde verbinding te mänte heden ochtend, van morgen; Brabantius - te mentie, die het uit te mergentèit ontstaan denkt, in tegenstelling met Van de Schelde tot de Weichsel I, 344 (ook Weijnen, De Nederl. Dialecten blz. 35), waar tementij uit te metten tijd - mnl. te mattintide - wordt verklaard.
temèt
bijwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - onmiddellijk, meteen Bosch temet - direct, zo dadelijk - Cees Robben; Dan koos ik toch temet (19611201)
- WNT - TEMET (II) = TEMEE - aanstonds, zoo meteen, straks
temiddag
bijwoord Was de erpelsoep temiddag nie goed misschien? (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Oome Teun als opvoeder; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 6-4-1940)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vanmiddag
WMT TE MIDDAG - thans nog gewestelijk, bijvoorbeeld in Z.-Nederl.
temòndag
bijwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - a.s. maandag
tèmpel
zelfstandig naamwoord
tempel
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - meej iemand tèmpels gaon
zitte bouwe (AM'84) - met iemand zitten bomen
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- tèmpels baawe - zich illusies maken
tèms
zelfstandig naamwoord
vergiet
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'tems, tèmmes'
- WBD (III.2.1:173) 'temst' = vergiet, ook 'durslag'
- WNT - TEEMS - zeef, fijne zeef voor melk
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- TEEMS: word eigenlijk alleen van die zift gebruikt, waar door men
de vers gemolken melk laat lopen, en is dus een zijg of zijpvat.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TEMST zelfstandig naamwoord w-m. - teems, haarzeef, Frans sas,
tamis; ook een keukengereedschap met veel gaatjes.
tèmtaosie
zelfstandig naamwoord
opgave, kwelling, temptatie Vruug ópstaon is vur hum en tèmtaosie. - Cees Robben; t Is un temtaosie... (19570720) Want as ik leege flèsse hèb/ moet ik er en ènd meej slèèpe/ mar dè dè gin temtaosie is/ is makkelek te begrèèpe. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Der stòn der te wèèneg) [namelijk: glas naar de glasbak brengen is goed werk]
- WBD III.3.1:240 'temptatie' = pesterij
- Stadsnieuws - Dès en hil tèmtaosie: zeuve kènder grôotbrènge in
deeze tèèd.(230907)
- WNT - TEMPTATIE 1) verzoeking, 2) kwelling, plaag
Lat. TEMPTARE aanraken, betasten; naar iets streven, onderzoeken;
beproever proberen, pogen, trachten, ondernemen, zich met iets
inlaten; aantasten, aangrijpen, aanvallen, bestoken; in verzoeking
brengen, enz.
tèmteere
werkwoord, zwak
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tempteren, kwellen
- WNT - TEMPTEEREN - 1) trachten, beproeven; 2) op de proef stellen
tèn
zelfstandig naamwoord
tin
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TEN, zelfstandig naamwoord o. -tin, Frans étain. - WNT - TIN - in Brabants dialect TEN
tenaacht
tèndje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
tandje
- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - tèndje (archaïsch); hiernaast: tandje
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met
umlaut, volgens krt.48
teneer, tenir
bijwoord terneer, neer, naar beneden - Cees Robben; Hier draaien we ons sevooi teneer... (19670818)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TENEER (met zachte e) bijwoord - neder; vormt talrijke
koppelingen als: teneervallen, teneerleggen enz.
tenèt
bijwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - zojuist
tèngske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
tangetje
- WBD riettèngske (II:1018) - riettangetje
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - op et bènkske laag en plenkske èn en tèngske
Dirk Boutkan (1996) - tangeske, tangske, tangetje
tènne
bijvoeglijk naamwoord
tinnen
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TEN, voor 'tin' . In het Wallisch is het y s t a e n . Ook bij Kiliaan 'ten' , en bij Huygens: tennegieter.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord
'tennen tinnen; bijvoeglijk naamwoord 'tijnnen' - tinnen
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TENNEN bvw. - tinnen
tènnebruukske
zelfstandig naamwoord
jenevermaatje
- N. Daamen (handschrift Tilburgs 1916) - "tinnebruukske een half maatje jenever" Ge krèègt dan koffie meej en kuukske/ èn zo waor as ik hier stao/ alle ôomes die ter waare/ nòg en tènnebruukske nao. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Verjòrdaoge) - Pierre van Beek - Vroeger ging men om "'n tennebruukske" klaore en "'n maotje braandewèn". (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- kleinste in de slijterij verkrijgbare flesje
jenever - Naar een zekere 'Tinnebroek' (?), welke naam blijkens de volkstelling in 1947 14 maal in Noord-Brabant voorkwam, waarvan 8 maal in Tilburg.
tenòstenbaaj
bijwoord
bijna, ongeveer - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - We zaate tenòstenbaaj meej fèftege(n) in de klas. - We zaten met ongeveer vijftig in de klas. - In sisteg òf zo tenòstenbaaj [kwamen] de echte Törke en Maròkkaane... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000)
- Stadsnieuws - Et schouw tenostenbaaj en dömke - het scheelde
ongeveer een cm (081008)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tenostebè bijwoord - ongeveer
tèp
bijvoeglijk naamwoord
blut, alles verloren hebbend
tèp zèèn
- Cees Robben; Mar meens ik stao
himmel tep... (19730824)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tèp speule - alles verliezen
- WBD (III.3.2:38) tèp, blut, kèps, rut = alle verloren hebbend (bij
spel)
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TEP (tèp)
bijwoord, blut; bij spelletjes: iemand tèp zetten, tèp staon; tèp
twee trug - wie blut is, krijgt twee knikkers terug.
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- KEPPES, KEP, KEBBES - 'keppes zijn' - alles verspeeld hebben,
alles verloren hebben in het spel
-teraande
suffix
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verschillende
-erhande, -erlei
teraawste
bijwoord
ongeveer, bijna, globaal, ruwweg - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'teraawste' ► zie verder bij terouwste
terèècht
bijwoord van plaats
terecht
meestal met de verlenging met e, terèèchte - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - daorvan kómt niks terèèchte - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 12 12 - Hij moes weg van de geminte / Die zn huis ontègend had. // In 'n nuuw wèk kwaam ie terèchte... - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - in en goej waaj terèèchtgekoome zèèn (JM'57)- goed terechtgekomen zijn in het huwelijk - Et waar in mèn ôoge un héél grôote römte, waor we in terèèchte waren gekomen. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Hij moes dan in zon nuuwbouwwèèk gaon kèèke, wetter die mannen van terèèchte brochte. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
- Hij kwaam
terèèchte op et plattelaand. (Lodewijk van den Bredevoort
pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2,
Tilburg 2007) terouwste bijwoord
ongeveer, bijna,
globaal, ruwweg - A.J.A.C. van Delft - Het werk is "terouwste klaor" wil zeggen, dat het bijna voltooid is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TROUW(E)STE (traauwste) bijvoeglijk naamwoord - in grote trekken, bijna. Wsch. is het woord ontstaan uit 'te ruwste' en betekent het letterlijk 'grosso modo. - WNT - vermeldt de uitdr. 'uit den rouwe' - onafgewerkt, niet precies. - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'terouwste' - ongeveer
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. verb.
'te rouwste',- in het rouwe (ruwe), ongeveer, bijna.
Pierre van Beek - 'trouwste' - in grote trekken, zo ongeveer, ook
wel: bijna (ten rouwste?)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - terouwste bijwoord - ongeveer,
ruwweg
tèrpetèèn
zelfstandig naamwoord
terpentijn; kleverig plantensap vooral van naaldbomen
- WBD III.4.3:90 tèrpetèèn -hars
- WBD III.4.3:103 terpetèènköpke - dennentakje met een harsknopje tèrrewebrôod zelfstandig naamwoord tarwebrood - WBD III 2.3 (2004) - algemeen in Tilburg
tèrring
zelfstandig naamwoord
tering, tuberculose, tbc - Cees Robben; Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217) - Interview Jolen - 1978 - Jè, tèrring, dè wit, dè wit gin man, dè wit gin man, jè, dè wit gin man! Hij heej de tèrring zin ze! (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
- WBD III.1.2:302: 'vliegende tering' = tuberculose
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TERING zelfstandig naamwoord v. - ziekte: de etende of de frètende
tèring - waarbij de lijder veel kan eten. terugkoomes bijwoord op de terugweg, toen we terug gingen - ...in et geensgaons kreeg ik 'n glas waoter veur niks en in et terugkomes 'n glas rome veur twee cente.. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; Nieuwe Tilburgsche Courant 5-11-1938) - T.B.C. waar un belaoje woord, de tèrring zin ze vruuger ent waar eigelek schaand degge ze onder de leeje hadt of der meej besmet waart gewist. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
tèrvebrôod zelfstandig naamwoord tarwebrood - WBD III 2.3 - verspreid in Tilburg (2003)
tès
zelfstandig naamwoord tas - Cees Robben; Sigaren, centen in de tes (19651224)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - zak, broekzak
Schilderij van Jan Miense Molenaer (detail) - Goed gezelschap - 17e eeuw De vrouw steunt met een voet op een stoof, waarin het zogenaamde tèsje:
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord kolenbakje in een stoof verkleinwoord van 'tèst' - WNT - Test I 1) Schotel of kom, gewoonlijk van aardewerk, soms van hout; teil. Het woord is in dezen zin thans vooral in Z.-Nederl. bekend, en wordt er in verschillende streken voor onderscheiden schotels of kommen gebezigd
►Zie het dossier 'Tèsje in de schilderkunst van de 17de eeuw' - WNT - Test I 2) Pot of schotel van aardewerk, voor vuur bestemd; thans bepaaldelijk een kleine vierkante, naar onderen smaller toeloopende, pot met één oor, die met een kooltje vuur in een stoof wordt geplaatst. Van Rijen - tèsje zelfstandig naamwoord - kolenbakje in stoof, testje.
- Cees Robben; man houdt zijn scheerwater warm op een testje - Prent van de week (detail) 18-01-1959
- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - TEST: een aarden vat. In het Lat. 'Testa'. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TEST zelfstandig naamwoord v. -soort v. aarden teiltje met één oor en zonder toot. De test verschilt van de teil, die veel grooter is, geen oor heeft, en aan den rand voorzien is van eenen toot. - WNT - STOOF I-8 a) Toestel om de voeten te warmen en wel oorspronkelijk: meestal houten omhulsel met doorboord bovenvlak, waarin een test met vuur of steen kan worden gezet.
tèsse
werkwoord, zwak
testen
- Cees Robben; En desseme gadeeseme nog tesse mosse ôôk... (19621005)
tèst, tiest
zelfstandig naamwoord
kop, hoofd
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg -
Enen hoed vuugt nie op oewe tèst. -Een hoed past niet op jouw kop.
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - meej de hoed in de haand
... mar meej de pèt óp oewe test kómder ók best (Si'67) -
humoristische aanvulling op het spreekwoord - N. Daamen (handschrift Tilburgs 1916) - "ik sloeg en tegen z'nen test (hoofd - tête)"
- Cees Robben; As dè ons taante Tonia
testag-taate-middag komt... (19710604) [Of dat tante Tonia dinsdag
na de middag langskomt..]
- WBD III.1.1:37 'test' = hoofd
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- TEST: een aarden vat. In het Lat. 'testa'.
- WNT - TEST (I) 3) bij vergelijking in onbeschaafde taal voor HOOFD
tèstag
zelfstandig naamwoord
dinsdag
VR 'testag-taate-middag'
Zie: Pijnenburg - Bijdrage tot de etymologie van het oudste
Nederlands, 122
tèt
zelfstandig naamwoord
bepaald meisje
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "'n flinke tet (meisje)"
- WBD III.2.2:22 'de tet hebben' = gezoogd worden; ook 'tetteren',
'lurken'
Bosch tètte - borsten - WNT - TET, tette - 1) vrouweborst, ook tepel; verachtelijke naam voor een vrouw...
tetôonstèlling tentoonstelling Kèssels febriek, witte gij instruumèntefebriek aachter de Noordhoekse kèrk èn daor, daor wast himmel waaj, hè. Èn daor heej toen de tetôonstèlling gestaon. Neegetieneege. [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] Aachter de febriek was en grôote tetôonstèlling èn daor was Venetië himmel meej zwèm... meej grôot waoter èn alles! ( ) Wè zonge ze toen? En hebben zij die schöne Berta al in der onderbroek op straat gezet![- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
tèùg zelfstandig naamwoord
tuig
- WBD (Hasselt): paardetuig
- WBD III.2.2:32 'looptuig' = looprek (voor kleuters)
tèùge
werkwoord, zwak
optuigen
- tèùge - tèùgde - getèùgd (geen vooaalkrimping)
- WBD tèùge - het
paard wennen aan tuig en arbeid
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - teugel zelfstandig naamwoord teugel - Iemand singelen, waarmee men bedoelde: zijn werk of gangen nauwkeurig nagaan. Verwant hiermee is: iemand op de teugel rijden. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, Bekoring van dialect; Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend)
tèùgkaast
zelfstandig naamwoord
- WBD bergplaats voor (paarden)tuig
teugwèès
bijvoeglijk naamwoord
- Informant Toine Raaijmakers - teugwèès maoke - flink zeggen waaraan iemand zich te houden heeft
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'teugwèès, teugelwèès'
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOOMWIJS, enkel alsgezegde gebezigd: Da' veulen is al wat toomwijs.
TEUGELWIJS bvw. -hetz. als toomwijs
teule
werkwoord, zwak
telen, kweken
teule - tulde - getuld, met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij tult. - Cees Robben; Ik teul toch zô gère... (19570309) - Cees Robben; [hij] teult er wilde blommen... (19550129) - Ze tilde zelf veul sorte gruunte Uit: Bè de wèèvers òn tòffel, Ad van den Boom, circa 2005 - Eèrpel, bôontjes, erwten en tèùnbôone teulde we zelf, we han aachter et hèùs enne hille grôote hof. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - In den oorlog heetie ôk nog tebak geteuld. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Die teulde toen ok zelf tebak in den hof, èn die grôote blaojer wiere aon enen draod gerege en hinge dan te drèùge in de zon. (Nel Timmermans; Den orlog; CuBra; 200?) - WBD I:1393 teule - K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - gebruikt TEULEN en TEULLAND voor 'verbouwen' en 'bouwland'.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww.tr. 'tuilen' - teulen, telen
- WNT - TELEN, daarnaast gewestelijk TEULEN
tèùmele
werkwoord, zwak
- WBD III.1.2:11 'tuimelen' = vooroverduikelen; ook 'duikelen'
- WBD III.3.1.105'tuimelen' = idem
tèùmelèèr
zelfstandig naamwoord
tuimelaar
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TUIMELÈÈR zelfstandig naamwoord mannelijk - bij smeden: elleboogvormig
ijzer dat klinkt en omtuimelt
op eenen nagel of eene spil die door den elleboog steekt.
tèùn, töntje
zelfstandig naamwoord
heg, tuin, omheining - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'die waar gebonden aon 'n tùin' - " èn dan kwaamde tusse tweej töntjes, daor hadde de boere, de boere der waaj èn dan hadde daor de, de tèùn van de febrieke, van die heere dan [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
-
Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den tuin aachter 't huis
(ui = eu in Frans Meuse)
- WBD (III.3.3:96) tèùn = omheining van het kerkhof
- WBD (III.2.1:399) 'tuin' = idem
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TUIN = lage
omheining, omtuining. Z.a.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zelfstandig naamwoord mannelijk tuin, haag om een hof, hofheg - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TUIN zelfstandig naamwoord mannelijk -haag, hegge rond eenen hof,
teune werkwoord, zwak de indruk wekken, tonen teune - tunde - getund, vocaalkrimping ook in tegenwoordige tijd: gij/hij tunt
- WBD III.l.l:240 'teunen' = tonen
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zwak werkwoord intransitief tonen' - een fraai voorkomen hebben, uitkomen.
