WTT

Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels

Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van

Wil Sterenborg

Van kaaj- tot kwossebons

voorvoegsel

kei- , ontzettend

- WTT 2012 - kaaj- is afgeleid van 'kei', en wordt overdrachtelijk gebruikt.

- Voorbeelden van systeemkaart Wil Sterenborg - 'k Zèè kaajmuug - Ik ben doodmoe; kaajkepòt - doodop, uitgeput; kaajdôod - morsdood; kaajhard - keihard

- Elie van Schilt; - hil dun Heuvel stond dan kaaivol mee kender. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd'; CuBra ca. 2000)

- Ed Schilders, Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009 - List vruug er nòg iemes òn mèn, òf ik wies wè in et Tilburgs ‘De Drie Kaa’s’ zèn. Ik zèg de wè? De drie Kaa’s, zeetie. Ksèg ksot nie weete. Dè’s nie goed, zeetie. Dè zèn mar twee Kaa’s. De drie Kaa’s zeetie, dè is: Ksèè Kaaj Kepòt!

►kaajkepòt

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - Gebruikt hetzelfde suffix in woorden als: keibloot, keidood, keileeg, keimager, keiarm.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KEIMAGER - zeer mager; KEIDOOD - morsdood

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kaajdòòd' – morsdood

zelfstandig naamwoord

kei(en)

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Leeg vee, zulde zegge, schèt geen kaaijen op stal. Daar geannoteerd als: ‘Kempiesch spreekw. bet. Ledig vee geeft toch mest.’
- Daamen - Handschrift 1916; "vilt mar 'ne kaai - haalt er maar iets als er niets is"

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): Ze koomen op de kaaje

- A.J.A.C. van Delft - Als het ware eenigszins ter vertroosting bij een gebeurtenis, een feit, dat niet meer te verhelpen of te veranderen is, klinkt het: "Al gingde op oewe kop staon"; ook wel: "Al trokte de kaaien uit den grond", het helpt toch niet. - Sprekende over iemand, die veel ondervonden heeft, hoort men ter beklemtooning: "De kaaien in de straot hebben zooveul nie gelejen as zij." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- Pierre van Beek – Wanneer iemand veel in het leven te verduren heeft gehad, beklemtoont men dit graag met: "De kaaien in de straot hebben nie zoveul gelejen as hij." (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant).

- Pierre van Beek – Het volk houdt er van zich krachtig uit te drukken. Wanneer men te maken heeft met een feit, waaraan niets meer te veranderen valt, dan klinkt het (…) "Al trokte de kaaien uit den grond." (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 01 26 – Ons Sjaan die hee 'n woordeboek / Vur 't puuzele gekocht / Daorin wordt al wèsse nie wit / Mee aondaacht opgezocht. / Wè is 'n aander woord vur stèèn? / Dè blèkt dan unne kaai / En as 'r laoter "grasveld" stao / Is dè gewoon 'n waai.

- Audioregistratie 1978 - “Dan hadde vruuger ene grôote kaaj meej èèzere bòlle van die grotte, war, èn daor deej èllek die meej di ene sènt. Op dieje kaaj!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - de kaaj èn de straot hèbbe nie zóveul geleejen as hij

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: tis óm de kaajen ervan in te lôope (AM'76) - het is om er verschrikkelijk de pest over in te hebben.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: vilt mar ene kaaj! ('86) - waar geen geld is, kun je het niet halen

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de kaaj = Van der Steen (blz. 107)

- WBD - III.3.1:403 'keiweg' = straat

- WBD - III.3.1:429 'kaai', 'kade' = kade

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kaaj zelfstandig naamwoord - kei

zelfstandig naamwoord

keiband, stoeprand, trottoirband

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - (over ’n hond die weigert op straat te poepen:) ik haaw ‘m aon de leibaand en nog leetie ‘m aaltij op de kaaibaand (09-04-1973)

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - Mee zo’n streup kèènder moet ik oppaasse dè ze nie van de kaaibaand gaon, as ge naa aachter mekaor loopt, koom ’t wel veur mekaor (27-12-1968)

- Cees Robben - Zôô soepel as unne kaaibaand..! (19691003)

- Cees Robben - Ik haauw ’m [de hond] aon de laaibaand.. En nog leettie’m op de kaaibaand... (19760430)

- Lechim - De ootoos die oe aaventoe/ teege de kaaibaand vèège/ krèk of ze mèène: «Hil de straot/ is allêen vur ons èège». (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Fietse)

- Jo van Tilborg - In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Ed Schilders - Mar de schonste hundjesprènt van Keese [Cees Robben] is dees: Meej ’n bòske dè zunnen hond ötlaot, en ’n vraauw die daor iets op aon te mèrreke heej. Wòrop ’t bòske teege die vraauw zeej: ‘Naa hè’k ’m òn de laaibaand, en naa leetie ’m tòch nòg op de kaaibaand.’ (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

- Stadsnieuws - Knòts tòch nie zo op de kaajbaand, sebiet hèdde ene lèkke tuut (270507)

werkwoord, zwak

kinderspel: een bal vanaf het ene trottoir op de rand van het tegenover liggende trottoir trachten te werpen zodat de bal terugkaatst.

► kaajbaandbòl

zelfstandig naamwoord

hond van dubieus ras, straathond

zelfstandig naamwoord

Tilburger, die, in tegenstelling tot de 'Turken', bezuiden de spoorlijn woont

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kaaibuuters - naam die de Noordelijke aan de Zuidelijke Tilburgers gaven"

- WTT 2012 -  In december 1933 en januari 1934 ontspon zich in de Nieuwe Tilburgsche Courant een zeer uitgebreide discussie over de betekenis en herkomst van het scheldwoord dan wel de spotnaam 'kaajbuuter', waarin zeer uiteenlopende theorieën de revue passeerden.

►Dossier Kaajbuuter

- Lowie van Dorrus Misters: Maar we hebben nog een ander woord waarbij "buter" gebruikt wordt, namelijk "ketelbuter" en daarmede is dan bedoeld de vroeger reizende ketelmaker, meer speciaal de huishoudelijke koperen waschketels, voor korten tijd nog algemeen in het gebruik. En hier beteekent buten slaan, kloppen. Dan zou dus kaaibuter beteekenen keiklopper en slaan op het leggen der keibestrating... ( Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 16 december 1933)

- Lowie van Dorrus Misters: Zaterdag jl. gaf ik twee verklaringen van het scheldwoord "Kaaibuter", waarvan m.i. de laatste als keiklopper, keilegger, de ware moet zijn. En dit te meer, omdat daaruit logisch volgt, dat de naam "kaaibuter" als woord op zich zelf in 't geheel geen scheldnaam is, maar gewoon een beroepsnaam evenals ketelbuter. (Nieuwe Tilburgsche Courant - maandag 18 december 1933)

- Lowie van Dorrus Misters: Eerstens wordt "kaaibuter" en "kaaibutter" door elkaar gebruikt, zoodat de vraag van den heer de Wijs "Is nu kaaibuter oorspronkelijk kaaibotter geweest en hebben de Tilburgers er in het idioom van de plaats kaaibuter van gemaakt?" met ja dient te worden beantwoord. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 13 januari 1934)

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaajbuuter - Tilburger van bezuiden de lijn (90)

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - = stratenmaker. Een 'kaajbuuter' is een inwoner van Tilburg ten zuiden van de spoorlijn. De bijnaam is waarschijnlijk ontstaan doordat in het centrum van de stad de eerste verharde wegen werden aangelegd. Letterlijk betekent de naam "iemand die de straat herstelt of met een scherp voorwerp ongerechtigheden zoals gras tussen de stenen wegkrabt."

- Uri Nooteboom; 'Jeugd in een fabrieksstad' (1950) - KAAIBUTER moet zoveel betekenen als 'stratenlegger'

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. - boeten, kastreren. Oudtijds sprak men van 'de stoep buute' - met een mes het gras tussen de voegen uithalen; keibuuters - scheldnaam voor de Tilburgers.

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - gierigaard

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Dieje kaajeschèèter doe nôot meer as ene sènt int zèkske. (040407)

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - loeihard, steenhard

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - dès zonne kaajharde dèttum den duuvel nog nie eens wil

bijvoeglijk naamwoord .

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - uitgeput

zelfstandig naamwoord

keienlegger, stratemaker

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Et gao derin as sneevel in ene kaajlègger. (070909)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: et gao derin as sneevel in ene kaajlègger (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - het valt in de smaak

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kaajlègger - stratenmaker

bijvoeglijk naamwoord .

knettergek

zelfstandig naamwoord

gebakken aarden knikker

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kaaischeut - knikker"

- Antje maakte de verschrokken gebaren van een schooljongen, wiens mooi gekleurden ‘kaaischeut’ in een zinkputje verdween. Uit: ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’ door KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926.

- Mee in [een] jaor of vier is ’t al wir aanders, dan worrut in autoped en norvenaant het seizoen n’en vlieger, kaaischeuten, drèf of hakdollen. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)

- Anoniem – 1959 –

Van unne stinpust op zunne èrrum,
as unne proem zo groot,
Zis zo groot as unne kaaischeut,
tot aon z'n schauwers was ie rood.

(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)

► voor de volledige tekst Klik hier

- Cees Robben - Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. (19720915)
- Cees Robben - En na vèèchte ze [de kinderen] om ’n paor klôôtege kaaischeute... (19860502)
- Cees Robben - Ruile... Twee kaaischeute tegen unne proem..? (19670129)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 09 25 - Presies ofdèt kaaischeute zèn / Gooie ze mee meljoene.

- WBD - (III.2:94) kaajscheut, bòlbaaj, proem, buukenotje = knikker

- WBD - (III.3.2:101) 'spelen met keischeuten' = knikkeren

werkwoord

knikkeren (niet alleen met kaaischeute, ook met mèèrpels en proeme)

zelfstandig naamwoord, toponiem in de wijk Berkdijk

keistoep

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): natuurgebiedje ten zuidwesten van Tilburg.

- Audioregistratie 1978 - Nèffe de tramlijn was en zwart, zwart pèdje daor ze kosse fietse vort. Nèffe de kaajwèg… (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

bijvoeglijk naamwoord .

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - bezeten van iets

kaankerblom - chrysanthemum segetum

kaankerblom

zelfstandig naamwoord

paardebloem, ganzebloem

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kaankerblom - paardenbloem, ganzenbloem"

Cees Robben - Prent van de week 16-06-1972

kaans

zelfstandig naamwoord

kans

- Cees Robben: Dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt

- Cees Robben: dè hij gin kaans hò; dan moete em ooverdag ok mar de kaans geeve;

- Cees Robben: daor hèk meer kaans toe as dèk nòg pestoor wòr;

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: nòg en kaans hèbben as der goej óp de lummel ligge (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) kaartterm: (lummel = stok): succes is niet helemaal uitgesloten.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: óngelukke zèn kwaoj kaanse, moete mar dènke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - gezegd als troost en als aansporing tot berusting in geval van tegenslag

zelfstandig naamwoord

1. kant, zijde, grens van een vlak

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): op et kaantje aaf

- Cees Robben - En wè vond ie daor..? / Alles vur ’m kaant en klaor. (19540213)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kant' zelfstandig naamwoord - kant; 't deujgt van gin kante - er deugt niets van

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Iets nie oover oewe kaant laote gaon – Je laat je ergens niet het slachtoffer van zijn.

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Meej mèn kunde alle kaanten èùt…  behalleve de goej – Geestig bedoelde reactie als gevraagd wordt waar je naar toe wilt.

- WBD - III.3.1:310 'kant' = bladzijde, een van de kanten van een blad papier

- WBD - III.4.4:184 'waterkant', 'slootkant'; 'stroomkant' = oever

1.1 Met betrekking tot personen

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): Dè zal ze òn dere kaant gekoome hèbbe, dènk ik - aan het hart gaan?

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: iemand òn zene kaant koome ('85) - te na komen

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): vur zene kaant schudde - de waarheid zeggen, voor de voeten werpen

- Cees Robben - Over d’n aongetrouwde kaant (titel van de prent van 19641106)

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Kouwe kaant – De aangetrouwde kant van de familie

1.2 Met betrekking tot een plaats of regio

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ... ziede nie veul langs dees kaante - ... ziet men hier niet veel

- Mar dè [een pastoorsmeid] is er gelukkig gin van ons kaanten, die komt van wijt weg, uit de stad en daor mokte wel meer zotte dingen mee. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: òn geene kaant (van de lijn) (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’64) - benoorden de spoorlijn in Tilburg

- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Lewie, ik weet nie of ge d'r ene van deze of van gene kaant zijt.’

2. Zijden van een paard

- WBD - van de haandse kaant, van de haand - rechterkant van het paard

- WBD - van de haandse kaant, bè de haand - linkerkant van het paard

3. In verband met textiel

- WBD - kaant (III:900) - kant, fijn, licht weefsel van linnen garen..

- WBD - boowvekaant (II:911) - bovenkant

- WBD - rèchse kaant (II:911) - rechtse kant = bovenkant van het weefsel

- WBD - linkse kaant (III:911) - linkse kant = onderkant van het weefsel

- WBD - zèlfkaant (III:911) - zelfkant; ook: kaant of lèst

- WBD - slèèchte kaant (II:1051) - (te) slappe zelfkant (v. geweven stof); ook ötmeutelende lèst of ötgemeutelde lèst genoemd

zelfstandig naamwoord

kast

- WBD - spinde, eeteskaast, brôodkaast, vliegekaast

RBij iemand goed in de kaast ligge - geen kwaad kunnen doen

- Cees Robben - Hij stond er heel goed in de paas.../ Laag veuraon in de kaast.. (19600701)

- Ik ben zoo stijf as 'n kaast! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 12-8-1939 –26-8-1939)

- WBD - kiemkaast - kiemtrog (voor de ontkieming van geweekte gerst)

- Cees Robben - Ze heej ’n paor flinke kommen op d’r kaast staon... (19670616) [figuurlijk voor de borstpartij van een vrouw]

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: dès ene vèùle vènt: hij schèt ónder de kaast (Daamen - Handschrift 1916)

- Ze begosse me un bietje te waardeere, nie dèk naa ineens in de kaast kwaam te ligge. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) [...ineens erg populair was; ook: 'èrges hôog in de kaast ligge']

- WBD - III.1.1:115 'borstkast' = borst

- WBD - III.1.4:422 'de kast uitvegen' = een aanmerking maken

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ka.st zelfst.nw.vr. 'kaast' – kast

zelfstandig naamwoord

1. koude

- De kraaie zwaaie zwaor en zwart / en kweeke kwaod: "'t Is kaaw! - 't Is kaaw!" (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938)

- Mar allee, hoe gaoget bij jou mee de kaaw? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 26 januari 1945)

- Cees Robben - Wie goed is vur de kaauw meneer.../ Is beter nog vur ’t hitste weer...! (19570706)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - hèdde kaaw, kom mar gaaw

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kaauw' - kou, koude

2. vogel, kauw, Corvus monedula

bijvoeglijk naamwoord / bijwoord

koud, koude

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'Wit te hoeneer ut kaaw is? As de hèllege èès schèète, dan is-t pas kaaw.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - van de kaawe kaant - aangetrouwd.

- Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Tis allêenig vort zô verèkkes kaaw dè oew haande der bekaant aafvrieze.

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - In maart is het nog te koud om te kaatsen.

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ene kaawe kelder is goed vurt bier.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord 'kaauw' - 'kou' - koud.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kaaw bijvoeglijk naamwoord, bijwoord - koud.

zelfstandig naamwoord - de koude

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Ze zoo’nt van kaauw besterven.

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Kaaw/kouw, dòr kunde oewèège teege kleeje – Tegen kou kun je je kleden.

zelfstandig naamwoord - verkoudheid

- WBD - III.1.2:294 'een kou hebben' = een verkoudheid hebben.

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - en kaaw/kaawt hèùs; et hèùs is kaaw/kawt; tis nòg te kaaw/kawt.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaaw (praedicatief: het is koud) (blz. 14), resp. 'kaawt' in T(noordoost)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937

kaawaaj
samentrekking
koud ei
- Cees Robben - Zit toch nie zôô te tottere meejoewaai... ’n kaauwaai is gin doen... (19730729)
 

zelfstandig naamwoord

- Informant Ad Vinken; buurt waarin de bewoners een dermate hoge huur moeten betalen dat zij - naar het volk meent - geen middelen overhouden voor een normaal bestaan

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): wijk Zorgvlied

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - kaawèèrpelbuurt - oude bijnaam voor Zorgvlied (240506)

bijvoeglijk naamwoord .

- WBD - III.4.4:36 'kouwig weer' = fris weer, ook 'kouwelijk, zuur, lucht weer'

bijvoeglijk naamwoord .

kouwelijk

- WBD - III.4.4:36 'kouwelijk weer'

zelfstandig naamwoord

Kou-markt. Zo genoemd omdat die markt in de winter werd gehouden, in Tilburg op 25 januari.

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Mergen is 't kaauwmert, ik zel ze [het vee] ’r henen staauwen.

- A.J.A.C. van Delft - "Mee Baomus" (St. Bavomarkt) betaalt de boer zijn landhuur en "mee Kauwmert" (Koudemarkt) huurt hij zijn personeel.(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 74 09 26 - Kaauwe-mèrt mee klochte boere...

- WBD - (III:950): Niet opgenomen zijn 'blauwe maandag' en 'kaawmert'

►Klik hier voor de tekst op CuBra

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

bigge(n), jong varken

- WBD - jong varken, big, ook genoemd 'big', 'bag' of 'kuuske'

- Dialectenquête 1876 - kabben en zeuge - biggen en zeugen

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant. (blz. 154, krt.86)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kap, zelfstandig naamwoord vrouwelijk (weinig gebr.) 'kab' - bag, (het gewone woord in ons dial. big; verkleinde vorm 'käbke(n)'

zelfstandig naamwoord

uit het Frans: caban

- WNT Schoudermantel tegen den regen, voorzien van een kap; cape.

- WBD - III.1.3:25 'caban' = wijde regenmantel zonder mouwen

- Kees Kommer; Prisma vakwoordenboek Textiel (1992) - Licht getailleerde overjas van duffel of melton die ruim over de heup valt.

zelfstandig naamwoord

uit Frans: cabas

boodschappenmand, armkorf

- WBD - III.3.1:95 'kabas' = winkelkorf

- WBD - III.2.1:135 kabas, korf = marktkorf

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Ze liep meej der kabas langs de mèrtkraome en laojde vur hil de week bodschappen in (050706)

- WNT Een mandje, korfje; hengelmand; armkorf; marktkorf; In Noord-Nederland althans nu [1916] niet meer gebruikelijk

werkwoord, zwak

- WBD - (Hasselt) jongen, biggen ter wereld brengen, ook 'bagge' genoemd

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kabə(n) zwak werkwoord intransitief  (weinig gebr.) 'kabben', biggen werpen.

zelfstandig naamwoord

kachel

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - 'en ze zaat bij 'n uite kachel'

werkwoord, zwak

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): bevallen

- WNT - KACHTELEN, kachelen, onz.zw.ww. (van Kachtel, kachel). 1) Eigenlijk. Van een merrie. Een kachtel (veulen) werpen. 2)Figuurlijk. Van een opper of een schelf, of van eene lading, waar een deel van losgaat of uitvalt. Uitschieten, uitvallen (De Bo).

zelfstandig naamwoord

iemand van forse gestalte; uit de kluiten gewassen persoon; manwijf

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kadee - 't is ne flinke kadee ('n flink iemand)"

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kadee - rare kerel (zned.) = fr.'cadet' - jongste zoon; Ontleend aan Frans 'cadet'.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - CADEE zelfstandig naamwoord mannelijk - iem. die in 't goede of 't kwade uitmunt; kerel, snaak

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KADEI (kedèèj) mannelijk feest, smulpartij.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - KADEE - iemand die groot van stuk, flink uit de kluiten gewassen is; 1) bijvoorbeeld een zwaar kind: 't Is enen dikke/zwore Kadei; ook van zaken gezegd: Die lesten biejkörf, da's zeu 'ne kadei! 2) in verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer; 3) drek van een mens: Pas op, door lee 'ne kadei!

