De start van het Woordenboek van de Tilburgse Taal werd in 2013 mede mogelijk gemaakt door

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:

C

Q

X

Y

De letter R

is voor het laatst aangepast en aangevuld op 8 september 2023. De redactie is nog niet voltooid

A

B

D

E

F

G

H

I

J

O

R

S

T

U

V

W

Z

WTT

Van raamp tot ruuzing

zelfstandig naamwoord

ramp

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, klank- en vormleer, Tilburg 1996 - (blz. 20) raamp naast ramp

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - ramp (blz. 12)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - znw. v - opklim, oprij: een tamelijk breede weg, langs waar men uit de diepte van een werk grond naar boven vervoert.

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

rand, randje

- Cees Robben - Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad (19580222)

- Hij reej op zen wit schimmeltje/ hôog op de raand vant dak. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij haaw et vur gezien )

- Piet van Beers – ‘’n Natte vekaansie’: Wè busse meej voeier, gevuld tot ' t rèndje. (‘t Èlfde buukske, 2010)

- WBD III.4.4:229 'rand' = omtrek

werkwoord, zwak

randen, eenmaal overslaan wat te doen gebruikelijk is

- Voorbeeld systeemkaart Wil Sterenborg: Op zondag et lòf raande

- A.J.A.C. van Delft - "De kip raant, omdat ze muit" of de kip legt niet regelmatig eieren omdat zij ruit. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- WBD (Hasselt) een dag overslaan bij het leggen (door een kip)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - randen, overslaan, erlangs lopen, de meet passeren

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Stelling IV: Hasseltsch raane

- WNT: RANDEN (I) 5. nalaten wat men gewoon is te doen.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RANDEN, RANNEN - overslaan, verzuimen, achterlaten wat men gewoon is te doen; uitvallen, toevaren, toeblaffen, sprekend v. honden

zelfstandig naamwoord

rank; stengel met bladeren, bloemen etc.; 'rangel'

- WBD III.1.1:20 'rank', 'rankel' = slank, tenger

- WBD III.4.3:39 'rank' = idem (stengel), ook 'rangel'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RANK zelfstandig naamwoord m+v. - de slanke stengel van erwten, boonen, hop, winde enz. Naam die men geeft aan verschillende planten, zooals de haagwinde.

bijvoeglijk naamwoord

rank

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs, 1916 - "raankel - ze is nog raankel (slank) - Verwacht nog geen kindje"

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 76 05 06 - "Irst waarde 'n raankel mèdje / Volop 't bekèke wèrd, / Gao dus meer naor de fitnes / En wè minder naor de mert."
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 06 28 - Vemèrge mos de "Toer de Fraans" / Op 't raankel fietske stappe / En dan vraogde oew ège aaf: / Wint Jan Raos deez' etappe?
- WBD III.1.1:20 'rankel', 'rank' = slank, tenger

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899,  - RANK bvw. - licht van lijf en leden, van menschen en dieren gezeid.

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ranzig

- WBD III.2.3:31 'ranzig' = rins, ook 'zuursig'

- WNT - RANZIG - hetzelfde als RANS: van vetten en oliën die zuurstof uit de lucht hebben opgenomen en waarin dientengevolge vluchtige vetzuren zijn vrijgemaakt.

bijvoeglijk naamwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, klank- en vormleer, Tilburg 1996 - 'ra:s' - roze (blz. 3)

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - onzindelijk

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - tis ammòl zo ten raawste op - we zijn bijna door de voorraad heen

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - tis goej vòlk, mar raaw - het is goed volk, maar ruw

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - te raawste - ongeveer (globaal)

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - raawe melk - ongekookte melk

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - raaw ketier - slordig huishouden

- WBD III.1.4:150 'ruw' = slordig

- WBD III.4.4:44 'rouw weer = slecht weer

- WBD III.4.4:94 'rouw vriezen' = rijpen; ook 'vorsten'

- WBD III.4.4:243 'rouw' = ruig

- WBD III.4.4:11 'rouwe lucht' = onstuimige lucht

toponiem

De Rauwbraken

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, 2005 - Rauwbraken, gebied tussen Tilburg en Enschot

zelfstandig naamwoord

samengesteld uit ruw en duwen

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, 2005 - ruw, lomp persoon

Sticker van de Tilburgse carnavalsvereniging De Raawdaawers. Foto CuBra 2020.

Ruwen van de wol in de 18de eeuw

werkwoord, zwak

rouwen, ruwen

- WBD raawe (II:l056) - rouwen (nabewerking van het weefsel): ook:

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rouwen, ruwen

- WBD III.4.4:317 'rouwen' = vezelen

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz.25) 'rawe' = raawe (rouwen)

zelfstandig naamwoord

ruwheid

- Paul Spapens e.a., Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, 2005 - ruwheid, ongemanierdheid, ruigte, wildgroei

zelfstandig naamwoord

ruwnes, ruignes

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - wildernis

- WNT - ROUWENIS (II) - van 'rouw (II)' naast ruw - in Z-Ned.: l) "Ruigte der bosschen ... en allerlei wilde gewassen"; 2) allerlei afval van hout, stroo, onkruid enz. = 'rouwage' - ruigte

bijvoeglijk naamwoord

rouwmoedig, berouwvol

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - berouwvol

- WNT - ROUWMOEDIG - berouwvol

zelfstandig naamwoord

rouwstro

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - stro (resp. bed) waarop iemand gestorven is

bijvoeglijk naamwoord

rose

zelfstandig naamwoord

rad, wiel

- Informant Toine Raaijmakers -  het rad van Sinte Ketrien - huidziekte die men bij het melken van koeien kon oplopen; openbaarde zich in een kringetje van zweertjes. Ter genezing gingen de boeren hiervoor naar Oosterhout, naar het Catharina-klooster, om er een noveen te houden.

Heilige Catharina van Alexandrië- beeld aan de begraafplaats Binnenstad, Tilburg. Het rad is het symbool van haar marteldood. Onder: devotieprentje.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - rad (krt.32)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAD znw.o. -wiel; mrv. ra(d)er, raaier; verkleinwoord raaiken

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van radèès

radijsje

- WBD III.2.3:109 'radijsje' = radijs

De bôome stòn volop in bloej
as 't naa mar nie gao vrieze
want aanders zulle we dees jaor
nog hil wè frèùt verlieze.

Tèùnbôone, kêele èn radèès
die kunne der wèl teege
Mar... 't blommezaod in munnen bak
zit nie om vòrst verleege. (CuBra, ca. 2004)

zelfstandig naamwoord

- Cees Robben - Zèède wir op rak, Merie... Jao, ik moet wir en hôrt op... (19640320)
- Cees Robben - Is oew vrouw thuis, Tinus..? Thuis.. Die straotmus is wir op rak... (19830708)
- Cees Robben - Ons Nelleke is wir op rak... (19860321)

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -op rak zèèn - op stap zijn

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RAK: 't rak hebben = neiging hebben om te rakken, jagen, stouwen; toegeven aan onweerstaanbare ramscheuten en schoeren? ook wel gebruikt voor andere vormen van onrust dan die welke betrekking hebben op de snelle voltooiing van het werk, bijvoorbeeld erotische verlangens: 'hij is op rak'.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - rak, zelfstandig naamwoord mannelijk - rak, de daad van rakken: 'op (z'ne) rak gaon' - gaan rakken

- WNT - RAGGEN 1) wild heen en weer loopen, stoeien; 2) een heen-en-weer-schuivende beweging maken.

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ravotten, rondzwerven

- WBD III.1.2:121 'rakken' = slenteren, ronddolen; ook 'bolliën'

- WNT - RAGGEN - l) wild heen en weer loopen, stoeien; ook gezegd van tochtige dieren; 2) een heen-en-weer-schuivende beweging maken

zelfstandig naamwoord

- WBD mannelijk schaap, ook ram, ram, 'raam' of 'bók' genoemd

- WBD III.4.2:62 ram - mannelijke haas

- WBD III.2.1:511 ram, rammelaar = rammelaar, mannelijk konijn

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek dartele, uitgelaten, jongensachtige vrouw of meisje

- Pierre van Beek - wilde rammel - idem

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Zè waar vruuger nògal unne wilde rammel'

- Stadsnieuws Dè meens waar me tòch en blèkke rammel - ... een druk type. (200510)

- WBD III.1.2:45 'rammel' = pak slaag; ook: 'slaag, aframmeling, priegel'

- WBD III.1.2:45 'aframmeling' idem

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - RAMMEL meisje (vrouw) dat (die) luidruchtig en wild te werk gaat

- WNT - RAMMEL I, 2) persoon die 'rammelt', altijd door praat.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAMMEL zelfstandig naamwoord v.- rammelaarster, babbelaarster

RAMMELKONT zelfstandig naamwoord v. - rammelaarster, wauwelaarster

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rammel zelfstandig naamwoord - luidruchtige vrouw

- WNT - RAMMEL l) voorwerp dat rammelt; 2) persoon die rammelt, d.w.z. altijd door praat; 2) resultaat van rammelen: gebabbel, slaag

zelfstandig naamwoord

rammelaar

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -rammelaar (kinderspeelgoedje); ram, mannelijk konijn

- WBD III.3.2:134 'rammelaar'= idem, ook 'rammeltje' of 'rammel'

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rammelèèr zelfstandig naamwoord - rammel van een kind; mannelijk konijn, ram

werkwoord, zwak

ramassen, door elkaar schudden

- WNT - RAMMENASSEN zie RAMASSEN, dit laatste uit Maleis 'ramas' = kneden. 1) in de oorspronkelijk techn. bet.: masseeren op de bij de inwoners van Oost-Indië gebruikelijke wijze; 2) als gevoelswoord met vervaagde bet.: gewestelijk, en gewoonlijk vergezegd van ('door elkander') werpen, -rammelen. In het bargoens ook: ranselen, vechten.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ene ròmscheut neeme (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - ergens plotseling op afvliegen; met vaart weglopen. (Bij het melken komt de melk met scheuten of stralen uit de spenen.)
- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -ramscheut/ ròmscheut - snelle start
- Sjef Paijmans - Fokkie [de hond] werd nu voor zijn voerbak gecommandeerd. Hij keek naar de spiegel die hij daar nog nooit had gezien. Een woedend gegrom kwam uit zijn keel en omdat de spiegel schuin tegen de muur stond schoot hij met een nijdige grauw naar de achterzijde. Maar daar was niets te zien. Met de nekharen nog overeind kwam hij weer enigszins gerustgesteld naar zijn bak terug. Maar daar was die vermeende rivaal weer. Weer een dreigend gegrom, diep uit zijn keel en weer in een ramscheut achter die spiegel. (CuBra; 2001)
- Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - En welke echte Tilburger heeft niet ooit gehoord: ‘hij nam ’ne ròmscheut’ (en had bv. de vlegel te pakken). De betekenis van ‘ròmscheut nemen’ is: ergens plotseling agressief op afvliegen, al kan het ook wel: ‘met vaart weglopen’ inhouden. In ’t Middelnederlands kennen we het woord ‘raemscheute’ in de betekenis van ‘wakkere uitval’. Verder: een ‘raemschot’, dat een op goed geluk gemikt schot inhoudt. (TTP 14-10-1971)
- Cees Robben - [een kippenboer, die tot zijn verwondering ziet hoe een van zijn kippen een enorm ei heeft gelegd van wel anderhalf ons, haalt dat ei pijlsnel uit]: ‘… Tiest Vermeeren naamp unne raomscheut…’ (28-4-1956)
- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RAMSCHEUT: plotselinge van binnenuit komende voorwaartse beweging, onverwacht actief optreden van voor lui of beschouwelijk gehouden personen: 'mee 'ne ramscheut'. De afleiding is wsch. interessant, maar mij onbekend. Mogelijk is 'ram' een verbastering van 'romp'..

Etymologie
- Ed Schilders – Van Aajkes tòt Zaandkèùl (2012) - Een van de betekenissen die het - WNT - voor rame geeft, is: een ‘rame van wevene’. Dat betekende zoveel als ‘weefraam, weefgetouw’ (het oudste citaat komt voor in een akte uit Brugge, in 1294) (...) Het Middelnederlandsch Handwoordenboek van Verdam (...): ‘span-, droog-, lakenraam’. (...) Als vijfde betekenis van ‘scheut’ las ik in het WNT: ‘Keer dat de schietspoel door de schering wordt geworpen’. Ook hier dus een term uit de handweverij, namelijk het schieten van de spoel, dat zo vaak in weversliedjes bezongen is. Het - WNT - geeft een voorbeeld uit een Haarlemse akte uit 1749 en zegt: ‘Thans nog gewestelijk in Zuid-Nederland’.
 

zelfstandig naamwoord

rampspoed 

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 27) mps —> ms ramspoed

zelfstandig naamwoord

stengel met bladeren, bloemen etc; rank, tak, 'raank'

- WBD III.4.3:40 rangel - rank, onstevige stengel; ook: rank, rang, rand, stengel, tak

- WBD III.4.3:77 rangel - tak (alg.) ook knoest genoemd

ranzeg

bijvoeglijk naamwoord

ranzig

- WBD III, 2, 3 – Eten en drinken (2004) - Lichtelijk zuur smakend.

Waardering voor Tilburg: frequent.

►rins, rinsig, zuursig, vrang

zelfstandig naamwoord

raad, advies gemeenteraad

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Goeje praot kost niks en goeje raod is gèld wèrd.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ro.t, zelfstandig naamwoord mannelijk 'rood' - raad; gemeenteraad; zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'root'- (honing)raat.

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'raotslit, raotsleeje' - raadslid

werkwoord, zwak

raden; adviseren, aanraden

- Daamen Handschrift (1916) - "dès woar juffrouw, dè roaide (daar heb je gelijk aan)"

- Daamen Handschrift (1916) - "roaie - dè roaide (daar heb je gelijk aan)"

- Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Hannes Kaokel, van Baokel’, 1944:

Mar jè, ge moet op pad, m'ne man,

en ik raoi oe dees ten goeie:

ge neemt et dikke Rooike mee,

de vetste van ons koeie

- Cees Robben - Mar toch zokkoe wille raoje... (19591003)
- Cees Robben - unne èège-geraaide meens valt ôôk nie te raoije... (19680320)
- Cees Robben - Ge bent unne èège-geraaide meens en ge wilt nie geraoje zèèn... (19660729)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 09 02 - Mar de baozen in 't bestuur / Die waren nie te raoien
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 07 17 - Hij hee d'n aord naor hullieje pa / Die is ok nie te raoje.

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - dès oe geraoje - dat zou ik maar doen

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - raoje ww - raden; dè's oe geraoje-n-ók!

uitdrukking

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - raoje, raoje pliesiepèt - zoek het maar uit.

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - raoje-raoje-pliesiepèt = Ad van Puijenbroek (blz.64)

- Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867 - Raojen èn daoje - Raden (raadgeven) en daden (doen). - ‘Een roestpraatje’ : Gij zè nog al sneu, Trien, help me nou is raoijen en daoijen.

zelfstandig naamwoord, meervoud van 'rad'

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - wielen, raderen

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - radmaker, wielenmaker

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - raojmaoker, zelfstandig naamwoord - radmaker

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

raak

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 60 06 17 - Allèèn Jaanse op ’t Körvelpleintje / hee presies ’ze vadders’ smaok / Gao deurom daor oew fleske haole / dan witte zeker: ik schiet raok.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 09 14 - Dur z'n prente vol mee stripkes / Stikt ie mee al wè lèft d’n draok / En wè'ter onder stao geschreeve / Is aaltij Brabant's, sappig raok.
- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - rò.k, bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'raok' - raak: ''t Is wél raok mé d'appel deis joor!'

werkwoord, zwak

raken, geraken

- WBD (Hasselt) van de lèg raoke - van de leg afraken (van een kip)

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 -  raoke - gij/hij ròkt

- WBD III.4.4:201 'raken' = grenzen; OOK: 'aansluiten', 'aanliggen'

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - raoke - ròkte - geròkt, met vocaalkrimping, ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij ròkt

- Dialectenquête 1887 Willems - noteert in alle vormen de lange vocaal.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww. intr. - raken: 1) toebehoren (aan): Da perceel rakt aan hum'; 2) familie zijn van, verwant zijn met; Da rakt er nog aan' -Dat is er nog familie van.

zelfstandig naamwoord

- WBD rakelijzer (werktuig, meestal van ijzer, om het vuur in een oven te verspreiden)

- WBD omgebogen ijzer waarmee een oven wordt leeggehaald

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAKELIJZER zelfstandig naamwoord o. - ijzer om den oven te rakelen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAKELSTOK zelfstandig naamwoord mannelijk -lange stok om den oven te rakelen.

- WNT - RAKEL (II) - verkorting uit 'rakelstok': gebruikelijk bij de bakkers om koolen en hout in den oven te roeren.

werkwoord, zwak

- WBD rakelen, oppoken (van het vuur in een oven)

- WBD traokele - houtskool uit een oven verwijderen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. + intr. - rakelen, met behulp van een lange stok de gloeiende houtskolen in de oven omroeren.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAKELEN - met het rakelijzer de gloeiende kolen in den oven omroeren.