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOONEN - getuigen, getuigenis afleggen; een fraai voorkomen
hebben; schijnen, het uitzicht hebben van. zelfstandig naamwoord tuinboon - Vicia faba in Tilburg beter bekend onder diverse volksnamen - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Ons moeder haolde soms de gruunte op de mèrt. Eèrpel, bôontjes, erwten en tèùnbôone teulde we zelf, we han aachter et hèùs enne hille grôote hof.
- Piet van Beers - Wie tèùnbôone wil eete,/moet
(ze in) Februari/ nie vergeete (te zètte). (www.CuBra; ca 2005)
tèùnèkster
zelfstandig naamwoord ekster, die overal present is waar ze iets van haar gading meent te kunnen vinden; overgedragen op vrouwen
-
Stadsnieuws - Die tèùnèkster wil èègelek et liefst alles vur niks (310808)
tèùs, tös
bijwoord, zelfstandig naamwoord
thuis, tehuis
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg -
Wie tèùs is, moet tösblèève.
- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ge meut wèl óp en aander hónger krèège, as ge tèùs mar kómt
eete.
- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - gezegde - Et is nie èèrg as ge onderweg honger krèègt, agge
mar tèùs it. - Pierre van Beek - "Thuis zijn" betekent het (kaart)spel winnen. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'óp un aander honger krèège, mar töös koomen eete'
- een ander mag je aardig vinden, maar daar moet het bij blijven
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- hij is er tèùs as ene pestoor in zene kèrkboek
tèùsslachte werkwoord thuis slachten meestal opgetekend als zelfstandig naamwoord, de 'tèusslacht'. - Audio-opname 1978 - Dè tèùsslachte den êene die hagget zôo èn den aandere zôo. Den êene ha en ketròl èn den aandere moeste gij zogezeej boove meej en ketròl, moeste gij daor en èèzere dingen in steeke, heej, èn dan moeste ze boove zogezeej meej en èèzer moeste gij ze meej tweej man opdraaje boove (- Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) ►KLIK HIER om het bestand te beluisteren
tèùswèèver zelfstandig naamwoord thuiswever, wever die niet in de fabriek werkt maar zijn weefstukken aan een fabrikant uitlevert - Audioregistratie 1978 - Mar en tèùswèèver dè was er êene, war, die ging nòr en febriek toe, onverschilleg wèlk febriek mar ze krêege en kètting meej, dè wil zègge, ge hèt kètting èn inslag, dus ge hèt enen hille breejen bôom, zo breej as et stuk moet zèèn èn die zèn ammel draojkes nèffe mekaare, war (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) - Audioregistratie 1978 - Die teuswèèvers die han ammòl zôo ene lêeme vloer ammòl die van Honsbèèrege èn Peer de Kôoning! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) - WBD tèùswèèver (II:941) - thuiswever, wever die niet op een fabriek werkte, ook 'bèùtewèèver' genoemd - WBD tèùswèeve (II:949), ook bèùtewèève (buiten de fabriek weven) - WTT 2013 - de fabriekswevers werden ook 'binnewèèvers' genoemd
teut
zelfstandig naamwoord
marskramer; tuit, pijp - N. Daamen - Handschrift 1916 - "teut - een soort van marskramer met manufacturen op den rug die de dorpen overal afgingen, meest Duitschers" - Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue Vruuger en naa, 1926 - Zoo kwaam' we 't Kretshuiske vurbij,/ Daor wonden toen twee tuiten ok Oel en de Paddewaaikes, het Kretshuiske en iets over tuiten...
- WBD schèèrtèùte, schèrtèùte (of: schir- ?), tèùte (II:990) -
scheerklossen; ook: pèèpe, schèèrklòsse, schèrklòsse (of: schir- ?)
of krèùsklòsse genoemd.
- WBD III.1.1.65 'teut = gezicht; ook: 'toot'
- WBD III.1.3:247 'teut' = neus van een schoen
- WBD III.2.1:142 'tuit' = pijp aan kan of ketel
Cees Robben; Prent van de week - 05-01-1979
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord aangeschoten - N. Daamen - Handschrift 1916 - "hij was teut (dronken)" - WBD III.2.3:257 'teut' = dronken - Stadsnieuws - 'Hij was mar en bietje teut, nèt genog om gezèlleg te zèèn' (301207) - WNT - TEUT 2) dronken; gewestelijk, o.a. in de Vechtstreek nog bekend. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TEUT - afgemat, ten einde van vermoeienis, enkel als gezegde gebruikt: Ai mij! ik ben teut. Wordt ook gebruikt voor 'dronken'. - WNT - TEUT - l ) suf, in de Kempen ook: afgemat, uitgeput; 2) dronken
tèùt, tötje
zelfstandig naamwoord
tuit
- WBD tèùt (II:1030) tuit: spoelpijp; ook: pèèp of klos
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TEUT zelfstandig naamwoord mannelijk = Toot: t u i t of pijp van eene kan
of eenen moor.
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - teut tuit van
een kan, neus van een schoen
teute
werkwoord, zwak talmen, treuzelen
- Cees Robben - Stao daor nie te
teute.. (19640306) - Pierre van Beek - "Ge moet nie teute. Pees um!" is: Ge moogt niet treuzelen. Haast je! (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
- WBD III.1.1:249 'tuiten' = suizen van de oren; ook 'toeten', 'hommen'
- WBD III.1.4:52 'teutelen' = aarzelen; 72 'teutelen = verlegen zijn
- WBD III.1.4:363 'teuten' = prutsen
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- WNT - TEUTEN - talmen, treuzelen; babbelen, kletsen ...
tèùtele
werkwoord, zwak, geen vocaalkrimping
-
Pierre van Beek - ruilen (door kinderen)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - weifelen, tuitelen - Cees Robben; Valt er nog wè te ruitele of te tuitele... (19760903)
- WBD III.3.1:49 'tuitelen', 'vertuitelen, vertutselen, matsen,
ruilen = verkwanselen
- WBD III.3.1:55 'tuitelen', 'kwanselen, ruilen, verhandelen' =
kwanselen
- WBD (III.3.2:191) tèùtele, rèùtele, rèùle = tuitelen
- WBD (III.3.1:49) 'vertuitelen' = verkwanselen, ook 'vertutselen
- WBD (III.4.4:304) 'tuitelen' = wisselen
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - tuitelen -
ruilen
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TUITELEN
onov.ww. - zich bezighouden met kleine transacties; misschien naar
'tuit' - ketel en tuit - marskramer.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zwak werkwoord intransitief 'tuitelen' - kwanselen... verwisselen
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tùitele ww - ruilen
- WNT - TUITELEN (I) - 1) ruilen, verwisselen; 2) veranderingen
aanbrengen
tèùtelèèr
zelfstandig naamwoord
iemand die graag ruilt
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- scharrelaar ; ook: sloom persoon
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - weifelaar, tuitelaar
- WNT - TUITELAAR - ruiler, kwanselaar (gewestelijk in Zuid-ned.)
tevreeje
bijvoeglijk naamwoord
tevreden
-
Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ik ben tevreeje; zêde gê
t oak?
- WBD III.1.4:189 'tevredenheid' = zin
tevurre
bijwoord
tevoren
- Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 tevurre wòrter alles òn gedaon - Audio-opname 1978 Dhr. Bertens Dan moeste gij hil de week deur, dan wast hier smòndags mèrt, aacht daoge ven tevurre wier der meej die koej geleurd dur de stad heen (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment
tiederietje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
de etymologie is onduidelijk
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - brandewijntje met suiker
tieles
bijwoord - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'tieles wèns' - gedeelde wens (als jij dit doet, doe ik dat)
tiend zelfstandig naamwoord tiende deel - Audioregistratie 1978 - Asseme graon op et vèld han staon èn dè was dan ròg èn dè ròg wèrd binnegehòld mar dan moeste van de tien hôope, er wèrre vier òn vier gezèt, moester êene laote staon! Èn dè was tiend! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) tienderaand bijvoeglijk naamwoord het eerste lid 'tien' kan variëren; het tweede 'aand' = 'haand', van 'hand'; vergelijk 'allerhande'
- "Hij voeiert z'n kiepe! Hij hee wel
tienderande soorten en allemaol echte ras-kiepe." (Jan Jaansen;
pseudoniem van Piet Heerkens svd; Kareltje Vinken; feuilleton in 10 afl. in
Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 24-8-1940) tieneezer zelfstandig naamwoord teenager, uit het Engels: iemand in de leeftijd van 10 tot 20 jaar - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 61 03 31 - De bakvisse van deze tèd / - die vort tieneezers hieten...
tiengeboje
zelfstandig naamwoord, alleen als meevoudsvorm; 'de Tien geboden' uit de katholieke geloofsleer. Vandaar overgedragen op de tien vingers van de handen - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tiengebojje tien geboden, handen
tientje
tiep
tier
zelfstandig naamwoord
groei, wasdom, levenskracht
- WNT - TIER (I) ?) de toestand dat een persoon of zaak zich gunstig of
tiere
werkwoord, zwak,
lange ie
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg -
nie tiere - niet goed groeien, 'wègkwèène'
- WBD III.1.4:278 'niet tieren' = heimwee hebben
- WBD III.1.4:237 'tieren' = razen en tieren
- WNT - TIEREN 3) goed groeien, gedijen, welvarend zijn
tiereg
bijvoeglijk naamwoord tierig, gezond
- WBD III.1.2:191 'nie tierig' = ziekelijk
tiest, tiesje, tèst
zelfstandig naamwoord
kop
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg -
ene rôoje tiest - een rood hoofd (gezegd van iemand die bloost) - Cees Robben; Akkum langs zn tiesje aai (19760102) - Cees Robben; ... zittie meen hôôg-rôôi tiesje... (19600916) - Affèn, van 't êen kwaam et aander èn op 'n gegeeve moment geef ik em toch 'n pèèr teege zene tiest aon. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
- WBD III.1.4:191 'tiestelijk' = vreugdevol
Tiest
zelfstandig naamwoord, eigennaam
van Baptist; Jan Baptist; Johannes de Doper - Cees Robben; Tiest Vermeeren haoj n kiepke... (19560428) - Cees Robben; Des Toos en Tiest.. wèn span.. (19750404)
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "Tiest 'onzen Tiest' (verkorting van
den naam Janbaptist)"
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - den tiest = Tinus
Coolen (blz. 30)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TIST zelfstandig naamwoord mannelijk -verkorting van Baptist. tiet, tietje, tieteke
zelfstandig naamwoord 1 kip
- WBD kip (kindertaal) - Ed Schilders - Vruuger noemde ze n kiep ok n tiet of n tieteke. (Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) 1.1 roepwoord, lokwoord voor kippen en kuikens
- WBD tiet tiet tiet, tie tie tie, kiep - roepwoorden voor de kip
- WBD tiet tiet tiet, tòk, kiepke, kieke, kieken, kuikentje, (Hasselt)
tjiep roepwoorden voor kuikens
- WBD tiet - roepwoord voor de haan 2 borst van de vrouw
-
Pierre van Beek - tiet - kip, vrouwenborst - N. Daamen - Handschrift 1916 - "tiet borst; "'t goa as 'n tiet ('t gaat als vanzelf)" - Hessels 2020 - Bij een pubermeisje zonder borstjes: - die heej al plòts vur tietjes! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER 3 ei
- WBD aajke-tiet - ei (hs K 185) - Cees Robben; tietekes; 'n kòppel aajkes van de tiet-tiet-tiet.
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TIET, voor
kip, en 'tiet-ei' voor hoender-ei.
TIET, voor tit, titte, Latijn: mamma. Aanvullende bronnen
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - tiet - kip
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tiet: kip, vrouwenborst
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) -
TIET, voor tit, titte, Latijn: mamma.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TIET v. -
kinderlijk woord voor kip; gerekt uitgesproken in de uitroep bij het
voederen van de kippen: tieit, tieit, tieit.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- Van Dale - tiet (verouderd, gewestelijk) tepel aan een vrouwenborst
-
Hees - tiet (V:62) - WNT - TIET (II) 1) kip, hen, hoen; 2) kuiken, groot kuiken; 4) kippenei (in Vlaanderen) - WBD III.1.1:118 'tiet' - tepel
- WBD III.1.1:116 'tieten' - borsten
tietaaj
zelfstandig naamwoord
kippe-ei
fig.: zonderlinge, 'exemplaar'
- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - tietaajke - kippe-eitje - Cees Robben; [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709) - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
- WBD III.2.3:148 'tietei' = ei; ook 'aaiketiet'
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - wè zèdde toch 'n tietaaj;
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - tiet-ei voor
hoender-ei.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - WNT - TIETEI zie Hoeufft
tietkorf
zelfstandig naamwoord
boezem
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "tietkorf - boezem"
- WBD III.1.1:119 'tietkorf' = boezem tiet-mèm, êen
uitdrukking
tiet-tiet-tiet tifke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van teef - Cees Robben; Is dè na n reu of n tifke... Hoe-joei nèè, Sjarel... t is unne zwarte (19730601) Piet van Beers Ge moet t goei mee t kaoi nemen: Mar 'n tifke, zo ge wit,/ hee unnen heelen aandere zit!! (With Love; 1982-1987)
tift
speeksel
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - sperma
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "ge mot er wè tift aan doen
(speeksel)"
- WBD III.1.1:189 'tift = speeksel
- WBD III.1.1:226 'tift' = sperma - WNT - TUF (II) 1) speeksel; 2) het eenmaal spuwen
tije
werkwoord, sterk
tijgen, trekken, gaan
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - zak er ók es óp af
tije - zal ik er ook eens op af gaan
tije - toog - getooge
- WNT - TIJGEN (I) B, onzijdig; z.a. TIJEN = tijgen - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - GETIJD ( getééjt) vd. van niet gebruikt ww. 'tijen'. Zie aldaar! zelfstandig naamwoord, meervoud van 'tèèd'
tijden
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - tije
- Cees Robben; Dè paast nie in
deez dure tijen! (19541127)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TIJ zelfstandig naamwoord mannelijk - wordt soms gehoord voor 'tijd': tij
genoeg hebben.
tijeg
bijwoord , bijvoeglijk naamwoord
tijdig
tijing
bijwoord , bijvoeglijk naamwoord
tijding, bericht
- WBD III.3.1:254 'tijding' - bericht
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tijing zelfstandig naamwoord
- tijding, nieuws
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TENG, samentr. van 'Tijding'; ook 'Tijn' en 'Tîjng'
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TIJDING.
Tijding doen voor tijding geven, bescheid doen, antwoord geven. Ten
platten lande zegt men 'ting doen'. Somtijds wordt het gebruikt voor
eenvoudig 'kennis geven'.
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- TIJNG - tijding, boodschap. Bij Kiliaen - noch bij Plant.