- WNT - CADEE, ca(d)dei, ontl. aan Frans 'cadet' en dus eigenlijk hetzelfde woord als 'cadet'.

zelfstandig naamwoord

zelfstandig naamwoord

poep, stront

hieronder in figuurlijke vorm

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Ze zal dere kak wèl óphaawen as ze irst mar is en paor kortooren heej. = haar branie zal wel minderen zodra ze kinderen heeft (Tilburgse Taalplastiek 123)

- WBD - III.1:302 'kak, hoge kak, bluf, lef, geneuk' = bekakte praat

- WBD - III.1.4:169 'kale kak', 'hoge kak' = trots (subst.)

- WBD - III.1.4:171 'kale kak hebben' = zich heel wat inbeelden

- WBD - III.1.4:174 'veel kak' = pralerij

- WBD - III.1.4:394 'kale kak' = kouwe drukte

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kak zelfstandig naamwoord - kak: veul kak hèbbe

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kak zelfstandig naamwoord mannelijk - kak; zegsw. "Hij zal z'ne kak wel ophaauwe' - Hij zal zijn grootse plannen wel niet ten uitvoer brengen.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAK zelfstandig naamwoord mannelijk - fig. beslag, beschar, windmakerij: veul kak. Daar is kak aan den knikker; zijne(n) kak ophouden - zich bedenken.

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

kakbankje; meestal in het meervoud gebruikt

- Ed Schilders; 2012 - 'Kak' betekent hier 'armoede', en dus niet het 'kak' van het vorige lemma; en wel de zitplaatsen in de kerk voor de armsten van de parochie.

- WBD - III.3.3:45-46 'kakbankske' (in de kerk); De banken achterin de kerk, die niet werden verpacht, en waar de armen kostenloos konden gaan zitten. De informanten uit Hoogerheide, Breda, Hoeven, Oosterhout, Loon op Zand, Tilburg, 's-Hertogenbosch en Kontich vermelden dat dit gebruik niet meer bestaat.

- Ed Schilders; WTT 2012 - Het WBD geeft voor Tilburg ook: klompenbenkskes, bankskes, gemeentebanken, spierenbankskes, gemeen banken, armenbankskes, armbanken.

zelfstandig naamwoord

kakhuis, WC

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: as ge óp grôote-meensekakhèùze gaot, dan valde dur den bril (uit Daamen - Handschrift 1916: ) - Wie de grote heer wil uithangen of dingen wil doen die alleen volwassenen aankunnen, komt bedrogen uit.

werkwoord, zwak

op de hiel trappen; figuurlijk: doordrammen, dwarsliggen

alleen in de infinief aangetroffen

Volgens WNT, lemma Kakhielen afgeleid van 'een misstand of een gebrek van sommige viervoetige huisdieren; 1. Bij het rund. Te ver achteruitstaande -  dus door den neervallenden drek bevuild wordende hiel...'

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kakhielen - noemen de kinderen, als ze bij het baantje glijden, elkaar van achteren hard tegen de hielen glijden"

- Pierre van Beek - Ge meugt nie kakhielen! roepen de kinderen tot elkaar bij het glijden, bedoelende, dat men elkaar niet zo vlug achterop mag glijden, dat de voorganger vallen zou. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958)

- Cees Robben - Moette-me-noggus... k..k kkakhiele...(19560128)

- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015 - Èn kakhiele zin ze dan, hi. Èn dan han we klompen aon èn dan zin ze: “Nèè, ge moet nie kakhiele! Nèè, gao mar vur ons èùt! Kèèke òf gij et goed kènt èn ineens “hup” zègge èn dan vielde op oew gat! Ha, ha, ha!

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - pootjelappen

- Slibberen in de wènter/ op en èèsbaon meej zen alle./ "Kakhiele" roepe èn die veur oe/ stiekem laote valle. (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Lig tòch nie zo te kakhiele, ge haawt de hille mieterse boel op! - Werk toch eens door, je houdt de hele zaak op! (210410)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kakhiele - (doen) onderuitglijden

►slibbere

kakken, defaeceren

werkwoord, zwak

- A.J.A.C. van Delft -  "Dat vrouwtje zou wel op 'n stuivertje kakken" zegt men schertsend, waar een meer beschaafde spreekt van "Hemmetje raak m'n rokje niet". (Nieuwe Tilburgsche Courant - 27 april 1929; Van vroeger dagen 111: Spreektaal)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: oover zen tóng kakke ( - N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - ) - overgeven (ook van dronkenschap.

- Lechim - Jullieje Sjarel hee 'nen auto/ Hij kan gewoon niemir te voet
Irst gao'tie dè rotding vatte/ assie efkes kakke moet.' (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 't Mot ergens
vendaon koome')

- Piet van Beers; We ginge saome meej den hond/ want die moes èfkes kakke. (uit: 'Störm oover Nederlaand...', 27-10-02)

- Piet van Beers; 't Eete is goed èn de slaoj isser mals/ èn 't vlêes wort in oolie gebakke./ Èn... 't vurdéél daorvan is... ge ròkt nie verstòpt./ Èn... ge kunt èlken dag fèèn gòn kakke. (uit: Groeten uit Mallorca; www.CuBra)

- Piet van Beers; Vruuger ha´n de èèrme meense/ gin van allen ´n W.C.
Mar…toen zaate ze te kakke/ op “´t Höske” of “de Plee”. (Uit: De Poepdôos…; www.CuBra)

- Elie van Schilt; - As de kraante gelezen waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag, want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter. (uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002)

- WBD - III.4.2:37 kakke - schijten

- WBD - III.1.1. lemma ontlasting hebben – ook in Tilburg

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kakə(n) zwak werkwoord intransitief  'kakken'

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAKKEN zie wdbb.; spr. Kakken ga(at) veur bakken, al staat den oven heet

zelfstandig naamwoord

spotvogel - Hippolais icterina

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kakkeluutje - klein lief zingvogeltje dat alle vogels nazingt, zoeteliefje"

- Ed Schilders; WTT 2012 - In tegenstelling tot wat Daamen suggereert, lijkt 'zoetelief' niet gebruikt te zijn om de spotvogel aan te duiden, maar is het de volksnaam voor soorten leeuweriken en voor de ortolaan.

►Zie dossier leeuwerik van Jos Swanenberg

- WBD - III.4.1:70 kakkeluutje - spotvogel.

werkwoord

kinderspel; een persoon vervoeren, zittend op de gekruist samengevatte armen van twee personen

Foto: Woordenboek van de Vlaamse dialecten III-6 School- en kinderspelen

Detail uit een schilderij van Pieter Brueghel de oudere met kinderspelen

- WNT - KAKKESTOELEMEIEN - Aan den kinderkakstoel (?) wordt gedacht bij 't bekende spel waarbij twee kinderen, die elkaar de hand of de beide handen geven, een derde kind op het zoo gevormde zeteltje ronddragen; het heet te Oudenaarde kakkestoelke dragen, te Brugge kakstoeltje-wagenare, in Belgisch-Brabant kakkestoelemenneken, in Holland nagenoeg algemeen kakkestoelemeien, en daarnaast te Zwolle kakkemaaiestoelen, in Groningen kakkemanjestoulen, in Oost-Friesland kakkemakkestôleken.

- A.J.A.C. van Delft - En dan dat elkaar op de handen en armen dragen, dat "kakkestoelemaaie" genoemd werd. Een speelliedje hierbij luidde: "kakkestoelemeien, we dragen het kindje met beije (beiden)". (Nieuwe Tilburgse Courant - 13 november 1954; Uit de oude doos: Een brokje Folklore)

- WTT 2012 -  Bij dit spel hoort een rijm dat in zeer vele vormen is overgeleverd. Jac. Van Ginneken, Handboek der Nederlandsche Taal, deel 1, pag. 420-421 (1913), geeft deze variant:

En deze foto met de drie fases van het spel:

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAKKEKOELEMEIEN - hetzelfde als elders Deezeken dragen.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kakkestoele - ook 'drille' genoemd

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

bewaarschool

- WBD - III.3.1:445 'kakschooltje' = kleuterschool: ook 'papschool'

zelfstandig naamwoord

kinderstoel met ingebouwd potje

- A.J.A.C. van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- WBD - (III.2.1:87) kakstoel = kamerstoel

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAKSTOEL zelfstandig naamwoord mannelijk - kinderzeteltje met een tafeltje dat tot sluitsel dient, en een latwerk dat het kind belet er uit te vallen. Fig. iemand die flauwen praat verkoopt. Zoo 'ne kakstoel!

- WNT - KAKSTOEL 1) eigenlijk: een stoel om op te kakken; soort van kinderstoel met een gat in, en eene pot onder de zitting, tevens tafelstoel.

zelfstandig naamwoord

kalf, kalfje

- A.J.A.C. van Delft - "'n Kalf kan tegen 'n koe niet stooten." Dit is: De mindere moet voor den meerdere bukken. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et kalf wòrdt grótter as de koej = de kosten wegen niet op tegen 't resultaat

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kalf zelfstandig naamwoord - kalf

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - as et lukt kalft den òs - er moet een wonder gebeuren, wil het lukken

- WBD - nuchter kalf - pasgeboren kalf

- WBD - de kalvertaande nòg (in)hèbbe - gezegd van een overjarig kalf dat nog niet van tanden gewisseld heeft

- WBD - (nòg) en kalf in de bèk/ mónd zèèn - als boven

- WBD - vèèrskalf, vèrskalf, vijrskalf, kuuskalf - vrouwelijk kalf

- WBD - kalfvèèrs, kalfmaol - jonge koe

- WBD - kalfkoej, kalfvèèrs - koe die kalven moet

- WBD - loojkalf, lój - mannelijk kalf

- WBD - (van een koe) 'der is en kalf in', 'der zit en kalf óp' - ze is drachtig

- WBD - vleinaam van het kalf: 'kalfke', 'kèlfke'

- WBD - roep-/loknaam van het kalf: kalf, koes, koes koes koes (Tilburgse Taalplastiek 143)

zelfstandig naamwoord

- WBD - koe die kalven moet, ook 'kalfvèèrs' genoemd

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kaləfku.u zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kalfkoe' - koe die kalven moet

- WNT - KALFKOE - Benaming voor eene koe die met kalf is, die kalven moet.

zelfstandig naamwoord

- WBD - instrument waarmee men, mechanisch geholpen, kalveren doet geboren worden

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

kalfstandjes

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - melkgebit

zelfstandig naamwoord

- WBD - jonge koe, ook genoemd: 'vèèrs', 'vaors', 'vijrs' of 'kalfmaol

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KALFVEÈRS zelfstandig naamwoord v.- drachtige veers

- WNT - KALFVAARS - kalfdragende vaars

- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 – 24-8-1940) - ...den aawe Vinken mee z'n zwart petje op z'ne kalido.
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939) - ...terwijl den Sik z'n bolhuudje netjes recht op z'nen kalido plaantte.
 

zelfstandig naamwoord

kalk

- WBD - kalk - nathuis, de afd. in de looierij of het bijgebouw waar de zgn. nathuisprocessen plaatsvinden; II 600

- WBD - kalk - vlezerij, de afd. of ruimte waar wordt gevleesd; volgens de respondent van K 183 vond het vlezen plaats in de 'kalkerij'. II 608

- WBD - kalk - kalkerij, de afd. of ruimte waar wordt gekalkt; II 604

- WBD - kalke (ww) - kalken, behandeling van tuig- of overleer (II 603), ook 'zwaovele' genoemd

- WBD - kalk strôoje - kalk strooien, kalken van lijmvlees (II 610) 

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: kalk in de ôogen hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien dat iemand in verwachting is.)

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kalkei

werkwoord, zwak

kalven

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Overdrachtelijk zei men tegen een jongen wiens hemd te voorschijn kwam uit zijn kapotte broek: 'ge kalft' (Tilburgse Taalplastiek 143)

- WBD - kalve (II:1006) - afkalven: het afzakken van het kettinggaren; ook wel: afkalve, inkalve of kalvere genoemd

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - as et lukt kalft den os (er moet een wonder gebeuren, wil het lukken)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - As et lukt kalft den òs (280506)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kalvə(n) zwak werkwoord intransitief  'kalven', overgeven, braken

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KALVEN - overgeven, braken

zelfstandig naamwoord

- WBD - muilkorf voor een kalf

zelfstandig naamwoord, ook meervoud

- WBD - melkgebit van een kalf, ook genoemd: 'mèlktaande' of 'taande'

zelfstandig naamwoord

kameraad

verkleinwoord = kam(m)eròdje

meervoud = kam(m)eraoj

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kameraoj

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kaməro´t, zelfstandig naamwoord mannelijk 'kammerood' - kameraad

zelfstandig naamwoord

- WBD - 'kamgaarə' (III:870) - kamgaren

- WBD - 'kamgaorən stuk' (II:870) - kamgaren stuk

- Cees Robben - Mar ’t is unne echte kamgaore... [jas] (19700306)

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.3.1:395 'camion' = vrachtwagen

zelfstandig naamwoord

kamslager

- WBD - kammemaoker (II:977) - kammenmaker, kamslager: vervaardiger van weefkammen; ook wel: 'kamslaager' genoemd.

zelfstandig naamwoord

kabinet, bepaald type kast

- Cees Robben - Op de bovenste plaank van ’t kammenet.. (19741115)

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kabinet op hooge pooten (een zware dikke vrouw met lange beenen)"

- WNT - overdrachtelijk gebruik. Bet. element 'zwaar en dik' zit in 'kabinet', 'lange benen' zit in 'hoge poten'.

zelfstandig naamwoord

kamwiel

- WBD - kamwiel (II:1041) - onderdeel van een regulateur; ook genoemd: kamwieleke, wisselwiel, schaokelwiel of ronsel

zelfstandig naamwoord

inhoudsmaat voor natte waar, gelijk aan 1,44 liter (in Tilburg in gebruik vóór de invoering van het Nederlands Metriek Stelsel, 1820)

- WBD - III. 4.4:298 'kan' = liter, ook 'kop' of 'kopke'

- WBD - III.4.4:299 'kan' = kwart hectoliter, ook 'viertel' of 'deel'

zelfstandig naamwoord

kandelaar

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - en kèrske in ene kandelèèr

- WBD - (III.3.3:67) kandelèèr = kandelaar

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KANDELÈÈR zelfstandig naamwoord mannelijk - kandelaar

- WNT - KANDELAAR, kandeleer, kandeler

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.2.3:195 'kandijmik' = suikerbrood

zelfstandig naamwoord

kaneelwater (drank of medicijn)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: van gist tòt kanêelwaoter (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’72) van het kastje naar de muur

- WNT - KANEELWATER - Benaming van een, van of met kaneel, door distillatie bereid "water"; als geneesmiddel enz.; waarvan verschillende recepten bekend zijn.

zelfstandig naamwoord

kanjer, exemplaar groot in zijn soort

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kanjert

- WBD - III.1.1:223 'kanjer' = penis

- WNT - KANJER, kanjert - B) 1) Iemand die voortreffelijk, uitnemend, uitmuntend is in zijn vak, in zijne soort; een baas; een heer, een Piet. 2) Iemand met een groot vermogen; van een aanzienlijken staat. 3) Iemand die door lichaamsgrootte of door lichaamssterkte, of door beide, uitmunt. 4) Overdrachtelijk van toepassing op zaken ...

zelfstandig naamwoord

Canada populier, canada; 'kanada' - Populus canadensis, ook wel: Populus monilifera Ait.

- WBD - III.4. 3:132 canadas - witte abeel; ook genoemd witte canada of pèppel

- WBD - III.4.3:134 canadas - canadapopulier; ook genoemd kannidas, kanada of populier

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ka'nidas zelfstandig naamwoord mannelijk 'Canidas' - Canadese populier

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kaniedas' zelfstandig naamwoord - Canadese populier

- WNT - CANADA - Eene soort van populier, Populus monilifera of canadensis.

1. bijvoeglijk naamwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 50) kaod - kaojer - kaojst - kwaad, kwade, slecht, slechte'.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaod, zonder w (krt.54)

- A.J.A.C. van Delft - Sterft iemand aan een ziekte met een snel verloop, dan "sterft hij aon een kaoi ziekte".(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vergeetmenieke’, 1949 - Nou is 't vergeetmenieke/ vergeten en vergaon;/ da hee ons dikke Mieke,/ die kaoje koei gedaon.

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - Ik wil bist wete dè’k ’n kaoi boor ben mar zij is ôk nie prut (23-09-1970)

- Cees Robben - En kaoi bier hier meej karneval... (19730316)

- Cees Robben - [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008)

- Cees Robben - ..Kaoije snevel smaokt me toch aaltij nog beter dan goei wèèrk... (19700329)

- Lodewijk van den Bredevoort ( pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 -Hij stampte dan net as un kaoi pèrd, meej zen voeten op de grond.

- Lodewijk van den Bredevoort ( pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Onze vadder vertrok wè laoter, die reej ons mistal halfweg veurbij, op zen kaoj fiets.

- Lodewijk van den Bredevoort ( pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Op zonne zondag asset regende, han wij flink kaoie zin.

- Lodewijk van den Bredevoort ( pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007 - …leider speule over un groep van zon twintig jongens, in de ‘kaoje’ lèèftèèd zôas ze hier zegge.

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWAAD (uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm) bijvoeglijk naamwoord : 'n kaoj mènneke - een slecht persoon, een kinderlokker; heeft dikwijls de bet. van: zwak, ziek: m'ne kaoje knie, rèècht in m'n kaoj oo:g.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: zó kaod ast aachterste ènd van den duuvel ('64)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - wènne kaojen hond

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kaoj pronoosies - slechte bedoelingen

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoje Jan = J. de Beer

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoj Anna = Anna Houben-Janssens

- WBD - (III.1.2:190) 'in kwaaien doen' = ziekelijk

2. bijwoord

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - ze wier kaod

- "Hij is kaod", zee den postbooi. "Veur mijn part", zee den winkelier. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; Nieuwe Tilburgsche Courant 1-10-1938)

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945 - ...mar ik maok me mar kaot, en ’t helpt me niks.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 04 17 - ’k Hèsse nog nòòt zò kaod gezien / As de liste drie daogen

- Lodewijk van den Bredevoort ( pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Assie zô kaod waar, maokte wij wel dè we öt de buurt blééve.