- WNT - RAKELEN - 2) met een stok of gaffel het vuur in een haard of oven omroeren

zelfstandig naamwoord, vaak vrouwelijk in plaats van onzijdig

raam, raampje

raam, venster, ruiten

- Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Die zit aaltij vur de raom

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 10 25 -  "Mar ge mot irst efkes kèke, / Zee d'n Bart, dan zèdde wès, / Op de kaort die vur de raom hangt / Want daorop ziede de près."

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, klank- en vormleer, Tilburg 1996 - 'Doe irst de raom is dicht.' (blz. 96)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - raom - rumke (u van 'mulder' = mölder)

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!”

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- “En dan gong ie zôo vur de raom staon…” [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

- Èn diejen òpstoet die zie ik vanèèges, assie toevallig langs de raom komt. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

Elders

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'raom' - raam

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAAM zelfstandig naamwoord v. en niet o.

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - raom zelfstandig naamwoord - raam; 'doe de raom dicht'

ambachtelijke toepassingen

- WBD driehoekig raam om de nek van een kalf, ook genoemd 'ròmke' of 'juk'

- WBD lèèmraom - lijmraam, raam van latten of gaas, waarop het lijmvlees te drogen wordt gelegd (II 611)

- WBD óp raom spanne - opspannen van leer op een raam of bord om het te laten drogen (II 641)

- WBD raom - opspanraam voor leer (II 641)

- WBD klòsseraom (II:992) - scheerrek (voor scheerklossen)

- WBD schèrraom, schirraom

- WBD II:994 - scheerraam, grote haspel; ook: schèr-meule, haspelmeule of schèrkrôon genoemd

werkwoord, zwak

- WBD (van een merrie) met de benen zwaaien en bewegen tijdens het werpen, ook genoemd 'slaon'

- WBD II:1056 raome  - ramen: het goed door spanning zijn juiste maat geven

raomscheut

opvliegende aanloop; afgeleid van ‘raam’ als ‘raam van een weefgetouw’ en het ‘schot’, de snelle beweging van de weefspoel door het raam
- Cees Robben - Tiest Vermeeren naamp unne raomscheut... (19560428)

► ramscheut

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

raap, knolraap; overdrachtelijk: hoofd

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Et gao meej de raope de pòt in. (Slordig huishouden)

- Cees Robben - Prent van de Week - rèècht vur zene raop

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - znw. vr. 'raop' - raap 1) knolvrucht; 2) schertsende benaming voor een dik, ouderwets horloge; 3) platte benaming voor hoofd / kop.

werkwoord, zwak

rapen 

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 07 14 - Ge kunt wir fèn doen wègge wilt / 's Mèrges lekker lang slaopen / Of mee de kènder naor de Laai / Om maastappels te raopen...

- WBD (Hasselt) - eieren uit de nesten (van kippen) halen

- Dialectenquête 1887 Willems - raope - ròpte - geròpt

raopelangske

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - "Het is een rapelangske" zei een moeder duidende op een kind, dat in het gezin rond liep en in verhouding tot de anderen erg jong was. Zij bedoelde er mee, dat het een kind was van haar ongehuwde dochter (rapeling is afgevallen fruit). (Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)

zelfstandig naamwoord

geperste (vee)voederkoek, pak slaag

- WBD III.1.2:47 'raapkoek' = pak slaag; ook: 'rammel, priegel, oplawaai' enz

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAAPBROOD znw.o. - raapkoek

- WNT - RAAPKOEK - tot veevoeder bestemde koek, gevormd uit de resten van raap- of koolzaad nadat de olie er uitgeperst is.

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -raapolie (in den ólliemeule geperst öt kôolzaod)

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'raopòllie' zelfstandig naamwoord - raapolie

zelfstandig naamwoord, plur.

raapsteeltjes

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz.33) - raopstiltjes (geen klinkerverkorting)

zelfstandig naamwoord

knolraapzaad 

- WBD I:1429 'raopzaot'

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - raaskallen, onzin vertellen 

- WBD III.1.2:221 'raaskallen' = ijlen

- WNT - RAASKALLEN - 1) onzin praten, malen, leuteren; 2) ijlen

zelfstandig naamwoord

- WBD III.4.2:136 'raat' - honingraat, ook 'graat' genoemd

werkwoord, zwak

ratelen

- Cees Robben - Prent van de Week - raotelend meej veul bravoer; veul geraotel

- WBD III.4.4:248 'ratelen' = rammelen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RATELEN - reutelen, den doodsreutel hebben

zelfstandig naamwoord

ook: raogerbòl raogesbòl,

ragebol, raagbol

1. borstel op een lange stok om hoger gelegen delen van het huis te kunnen schoonmaken

Jan Luyken

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - raovesbòl c.q. grôote steek

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - raovesbòl

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'raobe(r)sbòl'

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -raogesbòl, raoversbòl, raovesbòl

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - raovesbol (blz. 95)

- WBD III.2.1:320 'raovesbòl, raoverskòp, raobesbòl' = ragebol, 'raagbol'

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Par. 225a (blz. 175) is m.b.t. 'ragebol' onvolledig.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - znw.m. (weinig gebr.) 'raafbol' - ragebol

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'raoversbol' zelfstandig naamwoord - ragebol

- WNT - RAAGBOL (vrijwel geheel verdrongen door RAGEBOL) bep. borstel,  RAAGBORSTEL, ook vervormd tot RAAFBORSTEL, sinds Halma (1710) in de woordenboeken; ook: raag-, raafstok.

2. in overdrachtelijke zin: het hoofdhaar, al dan niet gelijkend op 1

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939) - ...mee zoo'n lange haoren en zoo'n flabberboks om z'n beene en zoo'n pereplu van 'nen hoed op z'nen raogersbol!"

- Tony Ansems, Heure pluusen hoed; van de cd Tilburgse Liekes American Style, 2008 - Heure pluusen hoed, op durre raoversbol...

werkwoord, zwak

razen

- Cees Robben - ... Hij haauwt nie van klaozen/ Die raozen en daozen.../ Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127)

- WBD III.1.4:230 'razend' = razend van woede; 236 'razen' = opspelen

- WBD III.4.4:429 'razen'= bulderen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zwak werkwoord intransitief  - razen

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

rap, vlug

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - schrander, pienter

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge zèèt nèt zó rap on Paosen as ikke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - gezegd tegen iemand die wat hard van stapel dreigt te lopen

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -zo rap as en strontvlieg meej êene vleugel

- WBD III.1.2:259 'aan de rappe zijn' = diarree hebben

- WBD III.1.4:147 'rap' = handig

zelfstandig naamwoord

plaatsvervanger

verbastering van Frans 'remplaçant'

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
znw.vr. 'rapplesant' - remplaçant, (vroeger) plaatsvervanger in de krijgsdienst.

zelfstandig naamwoord

rat 

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - muizen en roate (meestal: muis en roate)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RAT znw.v. (in sommige streken o.) Frans: rat

zelfstandig naamwoord

WNT Rats I; vgl.: In de rats zitten.

- WBD III.1.2:260 'aan de rats zijn' = diarree hebben 

- WBD III.1.4:405 'ratsen' = iemand op de zenuwen werken

zelfstandig naamwoord

rattenstaart

- WBD III.4.3:340 rattestèrt - heermoes (Equisetum arvense) ook wel 'paardenstaart' genoemd

bijvoeglijk naamwoord

ruw, onzindelijk

- Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - Tis goej vòlk, mar rauw

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord 'rouw', ruw, ruig

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rauw bijvoeglijk naamwoord, ruw, ruig

uitdrukking

Te rauwste - ongeveer, globaal

- WBD III.3.1:223 'ruw, rouw', 'lomp, boers' = ruw

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - TROUW(E)STE (traawste) bijvoeglijk naamwoord - in grote trekken, bijna. Wsch. is het woord ontstaan uit 'te ruwste' en betekent het letterlijk 'grosso modo'.

- WNT - vermeldt de uitdr. 'uit den rouwe' - onafgewerkt, niet precies.

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - denigrerende volkse benaming voor een Tilburgse dancing in de twintiger jaren (Tilburgse Taalplastiek 186)

▼Lees meer over razzeldazzel

zelfstandig naamwoord

rabat, sponning

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - model: 'et schiet öt zene rubbat'

- WNT - RABAT D) Beteekenissen die afgeleid zijn uit "inspringing", terugwijkend gedeelte van een muur enz. Reeds in het Oudfrans en Middelnederlands. l) Groef in een stuk timmerhout, sponning ... 'Het rabat is ontsteld' = waarschijnlijk: de sponning waarmee twee stukken hout ineensluiten, is kapot.

bijvoeglijk naamwoord

- WBD rèchse kaant (II:911) rechtse kant = bovenkant van het weefsel

zelfstandig naamwoord

aanrecht

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rekbank - aanrecht (brab., wnbr.); rechtbank- 'aanrecht'

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

rechtvaardig

- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'rechtvèèrdig'

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'rèèchtvèèrdeg'

- Cursus in Tilburgs – krantenrubriek circa 1940 - (98) 'Onrechvèrighei komt te bute'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RECHTVÈÈRDIG bvw. - rechtvaardig; Rechtvèèrdig haar - sluik haar.

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord 

rechts

- Cees Robben - Prent van de Week - Agge naa giender rèèchs ònhaawt; haawe we naaw links òf rèèchs aon?

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - rêchs en links (ê = als in gête - geiten)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord en bijw. - rechts

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RECHS(CH) - rechts

zelfstandig naamwoord

recht

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óp zen rèècht staon as nen boer óp zen klómpe (Handschrift Damen 1916) - spr.w. vergel.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RECHT znw.o., Frans: droit

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

recht, vlak

- Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - ene rèèchten èkker = een vlakke akker rèècht toe vórt - rechtuit.

- WBD rèècht - goed uit de weg kunnend, niet kreupel zijnd (v.e. paard), ook genoemd: 'rap', 'rad' of (Hasselt) 'vlòt'

- Cees Robben - Ik koom rèècht van den berrebier... (19861031)

- Zeispreuk - Rèècht is rèècht, zi Schêefhals

- WBD III.1.4:301 'rechttoe-rechtaan' = eerlijk

- WBD III.4.4: 'recht' = rechtopstaand, ook: 'ferm', 'fluks', 'steil' (203)

- WBD III.4.4:204 'rechtop', 'recht omhoog' = rechtopstaand

- WBD III.4.4:228 'recht' = vlak, ook 'effen', 'egaal', 'plat'

- WBD III.2.3:290 'recht op en neer' = helemaal rechte sigaar

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'raecht' - recht

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèècht bijvoeglijk naamwoord, bw - rechtuit, meteen

bijwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rechtdoor

rèèchtevort
bijwoord
rechtsreeks, regelrecht
samentrekking van rechttoe + voor(ui)t.

►rèèchttoevort

bijwoord

samentrekking van rechttoe + voor(ui)t.

rechtdoor

- Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - Ge lópt mar rèèchttoevórt - Je loopt maar rechtdoor.

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - (Gehoord zomaar op straat) Rechttoevôrt, dè’s duidelijk, mar rij bij Sjaane d’n hoek om, dès misschient onbekend mar vraog ’t mar 'ns, waant iederandeen kent Sjaan van de hoek! (10-03-1967)

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'rèèchttoevórt' altijd maar rechtdoor

rechtstreeks

- Cees Robben - Dieje weg (...) die rèèchtevort naor ’t geboer van Van de Braante lopt... (19791102)
- Stadsnieuws - rèèchtoevort nor hèùs èn onderweege nie sèmmele (021108)

eerlijk

- Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867, ‘Een roestpraatje’ - lk weet er labendig  regttoevoort  geenen raod toe. Daar geannoteerd als: Om ronduit te spreken.

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - T’is nie rechttoevoort, ’t is ammaol lôos (24-02-1966)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijw. (verb.) 'rechttoevoort' - eerlijk, oprecht (bv. bij het kaartspelen)

rechttoe rechtaan

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, Daor wier nie rècht-toe-vort gespuld / Nèè, 't gong over driebaand [over het biljartspel]

zelfstandig naamwoord

hark

- Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - De rèèf stao int schòp int huukske

- Damen Handschrift (1916) - "raif - rijf (hark)"

- A.J.A.C. van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- Pierre van Beek – Als we het zinnetje "In 't schop op 't schoor leej de schuup en de reif" bij de kop nemen, slaan we vier vliegen in één klap om dan nog niet eens van de allitererende "sch" te praten. Het "schop" is een klein schuurtje of bijgebouwtje, "'t schoor" wordt gevormd door het zoldertje in zo'n schuurtje, de "schuup" is de schop (om mee te spitten) en "reif" dient door "hark" vertaald te worden. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950)

- WBD (III.2.1:410) rèèf, hark = hark

- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - RIJVE - raspe. Zie Ten Kate II,555.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - type 'rijf' (blz. 161)

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèèf zelfstandig naamwoord - rijf

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rijf - hark

- WNT - RIJF (I) l) hark

verleden tijd van 'rèège', rijgen

reeg

Schilderij van Sara McGregor

werkwoord, sterk

rijgen

rèège - rêeg - gereege

- WBD 'rèèjge', 'réége (II:1014) - rijgen: inrijgen van weefkam/rietkam

- WBD 'kàmrééger' (II:1013) - kamrijger

- WBD 'rééjchhaok' (II:1015) - rijghaak: inrijghaak; ook: kamhòkske of rèèg-nòld genoemd

- WBD rèège (II:1175) - rijgen; ook 'driege' genoemd

- WBD III.4.4:305 'rijgen' = idem, ook 'ritsen'

- Stadsnieuws - Ene goejen boer gao nie öt de rèège zolang ie onder zen òksels nog drêûg is - Een ijverige werker is niet bang voor een beetje regen. (260308)

zelfstandig naamwoord

regen

- Cees Robben - De sukkelèèr die praot van rèègen... (19580315)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - regen

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Van fèène rèège èn fèèn meense wòr de ut miste nat' - Door fijne regen en fijne mensen word je het meest bedonderd.

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -ene goejen boer gao nie öt de rèège zolang ie onder zen òksels nòg drêûg is

- Piet van Beers – ‘Smeeklied om waoter’: Ik vraog OE Lieve Hirke,/ stuur ons toch wè verkoeling/ Drie daoge rèègen dè's genog,/ (ginne zondvloed, dè is nie de bedoeling.)/ Bekèkt toch mennen hof o Heer:/ M'n bontjes, praai, mèn sevooje./ Gij staoget toch niet toe o Heer/ Dè'k strak/ alles wèg moet gooie.? (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- De straot nat van de rèège... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REGEN zelfstandig naamwoord m - regen

zelfstandig naamwoord

regel, periode

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ze hò aanders al vruug de reegels - nochtans was ze al vroeg ongesteld

- WBD III.2.2:4 'regels' = menstruatie

werkwoord, zwak

regenen

- ...daogs d’r nao règenden ut aauw wève op klumpkes... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Pierre van Beek - 't Regent ouwe wijven mee klompen. - 't Giet. - 't Valt er mee bakken uit! (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

- Cees Robben - ’t Règent ’t zêgent, ’t zeevert op de stad... (19540724)

- Ik vat er nog êene,/ ge weet et niemir/ oover en ketierke,/ dan rèègent et wir. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ge wit nôot )

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -rèègent et in maaj, dan is april al lang vurbaaj

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 04 - dèt oover en uurke begient te rèègene

- Èn rèègene dè't di èn kaaw dèk ha.  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

Elders

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - reejgene ww - regenen

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - rèègene (blz. 18, 144)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REGENEN en Règeren onpersoonlijk werkwoord - regenen

zelfstandig naamwoord

koekoek

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'rèègevuspèller' - koekoek (Cuculus canorus)

- WBD III.4.1:155 rèègeverspèller - koekoek

zelfstandig naamwoord

- WBD III.1.3:252 rijggaatje = gaatje voor de veter

rèègkesjèt

zelfstandig naamwoord

rijgcorset

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 76 08 26 - Ik haauw van kabberèt / En zeeker agge mèdjes ziet / In 'n aauw règ-kesjèt."

zelfstandig naamwoord

rijgnaald

- WBD rèègnòld - rijgnaald; inrijghaak (voor weefkam); ook: kamhòkske of rèèghaok genoemd

verleden tijd van 'rije'

3e pers. enk. verl. tijd van 'rije': reed

uitdrukking

Hij reej em - Hij was kwaad, opgewonden

zelfstandig naamwoord

reden

zelfstandig naamwoord

- WNT - REIER (I) - reider, reeder < REEDEN (I) 2) verwerken tot een eindproduct ... van vezels, garens en geweven stoffen

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene reyer - handelaar/ tussenpersoon in ruwe wol (blz. 94)

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rijschaaf (werktuig)

bijvoeglijk naamwoord

rijk

Rgezegde  Ik zèè de rèèke Jan Coole nie. - Ik heb het geld niet op mijn rug groeien

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den könning is rêk

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de'minse' zòchte rèèk te wòrre

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -beeter rèèk te lèèven as rèèk te stèèrve

Dirk Boutkan (1996) - rèkste naast rèekste

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de rèèke Jan Koole = Jan Kolen (blz. 50)

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de rèèke schôojster = Joh. de Werd (blz. 83)

- WBD III.3.1:203 'rijk zijn' = rijk zijn

werkwoord, zwak

- WBD III.1.2:85 'reiken' = reiken (naar)

- Dialectenquête 1887 Willems - rèèke - rèkte - gerèkt

zelfstandig naamwoord

gereken, rekenarij

- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - reekenderij: en hil reekenderij

- WNT - REKENARIJ - het rekenen, gecijfer (Bij Ter Laan: reeknderij)

zelfstandig naamwoord

rekening

- WBD nòg en week òn de reekening, nòg en week aaf - de koe moet over een week kalven

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - het kunstje om zich rijk te rekenen

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - reilen

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Ut rèèle èn zèèle'

werkwoord, zwak

rijmen

- Dialectenquête 1887 Willems - rèème - rèmde - gerèmd

ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij rèmt

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 12 01 –

Rèmkes...
 