Z.a.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
Bosch teng - tijding, bericht
tijlijend
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - langdurig, zonder eind - Pierre van Beek - Hij is veel te tijlijden. - (tijdlijdend) - Hij werkt iets niet af, doch schuift 't op de lange baan. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958)
- Cees Robben; Hij is toch zô
tij-leiend war... (19560714) - WNT - VIII:2224 - Lijd-den-tijd, iemand die zijn tijd verleutert of die een zaak altijd uitstelt. Kiliaen - Homo ignauus, otiosus, tempus transigens ignauè - traag, onwerkzaam
- WBD III.4.4:325 'tijlijdig = langzaam - WBD III.4.4:325 'tijlijend = langzaam
tikke
- Cees Robben; t was mar tikke... (19540717) tikkere werkwoord, zwak tikken Hanna zaat vlijtig te tikkere mee d'r braainaolde... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Kareltje Vinken; feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 24-8-1940)
tikkes èn schuppes
variant op het bokspring-spel
tikkes èn spannes
- Informant Ad Vinken; bij het knikkerspel; met een knikker een andere raken en daarna de
afstand tussen beide met de vingers van één hand kunnen overbruggen
Tilburg, Tilbörg
zelfstandig naamwoord, toponiem Over het verschil in uitspraak, zie: Tijdschr. TILBURG: jg. 27 blz. 93 Tilburger of Tilbörger, W. Sterenborg. - Tot genoege van et Tilbörgse puubliek. (Henriëtte Vunderink, Oode òn de lindenbôom, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - In Tilburg steeke de misse
boove de daksparren èùt (Sn'34 - Vroeger werd er in Tilburg veel
gevochten.
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - en Tilburgse tón hèbbe
(Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968)-Als vroeger een
Tilburger zei dat hij een ton bezat, werd dat met een korreltje zout
genomen (Men dacht dan aan dertigduizend gulden.)
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - en Tilburgs pròje duurt
mar drie daoge (SV'75) - roddelpraat duurt niet lang
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'd'n aawe wèg nò Tilbörg liep
langs 't Raok èn de Voort' - Actum Tilliburgis jg. 5, blz. 55: Meningen over herkomst naam 'Tilburg
Tilbörgs, Tilburgs
bijvoeglijk naamwoord
Tilburgs
- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - ene Tilbörgse - een Tilburger - Cees Robben; t Tilbörgs Prentebuukske... (19751128) [In een prent over Robbens zevende Prentebuukske]
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- Tilburgse ton - f 10.000 (volgens Mandos f
30.000) - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - en Tilburgs pròtje duurt mar drie daoge.
tillefoon zelfstandig naamwoord telefoon - Dus ik bèl Fred van Boesschoten op meej de tillefoon (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
timmere werkwoord, zwak - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 06 20 - "As ik 'ne kraant in haande krèg / - Zee list 'zen òòme Nord - / Dan zuuk ik aaltij allerirst / De bladzijde mee sport." // "Nou, as gij dè 't vurnaomste vènd / - Riep toen òòme Lewie - / Dan timmerde gij òk nie hòòg, / Zòiets begrèp ik nie."
timmerduske zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van timmerdôos timmerdoosje (kinderspeelgoed) - Interview met de heer De Kok (1978) Van Siendreklaos krêegde en timmerduske, dè kòste toen vijftien sènte! En timmerduske! En timmerduske! We waare jonge jonges van en jaor òf aacht, neege, zak zèggen, hè. Dè kòste vijftien sènte. Moete kèèke wè ge nouw krèègt. Nouw krèègde vort enen autoo! ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
z
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- beslag voor pannekoeken
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - temper, timper
- beslag (Meierijs, wvla.)
- WNT - TEMPER - 3) dun beslag van verschillende dooreengemengde
ingrediënten voor pannekoeken, wafels enz.
tintje zelfstandig naamwoord, verkleind teentje - verkleinwoord van 'têen', met vocaalkrimping
Dirk Boutkan (1996) - (blz. 51) tintje 1. lichaamsdeel Dan stonne wij op ons tintjes... (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website Tilburgs Taolbuuroo, 2012)
- WBD III.1.1:176 'teentje' = teen 2. gewas
klèèn tintje -
jonge tuinboon, 'spèkbôon', sluimererwt - WBD III.2.3:85 'klein teentje = jonge tuinboon
tipböltje
zelfstandig naamwoord verkleinwoord
puntzakje
- WBD (III.2.1:131) 'tipbuiltje' tipke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord tipje; puntje Hij gonk op et tipke van den stoel zitte... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 18-4-1939)
tirresworreg
► teegesworreg
bijwoord
tegenwoordig (variant op 'teegesworreg') - Cees Robben; Vruuger han jong snotneuze.. en tirreswôrrig hebben snotneuze vort jong... (19790817) - Cees Robben; West tirrisworrig toch unne vremde tèèd war... (19810821)
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'terrewoorrig' -
tegenwoordig
tirse
werkwoord, zwak
- WBD III.1.4.233 'tirsen' = kwaadmaken tis samentrekking van het & is.
T-shirt met reclame voor de Kringloopwinkel Tilburg (2018)
tisse
werkwoord, zwak
ongeduldig
wachten; met spanning zitten wachten - Pierre van Beek - Hij stond te tissen óm wèg te koome. Hij zaat te tissen óp en tas teej. Het blijkt geen Tilburgs en niet eens gewestelijke taal, maar ABN te zijn. - Van Dale vermeldt het ... (Tilburgse Taaklplastiek 145) - Cees Robben; Tisse van kaoiïghed... (19671201) - Èn agge lang moet wòchte, / dègge dan staot te tisse? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
- WBD III.4.4.247 'tissen' = sissen
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tisse ww - ongeduldig zijn
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- WNT - TISSEN - ineendraaien of -strengelen, verwarren enz. 2)
onzijdig; ww.
- in de war geraken of zitten; 3) - harrewarren, ook in verwarde of
moeilijke zaken wurmen, wroeten. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TISSEN onov.ww - alleen in 'staan te tissen'- zijn ongeduld niet kunnen verbergen: wè stodde toch wir te tisse.
tits, titske
zelfstandig naamwoord
-
Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg -
Der zit nòg en titske in de fles - een beetje, tikkeltje, pietsje
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "'t schol mar 'n titske (een
beetje)" - Piet Heerkens, uit: De Mus, Mijn deuntje, 1939 - En 't daanste er nog 'n titske bij...
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TITSKE o.
- kleine tits, tikje, n beetje
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
-
TITSKEN zelfstandig naamwoord o. - een weinigje, een klein beetje.
- WNT - TITS - aanraking, tik
titse
werkwoord, zwak
licht rakend slaan - Stadsnieuws - Ge waart em asse oe hòn getitst (151109)
- WNT - TITSEN - 1) aanraken, beroeren; 2) iets in aanraking brengen
met; 3) prikken (een paard); 4) prikkelen; tergen, opstoken,
stimuleren
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief + tr. 'titsen' -
1) al slaande eventjes raken, tikken; 2) een meisje "bedriegen"
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TITSEN
ov.ww - aanraken; vooral in de uitdr.'centje titse' voor een
spelletje met ijzeren ballen.
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TITSEN - eventjes aanraken. E pèèrd met de zweep titsen.
Afbeelding uit het 'Tilburgs Leesplèngske' dat in 1997 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven. De illustraties zijn gemaakt door Jan van de Wiel.
tjan, tjannek
zelfstandig naamwoord
Pierre van Beek - tamme vogel (kraai, kauw, roek, gaai),
bijvoorbeeld op een
kostschool - De Wijs; As munne tjan (ekster) in de geut blèft zitte, zeik munne vingerhoed wir kwèt (27-12-1968)
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- tjannek - tamme kauw (Corvus monedula) - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'tjallek, tjan, tjannek - èn hij had toen òk ene Tjan. Dè was ene kraai diese öt de nèst holde vur dèttie kòs vliege. Die wier dan gevoeierd èn werd dan hêel tam. (Nel Timmermans; Zit t soms in de femilie?; CuBra; 200?) Elie van Schilt - Veul jongens hadden toen un tam ekster op durre schouwer, ze hadden allemal dezelfde naom 'tjannek'. (Uit: Tilburg waor zen oe bossen; CuBra ca. 2000)
- WBD III.4.1:149 tjan, tjannek, tjallek - kauw (Corvus monedula)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tjannek zelfstandig naamwoord -
tamme kauw of ekster
- WNT - TJAK - tussenw. - nabootsing van het geluid v. den Kramsvogel
tjèmtjèm
zelfstandig naamwoord
tantième
Komt ook voor als 'adjèm
tjèppe, tjèppere
werkwoord, zwak tjeppen; drinken van sterke drank Hij hee aaltij goed getjepperd, dieën Boemes, mar de leste jaoren is ie 'nen echten zuiplap geworren... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Boere-Profeet; feuilleton in 5 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 29-7-1939)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - drinken, zuipen
tjoeke
werkwoord, zwak
versneld draaien bij het touwtjespringen
wsch. geluidsnabootsing
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TJOEKEN, TJOKKEN - tokken, kloppen; wordt gezeid van de
krevenlende pijn die in de gestoorde zenuwen siddert, het slaan der
aders, enz.
- WNT - TJOKKEN (II) - onomatopee - stooten, schokken, stampen
tòb, tòbber(d)
zelfstandig naamwoord
- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol
(2004) - tobberig of zielig mens
- WBD III.1.2:192 'tobben' = sukkelen; ook: 'pratten'
- WBD III.1.4.259 'tobberij' = getob
tòcht
zelfstandig naamwoord
- WBD III.3.1.189 'tocht', 'gebruik bij (net) leven' = vruchtgebruik |
|
|
tòd, tòdde
zelfstandig naamwoord vod, lomp eigenlijk: afgedragen textiel; in het algemeen: dingen van inferieure kwaliteit; bijvoorbeeld - Cees Robben; t Zèn todde.. (19720421) - Mar dieje Meekes die daor naa op de Piejeshaove wont, hè, dieje Meekes die daor òn de Piejeshaove wont, die heej ok meej tòdde gedaon! Die heej ok in tòdde gedaon! [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
-
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Lau tòd = Laur.
Janssens (blz. 46)
tòddejood
zelfstandig naamwoord - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - voddenkoopman - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
- WBD III.3.1:83 'toddenjood' = voddenkoopman? ook 'toddenkoopman,
'toddenman', 'toddenmens', '-boer', 'toddenkruier'
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
töddeke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van tòd verkleinwoord van 'tòd', met umlaut
doekje
- WBD III.3.1:307 'todje (toddeke)' = snipper (strook papier of stof)
- WBD III.1.3:17 'todje' - vod
tòddezak, tòdzak
zelfstandig naamwoord
voddenzak
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - tòddezakke van kaorte
(Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) kaartterm: slechte
kaarten tòdè, toedè voegwoord
totdat
tödèèchteg
bijwoord, bijvoeglijk naamwoord
- WBD III.1.3:18 'todachtig' - in lompen gekleed
tòdhôop
zelfstandig naamwoord
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- hoop rommel, verzameling vodden - Stadsnieuws - Dèkt dieje tòdhôop es op; daor kunde zôo tòch nie inkrèùupe. (240208)
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
zelfstandig naamwoord voddenman - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - toddenkreimer; toddenkreimers - Leo Heerkens, uit De kinkenduut (Piet Heerkens), De toddeman, 1940 -
Lechim - 'De tòdkrèèmer' - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 65-01-22 - 'ne Todkrèmer kwaam langs de deur... - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ziede gij dieje tòdkrèèmer nòg ôot? - WBD III.3.1:83 'todkramer, 'toddenkramer, toddenkruier, toddenkoopman, toddenboer, toddenman, toddenmens, japie todde' = voddenkoopman - Stadsnieuws - Zèè zuut of ik verkoop oe òn de tòdkrèèmer. (272008)
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'toddekrèèmer' zelfstandig naamwoord - voddenkoopman - WNT - TODDENKRAMER - voddenkoopman
tòdmeule
zelfstandig naamwoord
lompenscheurmachine
- WBD tòdmeule (II:936) - lompenmolen
tòdzak, tòddezak
zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - bed
toe
tot
1. van oorsprong bijwoord 'toe' = 'dicht' - WNT - TOE (IV) Het bijwoord TOE (I) gewestelijk als voorzetsel gebezigd, reeds in het Middelnederlands en thans nog opgegeven voor ... het Brabants en het Zaansch. - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont) in: Groot Tilburg 1941 - ...ginnen overweg die aaltij toe is - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont) in: Groot Tilburg 1941 - Aan den overweg, die netuurlijk toe was, wier er gestopt.. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 03 16 - Gin meens op straot, de pompe toe / En ginnen drup beziene. 1.1 Tot daar aan toe - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), Kareltje Vinken; feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 24-8-1940 - Mar afijn, dè waar nogal toe daoraon toe... 2. voorzetsel (tot... aan toe) 2.1 van plaats of afstand - Dialectenquête 1887 Willems - van hier toe daor - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd) feuilleton Bad Baozel, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 18-2-1939) - ...van veuren toe aachteren... - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), 'Oome Teun in den trein', Nieuwe Tilburgsche Courant 16-9-1939 - Teun moes 'n half uurke loopen toe aon et station... - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), n Staandbild in Baozel; feuilleton in 4 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 20-5-1939 17-6-1939)...van kop toe teen! - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 22-4-1939 8-5-1939 - De vrouw gong toe de deur toe mee... - Jan Jaansen( pseudoniem van Piet Heerkens svd), De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; Nieuwe Tilburgsche Courant 1-10-1938 - ...van deur toe deur. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 03 08 - Van 't Gurke toe de Rèt. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 09 29 - Toe in 't hartje van de stad / Is plaots vur rekrejaasie. - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Ge zondigde van hier toe giender, verkondigden ze van de prikstoel 2.2 van tijd - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ge moet wòchte toe nuuwjaor toe.
- Kees en Bart -
in Tilburgsche Post 1922-193? - Toe en zóndag = tot zondag; 'toe
merregenmiddag' - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), Kareltje Vinken; feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 24-8-1940 - Hij ha koppent en bleef toe 's middags te bed...
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven),
De Tilburgse Koerier, 81 05 14 - Van tiene toe 'n uur of elf. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 10 24 - Toe in t midde van de naacht - Audio-opname 1978, interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013 - van smorges vijf uure toe saoves twaalef uure ►KLIK HIER om het bestand te beluisteren - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Et waar daor werken van s mèèrges vruug, vier uur, toe s aovens tien uur. - Grôot diktee van de Tilburgse taol 06 - toe en uur òf vèèf toe 2.3 van een gebeurtenis of eigenschap - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), feuilleton Bad Baozel, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 18-2-1939)...Toe zelfs z'n hoesten en kuchen toe... - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd) n Staandbild in Baozel; feuilleton in 4 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 20-5-1939 17-6-1939 - ...zuinig toe gierig toe... 2.4 in plaats van 'bij'
- Jan Jaansen ( pseudoniem van Piet Heerkens
svd), 'Boere-Profeet; feuilleton in 5 afl. in de Nieuwe Tilburgsche
Courant 1-7-1939 29-7-1939 - ...hij gong er gemakkelijk toe zitten
en vaawde z'n haanden over z'nen buik... 2.6 in plaats van 'tot' - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Hij deej ok nôot sèùker in zen pap en ie aat aaltij un bord toe de raand toe vol. - Henriëtte Vunderink, Uit ''k Zal van oe blèève haawe', 2007- ...van aaronskèlke, drèüve, jèün/ toe fuksias èn strèükmargriet. Aanvullende bronnen
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOE voorzetsel = te; ook gebruikt voor 'tot'; wachten toe
morgen.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TOE vz -
tot aan, dikwijls herhaald achter de aangeduide plaats of tijd; toe
de school toe, toe Kerstmis toe. Thans 'tot ,.. toe' en 'tot on'. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOE voor 'tot', in de beteekenis zoo wel van ad, usque, welke Kiliaen - aan dit 'toe' geeft, als in die van 'te'.