- Lodewijk van den Bredevoort ( pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007 - Godverdomme, wè waar ik kaod…

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kaod bw, bijvoeglijk naamwoord - kwaad, slecht, boos

- WBD - III.4.4:43 'kwaad weer' = slecht weer

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

toponiem

Foto: Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - Kwade Hoek - buurtschap in het noordelijk stadsdeel (tussen Groeseind en Rauwbraken)

zelfstandig naamwoord

kwaadheid, boosheid

- Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011 - Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ "Ik lig vur piet snòt hier, Gòddoome!"

bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap van 'kaod'

kwader = slechter

- Cees Robben - ’t Kos kaoier... (1860829)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kwader, bozer, slechter

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kwajongen, vlegel, ondeugd

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - meervoud 'kaojjong, kwòjong;' verkleinwoord 'kaojjunske, kwòjungske'

zelfstandig naamwoord, komt meestal in de verkleinvorm voor; kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel

Cees Robben - detail uit Prent van de week van 12 februari 1965, waarschijnlijk vastenavond

de enkelvoudige vorm 'kaoj' komt ook voor, het meervoud is dan 'kaoje'

de korte vorm 'kòjkes' is gangbaar naast 'kaojkes'

- WNT - KAAN, wsch. oorspronkelijk meervoudsvorm. A) Vliezig overblijfsel van een stuk(je) uitgebraden vet.

— De n in 'kaantjes' is ontstaan uit het meervoud 'kaaien'.

Cees Robben - detail uit Prent van de week van 4 oktober 1985

kaoikes

- A.J.A.C. van Delft - "In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes."(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205)

- Cees Robben - [Hij] hee gin kaoikes in z’n köpke. Nee mar herses.. (19540522

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 10 11 - Gin goei boter mir op oew bròòd / Allèèn mar kneut, of kaoikes.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 81 09 10 - Kaoikes, zuut en schève kès.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 05 10 - Moederdag /  / Vur 't stoppe van m'n sokke / 't Snije van de peperkoek / Vur 't schelle van de èrpels / 't Waasse van m'n onderbroek. / Vur 't braoie van de kaoikes...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 10 09 - Mar rap wè waoter bij de soep / En bij de zult wè kaoikes, / Die waare wel nie himmol vors / Mar ge zaagt nog gin maoikes

- Ad van den Boom, Uit: ‘Bè de wèèvers òn tòffel’, circa 2005 - Soms wier ur brood gegete/ Mee zelfgemokte zult of kaojkes…

- Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Kaoikes van ennen aawe zog./ 't Knarste èn kròkte tusse m’ n taande... (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Wild oe èège ene gang bespaore/ nor taandarts of "smoelesmid"?/ Kopt gin kaoikes öt de reklaome./ Want... dè kost' n nuu gebit. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Van den Bredevoort - Soms waar un vèèrke pas geslacht, waar der zult en bloedworst en kaoikes zat…

kaoje

- Daamen - Handschrift 1916: 'koaie - kaanen'

- Cees Robben - Bruine bôône meej wè kaoije... (19611221)

- Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../ doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

kaojkes

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden - kaojkes in de kòp hèbbe (JM'50) - weinig verstand hebben

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “Miet, gao mar gauw daor bij Bert Hòns (Haans), gao mar gaa vur en dubbeltje bintjes haole, dan hèbbe we mèèrege soep èn kaojkes, zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014)

► Klik hier voor audiofragment

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - gin kaojkes eete vurdèt vèèrken op de leer hangt

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - kaojkes in zene kòp hèbbe - dom zijn

- Tony Ansems; Kan’k un aai hebbe op mijnen botterham; van de cd Gatvermiedenhoet, 2010 - Luste kaojkes, of botterhammeworst...

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kaaikes' zelfstandig naamwoord , mv. - kaantjes

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KAAIKES (kaojkes), mv. - kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel; van mnl. 'cade' randje.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk (gewoonlijk in het mv.) kooi, kaai, kaan - uitgesmolten stukje vet of spek.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAAIJEN noemt men hier de vezels van geroost, gebraden of gesmolten vet.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAAI zelfstandig naamwoord v. - hard uitgebakken of afgesmolten stukje verkenslies of rundvet, in de wdbb. 'kaan', mnl. cade, kade.

►Zie Dossier Kaojkes

zelfstandig naamwoord

kakel, kletskous

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kletskous

werkwoord, zwak

kaokele - kaokelde - gekaokeld (geen vocaalkrimping)

kakelen (als een kip)

- Cees Robben - [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)

- Kaokele as un kiep, de wel dè. Mar aaijer legge, ho mar! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

- WBD - (Hasselt) geluid voortbrengen (van een kip)

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zonder ophouden babbelen

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - hij kaokelt wèl, mar leej gin aajer

- WBD - III.2.2:69 'kakelnestje' = jongste kind

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KAKELEN (Kaokele) onov.ww - is behalve voor het geluid van een kip en 'door elkaar praten' het gewone woord voor: hakkelen, stotteren.

- WNT - KAKELEN - B) van menschen: a) luid en druk praten; klappen; ijdelen of laffen praat uitslaan.

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.1.1:80 'kakement' = kaakgestel; ook: 'kaken' of 'bakkes'

bijvoeglijk naamwoord .

kaal, quasi-welgesteld

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Hoe kòlder/ grótter hónd, hoe meer vlôoje.

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'deh kaol en kaoi Parijs'

- Cees Robben: zene gladden kaolen bòl;

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - ene kaole tèbbes - een kaal hoofd

- Tèùs han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- WBD - III.4.1:26 'kaal jong' (= kaol jong) - jong en kaal vogeltje

ook 'kale neet' of 'nestjong'

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Bonnie de kaole = frater Bonifatius.

- WBD - III.3.1:302 'kak, hoge kak, kale kak' = bekakte praat

- WBD - III.1.1:51 'kaal' = kaal (hoofd): kaole kòp, kaole knikker 

- WBD - III.1.3:17 'kaal' = versleten; ook: 'afgedragen'

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord – kaal

1 zelfstandig naamwoord

onbemiddelde man die dit poogt te verbergen door heer te spelen

- WNT; kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema)

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KAALJAKKER (koljakker) mannelijk kale neet, opschepper.

toponiem

Chaam

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

kamer

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes.

- WBD - goej kaomer - salon (de mooie doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis); ook 'vurkaomer' genoemd

- WBD - opkaomer - opkamer (boven de kelder, via klein trapje toegankelijk)

- WBD - booterkaomer - melkhuis (deel van het boerenhuis waar men de melk verwerkt en bewaart) 

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - kaomerke - wc

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'goejkaomer' zelfstandig naamwoord - pronkkamer

zelfstandig naamwoord

kanes, kanis

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "koanus - hij hee z'nen koanus goed gevuld (maag)"

- WNT - KANIS (II) Een "bargoensche" term, een straatwoord voor hoofd; 'kop', 'test'

zelfstandig naamwoord

kaper

- WBD - III.3:204: 'kaper' = meisjesmuts met afhangende strook; ook; kapmuts

zelfstandig naamwoord

kaardebol

- WBD - kaordebòlle (II:1057) - kaardebollen

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - weefkaartmaker

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - (textiel)wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels

zelfstandig naamwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - plur.: kaorde/ kaorte

1. speelkaart

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kaort - kaorde/kaorte

- Pierre van Beek - Men zegt ook "kaarten als klompen" te hebben. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - leege kaorte zèn mistal kaoj kaorte - kaarten zónder prentjes

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'leege kaorde' speelkaarten zonder plaatjes

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - leege kaorde, kaoj kaorde - slechte speelkaarten

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAART zelfstandig naamwoord v., Frans: carte - wordt in den zin van speelkaart veel zonder meervoudsuitgang gebezigd. Schoon, slechte kaart hebben.

Schilderij van Jan Miense Molenaer (detail) - 17e eeuw - Kaartspelers bij kaarslicht

werkwoord, zwak

kaarten, kaartspelen

- Dialectenquête 1887 Willems - kaorte

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - gaode gij vandaog nie kaorte?

- WBD - (III.3.2:164) kaorte, ►kaortspeule, meej de kaort(e) speule = kaarten

zelfstandig naamwoord

kaartenwals

- WBD - kaortewals (of: kaordewals) (II:1061) - kaartenwals

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kaordewals' (textiel) - wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels

Detail uit een schilderij van Willem Cornelis Duysters

kaortspeule

werkwoord, zwak

kaartspelen

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - kaortspeulen is gin schaophuuje...

- 's aovends kaortspeulen... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

- As der kaort gespuld wier, vroege ze wel of ik meedeej. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was de St. Josefkring, die was daor. Dè was… de St Jozefkring. Dè was, daor konde, konde kaortspeule èn zowiets ammel, hè.

► KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

- WBD - (III.3.2:164) kaortspeule, kaorte, meej de kaort(e) speule = kaarten

zelfstandig naamwoord

kater

- Pierre van Beek - "Hij hee unne kaoter gestrikt" wil zeggen dat hij een rijk meisje trouwde. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Cees Robben - Unne kaoter gestrikt op de klinkert (19561215) – De betekenis van ‘klinkert’ is hier niet duidelijk; Robben bedoelt: een goede partij, een rijke echtgenoot voor meisje van eenvoudige komaf.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: derbij zèèn as ene gelubde kaoter (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - steeds haantje de voorste

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: ene kaoter strikke ('87) voordeel behalen (ook bij kaartspel)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: hij had ene kaoter gestrikt óp de Klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de kaoter zen kónt gelékt hèbbe ('50) nadorst hebben, daags na overmatig alcoholgebruik

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske (Daamen - Handschrift
1916: )

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van kapbèèl

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - = kapmis - hakbijl, kapmes

zelfstandig naamwoord

kapmes, hakbijl

- WBD - III.2.1:249 'kapmes' = hakmesje, ook 'hakmes', 'slichtmes'

bijvoeglijk naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - stuk, kapot, dood

werkwoord, zwak

kappen

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.4:297 'kapper', 'kappertje' = twee deciliter

- WBD - III.2.1:181 'kapper' = drinkglas met een voet; borrelglaasjes, kleine bierglazen

zelfstandig naamwoord

1. capucijn (monnik)

lid van de kloosterorde Ordo Fratrum Minorum Capucinorum (franciscanen); afkorting: OFM Cap.

In Tilburg gevestigd in een klooster op Korvel.

- De Kappesiene kèrk witte te staon dènk, hè? [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

- WTT - ook: kappesiener; meervoud: kappesiene, zowel voor de kloosterlingen als de orde.

- WTT - in de volksmond 'blôotevoetepaoters' genoemd wegens hun blote voeten in sandalen.

- hun bruine pij zorgde voor naamsoverdracht op een bepaald soort kever, een soort van erwt, en diverse kruid- en plantnamen - zie verderop.

- de kerk van de kapucijnen op Korvel speelde in het geloofsleven van veel Tilburgers een belangrijke rol door 1) de mogelijkheid om in die kerk te ►pesjonkele; 2) het feit dat kapucijnen als biechtvaders meer begrip hadden voor wereldse zaken dan de gemiddelde parochiegeestelijke; 3) de 'dovenbiechtstoel' waarover zij beschikten om slechthorenden de gelegenheid te geven hun zonden te biechten zonder dat de hele kerk daarvan getuige kon zijn;

Cees Robben - Prent van de week - 19661209

4) hun voedselverstrekking aan zwervers: ►zie schabberdebonk

Cees Robben - detail -Prent van de week 19570921

- Cees Robben - Voor pater De Wit, kappesien. Titel van de prent van 19650326 in verband met een inzamelingsactie voor missionaris De Wit ofm. cap.

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - ’t was ’n geboren capecien, hij hee de kleere thuis gehad, mar ze paaste nie (17-10-1972) [D.i.: hij heeft zijn roeping gemist]

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - de deugd int midde, zi den duuvel, èn hij ging tusse twee kappesiene

- Misschien vendt ze’t wel un goeie daod, dèk ene priester, ene paoter terwille ben gewist en wel ene blôote voetenpaoter, ene paoter die in Tilburg zenne kost bij mekaare moes schooie. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Die Kappesiene, dè waar iets hêel aparts. In hullie kèèrek koste pesjonkele, èn onze paa ging daor biechte, want daor kreede nie zo gaaw et schöfke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

2. soort meikever

kappesien - Melolontha hippocastani

- WBD - III 4,2:164 lemma Kleine bruine meikever - Voor kleinere, glimmend bruine meikevers zijn er ook specifieke benamingen in gebruik. kapucien – Tilburg, Goirle, Hilvarenbeek; bakker – Tilburg

- Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.

3. peulvrucht

Pisum sativum subspecies sativum - grauwe erwt; kapucijner; velderwt; voererwt

'sativum' betekent dat het gekweekte soorten betreft

ook: kapucijner, schokker, 'brèùne bôon', 'kapesientje'

De volksnamen hebben betrekking op diverse soorten; telers onderscheiden strikt: ronde groene erwten, gele erwten, schokkers, kapucijners, rozijn- of grauwe erwten.

- WBD - III.2.3:82 'kapucijntje' = kapucijner; ook 'schokker', 'grauwe erwt'

4. bloem

Tropaeolum majus - Oostindische kers

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - CAPUCIEN zelfstandig naamwoord mannelijk - KAPUSIEN - kapucijn; ook bep. hofbloem 

- Joseph Samyn, Kruidwoordenboek (1888): TROPAEOLUM MAJUS L. Capucijn; Kapucijntjes, Paterskap; Stanse, Stonse; Tabakpijpen. — Capucine.

- Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten; H. Heukels, 1907 - Het betreft de oostindische kers. Heukels geeft geen benamingen uit Brabant, maar voor Vlaanderen: Capeciene(n), Capecintjes, Capuciene, Capuciene(n)mutsen, Capucintjes, Capucijn, Kappers, Kapuciene(n), Kapucijntjes.

- Har Brok, Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje, 1993: ...volksnamen die allemaal op de vorm van de bloemen slaan:
capucijnenmuts, capucijntje (...) paterklimop, paterskapje, paterskopje...

- Har Brok, Stinkend-juffertje en duivelskruid - Volksnamen van planten (2006): Vooral in het zuiden deed de vorm van de bloem met slip denken aan de muts of capuchon (kap of tip) aan de pij van de paters kapucijnen. Zo komt men dan tot capucijnenmuts en capucijn(tje) en wat algemener tot paterklimop, paterskapje, pastoorkapje, muntenkapje ('monnikenkapje') en zelfs kwezeltip.

Emanuel Phillips Fox, Nasturtiums (1912)

kappesientje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van kappesien 2 hierboven, de meikever

- WBD - III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn:
- mulder – Tilburg
- mulderke – Tilburg
- molenaar – Tilburg
- bakker – frequent in Tilburg
- bakkerke – Tilburg
- kapucientje – Tilburg, Goirle
- manneke – frequent in Tilburg
wijfje, wijfke – frequent in Tilburg

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek 26, 23-1-1965 – Onder die "mölders" (meikevers) kwamen ook "molenaars" voor. Dat waren in de jongenswereld meikevers met een witachtige kleur over de dekvleugels (alsof ze met meel bestoven waren). Daarnaast bestonden er "kappecientjes" (capucijnen). Deze waren diep, mooi bruin van kleur en zagen er met hun "baard" en glad kopje... - en met een beetje fantasie! - ook inderdaad als een capucijn uit.

zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord .

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kapitaal

zelfstandig naamwoord, meestal meervoudig 'kapsies' in een uitdrukking met een infinitief zoals 'maken, hebben, zoeken'; eigenlijk algemeen Nederlands

- uit 'captie' van Latijn 'captio' (zie - WNT - hieronder)

- Van Dale - in de uitdrukking 'kapsie(s) maken of hebben' - bezwaren maken, zich met iets niet eens verklaren, ofwel: tegenstribbelen, onwillig zijn

- P.H. Schröder (1980), Van Aalmoes tot Zwijntjesjager - kapsies - Het Latijnse werkwoord capere betekent: pakken, grijpen en het daarvan afgeleide captio is dus: de greep, de strik, de streek, het bedrog, de drogreden. Het Franse woord captieux beduidt dan ook: bedriegelijk. Wie kapsies maakt, zoekt dus drogredenen, uitvluchten; hij stribbelt tegen, oppert allerlei bezwaren.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: aaltij èn ooveral kapsies zuuke (Daamen - Handschrift 1916: ) - overal aanleiding tot ruzie zoeken.

- WNT - KAPSIE, CAPTIE - zelfstandig naamwoord (v.) Modern lemma: captie - zelfstandig naamwoord vrouwelijk Ontleend aan lat. captio, drogreden. Alleen in de uitdrukking captie(s) maken, bezwaar maken, tegenstribbelen, chicaneeren, kunsten hebben enz. - Als hij vertrekt (uit een hotel), maakt hij eeuwig kaptie op de rekening, LOOSJES, Bronkh. 6, 295 [1807]. - Al maakt hy nu nog zooveel capties, hij zal wel moeten eindigen met toe te geven. Neen jongen, je krijgt het niet, en als je nu nog meer captie maakt, moet je maar naar bed.

- WTT -  2012 - vergelijk kapsoones - WNT - lemma kapsoones: (v. kapsie): drukte

- F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden - 1087. Captie maken,
d.w.z. zich verzetten, bezwaar maken, tegenstribbelen, uitvluchten zoeken. Het volk zegt veelal kapsies maken. Eigenlijk verstaat men onder captie eene verstrikking, tegenstribbeling, chicane (lat. captio, drogreden; vgl. Frans captieux). Eerst in de 19de eeuw aangetroffen.
 

zelfstandig naamwoord

kapstok

- WBD - mager paard, ook 'vrak' genoemd

karakoko

zelfstandig naamwoord

karaoke

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Daor waar 'n optreje van John Ray, de beroemde karakokozangert.

zelfstandig naamwoord

eetbare slak

uit Frans: caracole, en mogelijk daar uit het Spaans caracol

de benaming is volgens - WBD - (zie onder) in Tilburg minder gebruikt dan 'huisjesslak' / 'höskesslak'/

- WBD - III.4.2:206 'karakol' - huisjesslak (Helicidae), ook genoemd 'slak'

- WBD - III 4.2:206 Huisjesslak - Algemene benaming voor de slakkensoorten (Helicidae) die kalkachtige spiraalvormige huisjes op hun rug meedragen, waarin ze zich kunnen terugtrekken. De meest bekende is de gewone huisjesslak (Cepaea nemoralis), waarvan het huisje 25 mm breed wordt en geel-bruin gestreept is; hij leeft in bossen, tuinen en bij huizen. De grootste is de wijngaardslak (Helix pomatia), die gegeten wordt, donkerbruin is en tot 4 cm groot kan worden.
 

zelfstandig naamwoord

karbonade

- WBD - III.2.3:62 'kabernade' = karbonade

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - carbid

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - den dieje moes karbied lusse, dan kós ie omhôog

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kerbiet'

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.4:300 'karneuk' - 250 liter, ook 'vaatje' of 'okshoofd'

zelfstandig naamwoord

carnaval

- WBD - III.3.2:277 - karneval = vastenavond

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm van kaast

kastje

- Cees Robben: sóms dan daanst ie van et kasje;

- WBD - III.1.3:262 - 'kastje- = medaillon; ook: 'hartje'

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kasje verkleinde vorm van 'kaast' (met vocaalkrimping)

zelfstandig naamwoord

doek van dunne stof, als sjaal om de hals geknoopt = Franse 'cache-nez'

- WBD - III.1.3:146 'cache-nez' = das, sjaal

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): óns aaw pètjes meej ónze kasjenee

- Op d'aandere daogen kon ik m'n kasjeneej wel om m'ne nek en m'n haanden in m'n broekzakken velen en ik was jandories blij as ik bij de stee van Sjef Koolen kwaam ... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929)

- Pierre van Beek; Een "kazjeneej" is een halsdoek; (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Jan Naaijkens; Dè's Biks (1992) - 'kazineej' zelfstandig naamwoord - soort halsdoek

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoordn. 'kaziné' - cache-nez, halsdoek

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - opzienbarend, casueel

- WNT - CASUEEL - A) toevallig, eigenaardig, merkwaardig (bijvoeglijk naamwoord )

bijvoeglijk naamwoord .

uit Hebreeuws 'breng ons terug'; Bargoens 'asjeweine'= weg, dood, kapot. Nederlandse varianten: gasjewijne, kasjewijne, kassiewijle, kassiewijne, sjewijne (zie Van Dale)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - dood, stuk, niet meer aanwezig

zelfstandig naamwoord, bijwoord = kassie-zes (Bargoens), naar het dobbelspel 'kassie-zes', wellicht onder invloed van kassie-wijle en de zes zijden van een doodskist

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - dood

zelfstandig naamwoord

blufferige drukte, opschepperij; noten op z'n zang, pretenties, praatjes

- WTT 2012 - Van Frans: 'gasconnade', grootspraak, opsnijderij, snoeverij (als van Gasconjers, bewoners van de Gascogne). De toeschrijving is waarschijnlijk zeer willekeurig. Pierre Germa schrijft in 'Du nom propre au nom commun, dictionnaire' over 'gasconnade': Synonyme de fanfaronnade, de vantardise, de hâblerie, comme en seraient coutumiers les Gascons, selon une croyance répandue dont
on peut discuter le bien-fondé.' De toeschrijving is mogelijk het gevolg van het feit dat de Gasconjers tijdens de Franse Revolutie het hoogste aantal soldaten geleverd hebben. Rey (Dictionnaire historique de la langue française), dateert de toeschrijving in de 17de eeuw: 'Le mot s'est employé au figuré de façon péjorative (1622) pour parler d'une personne qui a les traits que l'on attribuait (...) aux Gascons, supposés vantards et malins.'