Kèk, de maon schènt dur de bòòme
Of dur de bòòme schènt de maon,
Zó komt ons taol de liste weeke
Hèèl dikkels vur schut te staon.
Iederèèn die mot naa rème
't Gift nie oover wè of hoe
Asser mar 'n rèmke bijzit
De rest doe'ter verder nie toe.

Ge zit op oew potlòòd te knaauwe
En prakkezeert oew ège zot
Wè remt op unne koffiemeule?
Of wè rèmt op mosterdpot?
Al is't 'n rèmke zonder rème
Al is de tekst fienaol verkeerd
As degeene die 't krègt strak
't Prebeere mar wardeert.

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - Hoe rèmde dè tesaom

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ook: rèèmele

- Cees Robben - Prent van de Week - 'rèèmet nie? vroeg Faosse droevig'

- WBD III.4.4:91 rijmen = lichtjes vriezen

1. hoepel, reep

D’16 "reep - hoepel"

Bij de smid met een gebroken rêep; houtgravure, Katholieke Illustratie, ca. 1890

Centsprent - 19de eeuw

- A.J.A.C. van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

Klèèn Sjuuleke viel meej de rêep. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wè ist verschil?)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - hoe zèède gekoome? Meej de rêepkist naa goed! - hoe ben je gekomen? met de hoepel; is het nu goed (antw. op vraag naar bekende weg)

èn rêepe meej en fietswiel,/ èn hakke meej ne tol. (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Nie dè wij der ok mar/ êen woord van begrêepe,/ mar ons moeder zo wèl nie vur niks/ ons nor bèüte rêepe. (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Hij ript den hillen dag dur et hèùs... (Henriëtte Vunderink; Vriendje; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

- WBD (III.3.2:118) rêep = hoepel

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REEP (scherpe e; zelfstandig naamwoord mannelijk - houten hoepel; spr. reepen snijden - vluchten, de plaat poetsen; Hij is gaan reepen snijen mee 'en andermans geld.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
re.p, zelfstandig naamwoord mannelijk 'reep' - hoepel

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Bredanaars zeggen nooit 'hoepel, hoepelen', maar altijd 'reep', 'reepen';

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - REEP: een boogswijze geboge hout, het geen boven op de berden van ene kar word geplaatst om de huif over te spannen. Dezelven zijn doorgaans vier in getal.

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - REEP - zelfstandig naamwoord mannelijk - hoepel

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rêêp zelfstandig naamwoord - hoepel

- WBD (II:2770) 'rêêp' - wielband, wielbeslag

- WBD (II:2907) 'reep' - kuipband

- WNT - REEP (l) 3b) als kinderspeelgoed. Thans nog in n.-Brab., Limb. en Z.-Nederl. ... de hoepel wordt ook in zeker dansspel gebruikt.

- WBD III.1.3:66 'reeprok', 'hoepelrok' = hoepelrok

- WBD III.4.4:230 'reep' - kring, ook 'hoepel'

- WNT - REEP (I) 3) Smalle cirkelvormig gebogen band, oorspronkelijk van wilgen- of populieren rijshout. Thans ook vaak van metaal. Hoepel; b) als kinder-speelgoed

2. vertier

uitsluitend in uitdrukking 'op rêep'

- op rêep - op (vrouwen)jacht

Pierre van Beek - óp rêep gaon - op stap gaan met de bedoeling flink wat te verteren.

- WNT - REEP (I) 4 (kol. 1065) Zegsw. Aan den reep gaan staan, op jonge dochters die naar de jaarmarkt gaan, dikwijls om er kennis met jongelingen te krijgen (Joos, Waas idioticon)

3. andere betekenissen

- WBD III.2.2:36 'reep' = lat of twijg om te straffen

Nederlands ABC-boek

Pieter Breughel de oudere; detail uit zijn schilderij Kinderspelen

► Zie dossier Rêepe voor meer afbeeldingen

► Zie Rêepe hieronder

bijvoeglijk naamwoord

rijp

- WBD slachtklaar: vet genoeg om geslacht te worden (van vee gezegd)

ónrèèp - niet rijp, onvolgroeid, ook 'beneepe'

- WBD nie rèèp - nog niet uitgerezen (gezegd van deeg)

rèèp - klaar om gebakken te worden (zie WBD: rèèpe)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - die pèèr is nie rèèp

- WBD III.4.4:93 'rijp' = idem, ook 'rijm'

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - uitgaansavond, uiteraard in gezelschap van een meisje

- WNT - REPEN (III) l) haastig gaan; 2) zich druk bewegen, onrustig zijn; enz.

Boer met koe voor de èrdkèèr. De kinderen hebben hoepels of rêepe als speelgoed

werkwoord, zwak

rêepe - ripte - geript, met vocaalkrimping

- Dirk Boutkan (1996, 41) ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij ript

- Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) rêepe - hij ript

1. hoepelen

Afbeelding uit Kroniek van de Kempen - 1992

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "reepen - hoepelen"

- Rêepe èn, èn touwke springe èn diejabooloowe! [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - REPEN (ree:pe) onov.ww - l) met de hoepel of reep lopen;

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - rêepe - hoepelen

- WBD (III.3.2.119) rêepe = hoepelen

- WNT - REPEN (I) - 4) met een hoepel spelen, hoepelen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
re.pe(n), zwak werkwoord intransitief  'repen' - hoepelen

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - REEPEN - riepe wkw (rg.) - hoepelen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REEPEN - hoepelen; met den reep, den hoepel spelen

2. vertier zoeken, uitgaan, een meisje zoeken

- Informant Toine Raaijmakers -  vrijen

- Informant Toine Raaijmakers -  Gaode wir rêepe venaovend?

Verstoppertje, hinkelen en touwke springen of réépe, dè wier der wel veul gedaon, ge liet dieje hoepel, bij et réépe neffen de kaaibaand rollen. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - rêepe - uitgaan met de kennelijke bedoeling de bloemetjes goed buiten te zetten

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rêêpe ww - uit vrijen gaan

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - REPEN (ree:pe) onov.ww - 2) driftig en gulzig achter iets of iemand bv. de meisjes aan zitten.

3. in repen snijden

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - erlangs rêepe - ergens een reep afsnijden (bijvoorbeeld kaas of koek)

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - rêepe - een snelle wat ongenuanceerde snijbeweging maken

4. pijnigen

- WBD III.1.2:65 'repen' = geselen, gispen

- WBD III.1.4:405 'repen' = iemand op de zenuwen werken

werkwoord, zwak

rijpen, rijp worden

- WBD klaar geraken om gebakken te worden (gezegd van rijzend deeg)

rèèpe - rèpte - gerèpt — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rèpt

werkwoord, zwak.

beven, rillen, bibberen

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - et meens rèèrde van de kaaw

- Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867, ‘Een roestpraatje’ - 'k rèèr as ik denk, aon de zwaor cijzen, laasten en paachten…

- Daamen Handschrift 1916 - "raire - beven"

- Pierre van Beek – Daar hebben we dan het werkwoord "reiren", dat voor "beven" gebruikt wordt. "Hij reirde as 'n rietje" zegt men en geeft er nog 'n alliteratie gratis bij. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950)

- Cees Robben - Ik begien er van te rèère... (19561208)
- Cees Robben - Biljerten... en zonder te rèèère [sic] (19571221)
- Cees Robben - Van den drift te rèère... (19710102)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 08 31 - De R die is wir in de maond / Dè heurt gin-niemand gère / Want in dè kaauw, nat laand van ons / Wordt dè mistentèd Rère.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 03 16 - rèrend van kaauw

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 02 15 - Ze zaat te rère in d'r flat

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 05 03 - Agge rèrt in oewen overjas

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 64 01 31 - De meens van de belastingen / Die rèrde van de kaauw...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,  57 09 06 - De R die is wir in de maond / Dè heur ik echt nie gère / Want veur mèn is dè mistentèd / De R van zitten Rèren.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - rèèren as en waoterhoentje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964)

- Henriëtte Vunderink, Tis de moejte wèrd, 2011 - "Och Eerwaarde" zi Betje, terwèèl ze wè rèèrde,/ "Ik wil teege jou nie gòn katte./ Al is jouw bediening van nòg zoveul wèèrde,/ ik hèb me bedòcht, ik blèèf tòch mar op èèrde. Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ "Ik lig vur piet snòt hier, Gòddoome!"

- F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Èn dè meens wier himmel zenuwèèchtig èn ze begos te rèère èn alles. 

Elders

- WNT - Rijeren - Rillen, bibberen, sidderen, huiveren. Hetzelfde als Rijelen. In N.-Nederl. verouderd. Rijderen, rijeren. Tremere, trepidare, intremere, palpitare, horrere, KIL. — Ick schudd' end reyer seer verschrickt; Anxt ende vrees heeft my verstrickt, MARNIX, Ps. 55, 3.
God … sach toe ende dede de Heydenen reyeren, MARNIX, Geschr. 2, 711. Rijeren van de körts, CORN.-VERVL.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww. intr. 'rijeren' - rillen, bibberen, beven.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RIJEREN (réére) onov.ww - rillen, beven, sidderen: iteratiefvorm van 'rijen'.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RIJDEN hoort men door de dorpelingen der Baronie van Breda bezigen voor 'beven'. Het is afgeleid van het oude rijde, ridde, rede, koorts.

- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - REIJEREN - schudden, beven. 

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèère - ww - beven, rillen

- A. Weijnen - Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rieren, rijere - bibberen (brab., limb., vel.)

- WBD III.1.2:211 'rijderen' - bibberen

- WBD III.1.2:212 'rijderen' = huiveren

zelfstandig naamwoord

reis 

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - en rèès van zeuven uure

- Cees Robben - En naor Beek gao de rèès... (19600102)
- Cees Robben - Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... Mar ’t stikt z’n gat aanders wèèd aachteruit, en ’t lekt wel op ’n Bossche rèès... (19850504)
- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk - reis

zelfstandig naamwoord

diarree, schijterij

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs
- Ik lus ’t wel mar dan zè’k zô aan de reeskak (diahree) en dan ist hard loôpe geblaoze. (17-10-1972)

- WBD III.1.2:256 'racekak' = diarree

zelfstandig naamwoord

- WBD rijsplank (de plank - soms het deksel van de baktrog - waarop de bolrijs plaatsvindt)

- WBD óp de rèèsplaank zètte - deegbollen wegzetten om deze te laten rijzen

zelfstandig naamwoord

rijst

- Cees Robben - Prent van de Week - rèèstepap meej sèùker:

- WBD III.2.3:137 'rijstepap', 'rijstpap' ,'rijstebrij', 'stijve rijst' = rijstebrij

- WBD III.2.3:221 'rijstvlaai', 'rijstevlaai' = idem

zelfstandig naamwoord

rijstepap 

- Pierre van Beek - Rijstepap spreekt men uit met: "rèèstepap". (De ij trekt men al sprekend tot èè; de à tot áá.) (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Cees Robben - Bij Petrus aon de rééstepap...! (19550709) [In de Roomse folklore was rijstepap het gerecht dat in de hemel gegeten werd. Het werd gegeten met zilveren lepeltjes en men dronk er ambrozijn bij.]

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 11 02 - Alle heiligen zaate saome / Aon d'r bord mee rèstepap

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,73 11 01 –

Alle hemelse Hèllige

Vierde vendaog gròòt fist

Omdè't vur ammol tegelèk

Verjaordag is gewist.

 

Ambrosius en Bèrnedèt

Sint Jan en Bonnefaos

Die zitte aon èèn taofeltje

Saome mee Sindreklaos.

 

Mee 'n zilvere leepeltje

Eete ze rèstepap

Ze kèke aaventoe omlèèg

Laage d'r ège slap.

 

"Wè zèn't daor onder stumpers war?

Vèchte om 'n stuk bròòd

Wörom? Want over honderd jaor

Zèn z'òòk allemol dòòd."

Arabis caucasica

- WBD (III.2.1:430) rèèstepap = randjesbloem (Arabis caucasica)

zelfstandig naamwoord

- WBD III.1.1. lemma achterwerk - reet, Tilburg

- WBD III.1.1. lemma bil c.q. dij – reet, ook in Tilburg

werkwoord, sterk

rijven, harken

- Dialectenquête 1887 Willems - rèève - rêef - gereeve

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "raiven - rijven (harken)"

Meej ons moeder meej, om kokse te gaon raope op de gasfebriek. Ge kréégt dan zon harkske in oew haand, daormee moeste gij tussen de sintels de nog gloeiende kokse apart rèève. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - RIJVEN - harken, klouwen, ook raspen. 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RIJVEN - reef - gereven - harken

- WNT - RIJVEN (I) - 1) harken; 2) raspen

werkwoord, sterk

rijzen, omhooggaan, zich oprichten

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Mee deez weer mot ik aaltij rèzen, ’t is nie zô slecht mar ôk nie kaai-goed (09-07-1967)

- WBD III.1.2:8 'rijzen' = omhooggaan; ook: stijgen, klimmen, klaveren

- Dialectenquête 1887 Willems - rèèze - rêes - gereeze ook zwak?

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RIJZEN (rééze), (iteratiefvorm: rijzelen) uitvallen van koren uit de droge halmen; ook gezegd van stof dat door kieren van de zolder naar beneden komt.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
re.ze(n) st. en zw (et reesde) ww intr. rijzen, afvallen resp. uitvallen (vooral v. bladeren en van zaad).

- WNT - RIJZEN (II) Uit de hoogte omlaag gaan. In de alg. taal v. N.-Nederl. onbekend. A. (geleidelijk) naar de laagte gaan of komen van bijvoorbeeld bladeren, zaad, zand, stof, meel, gruis e.d. enz. 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RIJZEN - nederwaarts bewegen, dalen, zachtjes naar beneden komen, neerwaarts glijden; glijden, baantje glijden.

werkwoord, zwak

reizen

- Dirk Boutkan (1996) - rèèze, (hij) rèèst (blz.37)

- Dialectenquête 1887 Willems - rèeze - rèèsde - gerèèsd

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEREZEN: 3e hoofdvorm van 'reizen'; REES: 2e hoofdvorm

- WNT - REIZEN - Naast het normale part. praet. gereisd komt in vulgaire taal door verwarring met het part. praet. van 'rijzen' veelvuldig de vorm gerezen voor.

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - reiziger

handelsreiziger, vertegenwoordiger

- WNT - REIZIGER - 10) Hij die in dienst van en namens een ander cliënten bezoekt om opdrachten te verwerven, contracten af te sluiten en derg.; handelsreiziger.

zelfstandig naamwoord

rafel

De rèffels hange deraon.

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs – Ge hoeft er nie mee te simmen al hangen de reffels aon oewen jas (17-10-1966)

- WBD 'rèèfel' (II:1254) - rijfel, rafel

- WBD III.1.3:14 'reffel' = rafel

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - znw.m. 'reifel', afgescheurde strook v. een of andere stof, ook wel strook in het algemeen, bv. een strook land.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REIFELEN - rafelen, uitrafelen

werkwoord, zwak

rafelen

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - M’n nylons willen wel ladderen mar reffelen doen ze nie (23-09-1970)

- Cees Robben - Oew broek is aon ’t reffele... (19770812)

- WBD 'rijfele' en 'rèèfele' (II:1255) - rijfelen, rafelen

- WBD III.1.3:16 'reffelen' = rafelen

- WBD III.4.4:248 'rafelen' = rammelen (et rôozenhuuke afrèffele, WS) - WBD III.4.4:317 'reffelen' = vezelen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
zw.ww. ntr. 'reifelen', losgaan van draden van een weefsel, rafelen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REIFELEN - rafelen, uitrafelen; da' goed reifelt fel; ook RIJFELEN Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rèffele ww - rafelen

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'rèèf', met vocaalkrimping

harkje

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - hij is wir binne mee zene zak èn zen rèfke - daar heb je hem weer!

werkwoord, zwak

regeren

ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij regirt

- Dialectenquête 1887 Willems - regeere - regirde - geregird

zelfstandig naamwoord

strengheid, hardheid; regime, norm

uitdrukking: Teegen et regeur in - tegen de draad (in), in de contramine, dwars

- Cees Robben - De kender (...) zen tegen ’t regeur (19650507)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij is aaltij teegenet regeur

- WNT - verwijst naar het onvindbare RIGUEUR

- Mnl.wdb - RIGUER - strengheid, meedoogenloosheid, hardheid, van ofra/fra. 'rigueur' lat. rigorem.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - REGEUR v - regel, regime, strenge maatregelen (Fr. rigueur): tegen 't regeur in - weerbarstig, eigenwijs. - A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - znw.o., 'regeur' - (wettelijk) gezag: teigen et regeur in.