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) -
krt. 78 plaatst T in het 'toe'-gebied. Zie ook blz. 181. - WNT - TOE (IV) voorzetsel. Het bijwoord TOE (I) gewestelijk als voorzetsel gebezigd, reeds in het Mnl. en thans nog opgegeven voor ... het Brabants en het Zaansch.
toebèene
werkwoord, sterk toebinden
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dichtbinden
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Dur wòrre wèl meer zakke toegebonne die nie vol
zèn' - Je hoeft je niet altijd vol te eten voordat je ophoudt.
toedè
voornaamwoord
totdat
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - wòchte toedè - Audio-opname 1978 Dhr. Bertens Toen waarder himmòl meej genaajd, toen moeste vort saoves wòchte toedè die rijers trugwaare, dè was toen saoves en uur òf èllef, half twaalf (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment - Toedè ik òp et list vort vammene kruk aaf mieterde. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vw. 'toedä' - toedat, totdat
- WNT - TOEDAT - totdat
toegeeve
werkwoord, sterk toegeven; extra geven toegeeve, gaaf toe, toegegeeve
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - 'Ge moet ze wè toegeeve',
zi Brónsgist (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) -
lett.: in de
kruidenierswinkel wat boven het normale gewicht geven; ook: gelijk
geven. - WBD III.1.4:50 'niet toegeven' = iemand weerstaan
toegestèsseld
voltooid deelwoord dichtgeplakt; stèssel = stijfsel (als plakmiddel)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dichtgeplakt
werkkiel, over het hoofd aangetrokken, van voren dicht - N. Daamen - Handschrift 1916 - Toekiel blauwe kiel
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'mee z'ne
Brabantsche toekiel aon' - Vur mutsen en pelerienen en ook vur zijje petjes en toekielen kun-de in de buurt van Diessen en vural verderop, de vremde laanden van de Aacht Zaoligheden in nog haost overal terecht. En rooi zakdoeken en kazienees verkoopen zin de Heuvelstraot nog wel. Uit het land der Brabantsche week, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door W.v.M. = Willem van Mook.
- WBD III.1.3:74 'toekiel' = kiel; ook 'kieltje'
- J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - TOEKIEL noemt men in deze streken de meestijds blaauwe
kielen, door de karrelieden en anderen gedragen wordende, omdat
dezelfve van voren toe zijn, en even als de hemden over het hoofd
aangeschoten worden.
toekrèùd
zelfstandig naamwoord
- WBD III.2.3:128 'toekruid' = specerij
Afbeelding uit het 'Tilburgs Leesplèngske' dat in 1997 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven. De illustraties zijn gemaakt door Jan van de Wiel.
toelaog
zelfstandig naamwoord
broodbeleg
- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - t Is vandaog méér brood dan toelaog. (10-02-1963)
- Cees Robben; [vrouw in
kruidenierszaak:] En ôk nog wè toelaog.. (19860425) - dè spaorde toelaog èùt(Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Dè spek aate we et list op. Onze Co vond dè zund, die bewaorde dè veur s aovens bij zen brôod. Dè vonden ze bij ons thèùs wel fèèn want dè spaorde toelaog èùt. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - en klaor waar de nassi. Agge dòcht dè as middageete te krèège, zaater neffe. Ge moest et opeeten astoelaog bij oew brôod. Et wier hoe langer hoe gekker, mar nie lekker. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
toelie zelfstandig naamwoord spul - Jos Swanenberg; mededeling 2021 mogelijke samenhang met toei: rotzooi, zooi. Ik interpreteer toelie als 'spul'. - WTT - aantekening 2021 in Tilburgs alleen aangetroffen als naam voor een soort likeur.
- Gemerts Nieuwsblad; internet 2021 - Toelie: misschien wel het leukste Brabantse woord dat er is. Gewoon omdat je het bijna overal voor kunt gebruiken. Als ik vind dat iets er vies uitziet, is het toelie, maar je hebt ook goeie toelie of stomme toelie als iets niet direct lukt.
toemet, toemaot
zelfstandig naamwoord tweede grasoogst in de nazomer; meevaller, extraatje
Het element met is verwant met maat, mate, meadow, en
afgeleid van het ww. maaien.
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'toemaot, toemèt'
- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Van de toemaot nòr de haaj lôope.
-
Pierre van Beek - (Tilburgse Taaklplastiek 178) Een belangstellend
lezer vestigt de aandacht op een originele verklaringsmogelijkheid
van de herkomst van ons "toemet" dat men ook wel als "toemert"
ontmoet. TOEMET zou afkomstig zijn van het Latijnse ww augmentare /
augere, dat vermeerderen, vergroten betekent. We ontmoeten dit woord
ook in andere Latijnse of Romaanse talen, zoals in het Italiaans en
in het Frans, in welke laatste taal het "augmenter" luidt. Het Frans
voor 'aanwas is o.a. "augment"; met het lidwoord ervoor spreken we
uit: "toment", wat dan uiteindelijk 'toemet ' geworden zou kunnen
zijn. Wat ver gezocht?
- WBD III.4.2:30 'toemaat' - kleinste dier van een nest; ook:
'achterblijver'
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - toemaat, tommet
- nagras
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOEMAAT (ook toemmat,tommet,toemmert,tommert) zelfstandig
naamwoord mannelijk - nagras, nahooi
-
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- EIMET, nagras, toemaat (op sommige plaatsen 'toemaat'
uitgesproken).
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Toemaat (toemut of toemunt), tweede oogst (zie blz. 58)
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOEMAAT is
hier bij de landlieden hetgeen men ook het nagroen, het nagras of
het hooi van de tweede snede noemt. Kiliaen - 'toe-maet-hoij.
Z.a.
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, 1958 e.v. - tument -
toement, toemaat, nagras (z.a., blz. 676)
- WNT - XVII I, kol. 559
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Braban (1937) -
toemet: T zuiden? (blz. 168)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - toemnet zelfstandig naamwoord -
tweede grasoogst in de nazomer
toemetkètje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
meevallertje
- Cees Robben; [over een magere vrouw:] t lèèkent wel n toemet-ketje... (19681004)
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- najaarskatje
- WBD (III.2.1:495) 'toementkatje', 'toemaatkatje', ook 'winterkatje'
=
najaarskatje
- WNT - TOEMAATKAT - kat die in het najaar geboren is. Ook fig. voor:
persoon die graag rustig thuis zit.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Van
'toemet', najaarsgras (extra-oogst). Letterlijk 'katje in het najaar
geboren'. Zie - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal
(1978) - blz. 58
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
-
Pierre van Beek - Jong katje dat in het najaar geboren is. Ze zouden
niet zo goed zijn als voorjaarskatjes, omdat ze te veel achter de
kachel opgroeien.
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOEMAATKAT - eene kat die in t najaar, in den tijd van de toemaat,
geboren is
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - toemetkètje
in de herfst geboren katje
toen
bijwoord
toen
in kindertaal: 'toen-irst', 'toen-urst - destijds
-
Pierre van Beek - toen-nèt - zojuist, zopas, kort geleden
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - toenètte dittie et nòg
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- toen irst - voorheen
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- toen strak - kort geleden
bijwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - toentertijd, destijds
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
toenèt, toenette
bijwoord - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - zojuist
toengk
toenie
toenirst bijwoordelijke bepaling vann tijd - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Toenirst Toen die eerste keer, Toen de laatste keer
bijwoord alsmaar, alles ineens; ± overdadig, geheel en al, met alle geweld; overal
- Informant Toine Raaijmakers - Allee, et hoeft nie toepertoe - Het kan toch wel op, al is het
lekker!
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'pillen slikken, toepartoe' Piet Heerkens - M'n biekes zie ik geere gaon / van blom toe blom, en aaf en aon / toezjoer en toepartoe en vlug / de blumkes aaf en weer terug (Piet Heerkens; uit: Dn örgel, Iemker-lieke, 1938)
- Cees Robben; Zeuve daoge
toepertoe.... [namelijk op de kermis] (19540814) - De Wijs - Kalm aon, t hoeft nie ammaol toepertoe. (10-02-1963) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 06 26 - Mar pruuft daor naa nie toepertoe / Want 't is gin zuurkesnat / Ge zèt - vur dègge'r èrg in hèt - / Van wèn ok lekker zat.
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij spaojde mar toepertoe, toe tweeje toe - hij
spitte alsmaar door tot 2 uur toe - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - toepartoe, toepertoe - zonder beperkingen - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
Etymologie
- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol
(2004) - toepartoe, toepertoe - zonder beperkingen, alles ineens (Fr. tout
pour le tout - alles of niets)
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TOEPERTOE
(tout partout( (?) - alles ineens, op alle fronten tegelijk.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - toepertoe bijwoord - ongeremd, zonder ophouden
toer
zelfstandig naamwoord beurt: moeilijk karwei, de route die een straathandelaar aflegt Ik hè dees week de toer om de mulkwaogen te rijen. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) Audio-opname 1978 Dhr. Bertens Toen zèèk irst de mèlkrichting gegaon èn daor liepe die, die, dè waare zak zègge, die manne die ene toer hadde èn dè waare gewoon jongere om meej te lôope (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)
- Cees Robben; meej toere rôoket er - nu en dan is het er niet pluis
- Cees Robben; Tis enen hillen toer - het is een moeilijk karwei
DAN- Dialectenquête 1887 Willems - de melkboer mòkte 'ne grôote toer' Dirk Boutkan (1996) -
(99) ... ene grôote roete
- WBD III.3.1.434 'toer' = rit
- WNT - TOER, TOUR - 5) ronde, rondje; 6) reis, tocht; 7) beurt; 10)
daad die behendigheid vereischt; 13) moeilijk, zwaar werk
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOER zelfstandig naamwoord mannelijk - wijl ('nen heelen toer blijven);
wandeling ('en toerken doen); wonder voorval; lastig werk ('nen
heelen toer, ook jodentoer) van Frans 'tour' = beurt
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - TOER - zelfstandig naamwoord m.: nen - breien; nen toer doen
(wandeling); ieder op zijnen toer. toereloerke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord omweg Mee n sierluk toereloerke draaiden ze durre weg eromhene... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
toerke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
PM dutje
en toerke doen - een dutje doen, een tukje doen
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'K-maok nog gaaw un toerke vur-k wir in de burries
mot' - Ik doe nog vlug een dutje, voor ik weer moet gaan werken.
- WBD (III.2.1:39l) en toerke doen - een middagdutje doen
- korte oe
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TOERKE -
kleine toer bijvoorbeeld rondrit, uitstapje; speciaal: verontschuldigende
benaming van een kort, welverdiend middagslaapje: efkes n toerke
doen, op z'ne rug gon staon e.d. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TOERKE wandeling: 'en toerken doen'
toerlezjoer
toerlezjoere werkwoord, zwak
blijmoedig rondtrekken; uitgaan - toerlezjoere - toerlezjoerde - getoerlezjoerd
- 1e oe is kort, 2e oe is lang
- kennelijk van Franse oorsprong Ze zullen dus wel, as wij sliepen, in de bedsteej hebben liggen toerlezjoeren. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - óp zene toerlezjoer zèèn (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek 68) - de hort op zijn (Mogelijk van Frans: 'tour de jour' = dagronde) Piet van Beers 1ste Lezing uit Lukas 15: De jongste van die tweej, ha enen heekel òn boere/ èn di èègelek niks liever as "toerlezjoere." (Spoeje doemmeniemer; 2009)
- Stadsnieuws - 'Naa dèttie getrouwd is, zat wèl öt zèèn meej dè
toerlezjoere'(100908)
- WBD III.3.2 kent niets wat erop lijkt.
toernedoo tournedos - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 09 06 - We eete naauw "'n toernedootje" / Dès 'ne gewoone malsen bief...
toerrije
werkwoord, sterk
- WBD brood thuis bezorgen
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'tôêrrèèje' - koopwaar bezorgen
toeschòrt
zelfstandig naamwoord
schort (van kin tot over de knieën) - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - ''nen eenderen toeschort (daor ze gelijk in zitten)'
toestèssele werkwoord, zwak uit 'toe' = dicht, en 'stèssel' = stijfsel: dichtplakken Alleen aangetroffen bij Heerkens Ge weet wel waor Baokel in Brabant lee: et lee aon den uitersten kaant, en 't bestao mar uit enkelde boerestee, wè haai en wè waaie, - de weerelt, o jé, is er toegestesseld mee kraante! (Piet Heerkens; uit Vertesselkes, De boeren van Baokel, 1944)
toestraks bijwoord toen straks = kort geleden - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
toeswiet uitroep onmiddellijk; uit Frans 'tout de suite' - Interview Jolen - 1978 - Ik zaat daor siegaare te maoke, war, èn hij moes iets hèbbe ènt ging nie vlug, vlug genog, hè, dan stond hij: toeswiet!! toeswiet!!...Kiske van Hest was dè. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
toethaspel
zelfstandig naamwoord
sukkelaar, stoethaspel
Daamen - woordenlijst 1916 - "toethaspel - sukkeltje"
- WNT - STOETHASPEL - 1) onbehouwen of onbeholpen persoon, iemand die
zich niet weet te redden; 2) 'een vreemie stoethaspel' een
vreemdeling met wien men niet op kan schieten
toetmèm
zelfstandig naamwoord
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- êene toetmèm - alles gelijk (Frans tout de même) - WNT - TOETMEM, toetemem, zelfstandig naamwoord verbastering van Frans tout de même - geheel hetzelfde (in div. dialecten)
toetsmòp zelfstandig naamwoord De betekenis is niet geheel duidelijk, gezien slechts deze mededeling: - 'n Toetsmop" geeft men aan zn kleinste lieveling. De Noord-Brabantsche Tongval, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930. Mogelijk een koosnaam.toezjoer bijwoord altijd; uit Frans toujours M'n biekes zie ik geere gaon van blom toe blom, en aaf en aon toezjoer en toepartoe en vlug de blumkes aaf en weer terug (Piet Heerkens; uit: Dn örgel, Iemker-lieke, 1938)
- Cees Robben; En daornao [ na de
kermisweek] ... toezjoer gemaon [rekeningen] van slachter en van
bekker... (19540814)
tòffel, taofel
zelfstandig naamwoord
tafel
We zaate meej zissen on tòffel. - N. Daamen - Handschrift 1916 - 'toffel' - tafel
M taofel - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 61 ligt punt T juist ten westen van de lijn ten oosten waarvan klinkerverkorting optreedt, hetgeen inhoudt dat op T's gebied naast 'taofel' ook wel 'tòffel' gezegd zal worden.