- Schuermans (Algemeen Vlaams Idioticon; 1865-1870): KASKENADEN, mv., verwaande manieren, gekke streken. Een kaskenademaker, iemand die verwaande manieren heeft, die gekke streken uitzet (Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - Limb.). Van 't Frans gasconnade, snorkerij, zwelserij (in Brabant snakerij).

- Informant Toine Raaijmakers; Ge moet nie zóveul kaskenaoj hèbbe, gij.

- N. Daamen; Handschrift 1916: "kaskenoade - ze hee wè kaskenoade (opsnijderij)"

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, 1922-193? - 'kaskenaode'

- "Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon." (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)

- Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]
- Cees Robben - Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215)
- Cees Robben - Gij meej oe kaskenaade.. (19661021)

- Pierre van Beek; "kaskenaode" is opschepperij. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 60 09 23 - Ons taante Trui dè is ’n aauw / Mee hèèl veul kaskenaoi

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - 'kèskenaode' - verbeelding

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kèskenaoj zelfstandig naamwoord - opschepperij

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KASKENADE (kèskenaot) v. gasconade, opschepperij.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kaskəno.də zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kaskenade' resp. 'kasgenaai' d.i. gasconnade, opschepperij, pralerij, aanstellerige drukte.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KASGENADEN, KASKENADEN zelfstandig naamwoord v.mrv.  - drukte, lawaai, beslag; van Frans: gasconnade

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kasgenaade, kaskenades (mv.) - koude drukte, zwetserij

- WBD - III.1.4:171 'gasconnade-tjes veil hebben' = zich heel wat inbeelden

- WBD - III.1.4:174 'gasconnade' = pralerij

- WBD - III.1.4:389 'gasconnade maken' = koude drukte maken

werkwoord, zwak

het spel 'klap-kas-afzak' bedrijven, c.q. iemand de in dat spel voorkomende trap geven

- Cees Robben - Oversprong.. hiet dè vandaog... (...) ’t aauw “drie appelepap” (...) mar zô as wij kossen kassen... (19570427)
► drie appelepap
- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - met hak aansporen

zelfstandig naamwoord

kastanje

- Daor hedde nog hille woude van tamme kastannieboomen, haozelnote en zukke getuig. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - der laage ne maacht kastannies

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kestannie'

- WBD - kastannie - paardekastanje, kastanje (Aesculus hippocastanum)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kestannie' zelfstandig naamwoord - kastanje

zelfstandig naamwoord

kasteel

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kastêel – kastiltje

zelfstandig naamwoord

- WBD - II.4. – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij "kastor": Langharig weefsel uit Spaansche wol. Imitatie pelswerk. Geweven in kruiskeperbinding. - Van Dale zegt bij „kastoor": „Beverhaar en het daarvan gemaakte vilt".

- WNT - lemma Kastoren – 1921 - bijvoeglijk naamwoord Van Kastoor, in de bet. 2). Van kastoor; uit bevervilt gemaakt. Fijnkastoren, witkastoren, van fijn, van wit kastoor.

- WNT - lemma Kastoor – 1921 - zelfstandig naamwoord mannelijk en (als stofnaam) onzijdig; Ontleend aan fra. castor, bever; beverhaar.

1. Als diernaam (manl.), slechts een enkele maal. Bever. — Kastoors haar (of als koppel. kastoorshaar): beverhaar. Castoers hayr om hoeyen te maken, Placc. v. Brab. 1, 414 a [1597].

2. Stofnaam, onz.; voorheen manl. Beverhaar en het daarvan gemaakte bevervilt waarvan men hoeden maakt. Half (voorheen halve) kastoor: met haren of wol van andere dieren gemengd. (Vergelijk halve kastoor, straks onder 3) en geheele —, halve enz. kastoorhoed op dit laatste woord).

3. Voorwerpsnaam, mannelijk. Een van bevervilt of van wat daarvoor door moet gaan gemaakte hoed.

zelfstandig naamwoord

kat, poes

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - de kat moet van de stoel - wordt gezegd als er iemand voor de eerste keer met een loonzakje thuiskomt (ook worden dan bijvoorbeeld de pantoffels klaargezet)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mèlke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - reactie op herhaalde bezwaren (..ja, maar als . ..)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: agge de kat nòr Èngelaand stuurt, dan maawt ze as ze terugkómt (Daamen - Handschrift 1916: ) Als je een domoor wegstuurt, komt er een sufferd terug.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de kat slèpt meej den bukkem (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '64) gezegd van een verliefd paartje

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de kat was vannaacht weer óp den Finkelenbèèrg (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - de kat is de hele nacht op sjouw geweest.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: en kat gao nôot mee en leege maog van hèùs (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - men moet eten voordat men van huis gaat.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: een katje krabt em nie (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - die is niet bang uitgevallen

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: zó flauw zèèn dègge wèl katte kunt spouwe (Daamen - Handschrift 1916: ) - erg misselijk zijn.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - et is gin klèèn kat dè en pond schèt

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'katööl' - ransuil (Asio otus)

- WBD - III.4.1:192 'katuil' - kerkuil (Tyto alba), ook 'kransuil' genoemd

- WBD - III.4.1:190 'katuil' - ransuil (Asio otus)

- WNT - KATUIL - benaming voor sommige uilen: 1) alg. voor de uilen zonder oorpluimpjes; 2) volksnaam voor den Velduil, Asio accipitrinus; 3) groote katuil: volksnaam voor den ransuil (Asio otus)

werkwoord, zwak

met kaatsballen spelen

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kaatsen, 'katsele'

werkwoord, zwak

kaatsspel (kinderspel)

- Cees Robben - Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele.. (19671215)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - in maart is 't nog te koud om te kaatsen

- WBD - (III.3.2:125) katsele, bólle = ballen, met de bal spelen

zelfstandig naamwoord

kaatsbal

- Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra - Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - kètsembòl

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kètsembòl

- WBD - III.2:122 - kètsembòl, ook: kesjoeë bòl

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk 'ketsenbol' - kaatsbal

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KETSEBOL zelfstandig naamwoord mannelijk - kaatsbal; KETSE(N)BAL zelfstandig naamwoord mannelijk; ook: KETSENBAL

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kattekaot' - kattekwaad, kwajongensstreken

bijvoeglijk naamwoord

katholiek

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - ze zèn goed katteliek - ze zijn heel vroom; figuurlijk: ze hebben veel geld

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

tepeltjes van de kat

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - zo taaj as kattemèmme

zelfstandig naamwoord

letterlijk: kattepis

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zegsw. 'Dès gin kattepies!' - dat is geen kleinigheid, dat is niet niks.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KATTEPIS zelfstandig naamwoord mannelijk - soort van muscadelledruif, Frans: raisin rauscat (ook in Brabant)

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): soort snoepgoed, ook genoemd 'bakkesvol' (druivensuiker met noten)

- Cees Robben - ’t Snoeppepier en bakkesvol/ En ’t ôllienutje leej/ Versmolten meej de kattespouw... (19580329)
►bakkesvol
- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kattespaaw'

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - 'kattespouw' - braaksel van een kat, ragoût; snoep: druivesuiker met pinda

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - Kunde nog ergeraans kattespouw-brokke kôpe? (23-10-1963)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 08 17 - En ak' oover andievie praot, / Zee'se: "Dès kattespauw."

- Want as kènder reekendeme toen nie in munte, mar in snoep: zoveul sjèp òf zoveul bròkke kattespaaw konder vur kôope. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001)

- Mar wèddik ’t lèkkerste van allemòl von, dè waar kattespaaw. Witte wè dèt is? Dès nèt as joodevèt mar dan irst gesmolte èn dan deeje z’r pindanutjes durheene. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KATTESPOUWSEL zelfstandig naamwoordo.-eten of drinken waar men tegezin voor gevoelt, dat te flauw of niet genoeg gekruid is.

 

Ill.: Thomé - kattestèrt - kattenstaart - schaafstro - lythrum salicaria	Ill.: Thomé - kattestèrt - lampepoetser - grote lisdodde - typha latifolia

 

kattestèrt

- WBD - III.4.3:417 kattestèrt - schaafstro (Equisetum hyemale)

kattestèrt - kattenstaart (Lythrum salicaria)

- WBD - III.4.3:412 kattestèrt - lisdodde (Typha latifolia), ook genoemd: lis, lisdòt, lampepoetser, tompoes of riet

- WBD - III.4.3:413 kattestèrt - aar van de lisdodde, ook genoemd: lisdot, kolf, lampepoetser, of tompoes

- WBD - (III.2.1:426) kattestèrt = kattenstaart 429 kattestèrt - lupine

zelfstandig naamwoord

cavalerie

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: dès lóchte kavalerie (Kn'50) dat zijn wufte meisjes

zelfstandig naamwoord

kaviaar

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - Tilburgse kaviaor - bramenjam die naar vis smaakt

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.1.1:101 'kawauwel' = mond (spotnaam)

zelfstandig naamwoord

kabaal

- WNT - CABAAL 4) een hevig en hinderlijk, opschudding veroorzakend of medebrengend (oorspronkelijk: opzettelijk met dat doel verwekt) rumoer.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van kab

klein jong varken

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et liste kèbke öt de maand

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kèpke' - jong kind

verkleinde vorm van 'kab' (met umlaut)

werkwoord, zwak

- WBD - III.1.2:239 'kechelen' = kuchen

zelfstandig naamwoord

feest, smulpartij

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: tisser êen grôot kedaaj ('86)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: óp kedaaj gaon (Daamen - Handschrift 1916: ) - naar een feestmaal gaan

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kadaai - 't is er groot kadaai - ze gan op kadaai (feestmaal)"

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - gedoe, drukte

- WNT - KADEI, KADDEI - ook ironisch, met de beteekenis van: een prettige, een lekkere boel.

toponiem

Letterlijk: kwaad (= slecht) einde

- Cees Robben - Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504)

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et Kedènt = Kwaadeindstraat

- Ad van den Boom; uit: ‘Unnen droom’, circa 2005 - Kzaag me lôope over ut Gurke/ En ok dur de Hasseltstraat/ Over ut Kedènt…

- Ad van den Boom; uit: ‘Unnen droom’, circa 2005 - Int Kedènt daor stint un echtpaor/ Te praote in ut durgebont…

- Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: "Van aovent gòn we meej zen ammol/ fiste op ' t Kedènt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Henriëtte Vunderink, Tilbörg trakteert, uit: Tis de moejte wèrd, 2011 - op et Körvel òf int Zaand,/ den Haajkaant òft Kedènt.

kedèùze

- WTT 2017 - van (waarschijnlijk) kedèùs; echter alleen in het meervoud aangetroffen; bak waarin een geslacht dier werd gelegd om het te villen; naar analogie van cartouche, omhulsel.

- Audio-opname Dhr. Bertens; transcriptie: Hans Hessels1978 - “Dan hadde vruuger zogezeej, waare dè kedèùze wòr dègge ze ingôojde dan op dere rug want aanders kosse ze zak zègge nie ville!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch)

► Klik hier voor audiofragment)

zelfstandig naamwoord

cadeau, geschenk = Frans 'cadeau' met vocaalreductie

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kedoo; kedoos

- De winnaors van de gèèle trui/ krèègen et ècht nie kedoo/ Zot ene Nederlaander zèèn,/ of wir Bernard Hienoo? (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Naa de Toer in)

- WBD - III.3.:190 'cadeau' = geschenk 'cadeautje, geschenk, gift, present, presentje'

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

Frans: caduc

bouwvallig, versleten (ook m.b.t. mensen)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'die is wah kadukelijk'

- Daamen; Handschrift 1916: "kaduk - gebrekkig"

- Cees Robben - Ik ben zô keduuk... (19550730)
- Cees Robben - Hij zaag de gedoentes, vervallen, keduuk (19551119)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - zis en keduukelek ineens ònt wòrre - ze raakt versleten

eigennaam

Cornelia

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - ook: ons Keej - mijn vrouw

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - 'Ak mar es wies wès Keej dervan zeej' (160108)

zelfstandig naamwoord, werkwoord

kijk

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèèk, zelfstandig naamwoord - kijk

1. kijk als mening, deskundig oordeel

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Kèèk eróp hébben is meer as twee haande - verstandelijk overleg is beter dan in het wilde weg ergens aan beginnen (Tilburgse Taalplastiek 128)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: kèèk eróp hèbbe doe meer as twee haande (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - overleg hebben is belangrijker dan kunnen werken

2. zelfstandig naamwoord = uitzicht

- ene kèèk wèèd - zo ver als je kijken kunt/kon [Bron?]

Agge op de Ringbaon wonde/ vuulde oe èège vruuger rèèk/ meej veul gruun èn stoere bôome/ èn ge had «ene Schôone kèèk» (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De Ringbaon? Niks mir aon...)

3. werkwoord, kèèke, als werkwoordelijke uitdrukking: gul zijn

verleden tijd van 'kèèke'

keek

werkwoord, sterk

kijken

kèèke - kêek - gekeeke

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kèkt

- D. Boutkan (1996) - verleden tijd: kêek, maar: kikte gij?

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - die èèrpel kèèken oe aon - ... zijn niet goed gepit

- Piet Heerkens - uit: D’n örgel, ‘Kender en koei’, 1938:

Kek wè se kekt!

Kek wè se kekt!

Witte gij, Kiske, op wie dè se lekt?!"

- Cees Robben - Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224)

- Cees Robben - Nie kèèke.. as ze kekt... (19600219)

- Ed Schilders - Èn wè’k list op de mèrt heurde: ‘Kom ’s kèèke, kom ’s kèèke / ’K stao hier nie vur niks te kwèèke!’ (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

- Lechim -

Lechim - Gedicht van de week. Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

Zien

Woordspeling

- "Kékt eens of ze kékt, en als ze kijkt niet kééke"... (Tony Ansems, De dochter van Dorus de Boer; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

Uitdrukkingen en dergelijke

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: kèèken as en hèllegebildje dè van de kröswèg is gevalle (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - beduusd kijken

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: te veul nòr de zulder gekeeken hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - te veel borreltjes op hebben.

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'K-kèèk nie op unnen bos peeje, a-k ut loof mar hè' - ik kijk niet zo fijn, als 't maar redelijk is.

Sticker op voetgangersstoplicht Willem II-straat. Bij rood laat het licht een kruikenzeiker zien, bij groen loopt hij met zijn kruip over. Het stoplicht is een kunstobject van Marieke Vromans en Irene Vermeulen. Het speelt in op het gegeven dat Tilburgse textielarbeiders in vroeger eeuwen hun urine in een kruik opvingen en voor een paar centen verkochten aan textielfabrikanten. Die gebruikten de zèèk om wol te reinigen en te vollen. De slogan is: Nie zèèke mar kèèke. Foto: CuBra 2019.

Carnavals-sticker van vereniging De Raawdaawers'. Foto: CuBra 2020.

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kijkgaatje

- WBD - (III.2.1:51) kijkgaatje – spionnetje

zelfstandig naamwoord

keel

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kèèl naast keel

- Kees en Bart; ilburgsche Post, 1922-193? - ''t zal d'r de keil uithangen'

- Pierre van Beek - "Hij hangt mee de keel in den haak" betekent: Hij verdient zijn kost niet; hij weet niet, hoe het hoofd boven water te houden; hij weet niet van wat hout pijlen te maken. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

- A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’ - Hij hangt met de keel in de haak. Hij verdient zijn kost niet, hij weet niet hoe het hoofd boven water te houden.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: meej de kèèl in den haok hange ('71) - niet weten hoe het hoofd boven water te houden

- Rooie, witte,èn gèèle wèèn/ hoeveul dès nie te pèèle/ verdwènt temidde vant plezier/ in duuzend dreuge kèèle. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn)

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 06 der zaaten in de miste femoelies hil wè geoefende kèèle

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KÈÈL zelfstandig naamwoord v.-keel, Frans: gorge

werkwoord, zwak

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - zuipen

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'eröot kèèle' - eruit gooien

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - 'kèèle' - vreten en zuipen

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Asset mar vur niks is, dan kunne ze kèèle - Als het maar gratis is, dan weten ze van innemen. (210508)

zelfstandig naamwoord

- WBD - keel van een paard

zelfstandig naamwoord

keelpijn

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij heej kèèlpènt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - 'kilpènt'

keemel
zelfstandig naamwoord; uit Middelnederlands ‘kemel’
kameel (dromedaris)
- Cees Robben - Wè ligde’r toch wir sakkertjèns bij... Alleej.. Schuif op keemel... (19691128)
 

zelfstandig naamwoord

kind

- Dialectenquête 1876 - kijnd (hoewel: vêne, bêne) - meervoud kender

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): keind

- ...en staot er nie ergens in et Zondagsevangelie: agge nie wordt as klein kender dan komde mijnen hemel nie binnen? (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 – 6-4-1940)
- Cees Robben - Ut is ’n heel schôôn kèènd.. (19580705)

- Cees Robben - ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806)

- Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) - Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes.
- G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2007 - Dere meens òf kammeraod lopt naa vort aachter de waoge meej en plat kèènd èn, asse en bietje opgeschoote hèbben aachter de bèddeplaank, ok nòg meej ene komvort dernèffe.