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - regeur zelfstandig naamwoord - gezag

zelfstandig naamwoord

royaal, gul, vrijgevig

- WBD III.5.1:219 'royaal', 'gul' = hartelijk

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijv.nw. 'riaal/reaal' - royaal

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - goedgeefsheid

- WBD III.2.3:203 'rek' = bederf in het brood, ook 'derf', 'schimmel'

- WNT - Rekken I, 4.  Taai, kleverig worden, lijmen. Van bier en andere dranken, soms ook van brood. Alleen gewest. Dat zulk Bier, somtijds, na eenigen tijd gelegen te hebben aan 't rekken of lijmen raakt, Prijsvr. Ned. Huish. Maatsch. 1819, n° 170. Rekken. Wordt alleen gezegd van brood, dat te lang heeft gelegen en daardoor taai en dradig geworden is, DEK [1928].

werkwoord, zwak en sterk

rekken

- Dialectenquête 1887 Willems - rekke - rók/ rèkte - gerèkt/ gerókke

- WNT - REKKEN - De gewestelijk in Z.-Ned. voorkomende sterke vormen rok, getrokken zijn als secundair te beschouwen, wsch. onder invloed van de sterke vormen van 'trekken'.

zelfstandig naamwoord

werving(sgeschrift): reklaome in de brievenbus

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - reclame, klacht, bezwaar

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rijksdaalder

bijvoeglijk naamwoord, superl.

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rijkst

- Dirk Boutkan (1996) - (blz. 35) rèèkst, maar met flexie: rèkste of rèèkste

zelfstandig naamwoord

sterfbed

- A.J.A.C. van Delft - "Hij ligt op rekstrooi" wil zeggen, dat iemand in financieele moeilijkheden verkeert en nog tracht zijn zaak zoolang mogelijk gaande te houden. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

- Wie bij zijn suikertante het zó ver gebracht heeft, mag het beste hopen tegen de tijd, dat zij - helaas nogal "oneerbiediglijk" gezegd van een brave tante! - "op het rekstrooi ligt", d.i. "op sterven ligt". We nemen aan, dat bij deze laatste uitdrukking gedacht moet worden aan het stro, waarop men vroeger in de alkoven sliep en op het languitgerekt liggen, zoals dit bij een stervende meestal het geval is. Meer figuurlijk kan de uitdrukking gebruikt worden voor iemand, die in financiële moeilijkheden verkeert en tracht zijn zaak nog zo lang mogelijk gaande te houden. Die zaak is dus ook stervende en tegen de dood inworstelend, en men rekt het sterven. (- Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek P 27-2-1965)

- Èn agge op et rèkstrôoj ligt,/ dèt dan beheurlek mis is? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - znw.o. 'rekstro', reeuwstro: 'op z'n rekstrooi ligge' - op het strefbed liggen.

werkwoordsvorm; persoonsvorm

reikt(e)

tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'rèèke', met vocaalkrimping

werkwoordsvorm; persoonsvorm
rijmt, rijmde 

tegenwoordige tijd, verleden tijd van 'rèème', met vocaalkrimping

- Cees Robben - Prent van de Week - 'grèès dè remt toch nie op sokken'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'raand'

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - randje

óp et rèndje aaf - op het kantje af

renewaotie

zelfstandig naamwoord

- A.J.A.C. van Delft - "Wat een renewaotie": Wat een verwoesting. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

werkwoord, zwak

[Tilburgs?] regenen

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'rèngele, rèègene'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RENGENEN w. onp. - regenen: ook RENGEREN - regenen (N. der Kempen)

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - regeren, regelen - regenen (znl.) uit 'regenen' door dissimilatie

zelfstandig naamwoord

rentenier

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - rèntenier èèrm dier (HM'70) - een rentenier moet vaak van bescheiden middelen rond zien te komen

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ranzig

werkwoord, zwak

uit Frans 'réparer', repareren

- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'reppereeren'

- rèppereere - rèppereerde - gerèppereerd

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. 'reppereren' - repareren

werkwoordsvorm; persoonsvorm van 'rèèpe'

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rijpt(e)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'rèès'

reisje

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - huweleksrèske

zelfstandig naamwoord

luidruchtige vrouw

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RETTEPETET zelfstandig naamwoord mannelijk - iemand die heel rad ter tong of heel snel is in zijne bewegingen.

- WNT - RETTEPETET zelfstandig naamwoord en tusschenw. Van klanknabootsenden oorsprong. Geluid dat met een snelle beweging gepaard gaat. Vgl. retteren. Als zelfstandig naamwoord is alleen de meton. bet. aangetroffen. RETTEKETET zelfstandig naamwoord en tusschenw. Nabootsing van het geluid van een blaasinstrument. 2)b) naam voor een snapachtige vrouw.

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - slomerik, vertrager

- van Frans 'retarder' (?) = uitstellen, vertragen, later komen

rèttereere, rittereere

werkwoord, zwak

bedrijvig zijn zonder veel te presteren

- Cees Robben - Wè rettereerde gij toch ammol hers en geens .. (19720630)
- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Wè rittereerde gij toch ammaol hers en geens (onrustig heen en weer lopen) (20-03-1968)

- Cees Robben - Wè rettereerde gij toch hil den dag rond, moeder.. (19790223)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 76 09 23 - Ons Mien blèft aon 't rèterreere / Dörom ging ik d'n hort mar op.

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -'rittereere' - hinderlijk bedrijvig zijn, beredderen

- WBD III.1.2:140 'rettereren' = druk heen en weer lopen -

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rittereere ww - druk beredderen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zwak werkwoord intransitief  'rettereren' (< retireren), bedrijvig heen en weer lopen (zodanig dat het anderen verveelt).

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Verbastering van 'reïtereren', telkens herhalen?

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - in verband gebracht met 'retireren'. onov.ww RETTEREREN - druk doende zijn en grote bedrijvigheid uitstralen zonder nochtans opvallend produktief te worden; vooral gezegd in verbinding met 'rond': ze rèttereerde mèr rond - ze gaf blijk van nerveuze dadendrang.

- WNT - REÏTEREEREN 1)(Handelingen enz.) opnieuw doen, verrichten of toepassen, herhalen; 2)(bestaande verordeningen, overeenkomsten enz.) vernieuwen, opnieuw vastleggen

zelfstandig naamwoord

slomerik

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - dieje rèttereur is meej zen hielen òn de vurkaart geboore die slomerik is met zijn hielen aan de voorkant geboren

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - sloom persoon (van Frans: retarder [?] - vertragen, talmen)

- Stadsnieuws - Dieje rèttereur wit van veure nie dèttie van aachtere lèèft - Die slome heeft nergens erg in. (301209)

zelfstandig naamwoord

- WBD paarderuif

- Cees Robben - Prent van de Week - hij frèt vórt meej de knèèn öt de rèùf; [datum]

bijvoeglijk naamwoord

ruig, ruw

- Cees Robben - Prent van de Week - den rèùgen sloeber (Tilburgse Taalplastiek 740125)

- Pierre van Beek - zó rèùg as en flès (gezegd van een jongeman die zich onnodig scheert)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - 'nen ruigen board (ui als in Frans: Meuse, fleuve)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó rèùg zèèn as en flès (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1979) - ironisch voor 'heel glad' zijn (tegen een puber die erg volwassen wil overkomen)

werkwoord, sterk

ruiken

- Dialectenquête 1887 Willems - rèùke - rôok - gerooke

- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rökt

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - st.ww.tr. en intr. - ruiken

werkwoord, zwak

rêûke - rukte - gerukt

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rukt roken (van vlees)

- WBD 'rôôke', 'rêûke', 'ruuke' - roken van vlees ter conservering

- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - gerukte pòlling

werkwoord; zowel zwak 'geröld' en 'gerèùld', als sterk: geroole

- Dialectenquête 1887 Willems - rèùle - rölde - geröld

ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij rölt

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. en intr. - ruilen

1. ruilen

- Cees Robben - Prent van de Week - zal oe rèùle vur den buurman?

Trouwes dè rèùle en tèùtele wier dur ons veul gedaon, zeker as et net Siendereklaos waar gewist. [over het onderling ruilen van cadeautjes die men op sinterklaasdag had gekregen] (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kòp óp stèrt rèùle (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973)- met gesloten beurzen afrekenen

- WBD III.4.4:304 'ruilen' = wisselen

Stadsnieuws - Hij hò zene pindòl meej mèn geroole (281007)

2. uitdrukking rèùlen èn tèù(te)le

- combinatie van ruilen en tuitelen = handelen

- WBD III.3.1:55 'ruilen', 'kwanselen, tuitelen, verhandelen' = kwanselen

- WBD III.3.1:49 'ruilen', 'tuitelen, vertuitelen, vertutselen, matsen' = verkwanselen

- WBD III.3.2:191 rèùle, rèùtele, tèùtele = tuitelen, ruilen

bijwoord

ruim; nogal

- WBD 'röm', (Hasselt) 'rèùm' staon (van een paard) - met de benen te ver uit elkaar staan, ook genoemd 'breed', resp. (Hasselt) 'wèèd' staon

- Cees Robben - Prent van de Week - Tis wèl rèùm kort;

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - wèèvershöskes waare vruuger rèùm klèèn

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ruimen

- A.J.A.C. van Delft - Als de beerput vol is, "komt de boer ruimen" en "nimt dan de bruid mee".(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Dirk Boutkan (1996) - rèùme - gerömd (blz.41)

- WBD III.1.4:347 'ruimen' = goed opschieten met zijn werk

- WBD III.4.4:199 'ruimen' = plaatsmaken

zelfstandig naamwoord

- WBD gesneden mannelijk paard, ook 'run' of 'reujn' genoemd

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
znw.m. - ruin, gesneden manlijk paard.

werkwoord, zwak

ruisen 

Dirk Boutkan (1996) - roe:se = ruisen (blz. 3)

zelfstandig naamwoord

ruit in een raam; de vorm ruit; kaarten met het ruit-teken (rèùtes)

Rèùtes troef, meej schuppenaos 

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en rèùt öt een glas (Handschrift Damen 1916) - het is een klein verlies (Vroeger bestonden de ramen uit kleine ruitjes.)

...enen daas meej en bonte rèùt... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zosse en ugske op em hebbe?‘)

Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “En dan stonde ze wir vur en rèùt èn dan waarde bang dèsse dur die rèùt heene soodemieterde…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels

► Klik hier voor audiofragment)

- WBD rèùtstuk (II:918) - ruitjesgoed, ook 'rèùt' 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - snòt òn de rèùte smèère - etalages kijken, niets kopen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
znw. m.(kaartspelersterm) - ruiten, mv. 'rötes' 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUITENS - ruiten. Ruitens is troef

zelfstandig naamwoord

in de uitdrukking 'op (de) rèùteketèùt' - zonder voorzorgen, op de bonnefooi, op goed geluk

- Cees Robben - [Onderwijzer:] Wes ’t verschil tussen ruiteketuit en bonnefooi... [leerlinge:] Volgens men is dè één tiet-mem, mister... [onderwijzer: Heel mooi, Filleke.. (19840120)

- Pierre van Beek - Op ruitekeduit ergens heengaan. - Op de bonnefooi ergens heen gaan. - Op goed geluk, in goed vertrouwen. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óp rèùte kadèùt ('78) - op goed geluk (Wsch. een overblijfsel van de toverformule 'har-uit, kaduit, de schoorsteen uit'; zie ald.) 

Daamen Handschrift (1916) - "ruiterkenduit - zonder geld (op zwart zaad)" 

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Wellicht een schertsende vorming van 'ruiten' = volgens - Van Dale - 'roof plegen', op woeste wijze rondlopen, rinkelrooien.

- WNT - RUITEN (IV) - 1) roof plegen, rooven, plunderen; 2) in Belgisch Brabant voor: op een woeste wijze rondloopen, rinkelrooien

► reutemeteut

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - steeds weerkerende handeling

op de reutel kôope - op de pof kopen 

- Cees Robben - Prent van de Week - Valt er nog wè te rèùtele of te tèùtele? 

- WBD III.3.1:56 ''op de reutel kopen', 'op de pof kopen' = poffen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - REUTEL znw.v. - speelterm. Handvol knikkers die niet goed rond zijn (Turnhout) (Dit citaat ook in het WNT) (7)

- WNT - REUTEL 6) kerfstok

werkwoord, zwak

ruilen (niet bij De Jager; in - WNT - 'Westfries voor RUIEN')

...èn rèùtele heese nôot gehoeve/ al wast ok dikkels ene toer... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag)

- Cees Robben - Valt er nog wè te ruitele of te tuitele... (19760903)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - valt er nòg wè te rèùtele òf te tèùtele? ('72) 

- WBD (III.3.2:191) rèùtele, tèùtele, rèùle = ruilen 

- WBD (III.4.4:304) 'ruitelen' = wisselen - te handelen

►reuteketeut

zelfstandig naamwoord

- Paul Spapens e.a., Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, 2005 -  cavaleriesoldaat, ruiter

Stadsnieuws - Iedere rèùter is wir kappietein - we zijn allemaal weer gelijk (290306)

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ruiten (bij kaartspel)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Röötes is troef'

- WBD III.3.2:174 - rèùtes = ruiten (van een kaartspel)

- WNT - RUITEN (I) gewestelijk (Vlaanderen) ook RUITENS - znw., mv., vrouwelijk benaming voor de roode ruitvormige figuren op sommige speelkaarten

zelfstandig naamwoord

reveille, réveil

Naar Frans 'réveille' met spellinguitspraak van de 'll'

- Pierre van Beek - op revèllie gaon - ongeveer 'óp sjanternèl gaon', later afgezwakt tot 'het zoeken naar gelegehheden om het huishouden in de steek te laten en zich met als prettiger ervaren zaken bezig tehouden'. Als bij de soldaten 'de réveille geblazen was' wisten de vrouwen dat die wakker waren. (Tilburgse Taalplastiek 181)

zelfstandig naamwoord

rivier

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - RIVIER - revi:r znw.vr.(zeldz.) Men zegt doorgaans: een water of zelfs eene Dijl.

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

rozijn

Naar het begin van de pagina

Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal

CuBra Home

zelfstandig naamwoord

rib

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - iets tusse de ribbe zien te krèège (HM'70) - eten, geld zien te krijgen 

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -ginne stèùver op zen ribbe hèbbe

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -geribbeld (casino)brood

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - ribbelmikske zelfstandig naamwoord - casinobrood

werkwoord, zwak

redeneren

- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - riddeneere

- WBD III.1.4: (?) 'redereren' = idem

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw. ww. intr. 'riddeneren' - redeneren.

werkwoord, zwak

beredderen, regelen

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - der valt hier nog hil wè te riddere - ... te regelen, organiseren

- WBD III.1.2:140 'rondridderen' = druk heen en weer lopen (rèttereere) 

- WBD III.1.2:141 'ridderen' idem

- WNT - REDDEREN, RIDDEREN - l) Hetzelfde als REDDEN l) in orde brengen, voor elkaar brengen; opknappen, opruimen; 2) uit een moeilijke situatie helpen, in veiligheid brengen, voor ondergang behoeden

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek - iemand die weet hoe alles gedaan moet worden maar zelf geen hand uitsteekt

Verbastering van 'redderen'? 

- WNT - REDDERMOER - vrouw die altijd aan het redderen is. - A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk riddermeester - persoon die alles bereddert

zelfstandig naamwoord

mest- of hooivork 

- WBD mestriek, ook genoemd 'riek'

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Meej ginnen riek te voejere zèèn. (Van kwaadheid niet willen eten.) 

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ammòl zèèk óp ene riek

Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - Meej ginnen riek te voejere

Ik was mee ginnen riek te voeiere. [Ik was onuitstaanbaar, niet te genaken] (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)

- Cees Robben - Ge lôôpt er mee ginne riek deur... [van een degelijk kledingstuk; onverslijtbaar]

Lechim - ...onze Paa die is van giestere aaf/ meej ginne riek te voeiere. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gedaon meej et goej lèève)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et trèkt erop as zèèk óp ene riek ('47) - het lijkt nergens op

- WNT - RIEK l) In den landbouw: vork met drie (somtijds vier of ook twee) hetzij ronde hetzij platte tanden, voor verschillende doeleinden.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RIEK, eene hooivork óf mestvork; 

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ri.ik, zelfstandig naamwoord mannelijk riek

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RIEK znw.m, niet v. - drie- of viertandige vork.

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - riek zelfstandig naamwoord - riek

zelfstandig naamwoord

riem

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - naa de riem vant gat is (HM'70)- nu de moeilijkheden voorbij zijn. (Bedoeld is de riem waarmee geslagen wordt.)

Riesj

eigennaam

Hotel Riche op het Heuvelplein.

- Audio-opname 1978 - “Die paoskoeje zogezeej dan, daor gingde meej rond, èn ge moester meej dur de Heuvelstraot èn dan bleefde staon bij Riesj (Hotel Riche) vur de deur want dan ging den baos, die leeverde daoraon witte wèl, èn die ging daor en pötje bier vatte èn assie dan trugkwaam, dan môogdet ok êen vatte!” (- Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

►KLIK HIER om het bestand te beluisteren  

zelfstandig naamwoord

regulateur 

- WBD riggeleteur (II:1041) - regulateur (ook: reejgelateur)

uitdrukking: 'in de rij zèèn' - blijkbaar gezegd van vrouwen die onlangs bevallen waren; zie de vindplaats; niet elders aangetroffen (2013)
Anoniem – 1959 –

Nillus ha zis klène bluukes,
daor ware twee platte kender bij,
Jaans moes nog wè zuutjes aon doen,
was pas efkus in de rij.