- Rolf Janssen;
We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'op vloer
en toffel'; èn wè stòn de tòffels vól
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - zowel 'taofel' als
'toffel'
- Cees Robben; driederhaand sórt gruuntes óp tòffel;
WvM 'en t van dees toffel'
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- dije lange lummel kan bij Onze Lieven Heer op
tòffel kèèke - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - speule meej et mis op tòffel - Nao ut opstaon saom òn toffel/ Mee wè spekvet in de pan. Uit: Bè de wèèvers òn tòffel, Ad van den Boom, circa 2005 - As smiddaags de fubrieksflûit gong/ Stond ut eete op de toffel klaor Uit: Bè de wèèvers òn tòffel, Ad van den Boom, circa 2005 Ok laag der vort un toffelklééd op de toffel. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Siendereklaos reej vur die klèèn nog op toffel. Ze han nog gin benul van suppriese maoke. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Bij ons taante Gerrie kosse wij aaltij ons bêen meej onder de toffel schèùve (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Om op de vrijdag terug te komen. Soms en wel
héél soms, krége wij un half aai bij ons brôod. Gin héél, ben de gij
naa hillemol mee et toffelklééd bedekt, dè kos den brèùne nie
trekken. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg,
Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
tòffele
werkwoord, zwak
- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol
(2004) - ongewenst gedrag in het openbaar afstraffen, een volksgericht
houden
- WBD (III.3.2:310) tòffele, c.q. uitkeetele, ötrommele = zie
hierboven
töffelèèr
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ketelmuzikant
tòffelgeraaj
zelfstandig naamwoord - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - bestek - Stadsnieuws - Et tòffelgeraaj laag meej et tòffelklêed in de tòffelschèùf (010309) - het bestek lag met het ontbijtlaken in de tafella.
tòffelschèùf
zelfstandig naamwoord
tafella(de)
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord
vrouwelijk -
tafelschuif
tol
zelfstandig naamwoord
- WBD III.2.3:106
tol = raap
tòlde
verleden tijd van 'taole'
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - taalde
tölleke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
tolletje
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'draait as n tùlleke'
verkleinwoord van tòl, met umlaut
tòlsereej, twalsereej
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tafelzeil (Fr. toile cirée)
tòlt
werkwoordsvorm; persoonsvorm.
taalt (enkelv. verleden tijd van 'talen'/ taole)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij tòlt er nie naor - hij geeft er niet om, heeft
er geen belangstelling voor
tòltje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
taaltje
Buuk Tilbörgs is nie zomar en aoreg tòltje, mar tis en èchte taol.
- verkleinwoord van 'taol', met vocaalkrimping
töltje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
tuiltje, ruikertje, bosje bloemen, boeket
- verkleinwoord van 'tèùl', met vocaalkrimping
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TUILTJE zegt
men hier voor hetgeen men elders een ruiker noemt, waar
tuiltje naauwelijks dan in den diohterlijken stijl bekend is.
ton
zelfstandig naamwoord
ton, vat 1. inhoudsmaat Lodewijk van Dorrus Misters - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 Oude brouwerijen in Tilburg; Nieuwe Tilburgsche Courant 23-6-1951) 2. geldbedrag
- Henk van
Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - geldbedrag ad f. 30.000 (Tilburgs ton)
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - en Tilburgse ton hebbe
(Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - Als vroeger een
Tilburger zei dat hij een ton bezat, werd dat met een korreltje zout
genomen (Men schatte dat op dertigduizend gulden)
tonbaank
zelfstandig naamwoord
toonbank
tong, tungske
zelfstandig naamwoord
tong
- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Den dieje, die zal ók gin blèènen óp zen tóng krèège (zegt
weinig)
Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - op de tong - op de tong
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - oover zen tóng kakke
(Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - overgeven (ook
van dronkenschap)
- WBD III.1.4:ll6 'vuil tong' = vrouw die graag kwaadspreekt
tongblaor
zelfstandig naamwoord
- WBD mond- en klauwzeer (bij koeien) tonkèùle Werkwoord, zwak Tonkuilen, inkuilen. - Een roestpraatje (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): En det de mert van de patrasen, die ge ton kuilde.
tönman
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - tuinman
Dirk Boutkan (1996) - 'töman' (blz. 55)
Uitspraak: met tot m geassimileerde n tonpraot zelfstandig naamwoord tonpraat een voordracht die met carnaval gehouden wordt, en waarbij de spreker in een ton staat - Cees Robben; Hoe vonde menne tonpraot, Nel..? Nou.. veul geklets, mar t praotte wel. (19741129)
- Cees Robben; detail Prent van de week 29-11-1974
Witte gullie dètter in Tilbörg ene Tonpraotakkedeemie is? Wòr ge kunt leere leutere? (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
tontje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
toontje
- Cees Robben; èn hij zingt en tóntje lêeger;
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - ieder bóntje hee zen
tóntje, ieder èrtje zen kónsèrtje (Nicolaas Daamen (Handschrift
Tilburgs) - 1916 - ) - bonen en erwten veroorzaken namelijk winden
verkleinwoord van 'tôon', met vocaalkrimping
töntje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
hegje, tuintje
Henk van Rijen -gezegde Nie oover et töntje loere
verkleinwoord van 'tèun', met vocaalkrimping
tôog
zelfstandig naamwoord
toonbank, in het bijz. in een café; gewelfd metselwerk
- WBD III.3.1:89 'toog = toonbank
- WBD III.3.2:258) tôog, ereboog, triomfboog, straatboog, feestboog,
priesterboog = ereboog
- WBD III2.1:68 'toog' = gewelf
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOOG (scherpe o) zelfstandig naamwoord mannelijk - toonbank in eenen
winkel of eene herberg.
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'toog' zelfstandig naamwoord
- toog - WNT - TOOG (II) - 11) plaats waar koopwaar uitgestald ligt of getoond wordt; later bepaaldelijk toonbank in een winkel en, minder eigenlijk, buffet (tapkast) in een herberg of café (in Vlaand., Nbrab. en Zeeland) - Opmerking Wil Sterenborg: Bij jèppe, hierboven, komt ook 'toog' voor. Wat voor mij aanleiding was tot onderzoek. - Van Dale XI- Informant Ad Vinken; geeft onder 1. TOOG 7) tapkast, 'schouwspel' van togen (tonen). - Van Dale Etymologie verwijst naar Gotisch ataugjan < augo 'iets voor ogen brengen. In - WNT - XVII: 1283 wordt TOONEN vermeld: "Toonen is wsch. reeds in de 16de, doch zeker de 17de eeuw het gewone woord boven den Moerdijk. Terzelfder tijd is het in het brab. en limb. naast het verouderende toogen in gebruik ..." De dubbel oo in de open lettergreep garandeert dat het om een scherplange oo gaat, en de schrijfwijze toog juist is. Niettemin geeft de Woordenlijst van 1865: toog, togen; toog (=toga) togen; toonen; maar toogen komt niet voor (dialect).
tôoge
werkwoord, zwak
tonen, laten zien, duidelijk maken
toogpin
zelfstandig naamwoord
- WBD (II:2494) toowchpin' - houten nagel
tôoje
werkwoord, zwak
versieren, opsieren
tôom
zelfstandig naamwoord toom - WNT - de gezamenlijke terzelfdertijd uitgebroede jongen; broedsel, nest. - Cees Robben; t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose.../ t Is de leste van den tôôm.../ En asse lee.... dan staose... (19550312) ► leste
- WBD (Hasselt) - hoofdstel (van het paard), aldaar ook 'trens' genoemd
of 'hoofdstèl'; elders: 'hoofdstèl'
- WBD (Hasselt) - troep biggen uit één worp
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOOM, voor
geslacht (Lat. soboles), hoorde ik eene enkele reis gebruiken door
iemand die zeide een 'toompje hoenders' voor een koppel. Z.a
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TOOM zelfstandig naamwoord mannelijk - hoofdstel van een peerd
tôon, tontje
zelfstandig naamwoord
toon, klank
- WBD (III.3.3:85) toon, klokketôon, klaank = klank van een klok
tôone
werkwoord, zwak
laten zien
- WBD III.4.4.301 'tonen' = gelijken
tôone - tonde - getond
met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: tont
tôontrèèjer
zelfstandig naamwoord
- WBD paard met naar binnen gedraaide hoeven, ook 'têentrèèjer'
genoemd
toore, torre
zelfstandig naamwoord
toren
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - die ónder de schaoj van
den toore woone, die zèn me te fèèn (D.16)
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - haole ze bij jöllie saoves
de toore nòg binne ('72; smalend tegen mensen uit Enschot
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - teege de tooren omhôo
zinge (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - uiting van
waardering voor de kwaliteit van het zangkoor
Dirk Boutkan (1996) - tórretje; (blz. 51) toore - torretje
- WBD (III.3.3:75) toore, klòkketoore = kerktoren - ik zie zo gèère al
die toores
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) -
toore (krt. 61)
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord
mannelijk -
toren
toot
zelfstandig naamwoord
wang
- Van Dale - toot - (gew.) gezicht, gelaat, mond, tuitmond; grimas
(vgl. toet)
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "'k zal oe tegen oe tooten kletsen
(wangen)"
- WBD III.4.2:34 toot - voorste deel van het gezicht van een dier; ook
genoemd: bakkes, wroet, neus of bek
- WBD III.1.1.65 'toot' = gezicht
- WBD III.2.2:103 'tootje' = kus
- WNT - TOOT 12) van een persoon: mond, en vervolgens ook aangezicht
tootenbakkes
zelfstandig naamwoord
- N. Daamen (handschrift Tilburgs 1916) - "ze hee 'n totenbakkes (een
gezicht met vooruit stekende tanden)"
tôoverbòl, tôoverbölleke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord toverbal, - bol; snoepgoed in de vorm van een bolletje, dat steeds van kleur verandert naarmate het zich langer in de mond bevindt en kleiner wordt. Het snoepen van een toverbal ging daarom gepaard met het voortdurend uit de mond nemen van het snoepje om te zien of en hoe de kleur veranderd was. - Cees Robben; maakte er een prent van met twee driekoningen die één toverbol hebben (5 januari 1962; Rooms Leven):
- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de tôoverbol = Hein Bijvoet (blz. 25) - Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, t zuuthout, tôoverbòlle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
tôovere
werkwoord, zwak
toveren
- tôovere - tôoverde - getôoverd (geen vocaalkrimping)
töpke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
topje
- Cees Robben; Ziede n töpke... [van een boom] (19601007)
de Tor naam van een nog niet nader bekend geworden café - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 05 14 - Dan lee 'ze vadder bij "de Tor" / Aaltij hèèl efkes aon.
Turfstekers in de Peel
törf zelfstandig naamwoord turf - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Had, had haaj gefreete, dan hadde törf gescheete. - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Hak hooj gegeete, dan hak törf gescheete. - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - "n houtje of 'n tùrrefke ' - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - as ge en kóltje hèt, wilde en törfke teege ('84) - Geld trouwt graag geld. - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - die een törfke brèngt, kómt en kóltje teege ('50) - Geld trouwt graag geld - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - zak enen törf haole? (Alg. Brab. '87) - gezegd tegen iemand die met de ellebogen op tafel zit te eten.
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TÖRF (uitspr.törref ) zelfstandig naamwoord m., ook als stofnaam: turf.
torte raope koeienmest verzamelen - Audioregistratie 1978 - die ging pèrdstront raope, torte raope, zisse dès dan wir Riels, die kwaam van Riel aon! Pèrdstront raope om dere tèùn te bemèste èn ze han dan ok en vèèreke èn en gèèt! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
tòttere
traajfel Hebreeuws: treefa; jiddisch: treife niet-geoorloofd; bijvoorbeeld van vlees dat op onjuiste wijze behandeld is Audio-opname 1978 Dhr. Bertens .èn asse dè hadde dan mooge ze der niks van gebrèùke as dè vastzaat. Dan was die nie traajfel! Jè dè noemde zullie traajfel jè, dès en ötdrukking van de Joode!! (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment
traaw, trouw, trouwe zelfstandig naamwoord het trouwen, het getrouwd zijn, het huwelijk ...in den trouw koom et ongeluk aaltij van den kaant van et mansvolk! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 18-4-1939)
...hij ha wel schrik van 't trouwe, dè wel,
want ge wit noot, hoe zoo'n frammes d'r eigen nao d'ren trouw
ontwikkelt... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van
Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 18-4-1939) ...dan is me de trouw nie vur honderd percent meegevallen. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
traawe werkwoord, zwak Pierre van Beek - vast staat wel, dat zekere Tilburgse Dusée, die een verstokte vrijgezel was - en daarbij een grapjas ook! - de volgende woorden op zijn rekening geschreven ziet. Als er sprake over trouwen was, zei hij steeds: "Ze hebben Onze Lieve Heer gemarteld en gekruisigd mar nog nie laote trouwen!"
traktemènt zelfstandig naamwoord tractement; meestal het geld dat een man van het weekloon mocht behouden voor zichzelf - Enquête over Je favoriete Tilburgse woord op Facebookpagina Je bent een echte Tilburger als... maart 2013 -
traon zelfstandig naamwoord traan; meervoud 'traone'; verkleinwoord = tròntje, tròntjes traan
CR van mannen èn jèùn krèèg ik aaltij de
traonen in men ôoge. levertraan
- alleen enkelvoud: traon
Bont tro'.n , zelfstandig naamwoord mannelijk 'troo'n', traan, vet of
olie v. walvissen - troi-n, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'troo'n', traan (oogvocht) traonôoge zelfstandig naamwoord, meervoudige vorm traanogen - WBD traonôoge - (van een paard) troebele ogen, (in de Hasselt) genoemd - WBD III.1.1:245 'soepogen', 'leepogen' = tranende ogen
trap zelstandig naamwoord constructie van opeenvolgende treden; traptrede
- WBD III.2.1:71 - trap, tree - trede
traplirke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van
trapleer; laddertje
Trappedoelie zelfstandig naamwoord, eigennaam een van de namen voor Zwarte piet; met ►Sjaksjoer was hij een van de strengste helpers van sint Nicolaas - Òf dèmme meej de roej zon krèège van Sjaksjoer òf Trappedoelie. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
trappeere werkwoord, zwak betrappen
- WBD III.3.1:351 'trapperen' = betrappen zelfstandig naamwoord Trappistenvarken - A.J.A.C van Delft: Iedere rechtgeaarde Tilburgsche wever toch kocht met de "Kauwmèrt" een varken en 't moest geen "trappistevèrke" worden, teneinde omstreeks Allerheiligen buren en bekenden te kunnen laten komen "stuiten". (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 9 maart 1929; Van vroeger dagen 104: Kinderspelen 1)
Assortiment met travailleurs - foto uit: Commandeur e.a.,Ge waart mar arbeider; 1981
traveljeur zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - (textiel; werker (deel van het assortiment) (Fr.
travailleur) - WNT - TRAVAILLEUR - arbeidswals op een textielmachine
trèèchter
zelfstandig naamwoord
trechter
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) -
type 'trechter', met ch (krt. 40)
treej
zelfstandig naamwoord
trede
- WBD tri-je (II:976) - treden (van een getouw)
- WBD (II:2795) 'treejer' (mv.) - treden (van een huifkar)
- WBD (III.2.1.71) tree - trede, ook: trap
- WBD (III.1.2.153) 'tred' = stap, schrede
treeje
werkwoord, sterk
treden
- WBD aftreeje - land aftreden (on de grootte ervan vast te stellen;
- WBD III.1.2:151 'treden' = met grote stappen lopen'
- WBD III.4.4:292 'treden' = afpassen, ook 'afstappen'
- Dialectenquête 1887 Willems - treeje - trój - getróje
Dirk Boutkan (1996) - treeje - traad - getreeje
treejer
zelfstandig naamwoord
treder
- WBD treejer (II:956) - treder, plank vóór het weefgetouw, waarop de
wever loopt.
trèèn
zelfstandig naamwoord
trein
- WBD (II:2813) 'tréjnkéér' - treinkar (samengestelde kar)
trèffe
werkwoord, sterk
Dirk Boutkan (1996) - trèffe - tróf - getróffe
trèk
zelfstandig naamwoord
- WBD III.4.4.116 'trek' = tocht
- N. Daamen - Handschrift 1916 - trek 'het trekt hier zoo' (tocht)
trèkgat
zelfstandig naamwoord
tochtige opening
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TREKGAT zelfstandig naamwoord o. - plaats waar voortdurend een
windtocht gevoeld wordt. Smalle straten langsheen eene kerk zijn
doorgaans trekgaten.