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - kóm hier kèènd

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: tis en hard gelaag en kèènd te kusse meej en stêene bakkes (Daamen - Handschrift
1916: )

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: van et kèènd zen irste kreet vergit de moeder alle leed (Kn'50)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: en kèènd moet aaltij truuren òf muuren ('71) - dient altijd bezig te zijn

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - en kèènd oover de halleve deur - een onecht kind

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - mar kèènd lieve, it tòch meej oew aander haand

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Ons Lewieke spult zo schôon, ge hètter gin kèènd aon (100509)

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ge hèt er gin kèènd aon – Je hebt er helemaal geen last van

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIJND voor kind, was eertijds zelfs in den hofstijl in gebruik. Z.a

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèènd (krt.16)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kƐnt, zelfstandig naamwoord onzijdig 'kend' (<-) kijnd, - kind; mv. 'kender'

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KEND, KIJND zelfstandig naamwoordo., mrv. 'kender, kijnder' - kind, Frans: enfant.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kènd zelfstandig naamwoord - kind

- WNT - KIJND - bijvorm van 'kind'

zelfstandig naamwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - keep - keepvink (Fringilla montifringilla)

- WNT - KEEP - naam van een soort van het geslacht der Vinken; samenst.: keepvink

zelfstandig naamwoord

keer, maal

uitdrukking in de kòrtste keere - zo vlug mogelijk

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - 'Ik èb oe al twee kêere geroepe.'; êene keer (95)

zelfstandig naamwoord

kar, wagen

-gezegde En kèèr geriffermeerd maoke = een kar stiekem onklaar maken, een hoogkar ondersteboven zetten

-gezegde de kèèr ómgôoje - een miskraam krijgen

- uitdrukking kòrt in de kèèr - kort aangebonden, lichtgeraakt, uit zijn humeur

- Den aawe pastoor was 'ne goeien meensch, mar 'n bietje uit den tijd, hij ha den naom dettie nie kos laache. Hij naam alles ernstig op. De meensche zeejen van 'm: "Hij rijdt mee 'n zwaor kèr!" (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; Nieuwe Tilburgsche Courant 15-10-1938)
- ...den Sik stond aaltij klaor om de kèr van den dokter uit et los zaand te trekken... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)
- ...onze vadder zaoliger [...] zi aaltij: “ ‘k Zit liever mee in koai kèr in de haai as mee in goei schip op zee”. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - Boer maa’k op oew kèr? - Nè jongen, naa nie. - Rot boer, rot kèr, rot pèrd (20-07-1962)

- Cees Robben –’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de kèèr uit. (19641106)

- Elie van Schilt; - We zagen ok twee sorten putjesscheppers, dun ene ok mee un kiepkerke en un korte schep vur de putjes langs de kaaibaand, dan was er nog ene mee un grote kiepkeer, mee un peerd er veur. Die had unne schep mee unne hele lange steel en die mokte die putten in ut midden van de straot schòòn. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)

- WBD - kèrhèngst - lomp paard

- WBD - kèrspringer- (paard dat probeert uit het tuig te springen) - Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kair

- Dialectenquête 1876 - kêr (ê = Frans même)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - nò de schòft spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - ge gaot nie dôod vurdè ge en kèèr zaand op hèt

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - en kèèr teheuj stôote - een kar leegkiepen

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KER voor kar. ... Verwisseling van A en E niet ongemeen: smart/smert, hart/hert, scharp/scherp.

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - KAR - kè:r, zelfstandig naamwoordvr., verkleinde vorm kè:rəkə

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèèr zelfstandig naamwoord - kar

werkwoord, zwak

keren, omkeren, wenden

- Dialectenquête 1887 Willems - keere - kirde - gekird

- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kirt

- Dialectenquête 1876 - terugkère - terugkeeren

- Cees Robben - Al is ’t ôôk nie te keere... (19570706)

- WBD - III.1.2:15 'keren' = keren (draaien); ook: omdraaien, wenden, zwenken, afslaan

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ke.rə(n) zw.ww.tr. 'keren' 1) tegenhouden; 2) uithouden, harden

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - keere ww - keren, uithouden, tegenhouden

werkwoord, zwak

vegen

- WBD - (III.2.1:295) 'keren', 'vegen' = vegen - kèère - kèèrde - gekèèrd Geen vocaalkrimping

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): den huis kèère = de woonruimte uitvegen, den hèèrd kèère

- Dialectenquête 1876 - mit den bêssen kère - met den bezem keeren; mêne, vêre, kêre

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - As strak de pestoor ònkomt, mot ik et hèùs nòg èfkes kèère (060408)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Meej de schomaok wier et hèùs van boove toe beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak werd het huis van boven tot beneden op zijn kop gezet.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KEEREN voor vegen, hoezeer niet algemeen. Bij Meyer reeds verouderd.

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KEREN ov.ww. 1. vegen, schoonmaken met een bezem; 2. tegenhouden; 3. doorstaan, uithouden: 't is nie te keren; ik kon 't nie keren van

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ke.rə(n) zw.ww.tr. 'keren' - met een bezem vegen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KÈREN ww - vegen: den vloer kèren

zelfstandig naamwoord

kerel

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'keirel'

- Cees Robben - Zwarte mèèrel... Felle kèèrel... (19601007)

- WBD -
III.3.1:22 'kerel' - kerel

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kèèrel / kêerel (blz. 95)

- WBD - III.1.1:3 'kerel' = man

- WBD - III.1.4:127 'kerel' = betrouwbaar iemand

- WBD - III.4.in222 'kerel' = iets groots in zijn soort', ook 'knoeperd','knoert

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kärəl, zelfstandig naamwoord mannelijk 'kaerel' - kerel

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - KEREL - kè:rəl, zelfstandig naamwoord m.: nə — gəlak nəm bʉəm

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KÈREL zelfstandig naamwoord mannelijk -iets groots in zijne soort

werkwoord, zwak

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kermen

- WBD - III.1.4:255 'kermen' = kreunen

zelfstandig naamwoord

kerk

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 22) 'kèrk'gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - De kèèrk is hógger as de toore; gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Hij is kèrks as nen hónd klippels; gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Den ónzen is nèt zó kèrks as nen hónd klippels; gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ge mót nie teegen et kèèrkhöske piese, want et drêûgt nôot óp; gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ge moet nie plasse teegen et kèèrkhöske, want ...gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ontzie kèèrk èn geestelekhei; gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ze hèbben òk nie ammòl bèllekes aon, die nòr de kèèrk gòn; gezegde

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - As ze ammòl en bèlleke droege dan kónde mekare nie verstaon van de hèrrie - Dialectenquête 1876 - kèrreke - kerken

- Dialectenquête 1876 - kerk: blijft onveranderd, (tegenover stèrrek, wèrrek, met scherplange è)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de grôote kèèrek (bep. wijk)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KERK (uitspr. kärrək, kerrək, te kārrək) zelfstandig naamwoord v.; Frans: église

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de kèèrk moet dur et kèrkstrotje (Kn'50) m.b.t. een zware bevalling

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: driemaol rónd de kèèrk is zó goed as eens derin (Daamen - Handschrift
1916: ) - verontschuldiging van iemand die niet naar de kerk gaat

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: rôokende nôr de kèèrk is schèètend Variant: eetend nôr de kèèrk is -

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kèrk' zelfstandig naamwoord

zelfstandig naamwoord

kaars

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 22) kèèrs

- Vruuger mòkte de koster de kèèrse zelf.

- Gezegde: Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Stikt de kèers mar aon - werd gezegd als iedereen binnen was (omdat zulks ook gebeurde zodra iedereen aanwezig was bij een gestorvene)

- A.J.A.C. van Delft - Als iemand iets goeds of een goede betrekking verwaarloost, zegt men om z'n verontwaardiging uit te drukken: "Hij zal het nog mee 'n kerske (of: 'n lanterntje) gaon zuuken." Ook hoort men: "Hij zal er z'n vingers nog ooit naor afbijten." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- Pierre van Beek - Zodra iets moet "al zô den duvel de kèrs (kaars) vaasthawen" valt er niet meer aan te ontkomen… (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

- Hoeveul kèrskes zottie al nie/ daor hèbbe laote braande? (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et gouwe kösterke )

- Het leven is un braandende kèèrs/ Den dood det is de wind... (Tony Ansems, Houd oew haande vur oewe mond; van de cd Gatvermiedenhoet; 2010)

- Dialectenquête 1876 - waas-kêrs - waskaars (ê als in Franse même)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - die kèèrs gift goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he?

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de kèèrs ònsteeke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - met het werk beginnen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kä.rs, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kaers' 1) steen van een steenvrucht; 2) pit(ten) v. appels en peren.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KÈÈRS (Kemp.: kjèès, kèäs) zelfstandig naamwoord v., verkleinwoord 'kesken' - kaars, Frans: chandelle

- WNT - KAARS, keers

zelfstandig naamwoord

kervel, tuinkervel; Anthriscus cerefolium; Echte kervel

 - H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kèèrevel'

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KERVEL (uitspr. kärrəvəl; Antw.: karrəvəl) zelfstandig naamwoord mannelijk en niet v.; Frans: cerfeuille - kervel; ook KELVER (uitspr. kelləvər)

zelfstandig naamwoord

kaas

gemèènekèès – komijnekaas; snipperskèès - gesneden kaas (in plakjes)

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'keiskop'

- Cees Robben - Ik ben sjuust op de kèèès gebid... (19590328)
- Cees Robben - Zèède gij ôôk op de kèès gebid.. (19700814)

- Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313

- Gezegde - Beeter grèès as kèès. - Beter grijze haren dan geen haren.

- Dialectenquête 1876 - brooikes mï kês (ê van Frans même) (ook: kees); kees (scherp)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - eete zullie ók gèère kèès?

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - eetən ullie ok gèère kaas?

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - dès nòg ginne kaoje kèès, hurre - dat is nog zo'n slechte kaas niet, hoor

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - daar leej twidderaande kèès: tunnekeskèès èn kemèènekèès

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèès zelfstandig naamwoord - kaas

- Piet van Beers; CuBra 23-8-2004 - uit: 'As, as, as...' - As ze op ´t kèrkhof m´n graf zèn dicht on ´t gooie/of bij ´t crèmatorium m´n as zèn on ´t verstrooie./ As femilie, kèènd èn kraai on toffel is gezeete/ om daor koffie, krintemik èn brooikes kèès te eete.

- Elie van Schilt; - De trouwmissen en de begroffenissen waren vur de kenderzangers ut féénst, dan kreegde as de mis afgelòòpen was, bij un trouwmis iets lekkers en bij un begroffenis, brooikus mee kèès of ham.
(Uit: As ge katteliek geboren wierd dan hadde toch veul te doen
en te laoten, 2009, CuBra)

- Piet van Beers; uit: 'Vrèmde kòst': Èn die vremde eetgewontes/ brènge ze vandaor dan meej./ Fraanse kèès èn Spaonse wèène/ èn oolèève òf patee. (CuBra)

- Piet van Beers; uit: '´n Verjaordgsfist': Op de tòffel ollienutjes/ sjips meej sauskes, kèès èn wòrst./ Limmenade, unnen bòrrel/ òf Trappisjes vur den dòrst. (CuBra)

- Lodewijk van den Bredevoort - Smèèrges op oew brôod kréégde kèès, elke vrijdag opnuuw kèès en nog ens kèès. Kende gullie dè één van alle nog; tien sneeje brood meej kèès. Kunde oe èège daor nog iets bij vurstelle? Ik zeej daor ens enne keer iets van tegen onze vadder: ‘Kunde gullie dè brôod nie wè dunder en dieje kèès nie wè dikker snije?’ (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Smokkelen zôgezeed. Hij heej hil wè rog en kèès naor hèùs gesjouwd op zen roestige fiets. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Volgens sommige van mèn bruurs en zusters, waar dieje kèès dikkels
zô taai degger gerust oew schoenen meej kost verzole. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Òf brôojkes meej gemèène kèès èn uikes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Middenstandsrijm in het dialect in de marktkraam van Kaashandel Bastiaansen uit Molenschot. Tilburg, Koningsplein maart 2019. Foto: CuBra.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KÈÈS zelfstandig naamwoord mannelijk en niet v. - kaas, Frans: fromage

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KAAS (kéés) mannelijk het bekende zuivelprodukt; vandaar: de kéés, op de kéés kome, en op de kéés verzuke, uitnodiging op het begrafenismaal, bestaande uit koffie en broodjes met kaas.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met umlaut (blz. 90)

- WNT - KAAS, gewestelijk KEES (en kies)

- WBD - III.1.3:178 ' kaasbolletje', 'kaasbol' = bolhoed (spotnaam) 

- WBD - III.4.4:2 'kaasbol' = volle maan

Kêet, De
toponiem
onderdeel van De Uilenvlucht, Korvel
Keet is hier waarschijnlijk bedoeld als benaming voor een primitief bouwsel
- Willem van Mook; Nieuwe Brabantse novellen, 1970 – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten.
 

zelfstandig naamwoord

keet, armoedige houten woning

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - de Kêet - onderkomen van leproserie 'Den Èùlevlucht'

- WNT - VII:2016: gewestelijk nog KETE (men schrijft gewoonlijk KEETE) Men schrijft ê, blijkens de hedendaagsche dialecten.

- WBD - III.4.4:245 keet = lawaai

- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KEET hut;

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ke.t, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'keet' - klein woonhuis, geringe woning

zelfstandig naamwoord

ketel

- Dialectenquête 1876 - kètel

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kittel'

zelfstandig naamwoord

ketelboeter, ketellapper

ketellapper, classificeerder

- Gezegde: Vèèchten as nen keetelbuuner

...èn vochte as keetelbuunders/ rondom de mallemeule. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'keetelbuunder, keetelbuuner'

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Ketelbuunder, mannelijk ketelboeter, ketellapper, marskramer die met ketels leurt. Dikwijls in verband gebracht met vechten en vloeken. De vorm -buunder is misschien ontstaan onder invloed van een associatie met 'boenen' en 'boenders' als handelswaar. 

- WNT - KETELBOETER - gewoonlijk een rondtrekkend, vagebondeerend handwerksman

- Pierre van Beek - De ketelboeners, dat zijn degenen, die op gezette tijden als het "ketelbunen" was de ketelsteen uit de fabrieksketels bikten, schijnen vroeger geen al te beste reputatie gehad te hebben. Hoe komt men anders aan "vechten als ketelbuners", welk gezegde nog in zwang is. Zoals trouwens ook het beroep, dat overigens een zeer eerzaam vak is. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

zelfstandig naamwoord

(rondreizend) ketellapper, koperslager

werkwoord, sterk

kijven

- Dialectenquête 1887 Willems - kèève - kêef - gekeeve - geen vocaalkrimping

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): de moeder kêef

- WBD - III.4.1:47 'kijven' -waarschuwen (van vogels)

- WBD - III.1.4:422 'kijven' = idem; 'bekijven' = berispen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ke.və(n) st. ww. intr. - kijven

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèève ww - kijven

zelfstandig naamwoord

keizer

- Jodocus - Maria, die klopte-n-um in zunne nek:/ nog efkes, dan kunne we ruste!/ Wè denkte van mèn! Nege maonde al zè 'k!/ en dè ammaol vur keizer Augustus. (pseudoniem van Jacques Stroucken, uit: Toemet-hooi, 1993)
 

zelfstandig naamwoord, onzijdig

café = Frans 'café' met vocaalreductie

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): in de café ; caféhaawer

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

zelfstandig naamwoord

cognac

- Cees Robben - Unne scheut kejak... (19840525)

- Cees Robben - En [ik] kus (...) vur de zovvelste keer devoot en mee smaok/ ’t reliekske vol Fraanse kejak... (19700102)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 07 17 - Kejak en triepele-sek.

kèk
gebiedende wijs van ‘kèèke’
- Cees Robben - “Kek uit oew soepers....” (19560211)
- Cees Robben - Kek Sjenet... zô is ’t gekomen (19560714)

- Dialectenquête 1876 - kêk! (ê als van Frans même)

kèkkis
gebiedende wijs van kèèke, samengetrokken met bijwoord ‘eens’ (‘es’)
kijk eens
Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313)
- Cees Robben - Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224)

kekoers

zelfstandig naamwoord

concours
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 09 04 - Ons Sjaan ha' 'n gróót schilderij / Op ’t rik-kekoers gewonne...

persoonsvorm van werkwoord kèèke,gij, hij, zij, et kèkt; en gebidende wijs

Kèkt is òf ie kèkt, èn assie kèkt, nie kèèke.

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - pissebed

- WNT - KELDERVARKEN - kelderpissebed, keldermot, kelderzeug

zelfstandig naamwoord

krik, dommekracht, kelderwinde

- WNT - KELDERWINDAS - kelderwinde, dommekracht

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'kalf', met umlaut

kalfje

- In die waaie liepe ’s zomers wè koeikes en kèlfkes… (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

zelfstandig naamwoord

koliek, onderbuikskramp

van Frans: 'colique'

- Cees Robben - Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kli.ik resp. klik, zelfstandig naamwoord. o. - koliek

- WNT - KOLIEK - benaming van verschillende, met kramppijnen gepaard gaande buikaandoeningen ...

zelfstandig naamwoord

- WBD - kopstuk (Hasselt), de riem die achter de oren van het paard langs loopt. N.B. De letterlijke vertaling 'keelriem' komt ook in het WBD voor, echter zonder vermelding van een Tilburgs woord.

- WNT - KEELRIEM aan het paardenhoofdstel, de riem die, van de slapen, onder den kop door, om het bovenste van den hals gaat.

zelfstandig naamwoord

keelgat

- Cees Robben - ’t Blèèft in m’n kelsgat steken... (19600923)

- Piet van Beers – ‘Hoest’: Zo nou èn dan, vatte ik 'n snuupke./ Van die hêete (varn Jamin.)/ Mar....toen schoot 't in m'n kèlsgat./ En ik stikte der host in. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- WBD - III.1.1:191 'keelsgat' = keelgat

- WNT - KEELGAT. Uit 'keel' en 'gat'

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoordo. 'keelsgat' - keelgat

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KÈÈLGAT zelfstandig naamwoordo. - keelgat. Verkeerd kèèlgat - luchtpijp, adempijp.

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - keeltje

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kameel

- WBD -
(III.3.2:351) kemêel = kameel

► keemel

Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943

kemêelhaor

zelfstandig naamwoord, stofnaam: kamelenhaar, kamelenharen ...

- Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943 -Laot ons ze 'n paor werme kameelhaor kraogpantoffels geven.

- Nieuwe Tilburgsche Courant 30-11-1943 - Kemeelhaor pantoffels mee lère zool.

bijvoeglijk naamwoord /zelfstandig naamwoord

komisch; komiek

Frans: 'comique' met vocaalreductie

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): ene kemieke film

...hij was dikkels ok grappig, soms kemiek. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook (...) kemiek...

- WBD - III.1.4:197 'komiek' = grapjas

- WBD - III.1.4:207 'komiek' = grappig

- WBD - III.1.4:208 'komisch' = geestig

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

kammetje; verkleinde vorm van 'kam', met umlaut

- Cees Robben - ...wol mee röcht.. of wol mee kemkes... (19560630)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - hèdde ieveraans mèn kèmke zien ligge?