(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)

werkwoord, sterk

rijden 

rije - reej - gereeje 

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - rije

- A.J.A.C. van Delft - "Het is met haar rijden en omzien." Dit is: Zij is zeer bij de hand. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- Pierre van Beek – Met een vrouw, waarmee het "rijden en omzien" is, heeft men het getroffen want die gaat voor bijdehand door. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950)

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jaa, dan reeje we sondags dan hier es nòr toe èn dan daor es nòr toe, dan es nòr Rotterdam èn dan wir es en ènd vèrder èn zôo èn dan, èn dan gong we nòr de Acht Zaligheden zôo èn dan din we zôo wè rondrije zôo, en liefhèbberij zo mar es, hè. Ik had em eigelek zo mar vur de liefhèbberij!”

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- WBD (Korvel:) mis rije - mest naar de akker brengen

- WBD (Hasselt:) gier rije - gier uitrijden

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

Sinterklaas

uitdrukkingen

- 'op tòffel rije' - in de nacht van 5 op 6 december de geschenken brengen op de cadeautafel; 'in de schoen / klomp rije' - sinterklaas laat kleine cadeautjes achter in de schoen die de kinderen gezet hebben.

- En 't wier dan Siendereklaos, - ik zal et nooit vergeten! - de heilige Man ree heel veul suikergoed en koek (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Mijn irste broek, 1941)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 10 27 - "Want of 'r wèrrek is of nie / In goei of slèchte tije / As ’t strak wir vèf december is / Dan gao de Sint aon ’t rije.”

- Dan had Siendereklaos op tòffel gereeje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Andere betekenissen

- WBD van een koe: bronstig op een andere koe springen, ook 'brulle' genoemd

- Hij rijdt em - hij is kwaad, opgewonden - Sjonge sjonge wè zoj em rije! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 27 april 1945)

- WBD III.4.2:25 'rijden', ook: 'bespringen', 'dekken'

- Pierre van Beek - laote ligge rije - laten slingeren 

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rije ww - boos worden; geschenken brengen

zelfstandig naamwoord, toponiem

Rijen (deel van de gemeente Gilze-Rijen)

zelfstandig naamwoord

- WBD (II:2818) 'rijnaogel' - schamelbout / draaipin van een samengestelde kar

zelfstandig naamwoord

rijtuig 

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - 'n nij rêtuig mid 'n aauw pêrd er veur

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ge wòrt dur gin koetsen òf rijtèùgen ooverreeje – Het zijn niet de fatsoenlijke mensen die je kwaad doen

rikkemedaosie

zelfstandig naamwoord

uit Frans 'recommendation', aanbeveling

'n kaoi rikkemedaosie, een slechte aanbeveling (na ontslag); titel van een Tilburgs gedicht door een onbekende auteur (1959) - voor de volledige tekst

►Gedicht ''N kaoj rikkemedaosie'

- …daor hedde plezier van en gemak, en rikkemedaosie en gezellighei en ‘k weet nie wèt al nie meer. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - aanbeveling

- WNT - RECOMMANDATIE, recommendatie

werkwoord, zwak

geen beslissing durven nemen (?) 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - niet kunnen besluiten (speciaal bij kaartspel)

zelfstandig naamwoord

reeks 

Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - rikse (meervoud)

risico
Robben varieert op de Engelse verzekeringsterm: all risk
- Cees Robben - Hij [de auto] is nog alle riks werd.. (19681101)
 

rillebille

werkwoord, zwak

rillen

- Pierre van Beek - Hij leg te "rillebillen" van de kou. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

redelijk

Ze stellen et er rillek goed. - Ze stellen het er tamelijk goed. 

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'rilleke', zi Paulus (D’16) zeispreuk: Het kan door de beugel 

- Daamen Handschrift (1916) - "rilleke - redelijk, tamelijk"

- Cees Robben - [Vraag van een vriend aan een zieke] Hoe is ter meej bruur...  Rillekes Jan.. Rillekes... (19600212)

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RILLEKE - redelijk, tamelijk (zie ook blz. 63)

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rillek bijvoeglijk naamwoord - redelijk

zelfstandig naamwoord

relikwie, reliek (lichaamsdeel of voorwerp dat herinnert aan een heilige)
uitdrukking: de rillekwie vereere, figuurlijk: een kusje geven, zoals gelovigen relikwieën aan de lippen drukten
- Cees Robben - Mar maag ik dan de rillekwie verére..? (19840406)
Een variant op deze prent bevestigt het ‘kussen’:
- Cees Robben - Dan zal ik de rillekwie wel kussen... (19840406) [Waarom er twee versies van deze prent bestaan is onduidelijk.] In beide varianten verwijst Robben waarschijnlijk naar het kussen van het achterwerk. Zie voor die zinspeling ook ►bedòllie
- Cees Robben - En [ik] kus (...) vur de zovvelste keer devoot en mee smaok/ ’t reliekske vol Fraanse kejak... (19700102)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rillekwiekes mar gin rillekwiekus

- Mar meej en rillekwie van ieder laand. (Henriëtte Vunderink, Jong zèèn, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- WBD (III.3.3:58) rillekwiekasje = relikwiekastje

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rillekwie zelfstandig naamwoord - relikwie

rils, rilze

zelfstandig naamwoord

rail; rails

- Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'rels' (plur.)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - ''n koei van de rils jaogen'

- Cees Robben - Prent van de Week - De rils ligge der al.

- WBD III.3.1:409 'rails' = rails, spoorweg

- WBD III.3.1:409 'railsbaan' = spoorweg

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - rils, resp. rilse(n), waarnaast ook 'rails', 'riels,rails' - rails

zelfstandig naamwoord

remonstrans, monstrans; liturgisch voorwerp van zilver of goud waarin de hostie zichtbaar uitgestald wordt ter aanbidding en verering

...gouwe en zilvere miskelken, cibories, Rimmestraanze enzoovort. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

zelfstandig naamwoord

rheuma(tiek)

- Cees Robben - Om rimmetiek te weere (19570706)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 02 02 - ... gin laast van m'n maog mir, of van rimmetiek.

- Piet van Beers – ‘Plannen zat’: En ons Keej,... draogt vur der rimmetiek/ naa wèèrme onderbroeke. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Vur snaags hamme AaBee. Wolle deekes. Goed vur teege de rimmetiek. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- WBD III.1.2:305 'reumatiek' = reumatiek

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
znw. en bijvoeglijk naamwoord 'rimmetiek'; znw.o. reumatiek 

- WNT - RHEUMATIEK - naast RHEUMATIEK komen een groot aantal vervormingen voor, o.a. ram(m)atiek, ro(e)matiek, rimmetiek.

zelfstandig naamwoord

ring

- Gezegde: - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - meej ne smalle ring getrouwd zèèn - het niet zo nauw nemen met het huwelijk

- Dirk Boutkan (1996) - verkleinwoord: ringske (blz.53) (vorm, gereedschap); ringetje (vinger)

- WBD III.1.3:263 'oorring', 'oorbelletje', 'belletje' =oorring

- WBD III.4.4:229 'ring' = cirkel

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RINK zelfstandig naamwoord mannelijk -ring, Frans anneau; in den rink komen - komen vechten.

uitdrukking

- Pierre van Beek - dreigement met een manier van straffen (inhoud onbekend) 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - oren ringen en staart afknotten

- WNT - RINGELOOREN - l) Eig. van sommige dieren ... 2) oneig.: meestal van menschen: bedwingen, in bedwang, in toom houden, kort houden, klein houden, 'ringelen' enz.

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - snelwerkende fijnspinmachine

rinkelrôojer

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - Ouderen zeggen nog wel ooit: "'t Is een echte sjappietouwer" (of sjanfoeter), waarmee ze een straatslijper bedoelen, waarvan iedereen last heeft; een gemene kerel, 'n doordraaier, 'n lanterfanter, 'n lichtmis, 'n rinkelrooier, 'n sjappie. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

zelfstandig naamwoord

ring

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - rink (krt.38)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
rink, zelfstandig naamwoord mannelijk 'rink' - ring

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - RING - rink

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RINK zelfstandig naamwoord mannelijk - ring, Frans anneau; in den rink komen - komen vechten

- WNT - RING (Mnl. rinc)

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ravage, schade

rins

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

rins

smaak

- Bron: Woordenboek van de Brabantse dialecten III, 2, 3 – Eten en drinken (2004)

Beschrijving van het WBD: Lichtelijk zuur smakend. Het woord rins stamt af van Middelnederlands rins, rijnsch. Rijnsch betekent 'van de Rijn'. Rins verwijst op die manier naar de smaak van de wijn uit de Rijnstreek. Waardering voor Tilburg door WBD: verspreid.

► rinsig, ranzig, zuursig, vrang.

gevoel

- Bron: Woordenboek van de Brabantse dialecten III, 2, 3 – Eten en drinken (2004). Beschrijving van het WBD: Een oneffen gevoel bij de tanden ten gevolge van het eten van zure vruchten. Waardering voor Tilburg door WBD: zeldzaam

rinsig

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

- Bron: Woordenboek van de Brabantse dialecten III, 2, 3 – Eten en drinken (2004). Beschrijving van het WBD: Lichtelijk zuur smakend. Het woord rins stamt af van Middelnederlands rins, rijnsch. Rijnsch betekent 'van de Rijn'. Rins verwijst op die manier naar de smaak van de wijn uit de Rijnstreek. Waardering voor Tilburg door WBD: frequent.

►rins, ranzig, zuursig, vrang.

ribsfluweel
- WBD II.4. p. 884 – „Geribde fluweelachtige stof'. Van Dale zegt bij „manchester": „Zwaar geribd of glad katoenfluweel, inz. voor werkkleding (genoemd naar de Engelse stad)".
- J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij "manchester": "Ribs-fluweel van zware kwaliteit. Zie ook fluweel. Toepassing o.a. voor werkkleeding."
►mesjèster

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

reepje

- WBD ripke (II:918) - reepje, stuk (afgesneden) weefsel, ook 'koepónneke' 

- WBD III.2.3:50 'reepke' = lapje spek 

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 53) rêep - ripke

werkwoord, zwak

repareren, herstellen

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - repertoir, lijst

werkwoord, zwak

repeteren

Naar Frans 'répéter', met verkorting van de 1e en reductie van de 2e vocaal

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'ik probeer en ik rippeteer'

zelfstandig naamwoord

repetitie 

Naar Frans 'répétition'

- Grôot diktee van de Tilburgse taol .06 ons Sjaan is venaovend nòr de rippetiesie

rips
- WBD II.4. p. 885 – Van Dale zegt bij „rips" (ook: „ribs" en „ribbetjesgoed"): „Dichtgeweven geribde stof (oorspronkelijk katoen, later ook van andere stof); ribbetjesgoed; zijden rips." Zie ook het - WNT - bij „rips"(l).rips/ribs: rips, K 183 (= Tilburg)

ripszij
- WBD II.4. p. 885 – ripszij(de)/ribszij(de): het type ripszij(de)/ ripszij: K 183 (= Tilburg)
 

De ripsnijder; hij 'ript' de 'repen' voor de kuiper. De repen waren van hout of ijzer.

werkwoordsvorm; persoonsvorm
reept, hoepelt

2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'rêepe', met vocaalkrimping

verleden tijd van rêepe

zelfstandig naamwoord, verkleind

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rijtje

- WBD III.2.3:152 'ris', 'rist', 'rits' = tros vruchten

- WBD III.4.4:307 'op rij zetten' = idem

- WBD III.4.4:308 'ris' = rij of reeks; 'riske' en 'rits' idem

werkwoord, zwak

- WBD III.4.4:246 'risselen' = ritselen

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - vrouw die alles heel vlug doet

- WBD III.4.3:267 rits - perzikkruid (Polygonum persicaria)

- óp rits - op stap

- WBD III.1.4:378 'in ene rits' = in alle haast 

- WBD III.1.4:399 'het rits hebben' = geen rust hebben 

- WBD III.2.5:152 'rits', 'ris', 'rist' = tros vruchten

- WBD III.4.4:308 'rits' = rij, reeks

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 11 19 - Klottere... /  / Ge ziet ze gepakt en gezakt / Over de straote lòòpe / De moeders die vur Sindreklaos / De spulle in gaon kòòpe. /  / Ons Sjaan is ied'ren dag op rits / Om nog wè bij te haole / Ik docht ze kent dè lieke nie / Van wie zal dè betaole.

- Stadsnieuws - Ons wèrkvrouw is me tòch en rits: meejdèsse binnen is, staoget hèùs al op zene kòp (170906)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - rits III, znw.m, 'rits' - de daad van het ritsen: Hij is aaltèn op s'ne rits. 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RITS bw 'rits zijn' - alles verloren hebben; weg, verdwenen, vertrokken.

bijvoeglijk naamwoord

- WBD geslachtsdrift vertonend (van een koe), ook 'brösteg' of 'stiereg' genoemd; handschrift K 183 = Tilburg: 'rits (ritsig, tochtig)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
rits IV, bijvoeglijk naamwoord 'rits' - 1) tochtig (vooral v. geiten gezegd, soms ook wel v. manzieke meisjes en vrouwen en verder v. manlijke wezens): 'n ritse gaet (van een meisje gezegd).

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RITS(CH) bvw - ritsig, bokkig, paardriftig, sprek. v. eene geit.

- WNT - RITS (VII) 1) eig. m.b.t. de geslachtsdrift: een sterke geslachtsdrift gevoelende, geil, in groote mate wellustig, dartel, wulpsch

werkwoord, zwak

snel, nerveus en bedrijvig ergens heen gaan

- WBD III.1.2:157 'ritsen' = beweeglijk rondlopen; ook 'rondritsen'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RITSEN - vlug loopen, vliegen, snel door de lucht varen. 

- WNT - RITSEN (IV) Van het in z.-nederl. dialectwdbb. voorkomende 'ritsen': "wegloopen, ijlings, stillekens heengaan, opstelen, vluchten, wegsluipen, wegvluchten, vlug loopen enz. is verwantschap met 'rijden' hoogstwaarschijnlijk. 

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww. intr. 'ritsen' - vlug en licht lopen. 

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - RITSEN - ritse wkw (rg.) - hard loopen 

- WNT - RITSEN (IV) ... zich wegpakken, maken dat men weg komt, er van door gaan

Andere betekenissen

- WBD III.1.2:90 'ritsen' = weggrissen; ook: 'gritsen, ratsen'

- WBD III.1.2:l49 'ritsen' = door een staand gewas lopen

- WBD III.4.4:305 'ritsen' = rijgen; 306 'ritsen' = afritsen

ritterêere

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

raadsel

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'raodseltje'

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'ròtselèègteg' - raadselachtig

raodslid

zelfstandig naamwoord

- Informant Ad Vinken; raadslid

- Informant Ad Vinken; alle ròdsleeje zaaten in van die grôote ròtsleeje - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'raotslit'

roeddoe
schooier, onverzorgd persoon
Ze zaag den professor veur 'nen schooier aon en dè was ze nie kwaolik te nemen want hij ha z'n eigen al 'n week lang nie meer geschoren en hij liep er as 'nen echten roeddoe bij. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; Nieuwe Tilburgsche Courant 3-1-1940)
- WNT - RAU(W)DAU(W), RAUWDAUWER —, zelfstandig naamwoord m., mv. -s. Uit eng. row-de-dow `tumult, gevecht' (V.D.E.W.2). Ruwe, stoere kerel; mannetjesputter. Rau-dau, ENDT, Barg. Wdb. [1972]. Rouwdouw, V. DALE [1976]. — De geweldige overwinning die de Sowjet-ijshockeyploeg behaalde op het ploegje rauwdauwers dat de Verenigde Staten naar Grenoble gestuurd hebben, Groene Amst. 2 Maart 1968, 13 e.
 

zelfstandig naamwoord

1. wasbord; bedrag 

- WBD (III.2.1:329) roefel - wasbord 

- uitdr. de volle roefel betaole - alles tot de laatste cent betalen 

- Jan Naaijkens: Naast de plee bevond zich onder een half open afdak het washok, dat het domein van moeder was. Er stond een grote, zwarte ketel waaronder met musterds een vuur gestookt kon worden. Er werden soms aardappels voor het varken in gekookt, maar als regel ging de was erin. Die werd goed ingesmeerd met groene zeep en dat was nodig, want er werd maar eens per week verschoond. Er ging houtzeep bij en Sunlightzeep en bij wit goed een zakje Reckitts blauw. Dan ging de was in een kuip en met opgestroopte mouwen en druipend van het zweet, haalde moeder het nog warme goed over de roefel.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 05 10 - Vruuger waaste ze mee de roeffel / Naauw zegge ze: "Mèn nie gezien" / De moederkes van teegesworrig / Douwe d'r wasgoed in 't mesjien.

- WNT - Roffel I - Een in N.-Holland [Nederland] bekend woord voor: oneffenheid, rimpel, bobbel. Vergelijk daarnaast (met langen klinker) het bij KIL. voorkomende ruyffel: ”ruga”. Buiten het Ndl. behooren hierbij waarschijnlijk eng. ruffle: oneffenheid, rimpel, ruff: rimpelkraag. Misschien verwant met Robben; (...) Hij het roffels in zen gezicht, BOEKENOOGEN. Zoo pas was 'et ijs mooi, maar nou moeten we 'en heel end over de roffeltjes rijje, Ald.