- WNT - TREKGAT (II) - Plaats, bijvoorbeeld een steeg; of een straathoek, waar
het sterk tocht
trèkgèld
zelfstandig naamwoord
- WBD III.3.1:110 'trekgeld', 'inzetgeld, slagengeld' = priem
(bedrag dat
uitbetaald wordt aan degene die bij de eerste verkoping het hoogste
bod heeft gedaan)
trèkke
werkwoord, sterk trekken, in uiteenlopende betekenissen. trèkke trok - getrokke
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TREKKEN,
bij v. Dale 28 bett., bij het onov. ww vallen o.a. op: 1) tochten:
het trekt hier; 2) inkomen hebben uit rente; 3) winnen: 'n vèrskalf
trekken; 4) lijken op; Hij trekt op zijn vader; 5) betrekking hebben
op, innerlijke samenhang vertonen; dè trekt nergens op. op iets, iemand of elkaar lijken
- Cees Robben; Wè trekt ie [het
kind] toch op dn aauwe, war/ Haoreender de weergaoi... (19840217)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TREKKEN OP - trekken naar, gelijken op, Frans ressembler
- WBD III.4.4:301 'trekken' = gelijken, ook 'trekken hebben' met ontkenning: nergens op slaan, geen gezicht, waardeloos - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 01 21 - Rondwaandelend dur Tilburgs straoten / Krègde soms iets in de gaoten / Dè agge't eventjes bekèkt / As n tang op 'n vèrken trekt. [...op een varken slaat] - Audioregistratie 1978 - Dè weet ik nòg goed zuur brôod, jè, meej zuurdêeg gebakke nèt as den Dötser dieje kuch doen, hè! Èn die kènder, hè, en bietje booter derop. Et trok van gin kaante! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) - Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - et trèkt eróp as zèèk óp ene riek ('47) - het lijkt nergens op. - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè trèkt op niks - dat lijkt nergens op.
-
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - trèkke ww - trekken; dè trekt
nèrreges op. geld ontvangen voor onderhoud - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Hij trók van den stillen èèrme. tochten - WBD III.4.4:42 'trekkerig weer' = winderig weer, ook 'waaierig' - Cees Robben; Figuurlijk: Asset thuis waait moete één deur dicht doen... aanders trekket... (19721117)
-
WBD III.4.4:116 'trekken = tocht beginnen - J.M. Van der Donck, Mooi Truike, in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882: Mar vur ie an zun aovendête trok, taastte ie irst in zunnen zaak
trèkmoonieka
zelfstandig naamwoord - Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - accordeon, trèkörgel
trèkpèèp - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 -tochtgat
trèkplöster
trèkörgel
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - trekharmohika, trekzak
- WNT - TREKORGEL - Zuid-Nederlands voor (trekharmonica).
trèkpòt
zelfstandig naamwoord
- N. Daamen - Handschrift 1916 - trekpot - theepot
trèktemènt
zelfstandig naamwoord
traktement
- Kees en Bart, Tilburgsche Post 1922-193? - 'trektement' (passim) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 64 04 17 - Want ge zult vurlòòpig 'n maond / Gin trèktement mir krègen.
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - et weer is goed, zi den
boer, as et trèktemènt ók mar goed was (Si67)
- WBD III.3.1:138 'traktement' - zakgeld
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o. -
traktement, zakgeld dat een boerenjongen resp. een man van zijn
ouders resp. van zijn vrouw voor de zondag krijgt.
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - traktemènt zelfstandig
naamwoord zakgeld
trèmke
zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'tram', met umlaut
trammetje
- Cees Robben; Jouw tremke (19610929)
trèns
zelfstandig naamwoord - WBD (Hasselt) - hoofdstel (van een paard), aldaar ook 'toom' genoemd of 'hoofdstèl'
- WNT - TRENS (I) - 1) deel van het gareel van een paard
trèpke
zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'trap'
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - trapje
treure
werkwoord, zwak
treuren
- WBD III.1.4:267 'treuren' = kniezen
- Dialectenquête 1887 Willems - treure - trurde - getreurd (lange eu)
vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij treurt
trewêel, truifel
zelfstandig naamwoord
troffel, kalkscheppertje
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord o.+vr.
'traweel, treweel' - truweel, troffel
- WNT - TRUWEEL, trouweel - De vormen truwel en trouwel wijzen wellicht
op aceentverschuiving, welke in het Mnl. geleid heeft tot TRUFEL en
later tot den opvallenden
vorm TROFFEL. - Zeker gereedschap van metselaars.
triekoow
zelfstandig naamwoord
- WBD tricot (II:889)
- WNT - TRICOT zelfstandig naamwoord bijvoeglijk naamwoord - 1)
als verzamelnaam: gebreide goederen of kleeding; 2) machinaal of met
de hand gebreide stof van wol, zijde, katoen of dergelijk materiaal;
3) benaming voor verschillende kleedingstukken, van de genoemde stof
vervaardigd
triesteg
bijvoeglijk naamwoord
triest, droevig
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'triestig'
- WBD III.1.4:249 'triestig' = bedroefd
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord
'tristig' - triestig
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TRISTIG - bedroefd, neerslachtig, treurig.
- WNT - TRIESTIG, TRISTIG
trifke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
treefje
- WBD III.2.1:l76 'treefje' = taartenroostertje
trip
zelfstandig naamwoord; uit
trijp, namelijk het Franse tripe
- De oorspronkelijke negatieve betekenis en
ook het idee van gierigheid is volledig verdwenen in een andere
prent van Robben om plaats te maken voor kwezelachtigheid:
- WBD III.1.4:87 'fijn trip' = huichelaar
- WNT - TRIP (VII) zie TRIJP 3) - Scheldnaam m.b.t. een valsche,
liederlijke of gierige vrouw; loeder, feeks en derg. Z.a.
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TRIP zelfstandig naamwoord v. gierige vrouw: En gierige trip
trits
zelfstandig naamwoord
trits, drietal
Pierre van Beek - dubbele (dòbbele?) trits - iets wat langer duurt
dan normaal, bijvoorbeeld Mis met drie heren - mis meej nen dubbelen
(dòbbelen) trits
D16 dubbelen trits (als iets aan beide zijden meevalt)
- WNT - onder TRITS: Volgens schuerm. te Antwerpen in de uitdr. dat is
dobbel en trits of: dobbelen tris om aan te duiden dat iets zeer
overvloedig is.
troef, truufke
zelfstandig naamwoord dim
troef, doorslaggevend element
- Daor ist èèrmoej troef. - Daar heerst doorlopend gebrek.
- rèùtes troef
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TROEF zelfstandig naamwoord m., niet v. - spr. Armoei is daar
troef
troefel
- WBD (III.2.1:259) troefel = kolenschop (op Korvel)
ook genoemd 'kolenschup
troel
zelfstandig naamwoord
vleinaam voor een kind, meisje of vrouw - Cees Robben; Waor leej mn schaors, troeleke..? (19580118)
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - trul: zie 'trui'; zelfstandig
naamwoord vrouwelijk 'Trui', sulachtige vrouw: 1) een smerige vrouw, 2) een
gierige vrouw; vleinaam voor een koe
- WNT - TROEL - In minachtenden of verachtelijken zin of als scheldwoord
toegepast op een vrouw ... z.a.
troela
zelfstandig naamwoord
tamelijk negatieve kwalificatie van een niet magere vrouw
ietwat sullig vrouwspersoon
wès dè toch en dikke troela!
- WBD III.1.4:35 'troelie' = domme vrouw
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
trula
(kaartspelersterm) troela
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - troela zelfstandig naamwoord
- drie azen (kaartterm); onhandige vrouw
- WNT - TROELA = troel
trof
verleden tijd van 'trèffe'
trof
Foto: Katholieke illustratie ca. 1925
zelfstandig naamwoord - WBD varkenstrog, ook 'voejerbak' genoemd - WBD baktrog waarin bloem bewaard wordt - WBD dêegtròg , trog - baktrog (kuip waarin de eerste bewerking van het deeg plaatsvindt)
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. -
trok
werkwoordsvorm; persoonsvorm.
trok (verleden tijd van trèkke); tochtte, leek
DAN- Dialectenquête 1887 Willems - hij trók et pèèrd òn zene stèrt
tròllie
zelfstandig naamwoord tralie, in het bijzonder voor een raam in een gevangeniscel - Dè hoeft toch nie hil Tilburg te weete, dè ik aachter de tròllies hèb gezeete ? (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
- WBD III.2.1:49 - tralie = tralie
trom, tromke
zelfstandig naamwoord
trom, slaginstrument
Hij heej al zolang op en trom gestaon
DAN- Dialectenquête 1887 Willems - ik kòcht vur de klèène en tróm, trómke
- WBD (III.3.2:331) trom = trom; ook: trommel tromdraoger zelfstandig naamwoord tromdrager degene die in de harmonie de grote trom slaat - Interview met de heer De Kok (1978) Orfeejus [het tilburgs harmonieorkest Orpheus] dè was, dè was Die êene die teege mèn ôom moes zègge die was daor tromdraoger! Die is nouw ok dôod! ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
trommeltje, trommelke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
trommeltje
- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - het
plur. suffix -tje komt voor naast -ke (blz. 121)
traantje
zelfstandig naamwoord,
verkleinwoord van 'traon', met vocaalkrimping - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ge zult oe tròntjes nòg hard nôodeg hèbbe Hier moet je niet om huilen, er zullen nog ergere dingen gebeuren
trôon, trontje
zelfstandig naamwoord
troon
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - TROON zelfstandig naamwoord m., verkleinwoord. trunke troppiekal - Henk van Rijswijk - Tropical: Fijne kamgaren stof in platbinding geweven. Kaal geschoren. Zeer geschikt voor dames- en herenkleding te gebruiken in de tropen.
(Herinneringen aan zijn opleiding aan de
Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954),
►henkvanrijswijk/textielschool.htm
tros, truske
zelfstandig naamwoord
tros
As ons taante Sjaan waar gewist, kréég ik dan nog un truske drèùve of enne banaan. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
- WBD trós, truske, kèùf of 'kuif' - haren tussen de horens van een
koe
tròske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- betaalmiddel tijdens manifestatie Tilburg
Culinair
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- 'tròskesmenuu' - speciaal menu tijdens
manifestatie Tilburg Culinair
trost
zelfstandig naamwoord
troost
trostprèès zelfstandig naamwoord troostprijs - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Dè zèn zeker de trôstprèze! (10-02-1963) trouw zelfstandig naamwoord het huwelijk, de trouw In et begien van hullië trouw, had et daor hillemol nie op geleken, desse veul kiendjes zon krèège... (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
trouwe
werkwoord, zwak
trouwen
- De Wijs; Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee dur zistien al thuîs en mee t trouwen mos ze ôk hard lôope (10-03-1967) - Pierre van Beek - "Trouwen breekt de huur." Dit houdt verband met de goede gewoonte, die in onze streek nog op de landbouwdorpen bestaat, om de dienstbode en de inwonende boerenknecht voor een vol jaar te huren in mei. Ook het inhuren geschiedt voor een vol jaar. Alleen als er een huwelijk tussen komt, wordt de termijn met wederzijds goedvinden verbroken. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'traawe'
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - zó gaa as ge kaod genoeg
gedaon hèt, lot O.L.H, oe trouwe (Nicolaas Daamen (Handschrift
Tilburgs) - 1916 - ) - Met het huwelijk eindigt het vrije leven.
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - de irste trouwde öt
geneegenhèd, de twidde öt verleegenhèd (Pierre van Beek - Tilburgse
Taalplastiek 1971) - een weduwe of weduwnaar moet wegens
omstandigheden vaak trouwen.
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - aster en vrouw getrouwd òf
en pèrd gekòcht wòrdt, moete der nie tusse koome (Kn'50) - met
tussenkomst is geen eer te behalen
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - as ge gaot trouwe, moete
begiene meej en aaw vrouw èn en jong vèèreke, aanders boerde oover
de start (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - ...
anders ga je financieel te gronde
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Hè-s meej unne smalle ring getraawd - hij neemt
het huwelijk niet zo net
- WBD III.2.2:85 'trouwerij', 'trouwpartij' = huwelijk trubbel zelfstandig naamwoord trubbel van het Engelse trouble - 2019 gedoe, onrustig persoon (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. Voor de volledige lijst Klik hier)
trug
bijwoord
terug
Dan kènd oewèège nie mir terug.
- Cees Robben; en wèltje 'trug';
Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - terugkère - terugkeeren
DAN- Dialectenquête 1887 Willems - hij kan nie vórt òf trug
Dirk Boutkan (1996) - 'stuurt em er mar mee t(e)rug' (zin 100,
blz. 99)
- Rijmt op 'vlug'; de sjwa is volledig geabsorbeerd.
Weijnen (De oorzaken in de taalgesch. blz. 13) truchals zinsdeel,
tegenover truuguup' als zinwoord.
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TRUG bijwoord - samentrekking van 'terug'
trugkoome
werkwoord, sterk
terugkomen
DAN- Dialectenquête 1887 Willems - de zwòleme zulle vórt gaaw trugkoome
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - 'et kómt vanzèf trug', zi
den boer, èn hij gaaf zen vèèrkes spèk ('72)
- trugkoome - kwaam trug - truggekoome
trugkoomes
bijwoord
op de terugweg
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Heengòns èn trugkoomes waar ut wèl un uur lôope.
truifel, trewêel
zelfstandig naamwoord
troffel, kalkscheppertje
- WNT - TROFFEL (I) - TROEFEL, TRUF(F)EL - wisselvorm van TRUWEEL.
Blijkbaar is TRUFEL de oudste vorm.