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Hij heej zo wèèneg haor dèttie en fèèn kèmke nôodeg heej om ze te vèène (290309) + (020610)

- Cursus in Tilburgs – krantenrubriek circa 1940 - (89) 'Hedd' ieveraans m'n kemke zien ligge?'

werkwoord, zwak

kammen

- Dialectenquête 1887 Willems - kèmme - kèmde - gekèmd

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kä.mə(n) zwak werkwoord overgankelijk en onovergankelijk 'keimmen' - kammen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAMMEN, KEMMEN

kemiekerig

bijwoord

uit ‘komiek’

komisch, lachwekkend

keminniekaanten

zelfstandig naamwoord, meervoud; communiekanten, kinderen die hun eerste communie doen

de eerste i is mogelijk een verschrijving; deze vorm is nergens anders aangetroffen.
- Cees Robben - ’k Zie ze gaon... die klèène klaanten/ Stap vur stap keminniekaanten... (19560512)
 

Ill.: Thomé - cannabis sativa L. - hennep - kemp

zelfstandig naamwoord

hennep

- WBD - III.4.3:326 wilde kèmp - hennepnetel (Galeopsis tetrahit), ook 'neetel' genoemd

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèmp (krt.89)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - känəp, zelfstandig naamwoord mannelijk 'kennep' - hennep

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KE- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - (Kempen: kämp, kae ae mp) zelfstandig naamwoord mannelijk - hennip, Frans: chanure

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèmp - zelfstandig naamwoord - hennep (Hennep werd ook uitgespr. als kènnep) 

- WNT - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - (uit kennep (kenp)) Cannabis sativa L.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

de etymologie is onduidelijk; mogelijk samenstelling uit kèmp als këmparen (zie volgende) en kurtje als koordje

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "op 't kempekurtje aaf (op 't nippertje)"

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'op ut kèmberkurtje', op het nippertje

zelfstandig naamwoord

- WBD - II:698 - hennepgaren, het grove hennepgaren waar men pekdraad van verdaardigt, ook genoemd 'hènnepgaore'

zelfstandig naamwoord

hennepzaad, veelal als vogelvoer gebruikt

zelfstandig naamwoord

het sacrament van de Heilige Communie

zelfstandig naamwoord

kanaal

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 08 21 - Want we hebbe iets bezunders / Wè nog niemand aanders had / Wij hebbe bij 'n buike règen / Kenaole midde in de stad.

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…èn toen wast, in den ollògstèèd ok nòg gebeurd, en bietje vur den ollògstèèd… want den dèèk hier, die, die, de verkeerswèg, den dèèk, dès zaand wòr den dèèk meej opgehôogd, dès ammel zaand hier öt et kenaol!”

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - et kenaol

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - kanaaldijk (langs het Wilhelminakanaal)

zelfstandig naamwoord meervoud

kinderen

- uitdrukking platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen; ook: platte jong

- uitdrukking kènder van half-om-half = kinderen waarvan een ouder benoorden en een van bezuiden de spoorlijn afkomstig is.

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kènderwaoge

- Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Kiendjes’, 1939 -

Praot me nie van kiendjes, kender,

overal ter wereld zijn d'r;

schreuwe... doen ze nergens zuutjes,

overal hebben ze vieze snuutjes;

- Cees Robben - De kender gaon ’t list... (19540724)
- Cees Robben - Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814)
- Cees Robben - Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai (19570704)
- Cees Robben - Daor vlinderen as vlemmekes/ Veul helle kender-stemmekes... (19580531)
- Cees Robben - ‘k Heb alle bij mekaare tien kender gehad... aacht goei en twee kaoi... (19610526)
- Cees Robben - De kender (...) pruuven den slameur... (19650507)
- Cees Robben - De kender (...) zen tegen ’t regeur (19650507)
- Cees Robben - De kender hebben ginne rust (...) en moeten deurke-deurke-dons (19650507)
- Cees Robben - Twee platte kender... en naa wir zôô... (19680322)
- Cees Robben - Dan ruuk ik wir dem eeremoei/ die vruuger deur vur deur/ De straot op kwaam heel zwoel en zwaor/ van kender en slameur... (19701016)
- Cees Robben - As ’n vrouw uitschaait mee kraome,/ Haauwt ze mee d’r kender saome... (19790720)
- Cees Robben - Men kender wille toch wel elke week wè nuus, Nel... En zelf hek nog ginne buuste-haauwer aon m’n kont... (19860926)
Cees Robben - ‘k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke... (19651119)

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et was netuurlek ammel vur kènder, hè…de snoep èn de sènte, meer krêede nôot nie…!!”

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Informant Ad Vinken; natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn.

- Nie te veul hèrrie meej oew Sjaan/ gin trubbel meej de kènder... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien)

- Elie van Schilt; - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000)

- En höshaawe meej negen kènder. Niks biezonders in dieje tèèd zulde zegge. Mar d’n oudste waar 'nne zoon en daoronder kwaame nog aacht mèskes. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’; CuBra, ca 2005)

- Begin jaore vèftig ginge wij bij heur iedere woensdagmiddaag om vèèf uur tilleviezie kèèke. Alle kènder öt de buurt mochte koome. We moeste ons schoene ötdoen en in de keuke zette. Soms zaate we wel meej dèrtig kènder in d’r höskaomer, ammòl vur zôn klèèn teeveeke meej zôn klèèn bild wè nie presies in’t midde van ‘t toestel zaat. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’; CuBra, ca 2005)

- Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der vuutjes/ zonge ze "Gif mèn enne nuuwen hoed". (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Dialectenquête 1876 - kender (de e heel scherp, scherper dan in 'pen')

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de schoolkènder zèn meej de mister nòr de zeej gewist

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - aander meense kènder zèn aatij gaawer groot

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - dur de kènder èn de kiepe krèède de miste ruuzie

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kènder

- WNT - KIND mv. kinderen, kinders, gewestelijk nog kinder;

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - kijnder

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 05 - ze waare meej al de kènderrèèkdom zo èèrm as Job

bijvoeglijk naamwoord .

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kènderègteg' - kinderachtig

kènderjaore

zelfstandig naamwoord; samenstelling uit meervoud van ‘kènd’, kind, en meervoud van ‘jaor’, jaar.

kinderjaren

- Cees Robben - ’k Denk wir aon m’n kènderjaoren... (19560512)

zelfstandig naamwoord

kinderhoofdje; veldkei voor bestrating

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - waor ge int waandele kènderköpkes vuult

- Ut kèend is mee zun kopke op de kenderkopkus gevalle... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

- De straot, et wegdek op zen Nederlands gezeed, waar vur fietsers un straf, om daor deur te moeten, over die hobbelkaaien. Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Daor waar nog meer veraanderd, nèè die rotkaaie, die kènderköpkes, laage der aaltij nog, dus dur de straot fietse nog steeds nie òn te raoje. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kènderköpkes - de grote 'Bèlze kaaje' staan bekend als kènderköpkes

bijvoeglijk naamwoord .

kinds

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'as ge zelf kendsch bent'

kenèèn, knèèn

zelfstandig naamwoord

konijn

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - (Gehoord bij de groentenboer: ) Gij mee oew vitaminen, ik zeg mar slaoi is goed veur de kenène (10-03-1967)

- Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

► knèèn

Verkoper van konijnenvellen -19de eeuw

kenèènejuus

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - Liefhebbers van konijnen zijn het "kunijnenjuus" (kenijnen). (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

kenèntje, knèntje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘kenèèn’ of ‘knèèn’
konijntje
- Cees Robben - Wie blijft vur un kenèntje staon... (19570615)
 

Kenilles, Knilles

eigennaam; Cornelis

in het bijzonder het bedevaartoord van de heilige Cornelis in Esbeek

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “Dè zèn ammel veul dinge die ammel öt den booze zèn vort, hè. Nèt as Keevelèèr, jè, daor heurde nòg wel es ene keer van…èn nèt as Schèèrepenheuvel èn zôo…èn nèt as Pirke Donders…èn nèt as den Hèllegen Éèk in, in, in, in Orschòt…èn den Hèllege Kenilles…” (transcriptie Hans Hessels 2014)

► Klik hier voor audiofragment

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

inhoudsmaat (bier) verkleinde vorm van 'kan' met umlaut.

kannetje

- Lowie van Dorrus Misters; Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; Nieuwe Tilburgsche Courant 23-6-1951)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - et kènneke stao op den òrecht

- Brôod eten tussen et koren op et veld en koffie drinken öt zon kom, diese vol schonken öt zon blaaw kenneke. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- WBD - III.2.1:124 'kanneke

kennekoe

samentrekking: ken ik je

- Zegsman dhr. Hessels (1931-2006); 2020 - Je hebt iets (eens) goed gedaan: - zôo kènnekoe wir!

► Volledige bron: KLIK HIER

zelfstandig naamwoord

kanon

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kenon, knon' – kanon, verkleinde vorm 'knunneke'

bijvoeglijk naamwoord .

kinds, dement

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kƐns, bijvoeglijk naamwoord 'kends' (d.i. kijnds)

zelfstandig naamwoord, meervoud

kleinkinderen, kindskinderen

- Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - Bewaor et mar vur oew kènskènder.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘kaant’

kantje

- Cees Robben - Op ’t kentje aaf... (19780113)

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

1. kapel

- Cees Robben - Gao d’elke merrege naor ’t kepelleke Ketooke..? (19570504)

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kepel

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

Tony Ansems -

De hasseltse kapel

As de Maaj maond was begonnen

Gingen wij mee hil 't stel

Onze Pa, en ons Moeder en heel de kender

Naor de Hasseltse Kapel

Gauw 't Roozenhuuke bidde

Die ouw vrouwkes waren snel

En dan saome snoep ötzuuke

Bij de Hasseltse Kapel

Van die lekkere kaneele steele

Zuuthout, drop en karamel

Leerden om alles saam te dele

Bij de Hasseltse Kapel

(.De Hasseltse kapel; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

► Dossier Hasseltse Kepèl

2. café

- Onderweg hebben we heel wè kepellekes aongedaon en ook in Oirschot lee je we aon. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.

Bij geboorten gingen de naaste buren mee aangeven. Dit laatste was dan voor de vader nog al een dure gebeurtenis, want dan sloeg men bij het naar huis gaan geen een "kapelleke" over. En dan bleven de gevolgen niet uit... (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; Nieuwe Tilburgsche Courant – 8-11-1950)

Pierre van Beek - De uitdrukking "As O.L. Heer een kerk bouwt, zet de duvel er een kapel neffe" slaat op de cafés die men gewoonlijk nabij een kerk aantreft al kan men er ook wel een diepere zin uithalen, namelijk deze, dat de duivel er steeds op uit is de mens tot het kwaad te verleiden. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

Want die leej de kappèlleke meej aon, hè! Kefeejkes, kappèllekes zin ze vruuger…” [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

3. twijfelgeval !!

Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao/ kèèke rond de kepèl. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòr de Bèèvert...)

Nòr de Bèèvert...
Kom, zeej Lewie, ik fiets is op.
Waorheene?, vroeg zen Nel.
Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao
kèèke rond de kepèl.

Mar halverweege kreeg ie dòrst
èn hij leej daor èfkes aon.
daor zaag ie hangend òn de toog
zenen aauwe ploegmaot staon.

Ze hèbben er en paor gevat
wiere allèngskes blijer
èn waare vur zer èèrg in han
al vèf kefeekes wijer.

Teege den aoved kwaam ie tèùs.
Nel zaat nòg meej der eete.
Kepèlleks hai zat gehad
mar et Hasselse was vergeete.

4. vlinder

Uit een ABC-boek

- WNT - Een vlinder (dagvlinder) van de eene of andere soort, gedaante of kleuren. Soms kan de toevoeging van witje als synon. (zie beneden, onder de aangehaalde voorbeelden) doen meenen dat met den naam kapel slechts vlinders van ééne bepaalde soort en kleur, de witjes of koolwitjes, zijn bedoeld, maar vermoedelijk is ook witje op die plaatsen niet anders dan een algemeene naam voor vlinder, ontleend aan dien van eene zeer veel voorkomende, algemeen bekende soort.

Reeds bij Kiliaen - 1599

- Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kapelleke’, 1941 -

Kapelleke

 

'n Leuk citroen kapelleke woei

alleenig deur et bos,

en m'n ooge die wieren van et zien nie moei

en ze lieten et ding nie meer los.

 

Toen woei er 'n wit kapelleke bij

en ze daansten deur et bos,

te saome zot, te saome blij,

te saome vrij en los.

 

En de twee kapellekes allebei

deur 't lentelieve bos

ze sjaansten en daansten mijn ooge veurbij

al boven et lekkere mos.

 

Gij lieve kapellekes daor in et bos

een wit en een citroen,

toe, sjaanst er en daanst er mar lekker op los,

ge meugt et gerustekes doen!

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

kapelaan

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de pestoor èn de keplaon lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) die houden er dezelfde principes op na

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kəplo´.n, zelfstandig naamwoord mannelijk 'keploon', - kaplaan, kapelaan

bijvoeglijk naamwoord

van Jiddisch 'kapoeres' (= dood)

kapot, dood

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - èfkes piepte ze nòg, mar toen waar de mèùs hartstikke kepoerewiets - eventjes piepte de muis nog, maar daarna was ze morsdood (220407)

bijvoeglijk naamwoord .

kapot, stuk

kapot, in de zin van ‘voorbij’
- Cees Robben - Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... Mar ’t is kepot...../ dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee jandoome afgedaon! (19540508) Deze prent werd gemaakt naar aanleiding van een hernieuwing (handhaving) van het oeroude verbod op katholiek getinte manifestaties op de openbare weg, meestal ‘het processieverbod’genoemd.

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - de vaos is kepòt

- WBD - kepòtten dêeg - ongeschikt deeg , dat nl. niet wil rijzen

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - die gao dervan kepòt

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - zene mooter is kepòt

- WBD - III.4.3: kepòt - verdord (van bloemen); ook genoemd: verdòrd, dôod, ötgedrêûgd, afgestörve, ròt
dood
- Cees Robben - Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)

- WBD - kepòt gaon - sterven (van een dier)

werkwoord, sterk

- Informant Ad Vinken; kapotgaan, stukgaan; van dieren: sterven; bij het kaarten geen enkele slag halen

voor elkaar krijgen

We zullen dan mar is afwochten wè-t-ie in Keule kepot mokt! (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)

failliet gaan

- Interview met de heer De Kok (1978) – “Jan van Aorendonk die is toen kepòt gegaon in firteg. (transcriptie Hans Hessels 2014)

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

- WBD - III.4.2:31 'kapotgaan' - sterven (van dieren), ook genoemd: 'sterven' 'doodgaan' of 'creperen'

- WBD - III.4.3:35 kepòt gaon - sterven (van een plant)

zelfstandig naamwoord

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - kapothoed, kleine zwarte hoed bezet met kralen, die door oudere burgervrouwen werd gedragen

werkwoord, zwak

kapotspelen: bij een bepaald kaartspel alle slagen halen

kepòtspeule - spulde kepòt - kepòtgespuld

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult kepòt
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - bij het hoogjassen: honderd roem en kapot

- Cees Robben - Ik speul hartstikke kepot..! (19740614)
 

zelfstandig naamwoord

blut

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "ik doe nie mir mêe ik zai keps (m'n beurs is leeg)"

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 10-01- 2010 - Ik doe niemir meej: ik zèè kèps - ik heb geen geld meer om in te leggen

- WBD - III.3.2:36) kèps of blut - alles kwijt (bij een spel)

zelfstandig naamwoord

carbid

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) -gezegde Ge moest kerbied lusse! (dan zou je ontploffen??)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kərbit, zelfstandig naamwoord mannelijk - carbid

zelfstandig naamwoord

biljartterm; carambole

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 61 06 30 - Kiske, Willum en de Sjef / Beljèrten alle weken / Iedere kèrbol wordt gewikt, / Gewogen en bekeken.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - (biljartterm) carambole, geslaagde stoot

- WBD - (III.3.2:249) kèrbol = carambole

- Jan Naaijkens; Dè's Biks (1992) - 'kèrbol' zelfstandig naamwoord - carambol

zelfstandig naamwoord

kordaat

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'draai mar kordaot on oew wieltje

- WBD - III.3.1:299 'kordaat' = vinnig

zelfstandig naamwoord

kordon

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - iemand die dur de kèrdons mot - die door een zure appel heen moet bijten

- WNT - KORDON - Door de kordons (moeten) loopen - voorheen een straf voor militairen van denzelfden aard als het spitsroedenloopen, waarbij de geweerriemen als strafwerktuig dienden.

zelfstandig naamwoord

bazige vrouw, heerszuchtige echtgenote

van Frans carossier (koetspaard), of van 'kurassier' (= dragonder), dat volgens - WNT - overdrachtelijk 'manwijf' betekent.

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (197

- Cees Robben: jong die om den haoverklap nor bèùte worre gekerreseerd (sic)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kèrresîer'

- 's Moeder hield van praajvesie mar was ôk wel 'nne kurresier as ge
begrèpt wè 'k bedoel. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Hij heej ene keresier getrouwd: hij maag vort niks meer as nòr heur löstere - Hij heeft een bazige vrouw getrouwd: hij mag voortaan niets meer dan haar gehoorzamen. (210710)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'karessier zelfstandig naamwoord - manwijf'

zelfstandig naamwoord

- WBD - lomp paard

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: zó zuur as ene kèrhèngst (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 'zuur' betekent hier agressief, onhandelbaar, zoals een hengst voor een gespan

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - lastig (onhandelbaar) persoon

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk (scheldn.) 'karhengst' - lompe onhandelbare boer.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

verkleinwoord van 'kèèr', met vocaalkrimping: karretje, wagentje

- Cees Robben - Lam Lewieke zaat gelaote/ In z’n kèrke... (19700925)

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 16) 'kèrke' geen svarabhaktivocaal wegens morfeemgrens

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 - dieje meens die die kèrkes mókt ... zonne skoetmoobiel

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kerkhuisje

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: as ge teegen et kèrkehöske piest, dè drêûgt noot óp - Als je autoriteiten, geestelijke of wereldlijke beledigd hebt, wordt dat door hen nooit vergeten.

zelfstandig naamwoord

- WBD - (III.3.3:41) kèrkenbank, bank = kerkbank

zelfstandig naamwoord

kerkdeur

- WBD - (III.3.3:28) kèrkendeur, hoofddeur, grôote deur = kerkdeur

zelfstandig naamwoord (m)

kerkhof

- Informant Toine Raaijmakers - Kannie leej opt kèrkhòf (als reactie op de uitlating 'ik kan het niet')

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Kösters koej maag opt kèrkhòf waaje

zelfstandig naamwoord

kerkweg

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - alle weege zèn gin kèrkweege - niet elke weg leidt direct naar een doel

zelfstandig naamwoord

komijnekaas, pitjeskèès, gemèènekèès

zelfstandig naamwoord

karbonade

Frans: 'carbonnade'

de uitspraak met b komt in het Tilburgs nauwelijks (meer) voor:

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kerbenaai'

- De Bo - De b en de m verwisselen somwijlen met elkander, bijvoorbeeld (...) Bedeen — medeen, met een. Bestelle — mostelle. Karbonade — karmena. (De Bo, Westvlaamsch Idioticon, 1892)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 02-01-2008 - ... nao et vuurwèèrk waar der vur iederêen ene lèkkere vètte kèrmenaoj en vors brôod

- De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kärmənä.i, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kérmenaei' - karbonade

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - KARBONADE - kè:rmənoə

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KARMENEI, KERMENEI zelfstandig naamwoord v. karbonnadei ook: KERMENAAI 

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèrmenaaj zelfstandig naamwoord, karbonade

zelfstandig naamwoord

kermis

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 97) toen kwaamde gullie èlk jaor nor de kèrremes

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kermisgaast' - kermisgast, kermisbezoeker
- Cees Robben - Al vur de Kermis aon’t zörge De Leuw..? [Over een vishandelaar die voor de Kermis haringen op potjes zet] (19640724)

- Dialectenquête 1876 - kerremiskroam

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kèrmis

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: tis aaltij gin kèrmes, zi de begijn èn ze sneej den appel in viere (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: meej Hasseltse kèrmes òf èèrpel òf lôof ('49); de eerste zondag na 2 juli zijn de aardappels rijp om gerooid te worden. 