2. slaag

- Damen - Handschrift (1916) - 'hij kreeg roefel' (slaag)

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - roeffel zelfstandig naamwoord - wasbord, bedrag, slaag

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - rufel, zelfstandig naamwoord roeffel - in de verb. 'roeffel krege' - slaag krijgen. 

- WNT - ROFFEL IV,2: in Zuid-Ned. bekend in de zin van 'slaag' .

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROEFEL zelfstandig naamwoord mannelijk - rammeling, vracht slagen. Roefel krijgen; hoop, menigte; pak, lukslag; vangst.

werkwoord, zwak

wrijven, strijken (nogal hardhandig) 

- Cees Robben - Akkoe saoves over oewen ruggestrang roefel... (19650514)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROEFELEN - aframmelen, ranselen; de trom roeren

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. 'roeffelen' - roffelen, een roffel op de trom slaan 

- WNT - ROFFELEN III, bedr. (en onz.) zw.ww. 2) In Zuid-Ned. is gebruikelijk 'roffelen' d.i. 'roffel geven' slaag geven. ROFFELEN IV, 2) slaan, ranselen, rossen.

zelfstandig naamwoord

- korte oe

lengte- of oppervlaktemaat

- roede, lengtemaat = 5,75 m (Verhoeff) = 20 voet van elk 10 duim roede, bijvoorbeeld gordijnroede 

- Pierre van Beek - vlaktemaat van +_ 33 m2 (Verhoeff: 33,06 m2) 

- A.J.A.C. van Delft - "As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- Audioregistratie 1978 - Gij hèt et nouw oover enen buunder, hè, mar ge had vroeger lupse èn ge had en roej ôok, hè. Dè waare ok maote van, van die dingen, hè. En roej èèrappel, ik weet nie hoe, was dè gin aacht meeter òf zôo? Zeuve, zeuve meeter zeuvenentaacheteg! Èn, èn, èn, èn, èn lupse? En lupse was en zisde pòrt van enen hèktaare!” (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)- WBD roede (oppervlakte-maat) 

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - roej (locale landmaat)

uitdrukkingen

- Pierre van Beek - Hij heej zen liste roejke ingeslaon - hij ligt op sterven 

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der et roejke ingeslaon hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - de laatste adem uitgeblazen hebben (Weverstaal: afronding van de zaak. Een roede in de sprong van de ketting betekende dat de wever een stuk op het getouw af had. Daarlangs werd dan het stuk afgesneden.) 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - de roej is van de kont - het gevaar is geweken

diverse betekenissen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ruj, zelfstandig naamwoord vrouwelijk  'roei' - roede 1) twijg (mv. roei en roeie); 2) oppervl. maat.

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - ROEDE - ruj, znw.vr.: van (met) de - krijgen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROEI znw.v. - roede, Frans verge

in samenstellingen

- WBD roej (II:1021) - roede: aanrijgstok

- WBD roej (II:999) vitsroede; ook: flèsroej

- WBD krèùsroej (II:1009) - kruisroede (onderdeel weefgetouw) 

- WBD flèsroej (II:1009) - flesroede; ook: 'roej'

- WBD (III.2.1:72) roej - roede (m.n. voor traploper)

- WBD roej (II:1020) - roede; roetje

- WBD klèmroej (II:1020) - klemroede: sluitroede

- WBD lèmroej (II:1023) - lijmroede: platroede; ook: lèmstòk

werkwoord, zwak

roeien; figuurlijk: leven 

- Pierre van Beek - niet lang roeje - het niet lang uithouden

zelfstandig naamwoord

- WBD (II:782) roulette: het tandwieltje, al dan niet afgeschuind, waarmee men kanten en zolen van figuurtjes voorziet

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'roe'

roux

- WBD (III.2.1:364) roesje = roux, ook genaamd 'maizenapap'

zelfstandig naamwoord

hoenderstok

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): ’k Heb grooten vaok , kom nao de roest…

- Cees Robben - [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
- Cees Robben - ...en [het vogeltje] van de roest viel van verdriet... (19600603)

- WBD kieperoest - kippenzolder

- WBD hènneroest, (Hasselts:) roest - kippenhorde (een latwerk, vaak niet meer dan een oude egge, opgehangen in de achterstal, bereikbaar langs een kippenladdertje, voor de kippen dienend als slaapplaats)

- WBD III.4.4:154 'roest' = kwartszand

- WBD III.4.4:200: 'roesten' = blijven hangen

- WNT - ROEST (II) l) de rust- of slaapplaats der hoenderen; idem van andere vogels; 3) te roest gaan - gaan slapen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - rust, zelfstandig naamwoord mannelijk 'roest' - latwerk in het hoenderhok waarop de hoenders slapen. 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROEST, RUST znw.m., niet v. - hoenderrek, staak waarop de hoenders slapen.

werkwoord, zwak

zich snel verplaatsen

Pierre van Beek - Dè wèèf roetst ooveral óp aaf

- WBD III.4.4:306 : 'afroetse' = afritsen, ook 'afratsen'

roetse - roetste - geroetst

wondkorstje (verkleinwoord v. Ned. roof) 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'rofke'

- WNT - ROOF (III) l) schurftachtige uitslag; 2) korst op een wond, op een zweer of puist. In verkleinvorm 'roofje'

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'rôof'

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ruifje

zelfstandig naamwoord

rogge

- WNT - ROGGE, in vele streken ROG

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROG zelfstandig naamwoord meest mannelijk - rogge

voejerròg - rog bestemd voor veevoer

- Audioregistratie 1978 - Asseme graon op et vèld han staon èn dè was dan ròg èn dè ròg wèrd binnegehòld mar dan  moeste van de tien hôope, er wèrre vier òn vier gezèt, moester êene laote staon! Èn dè was tiend! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hier groeit ròg op de opkaomer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd bij het zien van rogge op een hooggelegen akker

- WBD I:1403 rogge: koore, rog

- WBD III.2.3:141 'roggemelepap' = roggepap; ook 'meelpap'

zelfstandig naamwoord

roggebrood

Dan snee ze [moeder] irst de witte mik/ En 't kuntje daorvan dè krèèg ik / De smaok daorvan vergeet ik nôôt/ Nao alle daoge roggebrood. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag)

- WBD ròggebrôodmesjien - machine om roggebrood-deeg te maken

- WBD III.2.3:187 'roggebrood' = brood van ongezeefd meel

Wikipedia 2012 - Roggebrood was vroeger in Nederland voor velen naast aardappels het hoofdvoedsel. Er zijn verschillende streekrecepten die onderling flink verschillen. Hoofdzakelijk zijn er twee soorten: Fries en Brabants roggebrood. Fries roggebrood wordt voornamelijk van gebroken roggekorrels gemaakt en Brabants roggebrood van gemalen rogge.
► brôod (tarwebrood)

► mik (tarwebrood)

► mèlkbrôod

Afbeelding uit het 'Nuuw Tilburgs Leesplèngske' dat in 2020 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Bibliotheek Midden-Brabant en Erfgoed Tilburg. De illustraties werden verzorgd door Ruben de Bruijn.

ròg

zelfstandig naamwoord

rogge

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 07 07 - De rog was nog nie van d’n èkker.

rögt

zelfstandig naamwoord

onkruid, wildernis, ruigte, wildgroei

- Voorbeeld systeemkaart Wil Sterenborg - Zenen hòf was niks as rögt. 

- Dirk Boutkan (1996) - (blz.34) 'rögt', 'rögte', 'rèùgte'

- WNT - RUIGTE, ook RUIGT - 2) alles wat in de natuur wild door elkander groeit, wild gewas

- Daamen Handschrift (1916) - "röcht - onkruid" 

- A.J.A.C. van Delft - In een slechte weide groeit "veul dings" (veel onkruid) en op een "vuilen ekker groeit veul rugt". (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- Naarus - …innen hillen bos mee allerhande ruigtzaod vur m’n knorries (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - (Gehoord van een volkstuinder:) munne rooie kôôl groeit de buurt in, munne spinaozie stao vol ruigt en mun peekes zèn nog nie bekwaom (17-08-1964)

- Cees Robben - ’t Is paone en tis enkelt röcht.. (19600219)
- Cees Robben - Munne spinaozie stao vol röcht... (19640918)
- Cees Robben - ...wol mee röcht.. of wol mee kemkes... (19560630)

- Lauran Toorians, Nòjaorsaovend, CuBra; 200? - En as de kraaie kaauwen/ in p'rtaaien-in de bôôme/ en de rögt al rot begient te stinke

- WBD rögt ègge - onkruid uiteggen 

- WBD I:1484 wikke als onkruid: 'wikke', 'röcht'

- WBD III.4.3:217 rögt - onkruid; ook genoemd: onkrèùd, bocht 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUIGT (uitspr. röcht) znw.v. - uitschot, bucht, iets dat klein en gering is; allerlei afval van hout, stroo, onkruid enz.; slecht volk, gepeupel Van 'ruig' met vocaalkrimping vóór suffix)

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUIGTE, voor heeschheid, schorheid; somtijds voegt men daarbij 'in de keel';  

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RUIGTE (rögt) m - wildgroei, onkruid: rögt plukke. 

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'ruigt' - ruigte

rògveld

zelfstandig naamwoord

roggeveld

zelfstandig naamwoord

- WBD (handschrift K 183 = Tilburg) - oud versleten paard 

Damen Handschrift (1916) - "rogzaaier - een oud mager paard"

werkwoord, zwak

radbraken

- ròjbraoke - ròjbròkte - geròjbròkt (in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij rojbròkt)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. 'raaibraken' (< radebraken) - radbraken

zelfstandig naamwoord

- WBD (II:2694) 'rojmaoker' - rademaker

- WBD (II:2694) 183 b (Hasselt): 'rojmóóker (en/of) raojmaoker?'

zelfstandig naamwoord

rok

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij heej daor nen baoje ròk binnegegoojd (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd als een fabrikant een niet onverwacht bezoek aan een arbeidersvrouw aflegde.

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ròk

rokje 

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'waaierige rùkskes'; 'hij hefte heur rùkskes'

werkwoordsvorm; persoonsvorm
rookt

As ie rokt, ròkt ie van de wèès

uitdr. Et rokt er - het is er niet pluis

2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'rooke', met vocaalkrimping

werkwoordsvorm; persoonsvorm

raakt

- Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) raoke - hij ròkt

2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'raoke', met vocaalkrimping

werkwoordsvorm; persoonsvorm

ruikt

tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'rèùke', met vocaalkrimping

werkwoord, zwak

rollen 

- WBD (van een paard) zich over de rug wentelen en met de benen in de lucht klauwen 

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - iemand róllen as nen vrèdagse gaorenbôom (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1979) - iemand erdoor halen (Vrijdags werden de stukken van de doekboom gerold, waar ze tijdens het weven omgedraaid werden, om ze 's zaterdags bij de fabrikant in te leveren.)

rollekesvlêes

zelfstandig naamwoord

rolletjesvlees; waarschijnlijk: blinde vink

...savoyen, abricozen, koud rollekesvleesch mee houtjes erin... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)

werkwoordsvorm; persoonsvorm

ruilt, ruilde

tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'rèùle', met vocaalkrimping

verleden tijd van 'raome'

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - raamde(n)

werkwoord, zwak

ruimde(n) 

- Cees Robben - Prent van de Week - dan römden ik de kat op;

verleden tijd van '(op)rèùme'

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van raom

raampje 

- WBD driehoekig raam om de nek van een kalf, ook genoemd 'raom' of 'juk'

- Cees Robben - Prent van de Week - der moet en gerdèntje vur et ròmke koome 

Oudere uitspraak

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - raom - rumke (u als in mulder = mölder)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - rumke: de u = aan de oeu in boeuf, oeuf - zèttet ròmke mar oope

-WTT 2012 - Deze uitspraak met gekrompen vocaal (römke in plaats van ròmke) wordt bevestigd in een interview met Hein Quinten door Paul Spapens: "Hij praat vol vuur over de nicht die 49 jaar geleden naar Duitsland emigreerde en die hij onlangs nog eens heeft bezocht. Bij zijn nicht ontdekte hij in de praktijk een bekend fenomeen, namelijk dat dialectsprekers in den vreemde de oorspronkelijke taal zijn blijven spreken omdat ze nooit zijn beïnvloed door bijvoorbeeld radio en televisie. Met andere woorden, wie nog origineel Tilburgs of Goirles wil horen, moet elders zijn. “Ik zeg ‘ròmke’ tegen een raampje, zij zegt ‘römke’. Toen ik het hoorde dacht ik: ja, zo zei onze pa dat vroeger ook.” (Uit: Goirles Belang 19-12-2012; Hein Quinten is HaaQuu van Goirles Belang (1)

zelfstandig naamwoord

melkkoker

zelfstandig naamwoord

rommel

- WBD rómmels (Hasselt) - bellen aan het haam, ook 'bèlle' genoemd

- WBD rómmels (Hasselt) - bellen aan het hoofdstel

- WBD III.3.1:94 'rommel', 'bocht, rotzooi' = onbruikbare voorraad

- WBD III.4.4:310 'rommelig' = ongeordend

- WBD III.4.4:312 'rommel', 'rommelzooi' = warboel

zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ongeluk, ongans

bijvoeglijk naamwoord

rooms

goed roms - veel melk (in de koffie) gebruikend 

- Cees Robben - Wilde ’n schutje... [koffiemelk] Gif mar unne scheut... Ik ben nog aaltij goed rôôms... (19691017)
- Cees Robben - En de miste kasteleins zen nog ’t biste rôôms ôôk... Ze dôôpen d’ren snevel nog aaltij aauwverwets... (19831007) [water bij de jenever doen]

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ek zèè goed roms mar slèècht katteliek - graag veel melk in de koffie 

Stadsnieuws - Hij is nog romser as de paus - nog orthodoxer (310509) - Overdrachtelijk: Hij is overdreven precies in zijn opvattingen en methoden.

Agge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
ro'ms, bijvoeglijk naamwoord 'rooms' - van melk houdende (vooral bij de koffie) 

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'roms' bijvoeglijk naamwoord - Rooms

werkwoordsvorm; persoonsvorm

► 'raome'

- tegenwoordige tijd, verleden tijd van 'raome', met vocaalkrimping

werkwoord, persoonsvorm

ruimt

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) rèùme - hij römt

- tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'oprèùme' (met vocaalkrimping)

rondbòllieje
werkwoord, zwak
rondbuitelen; dat wil zeggen: rondbollen, rollen door het zand – door Robben gebruikt om het buiten spelen van kinderen aan te duiden
- Cees Robben - [Moeder doet haar zoontje in bad:] Den hillen dag speule en rondbolliën, dè kunde, war... (19650514)
- WNT - Wellicht het middeleeuwsche baleren, dansen (zie VERDAM 1, 533), later beschouwd als afleiding van Bal (I), en vandaar als naam voor: 'spel van jongens te Zwolle met een bal, die door een uit den hoop wordt opgeworpen en door een ander met een hout weggeslagen'  (zie N. Mag. v. Ned. T. 3, 117).

werkwoord, zwak

- Ik wil wel hier en daor is vur oe rondheure mar veul kaans geef ik oe nie. (Dialoog Karel en Sjarel, in: Groot Tilburg, 8 december 1944)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - informeren, navragen

- WNT - RONDHOOREN - Al rondgaande naar iets hooren, dat men wenscht te vernemen; her- en derwaarts gaan om onderzoek naar iets te doen, rondgaan om naar iets te vernemen of inlichtingen aangaande iets in te winnen.

rondomheene

bijwoord

er omheen

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 10 19 - Ok al is 'r rondomheene / Bekaant alles volgebouwd.

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - wild spelen, rondspringen

zelfstandig naamwoord

rondsel, getande cilinder of klein tandrad

- WBD rónsel (II:1041) - onderdeel van regulateur: ook genoemd: kamwiel, kamwieleke, wisselwiel of schaokelwiel

- WNT - RONDSEL, RONSEL

rondom (= rondalom, met verscherping van de d)

bijwoord

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Wè lôpen de nunnekes d’r toch frèèt bij tegesworrig, vruuger waren ze rontelom toe (10-01-1970)

- Cees Robben - ’t bruujt rontelom... (19570309)
- Cees Robben - Pikdonker was ’t er rontelom (19590815)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 63 11 01 - 't Is èèn geritsel rontelom / Van de blaoier die vielen

voorzetsel

- Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - Róntelóm de kiejòs waar veul vòlk. 