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - troffel -
graanschop, metselaarsschep
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'trèèfel' zelfstandig naamwoord
- truweel
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TROEFEL zelfstandig naamwoord v. - groote,kromme ijzeren schop,
voorzien van een langen steel,
dienende om steenkolen, assche, aarde, kalk, steengruis enz. te
scheppen
trul
zelfstandig naamwoord
- Informant Toine Raaijmakers - lodderige mond (met dikke, slappe lippen), openstaand
- Gezegde: - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - Hul oover trul - hals over kop
- WBD III.1.1:100 'open trul' mond (spotnaam)
Bosch trul - mond
- WNT - TRUL (II) - 6) benaming voor een kind: a) dik kind; b)
troetelnaam voor een kind, troel.
trulleke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kindje, tongetje
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "trulleke - 'n klein kindeke, ook
zegt men wel 'steekt oe trulleke eens uit (tongetje)"
- WBD III.1.1:100 'trulleke' = mond (spotnaam)
Hees trulleke (V:60)
- WNT - TRUL (II) - 6) benaming voor een kind; a) dik kind; b)
troetelnaam voor een kind, troel
truske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
trosje
en truske drèùve
- WBD truske, tros, kèùf of 'kuif' - haren tussen de horens van een
koe
- WBD III.2.3:151 'troske' = tros vruchten, ook 'trossel'
verkleinwoord van 'tros', met umlaut
trussel
zelfstandig naamwoord
tròs, ris, rist: twee of meer vruchten aaneen
- WBD III.2.3:151 'trossel', 'troske' - tros vruchten
contaminatie van 'tros' en 'bussel'?
- WNT - TROS, trosse, trots, tors, torts, trousse, TRUS(SE)
verzameling vruchten of bloemen die op een bepaalde wijze aan één
tak of stengel groeien.
trut
zelfstandig naamwoord
- WBD III.1.4:35 'trut', 'truttebees' = domme vrouw
- WBD III.1.4:152 'trut' = domme trage vrouw
truttenbòl
zelfstandig naamwoord - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - flauwerd - Stadsnieuws - Dieje truttenbòl moet naa aatij alles verraoje - die flauwerd ... (090809)
- WNT - TRUTTEBEL hetzelfde als TRUT
truufke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
troefje
verkleinwoord van 'troef', met umlaut
truug
tussenwerpsel
- WBD achteruit! (voermansterm om een paard te doen achteruitgaan)
- WBD truugóp achteruit! (idem)
- WBD huuptruug, (Hasselt ook:) 'truughuup' - achteruit: (idem)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TERUG (uitspr. trüch)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - truughuup tsw - achteruit!
(voermansterm)
Weijnen (De oorzaken in de taalgeschiedenis, blz. 13) 'truch als
zinsdeel, tegenover 'truughuup' als zinwoord.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TRUUGHUUP
- terug! hup! kreet waarmee een paard wordt aangespoord de kar
achteruit te duwen; ook toegepast op andere achterwaartse
bewegingen, veelal van plotselinge en onvrijwillige aard.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. (voermanstaal) 'terug'
- achteruit!
truur
zelfstandig naamwoord
- N. Daamen - Handschrift 1916 - "hij was in der truur (zatjes)"
truure
werkwoord, zwak
treuren
- WNT - TREUREN, trueren, truren. TRUEREN wordt na het eerste kwart der
17e eeuw verdrongen door TREUREN, welke laatste vorm verkozen werd
in de Statenbijbel, z.a.
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - en kèènd moet aaltij
truuren of muuren ('71) dient altijd bezig te zijn
tuf
- WBD III.1.1:189 'tuf' = speeksel
tuije werkwoord, zwak tuien - Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: Ik weet nog dè 't geitepark 'n waai was mee waai- en boterblumkes. De omwonende meense teuide de geite op die waai, daarom de naom geitepark.
Boerin tuiert de geiten
tuijer zelfstandig naamwoord
Typoscript van een brief van A.C. Hoogendoorn aan Pierre van Beek - 1965
- WBD tuiertouw (touw of ketting waarmee de koe of de geit aan de tuierpaal getuierd is) - WBD ooks 'teurtouw' en 'tou' - WBD tèùr (Hasselt) - deel van een weide dat een aan een paal vastgebonden koe of geit kan afgrazen - Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - komde van oewen tuier aaf? (kom je van huis?) - WNT - TUIER - 1) IJzeren of houten paal ...; 2) touw om vee vast te zetten; 4) af te grazen deel v. weide of anderen grond; ... - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - TUIER zelfstandig naamwoord mannelijk - bij landb. bindtouw, zeel, om het vee te binden - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TUIER mannelijk - rondgang van een getuierd schaap of paard: hij heej z'ne tuier aaf - hij is klaar met zijn rondgang, heeft de hele familie bezocht.
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. -
tuijere
werkwoo - A.J.A.C. van Delft - Een geit wordt "op de tuyer gezet". Dit is zij wordt aan een touw, verbonden aan een paaltje, op een stukje grasland te grazen gezet. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
Pierre van Beek - de koej tuijere - de koe langs de berm laten
grazen onder toezicht van een begeleider
- WBD (Hasselt) tèùre (vastmaken v. rundvee en geiten aan een paal om
te grazen) - tuijere - tuijerde - getuijerd - Audioregistratie 1978 - Int nòjaor moeste ze tuijere, daor zaat dan de, de mèèd, de dienstboode bij, de mèèd zin wij vruuger. Die laag dòr bè te braaje èn die moes aaf èn toe die starte vort slaon! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
- WBD vaasttuiere - vastmaken v. rundvee en geiten aan een paal
- WNT - TUIEREN - vee vastzetten ...; (bij uitbr.) in 't alg.:
vastbinden
- frequentatief van ndl. 'tuien' (vastbinden van bijvoorbeeld een koe)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TUIEREN - bij landb. Het vee in de weide met een touw vastleggen.
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TUIJEREN- het
opstallen van het vee tegen den winter? alg. beteekenis 'binden'.
Oorsprong wsch. Angels. 'tian', vincire, ligare. Z.a.
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- TUIJEREN: de beesten aan een paal in de weide vast binden ten
einde zij niet meer zoude kunnen eten, dan zo ver het touw toelaat.
Z.a.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
tuijerslag
tuk
zelfstandig naamwoord
karaktertrek
ene kaoje tuk = een slechte karaktertrek ...'n Keend waor 'ne goeie tuk in zit en dè aaltij 't goei veurbeeld van z'n aawe lui veur oogen hee... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Oome Teun als opvoeder; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 6-4-1940)
- WBD goeje tuk,
goejjen tuk - goede afstamming, gezegd van een koe, ook genoemd:
goejen aord, goejen kòmaaf - Cees Robben; [over een vrouw] Dr zaat unne vulste goeie tuk in. (19740510)
- WBD (III.2.1:389) tuk = middagdutje
- WBD (III.2.1:391) een tukje doen, een toertje doen, vijf vatten,
zijn ogen eventjes overschieten - een (middag)dutje doen
- WBD III.1.4:64 'tuk' = karakter
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tuk zelfstandig naamwoord
- aard, trek
Verh TUK m - erfelyk trekje, meestal ongunstig: 'ne kaoje tuk' - een
slechte eigenschap.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
1958. Het - WNT - ziet er terecht een afleiding in van tukken en dit is
identiek met Duits zucken 'trekken'.
- WNT - TUK - (I), 6) aangeboren eigenschappen, aard, inborst, natuur
tukke
werkwoord, zwak
- WBD III.4.4:200 'tukken' = machten (ongeveer: aarzelen)
tulaand
zelfstandig naamwoord
- WBD (Hasselt) land (nl. teelland)
- WNT - TEELLAND - In collectieven zint grond,geschikt of bestemd voor
het telen van gewassen; stuk land daarvoor
tult
teelt
2e + 5e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'teule', met
vocaalkrimping
tunde
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - toonde
verleden tijd van 'teune
tungske, tungeske
zelfstandig naamwoord
tongetje
verkleinwoord
van 'tong', met umlaut - Piet Heerkens, uit: De Kinkenduut, De worrend, 1941 - Weinig harsens denke klaor,/ weinig tungskes praote waor... - Pierre van Beek - "'t Is er een met stroop op d'r tongske." Zij is een mooipraatster. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958) - Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), feuilleton Bad Baozel, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 18-2-1939 - Alleen as et er op aonkwaam, dan kon ze d'r tungske nog ruure, dè-t-er de vonken afvlogen.
- Cees Robben; Ruurt oe tungske op n aander
(19600116) - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Hij stikt zen tungesken al nòr bèùte Als de nood van achter zo groot is
- WBD III.1.2:103
tongetje = tong
tunneke
zelfstandig naamwoord, dim
tonnetje
Dirk Boutkan (1996) - tunneke (blz. 32)
verkleinwoord van 'ton', met umlaut
tunt
werkwoordsvorm; persoonsvorm.
de indruk geven (tonen, doch passief)
M Hij tunt wèl fèfteg. - Hij wekt de indruk wel vijftig jaar te
zijn.
- teune - tunde - getund - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - TOONEN, vroeger ook voor 'vertoonen'. Z.a.
Sint Tunnes, Tunnis eigennaam Sint Antonius, Antonius abt, of Antonius de heremiet, die bekend staat als patroon tegen ziekten van het varken
- Pierre van Beek - Van een losbol zegt men: "Dit is als 't varken van St. Teunis". - De verklaring zou zijn, dat enige varkens, die aan de H. Antonius toebehoorden, vrij langs de straten rondliepen. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) [Van Beek bedoelt de varkens die aan Antonius abt waren toegewijd, en die vrij op straat en in het veld mochten scharrelen; wat zij opbrachten, in vlees of geld, was bestemd voor de armen.] - Dr. Jos Schrijnen Nederlandsche volkskunde, deel 1, 1915 - Antoniussabt (17 Jan.) behoort in België tot de meest populaire heiligen. (...) Zijn attribuut is het varken, omdat de duivel in varkensgedaante hem bekoorde. Vandaar, dat de heilige naderhand algemeen als patroon van het vee werd beschouwd, en als zoodanig door boeren, vleeschhouwers en spekslagers vereerd. In de Middeleeuwen hadden de Sint Antoniusgilden het recht, een zwijn, dat als herkenningsteeken een klokje aan den hals droeg, overal vrij te laten weiden; zelfs in de steden zag men dit Antoniuszwijn ongehinderd rondloopen. In België, de Rijnprovincie en, tot voor eenige jaren, in Limburg (Vaals, Hoensbroek, enz.) wordt den 17en Januari varkensvleesch geofferd en na de kerkelijke diensten onder de armen verdeeld.
De verzoeking van de Heilige Antonius Hieronymus Bosch; ca. 1468 (Prado, Madrid)
Idem: detail
Antonius abt werd in Riel vereerd; zijn cultus is nog steeds levendig (2012) in Loon op Zand. Ook Chaam, waar hij vooral als pestheilige [Antoniusvuur = pest] werd vereerd, was voor Tilburgers een Antonius-bedevaart. - Gerard Rooijakkers - Soms kruisten ook dieren met een positieve magische connotatie het pad van mensen, zoals te Oirschot gebeurde, waar omstreeks 1557 op voorspraak van de heilige Antonius Abt de pest ophield. Toen daar een lijk naar de kerk werd gebracht verscheen bij het sterfhuis een wit paard, zonder dat iemand wist waar het vandaan kwam. In dat huis vielen daarna geen pestslachtoffers meer, en nadat de ziekte overal geweken was heeft men het paard niet meer gezien. (Gerard Rooijakkers, Eer en schande; 1995.) - Lowie van Dorrus Misters - In Riel werd op de feestdag van St. Antonius Abt [17 januari] meel gewijd en gingen varkenshouders met een builtje meel daarheen. Het meel werd na de wijding met kleine beetjes onder de "slobber" voor de varkens gemengd. (Nieuwe Tilburgse Courant - vrijdag 5 december 1952, Uit onze folklore 19. Oude gebruiken en de Beekse doornboom.) - Ronald Peeters - Eind zestiende begin zeventiende eeuw heersten er in Tilburg diverse pestepidemieën. Nabestaanden of familie van de overledenen ondernamen in 1602, 1625, 1626 en 1628 bedevaarten naar Boxtel en in 1587 naar Chaam (St. Antonius Abt, een pestheilige) uit dankbaarheid dat zij de ziekte hadden overleefd. (In: Godsvrucht en deugdzaamheid; 1997) - J. B. Berns, Namen voor ziekten van het vee (1983) - De populairste heilige gedurende de Middeleeuwen was Sint Antonius Abt, feestdag 17 januari. Hij werd aangeroepen tegen het vuur, waaronder men "ignis sacer" heeft te verstaan in de eerste plaats en wel in de dubbele betekenis, te weten "erysipelas" en "gangreen" (Wickersheimer 1960); vervolgens alle ziekten die met vuur benoemd werden, zoals miltvuur en ook vlekziekte. Volgens Kluge wordt in het Duitse taalgebied Antoniusfeuer in de 17de eeuw door Rose verdrongen (s.v. Rose); De Cock zegt, dat in Nederland Sint Antoniusvuur thans alleen nog in gebruik is als benaming voor een varkensziekte (De Cock 1891, 249 en 256). Goossenaerts geeft sinttunnisvier, "roodvonk der zwijnen" en Corn.-Vervl.-A.: Sint-Teunisvier, "idem" en ook "huiduitslag". Wouters (1966, 119 vv.) geeft een uitgebreide lijst van plaatsen waar men Antonius aanroept en bij welke veeziekten in het bijzonder zijn hulp wordt gevraagd. Van Haver (1964) is met betrekking tot ziekten van dieren minder gedetailleerd; hij spreekt van "tegen buikpijn en andere dierkwalen" (nr. 584, 621, 623 en 624) en van "behekst vee" (nr. 1020, 1021).
turf zelfstandig naamwoord turf - Pierre van Beek - "Er diende nog wel een turf in de kachel", er moet nog 'n schepje bij. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
turk, törk
zelfstandig naamwoord spotnaam
inwoner van het stadsdeel Goirke, meer in het
algemeen ook inwoner van het noordelijk deel van Tilburg (boven de
lijn of aon geene kaant); de benaming is waarschijnlijk gebaseerd
op het vaak donkere voorkomen van de arbeiders in de
textielfabrieken. Tilburgers bezuiden de spoorlijn werden
kaaibuuters genoemd. turkelaand zelfstandig naamwoord het noordelijk deel van Tilburg; benoorden de spoorlijn - A.J.A.C. van Delft - "Wat een ferm kindje ligt daar in de wieg", zei ik. "Ja, ja," was 't antwoord "en 't is er eene van half om half! De vrouw komt uit 't Turkenland en ik ben van de stad." Hiermede werd bedoeld, dat het ouderpaar onderscheidenlijk van benoorden en bezuiden de spoorlijn afkomstig is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) turkslèèr stofnaam Turks leer - En de zij je petjes, de blauwe toekielen en de turkschleeren broek heuren er van eiges bij. Uit het land der Brabantsche week, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door W.v.M. = Willem van Mook.
tusse
voorzetsel
tussen
- Cees Robben; hij zaat as enen eezel tusse twee bèèrge hooj;
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - dertusse geschoove zèèn as
Pónsieus Pielaatus int kreedoo (R'75)
- WBD III.4.4:240 'tussen licht en donker = schemering; 240: 'tussen
de grauwe en de blauwe' = schemering
tussejas
zelfstandig naamwoord
- WBD III.1.3:33 'tussenjas' = Lichte herenoverjas; ook 'miezezon
tussenbaaje
bijwoord
tussenbeide, nu en dan - Als gevolg van regressieve assimilatie klinkt de n als mannelijk
- Kees en Bart -
in Tilburgsche Post 1922-193? - 'tussenbaaje' - Cees Robben; Niemand die kwaam tusse-baaie... (19810515) - Stadsnieuws - Kunde dees tussenbaaje ok nie èfkes doen? - ... ondertussen ... (050709)
- WBD III.1.4:337 'tussenbeide komen' = ingrijpen
- WNT - TUSSCHENBEIJE
tussenöt
bijwoord tussenuit meestal gebruikt met een werkwoord dat 'weglopen', 'wegrennen' betekent; en waarschijnlijk daarmee een beeld ter vergelijking met het oudere gezegde over een paard dat op hol slaat; met name in samenstellingen met 'pèère'.