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kèrremes'

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - 'Tilbörgse kèrmes is de grotste van et laand' (160708)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kƐrməs, zelfstandig naamwoord vrouwelijk - kermis

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KERMIS (uitspr.: kärrəmiis; te Antw.: karrəmiis), zelfstandig naamwoord v. en hier en daar Frans: kermesse.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèrmes zelfstandig naamwoord - kermis

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - ' kèrremespot' = dubbeltjespot - spaarpot in café voor kermisgeld

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - 'De kèrmespòt stèlt meej die prèèze van teegesworreg nie veul mir veur' =... met die tarieven ...

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kèrremessteel' – zuurstok

zelfstandig naamwoord

kermisvrijer, vrijer voor korte duur

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - ene kèrmesvrijer èn ne mikken botterham zèn etzèlfde

Ill.: Thomé - paeonia officinalis - pioenroos - kernillesrôos

zelfstandig naamwoord

pioenroos (Paeonia), kornelisroos (Paeonia)

- WBD - (III.2.1:433) kernillesrôos = pioen (Paeonia officinalis), ook genoemd pioenroos, klaproos

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kərne'ləsrö.s, zelfstandig naamwoord vrouwelijk - Cornelisroos, pioenroos

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - CORNELISROOS (uitspr. cornelləsroeës) zelfstandig naamwoord v. Pioen, Frans: pivoine

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kernillesròòs' zelfstandig naamwoord - pioenroos

zelfstandig naamwoord

uit het Frans: canaille

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "karnalje - une canaille"

- Informant Toine Raaijmakers - kernòllie

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kreng, gemeen vrouwspersoon, helleveeg

- Ieder viswèèf is nòg gin kenòllie. - Ieder viswijf is nog geen kanalje.

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 't was zo kernaolies heet

- Cees Robben - Naa-nie entele.. kernollie... (19580802)
- Cees Robben - [Echtgenoot met blauw oog spreekt:] Ik zaag meej unne schiem desse sloeg, de kernollie... (19680920)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 62 02 23 - “Gao mar zò ge wilt kernaollie, / Mee ons liefde is ‘t gedaon.”

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - 'knòllie' - bazige vrouw

- WBD - III.1.4:109 'canaille' = ondeugende vrouw

- WNT - KANALJE, in den volksmond veelal KARNALJE 1) verachtelijke benaming voor het gewone volk, het gepeupel, het janhagel; 2) gemeen persoon Verbastering van Frans 'canaille'

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kərna'li, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kernalie' - helleveeg (uitsl. v. vrouwen en bepaalde vrouwelijke dieren als geit en koe gezegd).

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - CARNALIE (uitspr. kärnöllə) zelfstandig naamwoord v. - boosaardig, slecht wijf, Frans: canaille

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kernollie' zelfstandig naamwoord - helleveeg

zelfstandig naamwoord

karrad, kar(re)wiel

- Cees Robben - Zo zot as ’n kerrad (19600325)
- Cees Robben - Hij is van z’n èège al zôô zot as ’n kerrad... (19660218)
- Cees Robben - Zôô zot as ’n kerrad... (19851220)
- Zegsman dhr. Hessels (1931-2006), 2020 - Over een losbol: - dies zo zòt as en kèrrad!

►Volledige bron: KLIK HIER

zelfstandig naamwoord

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kèrreljon' - carillon, klokkenspel

werkwoord, zwak

commanderen

uit Frans 'carrosser' en 'carrosse', koets, de koets besturen

- Cees Robben - Hij kerreseerde ze [de kinderen] naor bed... (19600219)

kèrresier

zelfstandig naamwoord

karossier, koetsier

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 60 12 09 - ’t Was ’nen echte kèrresier / Hèèl brèèd - veural van veuren - / Ze was netuurluk thuis d’n baos / Dè liet ze dan òk heuren.

kèrrevèn

zelfstandig naamwoord

caravan

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 08 07 - "De bèrge op, de bèrge aaf / Mee unne kèrreven, / Ik zè zò blij as ’n klèn kènd / Dè'k wir in Tilburg ben."

kèrsbôom

zelfstandig naamwoord

kerstboom

de t valt uit in de uitspraak, ook in Standaardtaal

kèrsemannéééééé

straatroep

waarschijnlijk om kersen te verkopen

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 06 28 - "Kersemannééééééh, / Fèn sappig en hèèl dikke.”

zelfstandig naamwoord

Kerstmis

- Cees Robben -
’t Wordt Kersemis... (19561222)

Bosch kèrsemes - Kerstmis

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KERSMIS en KERSEMIS (in 't Z. der Kemp.: kässəmiis) zelfstandig naamwoord mannelijk en niet v.

in de Kempen: kässemis; oudere vorm: Korsmes

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kersmes zelfstandig naamwoord - Kerstmis

zelfstandig naamwoord

kersenboom

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: (dès ene goeje) ge kunt en zoo in de kèrsenbôom zette ('73.) Gezegd over iemand die er haveloos uitziet.

verkleind zelfstandig naamwoord van kèèrs, kaars; kaarsje; met vocaalkrimping.

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - ''t kerske is bekaant uit d'n blaoker gebraand'

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - Zólang as men kèrske duurt

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kairske'

- Dialectenquête 1876 - kerske

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "Kerske, kerske, over de been; al die daar nie over en kan, die wit er nie van. Kerske (op 3 koningendag over kaarsjes springend zingen de kinderen dit versje)"

zelfstandig naamwoord

wagenmaker, 'waogemaoker'

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - witte ginne waogemaoker/kèrsmid ?

kèrspôor

zelfstandig naamwoord

karrenspoor

- Lodewijk van den Bredevoort; pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 - Daor neffe laag un kèrspoor.

zelfstandig naamwoord

- WBD - karspringer (paard dat probeert uit het tuig te springen)

zelfstandig naamwoord

karwei

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): karwaaike; 'kerwaaike'

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945 - SJAREL. Vergimme, des 'n kaoi kerwaai!

- Cees Robben - ’n Schôôn kerwaai (19600520)
- Cees Robben - Aon dè kerwaai gevrukt... (19830401)

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Bij de miste kerwaaikes, wies ik er men èège aaltij wel onderöt te draaie, omwaasse deej ik wel ôot mar dè blééf beperkt tot afdreuge.

- WBD - III.3.1:400 'korveeën' = karweien (onbetaalde arbeid verrichten aan de openbare wegen)

- WBD - III.1.4:356 'heel karwei' = last, moeilijkheid

zelfstandig naamwoord

rubber, gummi

verbastering van Frans caoutchouc

- Die bus hattie ok himmel zelf gemokt, en ze ree fèn al daoverden ut dan in bietje mar dè kwaam omdèt er massieve kesjoeé baande aan zate... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- WBD - (III.3.2:123) kesjoeë bòl, kètsembòl = kaatsebal

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - CAOUTCHOUC (Fr.) 'katsu:' (of Frans: uitspr.) zelfstandig naamwoord m.

werkwoord, zwak

inbrengen, te vertellen hebben

- WTT -  mogelijk uit Frans: Qu’est-ce qu’en dire? ‘Wat zal ik ervan zeggen?

- Pierre van Beek - "Hij heej niks te kiskedieje!" - Hij heeft niets te zeggen; hij heeft niets in 't midden te brengen; hij heeft niets te commanderen; hij heeft niets in de melk te brokkelen. (Zou dit van het Frans komen? - Qu'est que dit?) (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Cees Robben - [Man spreekt:] Ik heb thuis (...) toch niks te kes-ke-dieje... (19831209)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - "ge hèt niks te kiskedieje" - je hebt niets te kiezen

- WNT - KEDIEZEN, KADIEZEN (kadijzen) - in Noord-Ned. ook kiskediezen, kieskediezen. Men heeft gepoogd deze woorden met Fransche klanken en vormen in verband te brengen (qu'est ce que dis?) doch zonder bevredigende uitkomst, 1) Op- of aanmerkingen inbrengen; 2) vitten, bedillen, berispen; 3) zeggen, gezag hebben, bevelen. Verbastering van Frans 'qu' est-ce-que ... dit' ? 

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KISKEDIE (klemt, op die) zelfstandig naamwoord mannelijk - pronkzieke manspersoon (spotnaam op eenen manspersoon) KISKEDIEËN (klemt, op die) - Ge het niks te kiskedieën - niets te seggen, niets te bevelen.

►zie kaskenaoj

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - kèskenaode - verbeelding

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kèskenaoj - opschepperij (ook: kèskenaode)

Afbeelding uit het 'Tilburgs Leesplèngske' dat in 1997 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven. De illustraties zijn gemaakt door Jan van de Wiel.

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

zelfstandig naamwoord

getouw, weefgetouw

- voorbeeld systeemkaart Sterenborg - en aawerwèts haandketaaw - een ouderwets handgetouw

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'nuuw ketaaw'; 'op 'n awerwets haandketaaw'

- Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Aaw Tilburg’, 1938 - 'n Weeverke,

'n jong, vlug weeverke / al op z'n nuuw ketaaw

- Cees Robben - Uit ’t laand van ketaauwe en wol... (19580308)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 06 11 - D'n hèèlen dag aon oew ketaauw / 't Zwèèt dröpt naor beneeje / Mar as't 'saoves geblaoze hee / Dan is 't lèèd geleeje.

- Audioregistratie 1978 - …èn toen was Drikka Kools, die wonde daor op de Ruudèèk waor naa Jan van Kempen wont in dè ouw hèùs. Èn die ha daor en ketaaw, die was vort oud èn dan moes ik daor gòn wèève nouw…òchòd, òchòd, òchòd, hè…Gin brôod, gin gèld, òchòd, òchòd, òchòd! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015 - De vaader van mèn vaader, hè, die zaat tuis meej en houtere ketaaw te weeve! Bij ons heej acht, achtien jaor en houtere ketaaw in huis gestaan!”

- WBD - ketaawe (II:943) - getouwen; ketaaw (II:944) - getouw (ook: II:945)

- WBD - handketaaw/haandgetaaw (II:944) - handweefgetouw

- WBD - masjienaol ketaaw/getaaw (II:945) - machinaal weefgetouw

- WBD - brèèd getaaw/ bri-j ketaaw (II:945) - breedweefgetouw

stemh. spirant is stemloze explosief geworden

- WBD - buksketaaw/buksgetaaw/bukskinketaaw (II:947) - bukskingetouw

- WBD - ketaaw stèlle/getaaw stèlle (II:947) - getouw stellen

- WBD - spoelgetaaw/spoelketaaw (II:1031) - pijpenspoel

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoordo. 'ketaauw' - getouw, weefgetouw

zelfstandig naamwoord

getouwsteller, afsteller van het weefgetouw

- WBD - getaawstèller/ketaawstèller (II:948) - getouwsteller

- WBD - ketaawestèller (II:948) - getouwe(n)steller

bijvoeglijk naamwoord .

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - content, tevreden

zelfstandig naamwoord - de ie is lang

kwartier

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kertier' naast 'ketier'

- M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands - kwartier zn. ‘een kwart uur; landstreek, stadswijk’
Mnl. quartier ‘deel van een geheel’ (...) Ontleend aan Frans quartier ‘vierde deel (van een geheel)’ [13e eeuw; Rey] (...) De betekenis ‘kwart uur’ is in het Nederlands ontstaan als verkorting van de uitdrukking een kwartier uurs, ouder een quartier uers [ca. 1500; - WNT - toeven].

- WBD - III.4.4:2 'eerste kwartier' = eerste kwartier; 3 laatste kw. = idem

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kəti.jər, zelfstandig naamwoord o. 'ketier' - kwartier 1) vierde van een uur; 2) (vierde)deel van een uier; 3) verblijf.

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - KWARTIER - koti: zelfstandig naamwoord o., verkleinde vorm koti:kə

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAARTIER, KERTIER zelfstandig naamwoord o.- kwartier
1. tijdspanne van 15 minuten, vierde deel van een uur

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - ketier zelfstandig naamwoord - kwartier

- Dialectenquête 1887 Willems - kertier oover vèève - kwart na vijven

1.1. In het gezegde 'Tilburgs ketierke' [korte ie]

geaccepteerde want gebruikelijke tijdsoverschrijding bij de aanvang van bijeenkomsten

- Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’: Nao 't gebrèùkelek "ketierke" (Brabants - A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - 1; z.j., ca. 2005)

- Stadsnieuws dialectrubriekje 17-09-2008 - En Tilbörgs ketierke duurt sewèèle wèl en half uur

2. woning

- Uitdrukking: raauw ketier = huishouden van Jan Steen [Robben schrijft ‘rouw’]
- Cees Robben - Des me ôôk ’n rouw ketier (...) alles lee schots en scheef en hars en dwars dur mekaare... (19840210)

- Gerard van Leijborgh – “Electriciteit", riep hij, “dat heb ik nooit in m'n ketier gehad". (De laatste Tilburgsche huiswever 4, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.)

3. de verdeling van de koeienuier in vier delen

- WBD - bèddehaandsketier - linker voorkwartier van de koeie-uier

- WBD - vur de haands ketier - rechter voorkwartier van de koeie-uier

- WBD - aachterse ketier links - linker achterkwartier van de koeie-uier

- WBD - aachterste ketier rèèchs - rechter achterkwartier van de koeie-uier

4. deel van de week

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): int liste ketier zitte - op zwart zaad zitten (op 't eind van de week)

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van kat

katje

- Dialectenquête 1876 - 'n hundje en ’n ketje

zelfstandig naamwoord

katoen

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "katoen - mar ze gaaf em katoen (hard werken, haast achter het werk zetten)"

- Interview Hermans - 1978 - “…want affèktgaores op zichzèllef die zijn van ketoen mar ge hèt ok veel die gevèrfd zèèn dèt wol is, war…..want ene wollen draod kunne ze nie zo dun maoke as ene gewoone hillen dunne zijen draod òfwèl ene ketoenen draod..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om het interview te beluisteren

- WBD - ketoen (II:872)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - zo slèècht as ketoen van ne cènt et èl

- WBD - (III.2.1:271) ketoen = lampenpit

zelfstandig naamwoord

kantoor; met name de ruimte waar de bazen van de fabrieken zetelden.

- Interview met de heer De Kok (1978) – “… dèk op ketoor moes koome, dan zok daor op men soodemieter krêegen, hè.” (transcriptie Hans Hessels 2014)

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 2007 - Ze wiere dan school- òf ketoorjuffrouw

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kə(n)tö.r, zelfstandig naamwoordo. ' ke(n)teur' - kantoor

zelfstandig naamwoord, eigennaam

Kaatsheuvel

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de Kèts en Lôon, ze schooje den hónger èn stooke den braand (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '65) - .... en steken de brand: (in K. en L. woonden veel stoelenmatters scharenslijpers en zwervers.)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de Kets èn Lôon, kaoj vòlk, koaj laand, ze steele de kòst èn steeke den braand ('82)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: de Kèts èn Lôon zèn êene gaddôome ('82) - ... zijn één goddomme (de inwoners vloekten namelijk veel)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 05 22 - De Kèts die hee d'n Efteling / Den Bosch heej de Sint Jan/ Iederêen kwaam steeds meej de vraog:/ ”Èn wè heej Tilburg dan?"

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): en Kèts - iemand die uit Kaatsheuvel kwam

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de Kèts = Karel Swagemakers

werkwoord, zwak

1 kaatsen - sport en spel

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kaatsen

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - 'kètsebòlle' - kaatsen als meisjessport, c.q. -spel

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kètse, kaatsen

2. afgeleid van 1; steentjes (stintjes) kètse

een kiezelsteen op het wateroppervlak gooien zodat de steen afketst op het water, liefst meerder keren achter elkaar

► klètse

► stintje kètse

zelfstandig naamwoord

► zie katsembòl

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kaatsbal

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - kètsembòl

- …un springtouw en un paor ketsebollen…(Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kètsebol

zelfstandig naamwoord

de draden die bij het weven in de lengte lopen; in tegenstelling tot de inslagdraden, die in de breedte lopen.

- Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk 54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
- Interview Hermans - 1978 - “Die kètting die was nat èn die moes gedrêûgd wòrre…èn dan han ze ene paol op meej ene zwarte paol derop èn dan stond er ammel spèèkers èn pinne op …èn dè was van dieje bridte èn daor wier dan…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
- Interview Hermans - 1978 - “Op de kreugel laag de kètting èn dan wier zôo, zo vèr ast was, war, dè wier daor ammel opgehòkt toedè de kètting daoroover ophong, toen wier ie gedrêûgd…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om het interview te beluisteren

- Audioregistratie 1978 - Onze vadder hoeveul, hoeveul stukke heej die nie gelèmd!? Hèdde gezien hoe ze die kèttinge lèmden, hè? En die wèrden dan bèùte gezèt oover hil de straot, hè. Die lèngte van die kètting, want die wèrd, die wèrd dan gelijmd èn dan moese ze buite drooge! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- WBD - III.1.3:261 'horlogeketting' = horlogeketting

- WBD - III.1.3.263: 'kettinkje' = halssnoer; 'halsketting’ = halssnoer

zelfstandig naamwoord

kettingscheerder

- WBD - II:989 - kèttingschirder : de man die de handeling van het scheren verricht

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'kèttingschèèrder' - degene die de ketting maakt en boomt

zelfstandig naamwoord

kuif

- WBD -
haren tussen de horens van een koe, ook 'Kuif', 'trós' of 'truske'

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Fien kèùf = (v.d. Mortel-Houben) (blz. 56)

- WBD -
III.1.3:271 'kuif' = kuif; ook: 'pleeborstel'

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 52) kèùf - köfke

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk - kuif

zelfstandig naamwoord

kuiken

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974) - gezegde: Twaalf aajer en dartien kèùkes - een meevaller, buitenkansje

- WBD - kèùke, 'kèùkentje', 'kiepke' - kuiken

- WBD - kèùke - pas uit het ei gekropen kipje

- WBD - kuikentje, kieken, kieke, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: alle kèùkes wòrre gin kiepe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '73) - niet iedereen groeit uit tot wat men van hem verwacht

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kuik' - jonge kip; verkleinde vorm 'kökske(n)'

keukebeschèùt

zelfstandig naamwoord

keukenbeschuit

- A.J.A.C. van Delft; Nieuwe Tilburgsche Courant, 5 dec. 1929 - keukebeschèùt - Nou 'k daorvan spreek, schiete me ineens ok weer de keukenbeschuit van vroeger jaoren te binne nèt ès de bestellen veur de pap van 't klèèn. Die ziede ok zoowè niemeer! Wès de tijd toch veraanderd, war! (…) Keukenbeschuit was vroeger algemeen gebruikelijk, zoowel voor gerecht bij de koffie als voor de keuken, bijv. voor het vervaardigen van gehakt. Deze had den vorm van een doorgesneden "St. Huibertbroodje", dat nl. de niet gedroogde keukenbeschuit was. Bestellen hadden ongeveer den vorm van een cadetje en werden hard gebakken met anijszaadjes erin. Het was een gekruid masteluinbroodje, en werd inzonder gebruikt om er pap voor kraamvrouwen en kinderen van te koken.

zelfstandig naamwoord

kuil, ook voor bijvoorbeeld aardappels (WBD)

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Tweej, drie daoge stonde ze zoiets den dôoj, den dôojen in hèùs èn dan bròchte ze em wèg…jè, dè was de kèùl in!”