- rontelom in golvend koren (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Dörp’, 1939)

en oew haor lee fijn te kroezele

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 02 02 - Rontelom jonge mèdjes, mee 'n pruik en 'ne kiel...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 05 25 - Bonte kleure, gouwe tresse / Frommeltjes van zilverdraod / Volop meziek en spiktaokel / Rontelom de Heuvelstraot.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - róntelon, vz.+ bijwoord 'rontelurn', 'rontelom', - rondom

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'rontelom' vz - rondom

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - rommetom, rommedom - rondom (wnbr.)

rontom
voorzetsel
rondom
- Cees Robben - Rontom aon alle kaant... (19600715)
 

bijvoeglijk naamwoord

rood

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rôoje tiest - rood hoofd

- Schôon rôod is nie lillek. -Mooi rood is niet lelijk (gezegd van iemand met rood haar). 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - iemand meej en rooj paspoort - landloper, ex-gevangene 

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - beeter rooj haor dan blónd óp en eezelskont ('71)

- WBD I:1446 'rooj witbloem' = rode witbloem, bep. aardappelsoort 

- WBD I:1446 'blaeke rooj' = bleke rode, bep. aardappelsoort 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - rôoj gerdèène vuuge daor nie bij - rode gordijnen staan daar niet bij 

- WBD III.2.3:177 'rode bezie', 'rode bezem' - rode aalbes

zelfstandig naamwoord

- WNT - ROOF (III) 1) schurftachtige uitslag, 2) korst op een wond, zweer of puist

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en roof van men hart (Handschrift Damen 1916) - het is een pak van mijn hart 

- WBD III.1.2:267 'roof' = roof; ook: korstje 

- WBD III.1.2:268 'roofje' = roof, korstje

bijvoeglijk naamwoord

- WBD roodbont (vee)

- WBD rôojbónt pèrd - roodbont paard, ook genoemd 'vòsbónt pèèrd' of (Hasselt) 'koepèèrd'

werkwoord, zwak

Pierre van Beek - de plavuizen vloer rood maken met rooisel

Pierre van Beek - de plevèùze rôoje (gebeurde vroeger in een ordentelijke woning) (Tilburgse Taalplastiek 167)

bijvoeglijk naamwoord

rood

Aantekening op systeemkaart Wil Sterenborg - Rôoj gerdèène vuuge daor nie bij. - Rode gordijnen staan daar niet bij.

- Dirk Boutkan; 1996 - et hèùs is rôod / rôoj - het huis is rood 

iemand met rood haar

- Frans Verbunt; rôoje rôoje, / ik zal oe gôoje, / meej ene stêen /  teegen oew bêen, / meej ene klèùt / teegen oew snèùt; / rôoje rôoje, de kèèrk is èùt. 

- Audioregistratie interview met Heikanters; transcriptie door Hans Hessels, 1 978 - Toen kwaam ik nèffe de rôoje Lèpper zitte, die zaat vur den irsten dag in de school!

- Karel de Beer; website Tilburgse bijnamen op www.cubra - Christina Janssen-Quinten (1921-2002), bijgenaamd Rôoje Stien, had rood haar en liet bij openbare gelegenheden altijd goed merken dat zij er was, soms met een boodschappentas zwaaiend waar naar men zei best een steen in kon zitten. Zij nam (ongevraagd) een ereplaats in bij de inhuldiging van Prins Carnaval, ging recepties af die in de krant waren aangekondigd en liet merken dat zij er was. 

Tilburgs biermerk, foto Cubra, november 2021.

ziekte

- WBD III.1.2:367 'rode' = roodvonk

- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - ROIJEN HOND, roden hond, - roodvonk, roodgrond. 

socialistisch of communistisch

- Interview met de heer De Kok (1978) – Koole Bond, dè was ginne rôojen bond mar hij was tussenin, hè…

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

rôoje kôol

rode kool

zelfstandig naamwoord

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - (Gehoord van een volkstuinder:) munne rooie kôôl groeit de buurt in, munne spinaozie stao vol ruigt en mun peekes zèn nog nie bekwaom (17-08-1964)

Kubke Kladder - Swels had de boerin de groote schotel voor de helft gevuld mee fijne snipperkes rooie kool. (uit: ‘Mijn volk’, Een schets uit het Brabantsche boerenleven, Nieuwe Tilburgsche Courant 31 juli 1930)

Kubke Kladder - De heele inhoud wier in de schotel leeggeschud waar 't 'nen hooge rookende berg wier. Als randversiering staken hier en daar plukskes rooie kool uit. (uit: ‘Mijn volk’, Een schets uit het Brabantsche boerenleven, Nieuwe Tilburgsche Courant 31 juli 1930)

Willy van Rooy - Dè was nog mar vlug gegaon. Het was op 'ne maondag... hij ging in d'n hof om 'ne rooie kool af te snijen... hij gao krom... zakt in mekare en was dood. “En wè hedde gij toen gedaon?” vroeg ik. “O,” zee ze... “ik had gelukkig nog 'n bus mee snijboontjes in de kelder staon...” (uit: Schôon en lilluk, 1983)

zelfstandig naamwoord

roodaarde 

- WBD rôojèèrd (II:1008)- roodaarde om mee te smetten.

- WNT - ROODAARDE - aardsoort, bestaande uit een mengsel van klei of leem en ijzeroxide, roodbruin van kleur ...

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - roodachtig

zelfstandig naamwoord

besmettelijke kinderziekte die op mazelen lijkt (rubeolae) 

- WBD III.1.2:368 'rodehond' = rodehond

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk 'rooienhónd' - rodehond (de bekende ziekte)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROO(D)ENHOND znv, mannelijk - roode koorts, roodvonk

- WNT - ROODEHOND, oudtijds roodhond - 2) Thans in Z.-Nederl. als benaming voor een ongesteldheid of ziekte, die zich kenmerkt door huiduitslag of vurigheid van de huid ...

Rôoj Harte

eigennaam, bijnaam

Rode Harten, congregatie van missionarissen (o.a. in Tilburg gevestigd) die op hun pij een rood hart droegen.

- A.J.A.C. van Delft - Men spreekt hier van "de rooi harten", daarmede bedoelende de Paters van het Missiehuis van het H. Hart aan den Bredascheweg, die een rood hart op de zwarte soutane dragen bij officieele gelegenheden. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

- Cees Robben - De “Rooie Harten” Congregatie M.S.C. 100 JAAR! (Prent om een inzamelingsactie bij dit jubileum te steunen.) – (19550514)

Rôoj Panne

eigennaam

Rode Pannen

Het (vroegere) Sint Joseph studiehuis van de congregatie van de Fathers of Mill Hill aan de Dr. Ahausstraat, gebouwd in 1914, en wegens de kenmerkende rode dakpannen in de volksmond 'de rôoj panne' genoemd.

- A.J.A.C. van Delft - Als men het St. Josephstudiehuis der Paters van Mill-Hill aan de Tongerloosche Hoefstraat wil aanduiden, en ook wel als men de bewoners van dit huis bedoelt, spreekt men van "de rooi pannen". Men weet dat dit gebouw met roode pannen gedekt is. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

zelfstandig naamwoord

MTW roodaarde, dodekop

- WBD III.4.4:163 in Tilburg ook 'roodsel' = dodekop - Dodekop is de roodbruine aarde met veel ijzeroxide, waarmee de stijlen, balken en kozijnen van vakwerkhuizen werden gekleurd.
 

werkwoordsvorm; persoonsvorm

rook (van rieken, stinken) 

zelfstandig naamwoord

1. rook 

- WBD III.2.1:218 'rook' = 'blaak', 'damp' 

- WBD III.4.4:213 'rook' = damp, stoom, ook 'waas', 'blaak'

werkwoord, zwak

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 40) Het postencliticum 'der' (er) veroorzaakt verkorting, bijvoorbeeld ''k rok-der vier', maar (blz. 41): 'ik rôok-er vier'

1. roken van tabak

Der wòrdt nie veul pèèptebak mir gerokt. - Er wordt niet veel pijptabak meer gerookt.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - rôokende nòr de kèèrk is schèètend nòr de hèl (Handschrift Damen 1916)

- Cees Robben - Prent van de Week - as ge der ötschaajt meej rôoken èn drinke;

- Cees Robben - Prent van de Week - niks as rôoken èn ötgaon; ok al rôoket er meej toere; al is het er nu en dan niet pluis.

- Interview Jolen - 1978 -  “Hil men lèève gerokt…siegaare… Jao, mar toenk nòg zo min was rokte ik nie veul siegaare, het gebeurde òf zôo, mar siegrètte nie, die hèk nôot gerokt!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

2. niet pluis zijn

- Cees Robben - Meej vrije daogen en kaoj weer dan rôôket bij ons thuis... (19650507)
- Cees Robben - [Man spreekt:] Ôôk al rôôketer [tookt het er] meej toere... Mar dè went van lieverleej.. (19610512)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ok al rôoket er meej toere - ook al spant het er wel eens

3. roken van vlees

Het voltooid deelwoord is dan 'gerukt'

- Elie van Schilt; Kwaamde bij de slager binnen en hingen er aon de haken vers gerukte hammen, worsten, ok die lucht kietelde oe neus, waordeur ge vanzelf trek kreegt. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000)

Assik ergens ene godsgruweluke hekel ha, dan waar et òn gebakke gerukt spek bè de èèrpel. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROOKEN - schier uitsl. gebezigd in den zin van 'in den rook hangen; hesp rooken, spek rooken, gerookt vleesch'.

rôokwèèrek

zelfstandig naamwoord

rookwerk, namelijk tabak of sigaretten

- Audioregistratie 1978 - Want die [Amsterdammers] hòn van alles! Rôokwèèrek! Kwatta! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

zelfstandig naamwoord

melkboer

Of ge naa kruienier, roomboer, kolenboer of slachter zèt... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

zelfstandig naamwoord

in het Tilburgs is ‘rôome’ altijd ‘volle melk’; koffiemelk; bij Robben ook: de kan met koffiemelk
- Cees Robben - Mar zulde de rôôme nie omstôôte... (19580118)
- veul rôome in de kòffie. 

- Damen Handschrift (1916) - "rôome - zoete melk: de rôome zen zuur"

- 'n boerinneke [...] mee twee eemers versche roome, die ze pas gemolken had, et schuim stond er nog op te broezen. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; Nieuwe Tilburgsche Courant 16-9-1939)
- Ik zaag er [paddenstoelen] zô wit as roome, zô gèl als boter, wir aandere zô bruin as peperkoek en vettig blinkend of er ollie over gesmèrd zaat... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)

- WBD rôome - melk van het paard ook genoemd 'zog' of 'biest'

- Cees Robben - Vur ’n bietje rôôme.. (19590905)
- Cees Robben - [de stier spreekt] Ik (...) snoepte van d’n zwiers en ’t gras/ D’n klèèver en d’n rôôme... (19600415)
- Cees Robben - [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030]
- Cees Robben - Hij zet iedere aovend unne liter rôôme aon zunne kop... (19720121)
- Cees Robben - Ôôk al is oe rôôme zoer... (19540821)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 12 17 - 't Komt zò wèd dètter strak niemand / Nog iets gezonds te drinke hee. /  / Allèèn de koeie staon te laache / Ze zegge: "Naauw koom 't pas goed, / Omdè iederèèn van d'n èrmoei / Vort wel ròòme drinke moet."

- Audioregistratie 1978 - Bij ons vènte ze rôome, rôome hiet dè, in de straot vènte, èn möllek, dès karnemèlk… (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de rôome spöt öt den èùjer van de koej 

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - vur mèn meude nèt zolang dèddere tòt er rôome van komt - wat mij betreft, mag je wachten tot je een ons weegt

- Agge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005

- WBD III.2.3:134 'room' = room van de melk

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mv. (pl.tant.) 'roomen' - melk 'Melk hiet hier rome'

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ROME (roo:me) v - melk, dikwijls mv: d'r romen optrekken, van een koe gezegd die haar melk inhoudt; daarnaast ook van iemand die zich plotseling genoodzaakt ziet een toontje lager te zingen.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - roome = melk (krt.92)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'ròòme' zelfstandig naamwoord - melk

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - melkkannetje .

- WBD (III.2.1:199) 'roomkanneke' = melkkannetje

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - melkkoker

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

roos, roosje

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - die rôoze hèbbe lange doores

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - schôon is de roos, mar de doore die stikt (Si'67) - gezegd van iets dat men van tevoren als prettig beschouwde, maar dat achteraf tegenvalt 

- WBD III.4.3:152 'wilde roos' = idem, ook 'wild roosje'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROOS (de o is scherplang) Frans rose; fig. bloemig meisje, meisje met fleurig, blozend gelaat.

werkwoord, zwak

roven

- WBD III.3.1:386 'roven' = plunderen, ook 'jatten'

werkwoord, zwak

- WBD bep. ziekte bij drachtige runderen; ook genoemd 'roozeg zèèn'

zelfstandig naamwoord

rozenkrans

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ik was liever zene rôozekraans as zen wèèf.

- Cees Robben - Mar zo ze han geleerd,/ wier irst den roozenkraans gebid (19670428)
- Cees Robben - Haolt vlug den rôôzenkraans (19670428)
- Cees Robben - D’n rôôzenkraans kwaamp van de muur (19601111)

Lechim - zuutjes tikken in en huukske/ de kraole van ene rôozekraans. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De kepèl is klaor...)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - bij de kweezels moete gin rôozekraanse kôope, want die bidde zèlf te gèère (JM50)

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de rôozekraans (Jos Vasteravendts) (blz. 79)

- WNT - ROZENKRANS 3) in de - Informant Toine Raaijmakers - .-K. kerk: een gebedsformulier bestaande uit ... het bidsnoer (Corona sive corolla precatoria) 

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
ro'zekrans, zelfstandig naamwoord mannelijk - rozenkrans, bep. gebed 

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'ròòzekrans zelfstandig naamwoord - rozenkrans

zelfstandig naamwoord, alleen in de verkleinvorm

rozenhoedje, rozenkrans (abstract) 

...vur 't nor bed gaon prompt 'n rozenuke bidden (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

Mee 'nen zucht liet kapelaon Fleskes de juffrouw uit, die recht naor de kerk stapte om enkelde rozenhuukes te bidden veur den goeien afloop... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; Nieuwe Tilburgsche Courant 10-12-1938)

- Cees Robben - ’t roozenhuuke.. och wen kruis (19601111)

- Audioregistratie 1978 - En as dan gewoon et rôozenhuuke afgelôope was, dan wèrd de littanie gebid èn dan moeste op oew knieje, dan zaate zôo op, op oew knieje op de bank teege de muur òn te kèèke… (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- Elie van Schilt; Mar er waren ok kender die moessen iedere avond op hun knieën mee hil de familie ut rózenhuudje bidden, de miste hadden toen nog kokosmatten op de vloer en die waren echt nie lekker vur oe knieën. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000)

Lodewijk van den Bredevoort – …we hebben wè rôzenhuukes gebid…(ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Henriëtte Vunderink - Kwaar nog mar nèt gòn zitte/ toen et rôozenuuken al begos. (uit: Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Tony Ansems - Gauw 't Roozenhuuke bidde/ Die ouw vrouwkes waren snel... (De Hasseltse kapel; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

Ed Schilders - Wij moese aatij irst de [Hasseltse] kepèl in èn ’n rôozehuuke bidde vurdèmme vur êen of twee cènte snuupkes mochte kôope. En ik moet zègge, dan smòkte-n-et ok beeter. Et joodevèt, de stroopseldòtjes, de dròpveeters, ’t zuuthout, tôoverbòlle. (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

Ed Schilders - Toen wonde bij ’t pleintje ok nòg Virginie Doorakkers. Die waar bijna hèllig, zoveul rôozehuukes as die had vurgebeeje in de kepèl. (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

Gerard Steijns - Toen liepeme nòg meej in de persèssie èn wier et rôozenhuudje nòg gebeeje. (Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - znw.o. - rozenhoedje, vijf tientjes van de vijftien die tot de rozenkrans behoren. 

- WNT - ROZENHOED 2) Rozenkrans als gebedsformulier en bidsnoer.

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - raapje

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek - raapkoek, afvalprodukt bij het olie-maken

werkwoordsvorm; persoonsvorm.

raapt(e)

- tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'raope', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ROS m - rus, graszode

- WNT - RUSCH (I) - rosch, ruisen; risch, resch, zelfstandig naamwoord - l) zode, graszode; b) heizode, plag, c) rietzode, losdrijvend stuk riet; 2) kluit, aarde, aardkluit; 3) grasbosje, struikje gras; enz.  

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROS(CH), ROES(CH), RUS(CH) zelfstandig naamwoord mannelijk - zode, graszode, afgestoken zode.

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'ros' zelfstandig naamwoord - graszode

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek - zak onder de wagen voor paardevoer 

- Cees Robben - Prent van de Week - bevestigt dit

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hil wè in zene ròsdoek hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - heel wat in zijn mars hebben (Rosdoek= zak die boeren en voerlui vroeger onder hun kar of wagen hadden hangen, waarin hooi, haver, brood voor het paard zat.)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROSDOEK zelfstandig naamwoord mannelijk -bij voerl.: een zak waarin het voeder voor het peerd is, en die onder aan de kar hangt. 

- WNT - ROSDOEK, in de Kempen (ook in N.-Brabant en Limburg): een doek, zak of net, onder aan de kar hangende, waarin het voeder wordt gedaan dat het paard onderweg eet.

rösmis - rolploeg, eind 19e eeuw - het mesvormige rösmis snijdt de grond vertikaal, waarna de driehoekige ploegschaar de grond horizontaal snijdt - uit: Rijke oogst van schrale grond, tentoonstellingscatalogus Noordbrabants Museum, 1991

zelfstandig naamwoord

- WBD kouter (lang smal mes dat voor het rister in de ploegbalk verankerd zit), ook 'kouter' genoemd

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
znw.o. 'rusmes', met dat zich loodrecht voor de eigenlijke ploegschaar bevindt.