-
der tussenöt naaje - ervandoor gaan
- WBD er tussenöt gaon - op hol slaan (van een paard), ook genoemd 'óp
hòl slaon' - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Toen ie de pliessie zaag, pèèrde-n-ie urtussenööt. - Vruuger wonde ik nòg saome meej ons Deborah. Mar die isser meej Dethlef òp 't Hôog tussenötgepèèrd. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'r tussenöt naaje - ervandoor
gaan
tut
interjectie
- N. Daamen (handschrift Tilburgs 1916) - "tut gij (loop heen, enz.)" zelfstandig naamwoord - WBD III.1.4:35 'tut' = domme vrouw - Bosch tut - fopspeen; domme vrouw werkwoord
- WBD III.2.2:22 'tutten' = spenen; 24 'tut' = speen, ook 'frut'; 25
'tut' = fopspeen; ook 'tutter', 'tutje
tutta tut-tut 1. zelfstandig naamwoord (!) alle vindplaatsen met 'geen', en dus in de betekenis: 'het is niet niks', dat wil zeggen: 'het is een grote opgave om...'
...et was ginnen tut-tut om mee zooiets te
begiene. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton Bad
Baozel, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 18-2-1939) De Baokelsche kerk stond te dicht bij de straot; "'n fout van den dommen pastoor", waar de praot. 't Waar geenen tut-tut om 'n nuuwe te bouwe; (Piet Heerkens; uit Vertesselkes, De kerk verdouwd, 1944)2. tussenwerpsel - WNT - TUT, tuttut - (v) tussenwerpsel - 1) uitroep als uiting van verwerping, afkeuring, misnoegen, ongeduld en derg. 2) uitroep om aan te sporen tot matiging, kalmte, dan wel om te sussen; 3) uitroep van verbazing - Cees Robben; Tut-tut, Siebil.. (19570803)
tutter zelfstandig naamwoord - Pierre van Beek - Een fopspeen noemt men in Tilburg "een tuitter" of een "frut" of "een tutter". Overdrachtelijk zegt men van iemand, die zich aan drank te buiten gaat, dat "hij flink tuttert". (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
tuttere
werkwoord, zwak
duimzuigen
- WBD III.2.2:22 'tetteren' = gezoogd worden
- WBD III.2.2:23 'tutterfles' = zuigfles; ook 'tutfles', 'tutter'
- WBD III.2.2:23 'tutter' = speen
- tuttere - tutterde - getutterd
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TUTTEREN, ook TEUTEREN - zuigen (van kleine kinderen); zuipen,
overdadig drinken.
Bosch tuttere - drinken; zuigen op een fopspeen; duimen
- WNT - TUTTEREN (I) - 1) zuigen, in 't bijz. van kinderen; 2)
(- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect,
1899 - en Ned.
Limburg) bep. zuipen
tuul
zelfstandig naamwoord tule
- WBD II.4. p. 891 Doorzichtig
garenweefsel met fijne mazen, met of zonder patroon" (Van Dale,
tule). J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt
bij tule- of gordijnweefsel": Bij dit soort weefsel hebben de
draden ten opzichte van elkaar een schuin verloop. Tule
glasgordijnstof heeft het uiterlijk van een honingraat.
Bobbinnetgoed"
tuureluut zelfstandig naamwoord
Ill. Naumann
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kuifleeuwerik, tuureluur (tringa totanus) - N. Daamen - Handschrift 1916 - "tuureluut - groote vogel in de hei (zie kulder)"
- Cees Robben; Ik heurde van dn tuureluut/ van
takkeling en waol (19600708) - WBD III.4.1:164 'tureluut' - leeuwerik (Galerida cristata) - WBD III.4.1:222 'Tureluut' - wulp (Numenius arquata), ook: 'wulp', 'kuilder' Ghijsen (Wdb. Zeeuwse dial.): tuureluut WP-enc. dierenrijk: kuifleeuwerik = galerida cristata - WNT - TURELUUR (I)-3) benaming voor zekere soorten van vogels, z.a.
tuut
zelfstandig naamwoord 1. politieagent
- WBD III.3.1:345 'tuut' = politieagent
- WNT - TUUT (I) in enkele westnederl. steden, m.n. Utrecht, benaming
voor politieagent, smeris 2. fietsband (tuub, tuup; van Frans: tube)
lekke tuut - lekke band (van een fiets)
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- tuut, tuup - fietsband 3. tuit, puntzak
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- ene tuut friet 4. voetbal van leder - Informant Ad Vinken; ene lèère tuut - een leren voetbal Ons Jaoneke ha dieje lèère tuut gewonnen, et waar den hoofdprèès van un loterij. (Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Enne grôote gezette vent meej ene pens van de
grôotste maot lèère tuut
(Lodewijk van den Bredevoort pseudoniem
van Jo
van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg
2007)
- Een "tuut" of "tuter" is een fopspeen. Zoo'n fopspeen wordt ook op
de zuigflesch gezet, en als de kleine goed drinkt, zegt moeder: "Hij
tutert goed." In overdrachtelijken zin is men dit ook op volwassenen
gaan toepassen, die nogal eens misbruik van sterken drank maken of
die regelmatig heel wat borreltjes gebruiken; dan zegt men ook: "Hij
tutert goed." (A.J.A.C. van Delft; uit: de rubriek Van vroeger
dagen # 118: Naar beschaafder spraak, Nieuwe Tilburgsche Courant
- zaterdag 8 juni 1929)- WBD III.1.1:99 'tuut' = mond (spotnaam)
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TUUT v -
tuit, iets om aan te tutteren.
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - tuut zelfstandig naamwoord
- speen 6. bijnaam
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de tuut - bijnaam van
veel Tuerlingsen/ Teurlingsen (blz. 77)
tuute
werkwoord, zwak
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - toeteren, jengelen
- WNT - TUTEN nevenvorm van toeten en tuiten
tuuter
zelfstandig naamwoord
toeter, toethoorn, claxon
tuutere
werkwoord, zwak
- tuutere - tuuterde - getuuterd
- steeds korte uu - Wellicht een frequentatieve onomatopee. - A.J.A.C. van Delft - "Hij tutert goed" beteekent: hij drinkt nogal veel. ('t Schijnt ontleend te zijn aan 'n "tuter" of 'n "tuut", dat de Tilburgsche benaming voor een fopspeen is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) - A.J.A.C. van Delft - Een "tuut" of "tuter" is een fopspeen. Zoo'n fopspeen wordt ook op de zuigflesch gezet, en als de kleine goed drinkt, zegt moeder: "Hij tutert goed." In overdrachtelijken zin is men dit ook op volwassenen gaan toepassen, die nogal eens misbruik van sterken drank maken of die regelmatig heel wat borreltjes gebruiken; dan zegt men ook: "Hij tutert goed." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)
Lopte 's aovends bij 't nor huis gaon Sjarels
[=de veldwachter] 'ns tegen 't lijf en ie zee, dè-'t net lekt of ge
nog al goed getuterd hed, dan zegde mar, dè ge krek oeë teen stotte
tegen 'nen utstekenden kaai en 't is lang vur mekare. (Kubke
Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 4;
2-11-1929)
Pierre van Beek - drinken van een baby; rijkelijk veel alcoholica
tot zich nemen Pierre van Beek - hij tuutert goed - hij (de baby) drinkt goed
- Cees Robben; Hij tuutert en hij doe mar
aon... (19600226)
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TUTTEREN, ook TEUTEREN - zuigen (kinderen); overdadig drinken,
zuipen
- WNT - kent het woord niet, evenmin als De Jager.
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TUTEREN
onov.ww - zuigen, tutteren, lebberen: op z'nen dö:m tuteren.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899
- TEUTEREN - zuigen van kinderen, ook TUTTEREN
- WNT - TUTTEREN - 1) zuigen, drinken (v. kind); 2) (- Cornelissen &
Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - N-Limb.:
zuipen
tuuterke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
toetertje, speelgoed-blaasinstrument
Pierre van Beek - tuuterke (kregen de kinderen met de kermis)
(Tilburgse Taaklplastiek 128) twaalf telwoord twaalf [zonder svarabhaktivocaal omdat die binnen de eerste syllabe blijft] in de uitdrukking twaalf gooien (met twee dobbelstenen); geluk hebben Die is wèl getrouwd! Mee 'n dochter van Door de Vries en dè wit-ie-zelf ook, want ie hee twaalf gegooid hurre! Krimmeneel wen vrammes is dè! (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929) Pierre van Beek iemand die "twaalf gegooid" heeft, want wanneer de volksmond dit oordeel uitspreekt, kan de betrokkene zich allesbehalve gelukkig prijzen met de andere helft van zijn trouwboekje. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant zaterdag 8 april 1950) - De Wijs; (op straat gehoord, de ene vrouw tegen de ander over n passerend vrouw: ) t is n struise vrouw, ik geleuf wèl dettie er twaalef mee gegooid hee (13-07-1966)
WTT 2012: een opmerkelijke vindplaats beweert
echter het tegendeel:
twaalfde telwoord twaalfde [zonder svarabhaktivocaal omdat die binnen de eerste syllabe blijft]
twalsereej, tòlsereej
zelfstandig naamwoord Verbastering van Franse 'toile cirée' = met was bestreken doek wasdoek, veelal gebruikt als tafelzeil - dè de kasteleins, inplaots van d'ren twalsiree te buunen, zaand zouwen strooien en dè ze, ook de bedienden en de muzikaanten dr eigen zouwen verkleejen as boerkens uit de haai. Uit het land der Brabantsche week, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door W.v.M. = Willem van Mook. (Zand was in vroeger tijd de vloerbedekking van kroegen.)
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996
- dwalseree
twaolf
telwoord
twaalf
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'de klok slao' twaolf'
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - twaolf aajer èn dartien köökes - een buitenkansje
- Dialectenquête 1887 Willems - twalef
twèèg
zelfstandig naamwoord
boomknop waaruit scheuten of loten te voorschijn komen
jonge tak
- WBD III.4.3:127 twèèg - wilgenteen; ook genoemd: wis, baand, teen,
sliet
- WBD III.4.3:70 twèèg - knop waaruit een twijg groeit; ook genoemd:
loot
- WBD III.4.3:75 twèèg - twijg, jonge tak; ook genoemd: wis, tak,
takje, teen, rijs of scheut
tweej
telwoord
twee
DAN- Dialectenquête 1887 Willems - de tweej dötsers kwaame nòr bèùte
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'T-waar dik aon meej die tweej' - ze konden het
goed met elkaar vinden
tweejfèfteg
telwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - rijksdaalder, 'rèksdòlder
tweejzak
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - iemand die praat met twee monden
twèène
werkwoord, zwak
- WBD twijnen: het in elkaar draaien van hennepvezels tot een draad
(II:699)
twèène - twènde - getwènd
(ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij twènt)
twèffel
zelfstandig naamwoord
twijfel
twèffele
werkwoord, zwak
twijfelen
- WBD III.1.4:53 'twijfelen' = aarzelen
- twèffele - twèffelde - getwèffeld
- Cees Robben; ...n vlinderke tweffelend
hangen... (19590822)
twènner
zelfstandig naamwoord
twijnder
- WBD twènner (II:935) - twerner, twijner
twènter
zelfstandig naamwoord
- WBD paard van anderhalf jaar oud, ook 'jòrling' genoemd
- WNT - TWENTER (I) - zelfstandig naamwoord 1) dier, inz. paard of rund
dat twee jaar oud is; 2) (driejarige) koe die haar tweede kalf
krijgt
twidde telwoord
tweede
- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - twidde rang
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - dès nòg en twidde = dat valt nog te bezien zacht van hart en mild van tong... et irste is heel curieus, et twidde meer miraculeus... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, Daawe lijster, 1941) - Cees Robben; den twidde waoge... (19751701) ...ons laand euwig de twidde... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Twiddes)
- Dialectenquête 1887 Willems - twidde
- WBD III.2.2:74 'tweede moeder' = stiefmoeder
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - twidderaande, twidderaand
bijvoeglijk
naamwoord
tweeërhande, tweeërlei - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - twidderhaande - Cees Robben; Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 07 24 - Ge hèt hier, net as overal, / Ok twidderaande straoten / Straoten waor ge op fietsen kunt / En straoten vol mee gaoten.
- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - daor leej twidderaande kèès; tunnekeskèès èn
kemèènekèès - daar liggen twee soorten kaas: tonnetjeskaas en
komijne twiddehaans bijvoeglijk naamwoord tweedehands - Henriëtte Vunderink; Tilbörg; k Zal van oe blèève haawe, 2007 -
- Dus ik bèl Fred van Boesschoten op meej de tillefoon, want die heej nòg ene tèèd in twiddehaans kleding gedaon. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Ik zèg: 'Witte wè gij moet doen', zèggik. 'Gij moet es meej mèn meejgaon naor Fred van Boesschoten, die doe in twiddehaans waoges (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
twiddes, twids
telwoord
als tweede; te laat; ten tweede - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Gij komt twiddes (je had er eerder moeten zijn); je komt te laat (vist achter het net) Zoo kwaam 't dan dè Jantje [de baanrenner Jan Pijnenburg] en den Bras [en zijn koppelgenoot Braspennincx] - al waren ze in 't geheel twiddes - toch de recordhawers van den 144-minuten koppelwedstrijd geworden zèn... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)
- WNT - TWEEDE(N)S, tweeders, twee(d)s(t) - ten tweede, in de tweede
plaats; (als) de tweede, in het bijz. bij kinderspelen
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TWEEDENS
(twiddes) bijwoord - te laat, speciaal gezegd in het geval dat aan
op tijd komen enig profijt verbonden is, meestal in verbinding met
'komen': hij kwaam(p)
twiddes.
- A.P. de Bont,
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
telw. 'tweedes' - tweede (ook attributief.)
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - twiddes tw - tweede twiet zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel) - Henk van Rijswijk - Tweed: wollen strijkgaren stof met een ruwe optiek in plat- of gelijkzijdige keperbinding of visgraatkeperbinding. Weinig of niet gevold. Gebruikt voor damesmantels en lichte overjassen. Harris tweed: als tweed maar dan met specifieke ruitpatronen.
(Herinneringen aan zijn opleiding aan de
Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954),
►http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
Schilderij - Salomon de Bray - 17de eeuw
twilling
zelfstandig naamwoord
tweeling
- Cees Robben; 'Jaon hee un twilling gekregen' Meej zon kaante tweeling-pètje/ wè motte daor naa toch meej doen. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Behaa-haandel...)
twisje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
twistje
vD aantal ineendraaiingen van getwijnd garen per lengte-eenheid
- WBD twisje (II:1012) onregelmatigheid aan een draad
- WNT - TWIST (II) als weversterm gewestelijk - 1) variabel aantal
opeenvolgende nog niet verweven kettingdraden op een weefgetouw, als
eenheid gezien; 2) uit een aantal vezels gesponnen draad; 3)
lengtemaat voor gesponnen draad; enz. |
|
-detail-karkas-2-groot.jpg)
-detail-belletje.jpg)