- WNT - niet vermeld

werkwoord, zwak

- WBD ròsse - roskammen (van een paard), ook genoemd 'ròskamme' of 'afbuune' 

- WBD III.3.1:388 'rossen' = wild, woest rijden

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROSSEN - hard aan iets werken. Vgl. 'rosse'

werkwoord, zwak

wrijven

- Damen handschrift 1916 - "rössen - ze hebben hem ongemakkelijk geröst (klopgegeven)"

- Damen handschrift 1916 - "rössen - iets aafrössen (afwrijven)"

't Was net of Onze Lieve Heer z'n verfdoos leeggerosen hô, de liste kladdekes hier en daor nirgesmeerd, en toen bij z'n eige gezee hô: Zie zoo, ik schaai er dees jaor aaf mee verven... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -'hij röst erteegenaon'

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ruisen - wrijven (znl., wnbr.)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUIS(CH)EN (uitspr. rössen) - wrijven, schuren, Frans frotter. Mee 'ne wolle' lap over 't zilverwerk r.; fig. hard werken. 

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - RUISCHEN - wkw (rg.) wrijven: mijnen schoen ruischt; bet. ook: slaan, overslaan: iem. -, en dan meer 'afruischen'; in 't spel: overwinnen. 

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zwak werkwoord intransitief  'russen' - met grote kracht (ergens over) wrijven. 

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUISCHEN, zie RUIDSCHEN: wordt hier veel gebruikt voor 'wrijven, schurken of kraauwen' ter verdrijving van jeukte, omdat degenen die de RUID (= rui) hebben, gewoon zijn zulks te doen. Meestal spreekt men van 'ruischen'.  

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RUISEN (rösse) ov.ww - wrijven, schurken. 

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - rösse ww - stevig wrijven

- WNT - RUISCHEN - een nog thans in Z—Nederl. gebruikelijk woord voor 'wrijven'. Naast 'ruischen' vermeldt Kiliaan 'ruidschen', een vorm dien men ook in Hoeufft vindt, doch die daar (evenals bij Kiliaen - ) onder invloed van een onwaarschijnlijke etymologie (van ruid: schurft) kan staan ... l) wrijven, schuren; 2) hard werken 

- Cursus in Tilburgs – krantenrubriek circa 1940 - (112) 'Z'hebbener wir lilluk tegenóngeröst'

- WBD III.1.2:56 'afruisen' = een pak slaag geven; ook: 'afranselen' 

- WBD III.1.2:56 'ertegenaan ruisen' idem;

- WBD III.1.2:76 'ruisen' = wrijven; ook: 'strijken, frotten' 

- WBD III.1.2:103 'ruisen' = krabben;

- WBD III.4.4:247 'ruizen' = ritselen;- WBD
III.1.2:247 'ruisen' = suizen; ruizen = suizen 

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - roodharige

werkwoord, zwak

de kachel oppoken door het rooster te schudden

- WNT - RUISCHEN -(I) C) Afzonderlijke vermelding verdient 'ruischen' als bedr. ww. in de verouderde beteekenis: verbrijzelen (met lawaai of geweld) stuk breken, stuk slaan.

zelfstandig naamwoord

rooster 

- WBD III.2.1:237 'rooster' - idem, ook 'rosel'

zelfstandig naamwoord

roszode, graszode

- Ir. A. Juten - in Brabants Heem, jaargang 2, 1950, p. 44: In Tilburg spreekt men — zo deelde mij Mej. v. Gool mede — nog veel van roszode in plaats van graszode. (Een en ander ter verklaring van het toponiem Roosendaal.)

bijvoeglijk naamwoord

rot

- Gezegde: Die zenèège bewaort, bewaort gin ròt appel. 

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - As ge oewèège goed doet, dan doedet gin ròtte appel.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ROT bvw. - rot: Zoo rot als kampernoelie, als mok, als 'n mispel, als stront, als spijs. Ook 'onsterk': rot garen. 

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
bijvoeglijk naamwoord - rot l) van menschen die aan tering of borstziekten lijden en veel hoesten en fluimen: hij is zeu rot a's 'n mispel; 2) ondegelijk, onsterk (v. allerlei stoffen v. slechte kwaliteit); 3) vochtig, nat, regenachtig; 4) kaartspelersterm.  

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'rot' bijvoeglijk naamwoord - rot

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'rèùt', met vocaalkrimping

ruitje

De raomen in de klas han un hèle hôop klène rötjes. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

zelfstandig naamwoord

- WBD bakkersbroek

rötjesklêed

zelfstandig naamwoord

- WBD III.1.3:63 'ruitjeskleed' = geruite jurk

zelfstandig naamwoord

een wind

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 09 11 - Mèrge gao ik naor de mèrt / Daor kòòp ik unne zak mee mossele / En 'n zondag hèmme snèrt. / Want van die flèpse zoomer-hèpkes / Zonder vet, ammol hèèl licht / Daor kunde ginne rrrrrr van laote / Agge in de bedstee ligt.

rug, ruggeske

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

rug, rugje

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Gij zult vant wèèrke ginne krommen rug krèège (Jij werkt niet hard) 

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ge snijdt gin twee rugge öt êen vèèreke;(geen dubbel profijt)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze droeg 'n maand op den rug

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - iemand meej zene rug nòg nie ònkèèke (RL'48) - links laten liggen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van et wèèreke ginne kròmme rug krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)- niet hard werken

- WBD III.3.1:174 'rode rug' = bankbiljet van f 1000

Dirk Boutkan (1996) - verkleinwoord: rugske

- WBD (III.2.1:149) 'rug' - botte kant aan het lemmet van een mes

- WBD (III.1.2:379) 'hoge rug' = schoft, bochel

- WBD III.1.:125 'rug' = schouders

- WBD III.4.4:144 'rug' = hoogte

- Dirk Boutkan (1996) - (blz.53) rug - rugske

toponiem

straat lopend van de Vlashoflaan naar de Quirijnstokstraat 

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nòr de rugdèèk gaon (Handschrift Damen 1916) - naar bed gaan

zelfstandig naamwoord

PM ruggestreng, ruggegraat, wervelkolom

- Cees Robben - [Moeder tegen een kind dat door haar in bad wordt gedaan na een dag van buiten spelen] - Den hillen dag speule en rondbolliën dè kunde war, mar akkoe saoves over oewe ruggestrang roefel, dan begiende te brellen as unne jongen hond die op zunne verjaordag verzopen wordt... (19650514) [met roefele wordt de ruggengraat hier vergeleken met een wasbord, de roefel]

- WBD III.1.1:128 rug(gen)strang', 'ruggenstreng' = ruggengraat

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - RUGGESTRANG m - ruggegraat

- WNT - RUGGESTRENG, voorheen ook en nog thans in Z.-Ned. RUGSTRENG, -STRANG, znw, vrouwelijk Nd. rüggestrang, enz.  

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk 'rugstrank' - ruggegraat.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUGSTRANG, RUGSTRENG znw.v. - ruggegraat 

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - ruggestreng zelfstandig naamwoord - wervelkolom

ruggestrèngmèèrg

zelfstandig naamwoord

merg uit de ruggengraat van een rund; zou geneeskrachtige werking hebben

Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “….op dere vinger òf dere dèùm hasse zogezeej zon honsblaos derop staon nèt asse zinne……….ik zal es en stukske ruggestrèngmèèrg meejbrènge……èn en uur nòdderaand wast oopegebrooke.” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels

► Klik hier voor audiofragment)

rugske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘rug’
ruggetje
- Cees Robben - Nie op m’n rugske (19600916)
 

ruij

zelfstandig naamwoord

rui

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Hij zit in ene kaoje ruij – Het gaat momenteel niet goed met zijn gezondheid.

zelfstandig naamwoord

afstand

- WNT - RUK 3) in overdr. toepassing: a) de afstand over welken de ruk zich beweegt

zelfstandig naamwoord

- WBD paard dat met rukken trekt

werkwoordsvorm; persoonsvorm

rookt(e)

tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'rêûke', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

rolletje 
Anoniem – Nieuwe Tilburgse Courant - 19 november 1959, uit Tilburgs folklore, 'n Kaoi rikkemedaosie –

De meulesteller was unne neetoor,
die Nillus wel 'n bietje zocht,
Om dettie bij hum, gin sigaore
of 'n rulleke pruimtebak kocht.

► rikkemendaosie.htm

- WBD rullekes (II:1036) - rolletjes: spoelrollen; ook: rólle of wieltjes

zelfstandig naamwoord

Afbeelding uit Kroniek van de Kempen - 1992

- Informant Toine Raaijmakers -  kachel in de vorm van een plattebuis, zonder de versmalling boven de asla, waarin als looistof gebruikte fijngestampte eikeschors (zgn. run) werd gestookt.

- WNT - RUNSTOOF - groot komfoor met gedroogde schors, waaruit de looistof reeds getrokken is

roosje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'rôos' (met umlaut)

zelfstandig naamwoord

rooster; spel

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - Men vadder heej et gèld al op de russel ötgetèld. 

- A.J.A.C. van Delft - Ook had men nog het centen steken in een rutsel. Een rutsel noemde men drie lijntjes, welke evenwijdig van elkaar getrokken waren. Hierbij moest men de centen in den rutsel werpen, waarbij de middellijn de voornaamste was. Ook werd daarbij wel "bescheiden" (bepaald), dat de centen, die niet in den rutsel lagen, voor den dichtsten steker waren. Met de overgebleven centen wierp men weer de lucht in, als hiervoor omschreven. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929)

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - de russel zaat hòst himmel toe - bijna helemaal dicht 

- WNT - Zie - WNT - XIII:1344 'Het geld wordt daar op den rooster geteld.' 

- WBD (III.2.1:237) 'rosel' = rooster

Stadsnieuws - Onze vadder heej et gèld op de russel getèld - Mijn vader heeft zijn geld verbrast (040109)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) -
znw.m.'reussel, reustel, roostel' - rooster. rüsel, zelfstandig naamwoord mannelijk 'russel' l) rooster (van een kachel), voetschrapper enz.; 2) onderdeel van een ploeg 

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - russel zelfstandig naamwoord - rooster

werkwoord, zwak

- Frans Verbunt - Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -schudden (van speelkaarten)

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - stok of pook waarmee men het kachelrooster heen en weer beweegt; zenuwachtig persoon die steeds heen en weer loopt en niet weet waaraan te beginnen

bijvoeglijk naamwoord

alles verloren hebbend

- WBD (III.3.2:38) rut, blut, kèps, tèp = alles kwijt (bij een spel)

werkwoord, zwak

rutsele - rutselde - gerutseld

1. schudden in het algemeen

- Ik liep dur 'n dreef van klinkklaor goud, dè rammelde en rutselde alsof ieder blaoike wè vertellen wilde... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)

- WBD (III.3.2:208) rutsele, hutsele, schudde = hutselen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. 'rutselen' - door elkaar schudden, hutselen...

- WNT - RUTSELEN 2. Flink schudden, door elkaar schudden, hutselen. Ge moet dieën drank goed rutselen, eerda' ge 'm inneemt, CORN.-VERVL. Rutselt is met da' fleschken, maar niet te hard, of ge zult den drank er uit rutselen, Ald. De nummers voor de loterij goed ondereen te rutselen! Loquela (Wdb.) [1907].
2. schudden van het sjèpflèske

et sjèpflèske rutsele - het flesje dropwater schudden 

- A.J.A.C. van Delft - "Rutselen", dit is schudden. Een jongen "rutselt sjepwater". (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)

- Cees Robben - Ik heb ’t op munne borstrok, moeder... Hedde nie wè sjep om te rutselen... (19641113)

- En as ge vur unne cent sjepdròp kòcht, dan konde die in ’n flèske meej waoter onder oe bèd bewaore en flink rutsele. Dan konde fèèn sjèpke trèkke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUTSELEN - eenige vloeistof sterk schudden, hutselen. Ge moet dieën drank goed rutselen. 

►sjèp

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

sjèpflèske, waarmee uiteraard geschud werd

Ruudèèk

toponiem

Rugdijk (Tilburg Noord, Heikant)

- Audioregistratie 1978 - Ik hèb et daor bij Drikka Kools op de Ruudèèk gedaon. Toen was ik en jaor of vèftien, virtien … (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

ruuk

zelfstandig naamwoord

reuk, een geurtje uit een flesje

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, klank- en vormleer, Tilburg 1996 - 'rük' - geurtje

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 06 14 - Zò'n schèrfleske mee ruuk.

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, 2005 - reukwater, geurtje, onjeklonje

- F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Ikzèllef ha ok wè ruuk òpgedaon

- WBD III.1.3:278 'reuk' = eau de cologne

werkwoord, sterk

ruiken, maar ook rieken, stinken

- ruuke - rôok - gerooke

- steeds korte uu

1 iets ruiken

- ik ruuk geluk in 't geure van de blommen... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941)

- ruukte de pap van 't penneke? (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Pieterke’, 1938)

- Cees Robben - Ze ruuken d’n weg naor ’t Cenakel... (19570921)

- Cees Robben - ...en al ruukte er wè... (19540515)

- Cees Robben - Ge ruuket... ge pruuvet... (19570309)

- Hessels 2020 - Als je de kamer binnenkomt en beweert dat het daar stinkt: - dòrnèt nòg nie! of: - doet oewe mond es dicht èn ruukt nòg es! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

2 naar iets ruiken

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kóm òn men hart, want ge ruukt nor sneevel (Handschrift Damen 1916) - schertsende liefdesverklaring; van een drinker aan zijn glas

- En lekker ruuke! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - wè staode toch te snuffelen… - k’ruuk liever kruinaogels (seringen) dan snoffels (anjers), mun dalidassen staon schôon maar ruuken nie (10-03-1967)

- Dè [wierook] ruukte dur de hille kerk, ik vond dè wel lekker ruuke, mar daor waaren ok meense dieter hartstikke misselek van wieren. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Piet van Beers – ‘Aaftersjeef’: dè flèske meej diejen gouwen dop/ waor ge lekker van gaot ruuke. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

3 stinken

- WBD III.1.1:252 'ruiken' = stinken

Aanvullende bronnen

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ruike; (ruikt eens = rukt is) ui als Frans Meuse; u als in pötje

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - ruuke (kort) / ruuke (lang) in het westen v. Midden-N-Brab.

rèùke in het oosten v. Midden-N-Brab. (blz.5l) 

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUEKEN, voor ruiken, rieken.

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - reukje, geurtje, parfum, eau de cologne

werkwoord, zwak

roeren, beroeren, aanraken

ruure - ruurde - geruurd

steeds lange uu 

- Informant Toine Raaijmakers -  Ruure, vrouw Paones, de sèùker is nòr den bójem gezakt. (tegen iemand die in zijn koffie/thee blijft roeren)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - die kan,zen smoel zó ruure

- Pierre van Beek - Hij heeft in de nest geruurd - bij 'n huwelijksaanzoek niet de oudste der dochters op 't rijtje af gevraagd, doch 'n jongere dochter. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959)

- Cees Robben - Wegge ruurt/ Degge meevuurt [Wat je aanraakt, dat moet je nemen] (19640313)
- Cees Robben - Ruurt oe tungske op ’n aander (19600116)
woelen
- Cees Robben - ’s naachts doek niks as ruure en wèène... (19780407)
- Cees Robben - Ik kan nie slaope en lig hil de naacht al te ruure, te wèène en te draaie... (19851206)

Pierre van Beek - een kind moet 'ruuren òf truure' = in beweging of treurig zijn (Tilburgse Taalplastiek 120)

gez.Pierre van Beek - 'Hij heeft in het nest geroerd' (zie boven CR) wil zeggen dat een vrijer niet de oudste dochter uit een gezin koos, maar een der volgende. 

- Gezegde: - Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - en kèènd moet ruuren of truure - als een kind zich niet beweegt, heeft het verdriet (?)

Want die aander vèèf, die kunne nammòl der mundje ok goed ruure in et Tilbörgs. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - RUEREN voor roeren. Men vindt dit heel veel bij de oude Vlaamsche en Brabandsche schrijvers. Zoo ook berueren, verrueren enz.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUREN - roeren: zijnen bek/ zijn bakkes ruren - veel praat hebben; rure-rure, de pap brandt aan.

- WBD III.4.4:314 'roeren' = vermengen

zelfstandig naamwoord

roerijzer

- Henk van Rijen, Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - koffie- of theelepel

zelfstandig naamwoord

ruzie

Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - 'ruziemokster'

Die twee hadden zitten praoten over trouwen en over vrouwen. Ge moet weten, dè ze geen van baaien getrouwd geweest waren en er dus vrij over kossen praoten zonder ruzing te krijgen in d'r eigen huishaawe. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun en de dames’; Nieuwe Tilburgsche Courant 20-1-1940)

- WBD III.3.1:237 'ruzing' = twist; ook 'bekvechterij'

- WBD III.1.4:240 'ruzie maken', 'ruziën' = kibbelen

- WBD III.3.1:24= 'ruzie maken' = bekvechten

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk  'ruzing' - ruzie, twist 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RUZING znw.v. - hetzelfde als ruzie, twist

- WNT - RUIZING, RUZING (van 'ruizen' (i) - luidruchtig zijn) - leven, lawaai, rumoer, twist

Naar het begin van de pagina

Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal

CuBra Home