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

bij een kinderspel met knikkers

- Lodewijk van den Bredevoort; pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Knikkeren, ofschôon ik dè nie zô zaag zitten. Ge wiert er zo smèrrig van, zeker bij kèùltje. Ge mokte dan un kèùltje in de grond en van un bepaolde afstand moeste dan knikkers, meej oewe vinger in dè kèùltje schèùven. Wie dè in de minste keren deej, mocht de knikkers allemaol hebben. Et kan zèèn det nie hillemol klopt, wè’k naa vertel, mar zô waren de spelregels, geleuf ik.

- WBD - askèùl - ashok (bewaarplaats voor as, vaak gelegen onder de bakoven)

- WBD - èèrpelkèùl - aardappelkuil (ook in Hasselt)

- WBD - drinkeskèùl, Hasselt: drinkkèùl of drinkesgat - weterkuil (natuurlijke of gegraven kuil op het erf of op de weide, waarin men vee drenkt)

- WBD - voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (kuil op het erf, voortdurend met (grond)water gevuld, waarin men het groenvoer voor de koeien spoelt of wast)

- WBD - mooskèùl, (Hasselt)s moowskèùl - zinkput (voor afvalwater uit o.a. de gootsteen); ook genoemd 'moosput'

- Cees Robben: Ik zit liever òn ene viskèùl.

- WBD - III.1.2:72 'een kuil graven/maken; ook 'spaden'

- WBD - III.4.4:145 'kuil' = dal;

- WBD - III.4.4:178 'kuil' = vijver;

- WBD - III.4.4:179 'kuil' = poel

- WBD - III.4.4:170 'waterkuil', 'voederkuil' = vijver

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk - kuil; verkleinde vorm 'kölleke(n)'

kèùp, köpke

zelfstandig naamwoord

kuip

- Lodewijk van den Bredevoort; pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - ’s Anderendaogs kwaam de slachter terug om alles [van het geslachte varken] in handzame porties te verdéle en wier alles in enne kèùp, in de kelder, in de pekel geleej.

- WBD - beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water werden gemengd, in de brouwerij)

- WBD - klaoringskèùp - klaringskuip (waarin het aftreksel van mout en water wordt geklaard, in de brouwerij)

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUIP (kö:p) v - gezegd van het bovenste gedeelte van een ouderwetse preekstoel, soms met 'n toespeling op de kuip in de kelder waarin spek gepekeld wordt: 'n hil vèèrken in de kö:p.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoordvr.- kuip, ook (schertsende benaming voor) dat deel van de preekstoel waar de redenaar in staat.

zelfstandig naamwoord

kuiper

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et kèùperke = H. Wilborts

helemaal, finaal, totaal; mooi, gaaf, schoon, zedig, kuis

1. bijvoeglijk naamwoord

- Informant Ad Vinken; en kèùs waogetje - een mooie auto

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - en köös mèdje - een mooi meisje

- WBD - (III.3.3:359) kèùs = zedig; ook: nètjes

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KUIS(CH) (uitspr.kös) - zuiver, rein, Frans: propre, in eigenlijken zin gebezigd. E glas kuisch water. 'Ne kuischen handdoek.

2. bijwoord

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ... Zonderling is echter het gebruik, 'twelk men hier van KUISCH adverbialiter, even als elders van 'schoon' en 'zuiver', maakt.

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): kèùs óp - helemaal op (b.d. voedsel)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - 'kèùs op' finaal versleten

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kuisch - 't is kuisch versleten (geheel)"

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske, 04-11-2007 - 'Die broek is kèùs op, ze valt bekaant van oe kont.'

- Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007 - die stof is kèùs versleete...

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUIS (kö:s) bw - helemaal: kö:s verslete.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijwoord 'kuis' - schoon, totaal, gans, heel en al.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'kùis' bw - helemaal, totaal

zelfstandig naamwoord

kuit

1. lichaamsdeel

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'smèèr oew kööte!' - Maak dat je wegkomt!

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - 'köötetikker, billetikker' - pandjesjas

- A.J.A.C. van Delft - "Hij heeft de kuitenlatten genomen." Dit is: Hij is op den loop gegaan. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

2. zaad van vissen

- WBD - III.4.2:77 'kuit' - kuit, ook 'zaad' genoemd of 'zaaiers'

- WBD - III.4.2:71 'kuit' - vrouwelijke vis; ook genoemd: 'kuitvis', 'vrouwtje'

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Hasselt) akkerstok (een (gevorkte) stok waarmee men mest e.d. van kouter en rister verwijdert tijdens het ploegen)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KEUTERMIK zelfstandig naamwoord mannelijk - stok met eene mik, dien de ploegers in de hand dragen om het kouter zuiver te houden; ook 'neersteker' geheeten.

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.1.3:112 'keuvel' = kap van een lange schoudermantel (kovel)

zelfstandig naamwoord

neef; kozijn

uit Frans: cousin

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kezain - naif - neef"

- WBD - III.2.1:55 kozijn

- WBD - III.2.2:77 'kozijn' = neef

khèm

samentrekking

ik heb hem

- Cees Robben - ‘khem tegen ’t derde verzekerd [namelijk de auto] mar hij is nog alle riks werd.. (19681101)

khien

zelfstandig naamwoord

kin

- Cees Robben - ’K hè ’n khaauw khien..... (19550212) [Robben imiteert in een winterprent met sneeuwvlokken en sneeuwballen de nasale uitspraak van een verkouden kind. De prent is ongetwijfeld bedoeld als een voorbeeld van het klankspel dat inherent kan zijn aan het Tilburgs, waarbij zinnen (woordreeksen) klinken als één, voor buitenstaanders onbegrijpelijk, woord: ‘Khènkouwhkien’.]

Kiosk op de Heuvel; prentbriefkaart; bron: Regionaal Archief

kiejòs, kiejòsk

zelfstandig naamwoord

kiosk

zelfstandig naamwoord

kip

- WBD - kieke, kieken, kuikentje, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens

- WBD - kiekske, kiepke, pieleke - vleinamen voor het kuiken

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEKEN is beter dan 'kuiken'. Alle verwante tongvallen hebben I, behalve het Neder-Saksisch en Hoogduitsch.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord. o. 'kieken' - kuiken (zolang het binnen de dop is); buiten de dop: 'pieleke(n).

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KIEKEN zelfstandig naamwoord. o. -jong hoen; Holl.kuiken; Frans: poulet; vkl. kieksken

kiekemedie

zelfstandig naamwoord

kwartel

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kwartel

WTT Ed Schilders 2012 - Coturnix coturnix; uit: De Nederlandse vogelnamen en hun betenis, Henk Blok en Herman ter Stege (1995): Betekenis wetenschappelijke naam: men neemt aan dat Coturnix een gelatiniseerde klanknabootsing is van de roep (de 'drieslag') van deze soort, met name van het mannetje. (...) Van de drie-lettergrepige kwartelroep zijn de volgende volksnamen afgeleid: Kuutjeblik (Gr), Kietkediet (ONB), Kikemedie (NB), Kwikmedit - in Engeland
Quick-me-dick - Hutte ke dut (NB) en Prutje-Dut (Ach).
► zie ook kwakkel (kwartel)

zelfstandig naamwoord

kijkkast

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: et is en lôoze kiekkaast (Kn'50) het stelt weinig voor, het is een lege kijkkast

werkwoord, zwak

kietelen (zie WNT)

- WBD - III.1.2:105 'kielen' = kietelen

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

preuts

- Cees Robben - Hij is zôô kiem assie grôôt is... (19690110)

kleinzerig

- Elie van Schilt; - Kwaamde jankend thúís, dan was ut al gauw ‘Verekte kwèèkert, ge moet nie zò kiem zèèn,schaai úít mee oe gejank’. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)

kieskeurig

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kiem - kieskeurig, inhalig (Belg-Limb., Brab.)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kiem - zuinig, kieskeurig

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEM voor kiesch, meest van spijs of drank; reeds bij Kiliaan. Z.a

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KIEM - bijvoeglijk naamwoord ., kieskeurig (iemand die pitst en pieliet)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord 'kiem' - 1) zorgzaam en spaarzaam met iets omgaand; 2) keurig (op spijs en drank en kleren)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KIEM bvw. - kieschkeurig op eten en drinken, vies op spijs en drank, weinig van eten zijnde; rustig, tam.

andere betekenissen

- WBD - III.3.1:197 'kiem', 'spaarzaam, benauwd' = spaarzaam

- WBD - III.1.1:254 'kiem' = gevoelig zijnde

uitroep

- Van Dale - kien - bij het lottospel: roep 'kien!' = ik heb de vijf nummers op 'n rij

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kiem - roepen de kinderen als ze bij het kienspel (lotto) een rijtje van vijf vol hebben"

- WBD - III.3.2:199 'kiem' uitroep bij bepaald spel, ook kien

zelfstandig naamwoord

- WBD - kiemtrog (trog waarin de geweekte gerst tot ontkieming moet komen)

zelfstandig naamwoord

kiemoo

- WBD - I.4 – lemma - Draadbreuk krijgen - Voor de herkomst en betekenis van “kiemoo” werd geen nadere verklaring gevonden. - een kiemoo spinnen: 'n kiemoo spinne, K 183 (= Tilburg), betekent dat alle draden breken, Swagemakers - Vos.

- Anoniem – 1959 –

"Klosse over laote lope, / kimo spinne, pees te gappe, / 'k Wo jou allin mar zegge, / degge aachtermekaar aon kunt stappe." (Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm

zelfstandig naamwoord

kin

- Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941 - En ze kregen 'n lekker Trieneke / mee een kuiltjen in d'r kieneke.

- Ammol en Zaolig Nuuwjaor meênse/ wèns ik oe gèère ònt begien/ mee et vèt van de olliebolle/ èn vant knèèn nòg òn men kien. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon)

- ‘Zuster Willemien heej un gotje in der kien, heej un gotje in der gat,
raoj, raoj wat is dat.’ (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- WBD - kienkètting - kinketting (die onder de kin van het paard doorgaat) (Hasselt)

- WBD - III.3.2:199 'kien' = idem (spel), ook 'kiem'

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kin, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kien' - kin (welke laatste vorm ook voorkomt).

kienekesèchteg

bijwoord

kinderachtig

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - Doe naa is flink! Ge doeget toch zô kienekesèchtig (13-07-1966)

Tijs Dorenbosch - Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938)

kiendje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van kèènd

kindje

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kiendje

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - twee kiendjes dès krèk genoeg

- Cees Robben - ’t Kribbeke... mee dè klèèn kiendje er in... (19561222)
- Cees Robben - ’t Kiendje isser... God zij daank (19600422)
meervoud
- Cees Robben - De kiendjes zèn naa wir tevreje... (19541204)
- Cees Robben - Ik zie m’n selotte en peekes al staon/ M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309)
- Cees Robben - Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417)
- Cees Robben - Want de kiendjes zen zô braaf... (19571207)
- Cees Robben - Wel honderd kiendjes blij en goed (19600826)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - et kiendje was dôod vurdèset kósse dôope

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: en kiendje wigen eer et gebooren is ('71.) Je moet niet ergens over beschikken voor je het gezien hebt.

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - ge zot er en kiendje van krèège - je zou je geduld erbij verliezen

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - irst et kiendje zien, dan pas wiege - eerst zien en dan geloven

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Als verkleinwoord werd 'kientjə' (dus met ie!) opgegeven in: Klundert, Cromvoirt, Hilvarenbeek, enz. (Hierbij wordt Tilburg verzwegen.)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kinəkə(n), zelfstandig naamwoordo. 'kienneke' (< kindeke) – kinderachtig persoon.

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kiendje Jeezus = kind v. onbekende vader (blz. 91)

- Dialectenquête 1887 Willems - III.2.2:3 'kindje kopen' = zwanger zijn

- WBD - III.2.2:7 'een kindje krijgen' = bevallen

- WBD - III.2.2:9 'kindje' = baby, zuigeling; ook 'kleine'

- WBD - III.2.2:37 'kindje' = kind

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is - hoe het afloopt,speelt geen rol: het resultaat telt (190206)

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 2005 òfdètter wèl genog kiendjes wiere gemòkt

kienebak
zelfstandig naamwoord
kinnebak; deel van de varkenskop dat door de slachter apart kon worden afgesneden
- Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205)
 

zelfstandig naamwoord

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kiepe (plur.) is (naast 'kippe) reeds bijna overal het gewone woord (blz. 163 en krt. 93)

1 kip

- WBD - kip, (in de Hasselt) ook 'hèn' genoemd

- WBD - kiepke - kuiken

- WBD - kiep, tiet tiet tiet, tie tie tie - roepwoorden voor de kip 

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kip, resp. ki.p - lokwoord of roepnaam voor kippen: kiep kiep kiep! kɪp resp. kip zelfstandig naamwoordvr.'kip' resp. 'kiep' - kip

- Cees Robben - van mèn kiep... (19540417)
- Cees Robben - ’n kiep of tien (19670922)
- Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose... (19550312)

- Cees Robben - Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief zèèd... Mar ik raok wel al m’n kiepe kwèèd... (19790713)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - as de kiepe ne zaandvoogel zien, dan wòrre ze bang

- ‘Jè, ik kook de kiep aaltij irst, dan wòr et vlêes beter gaor en hèk meepesaant soep. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kiep zelfstandig naamwoord - kip

Verkleinwoord: kiepke

figuurlijk: kind op de 'bewaarschool'; in de 'kiepkesklas'

- WBD - kiep, kiepke - vleinamen voor de kip

- WBD - kiepke, kieke, kieken, kuikentje, tók, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens

- WBD - kiepke, kiekske, pieleke - vleinamen van het kuiken

- Vruuger noemde ze ’n kiep ok ’n tiet of ’n tieteke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

...de haontjes zijn wel 'ns laastig veur de kiepkes, mar as ze d'r nie zijn, of al te weinig, dan is 't ok nie goed, dè snapte! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; Nieuwe Tilburgsche Courant 16-9-1939)

- 't Is 'ne schoone nist kiepkes, dè-d-ist! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 – 29-7-1939)

Samenstellingen

- WBD - kieperoest - kippenzolder

- WBD - kiepehòk, kiepekooj - kippenhok (Hasselts: kiepekooj)

- WBD - kieperèn, (Hasselts:) rèn - kippenren (buitenverblijf voor kippen)

- Et rook der naor kiepesoep, dòcht ik en dè hak goed gedòcht. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Uitdrukkingen e.d.

- Cees Robben - Aanders maokte nog gin kiep/ ôk al hedde kilo’s vèèren... (19580719); niets presteren:

- Zegsman dhr. Hessels (1931-2006); 2020 - Iemand met wie je niks kunt beginnen: - daor kunde gin blènde kiep meej vange!

►Volledige bron: KLIK HIER

- Cees Robben - Meej d’aauw kiepen de maand in... (1620921) [een vrouw die vrijgezel blijft]
- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): En zwarte kiep leej ók aajer. - Iemand die minder goed bekend staat, kan niettemin goede eigenschappen bezitten. (Tilburgse Taalplastiek 131)

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): doen wè de kiepe nie kunne - urineren, wateren

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - as en kiep leej, stao se - als een kip legt, staat ze; Een geregeld leven geeft veel rendement.

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '6?) [onleesbaar]

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: en verstaandege kiep leej nòg wèl es en aaj in de danneetels ('72)

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: as de vòs oud wòrdt, daanse de kiepen óp zene rug (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) - een oud mens verliest energie en gezag

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - as de kiepe schèùle reegent et nie lang

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - as enen boer kiep it, is den boer ziek òf de kiep

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - En kiep is gin mus, en klap is gin kus, èn en scheet kan nie in en peeperbus - Alles heeft zijn eigen aard en moeilijkheden (180508)

- Op kiep zetten: bezwangeren - Waar is dieje Russischen haon, die heur op kiep heej gezet? (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.1.2:377 'kiepenborst(je)' = kippenborst

verkleind zelfstandig naamwoord, samentrekking van kip en draf; de manier waarop een kip loopt

- Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘'t Leeve’, 1938 - al sukkelend op 'ne kiependraf.

- Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Stokperdjes’, 1941 - sukkelend op 'ne kiependraf...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 01 15 - 'n Zaoterdag kwaam ons klèn Sjefke / Naor huis toe op 'n kiepedrèfke

- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - Ge zèt ‘n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - snelwandelen

- WBD - III.1.2:125 'op een kiependrafje lopen' = op een sukkeldrafje lopen; ook: 'op een drafje lopen, 'op een schokje lopen'

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Toen ik em riep, kwaam den oober op en kiepedrèfke ònlôope (250806)

- WBD - III.1.4:213 'kregelig' = wrevelig

- WBD - III.1.4:214 'krikkel' = lichtgeraakt, kregel; ook 'krikkelig'

- WBD - III.1.4:228 'krikkel', 'kregel' = driftig

kiepegaarst
zelfstandig naamwoord
gerst; hier als voer voor kippen
- Cees Robben - Gin ochtendvoer of kiepegaarst (19670922)
 

zelfstandig naamwoord

kippenkooi, kippenhok

- WBD - 'kiepehòk, kiepekooj - kippenhok; (Hasselt): kiepekooj

kiepekôors, kiepekors
zelfstandig naamwoord
kippenkoorts; bepaalde ziekte van kippen; overdrachtelijk: de zenuwen
- Cees Robben - ‘k Kreeg de kiepekôôrs van’t wochte... (19560714)
 

werkwoord, zwak

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - doelverdedigen (voetbal)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kiepere ww - kieperen, vangspel

- WNT - KIEPEREN (oorspronkelijk gewestelijk) 1)vallen, tuimelen; 2) gooien, smijten

kieperegoe
zelfstandig naamwoord
kippenragout
- Cees Robben - [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
 

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kippetje, kuikentje

- Informant Ad Vinken; klèèn kiepke - kleuter (vgl. kiepkesschool)

verkleinde vorm van 'kiep'

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kipkə(n), zelfstandig naamwoord o. 'kiepke' - kuikentje

zelfstandig naamwoord

bewaarschool

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - In de twidde klas van de ‘kiepkesschool’ kwaam ik bij zuster Bernadette te zitten.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 08 15 - Mar vleej’jaor op de kiepkesschòòl / Zaat ’k bij ’n hèèl schòòn mèdje.

- WBD - III.3.1:445 'kipkesschool, kipkesschooltje' = kleuterschool

►Volledige bron: KLIK HIER

kiesje

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

verkleinde vorm van 'kiest'

► kiest

kistje; soldatenschoen

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kiesje

- Cees Robben - in ’n kiesje gestopt... (19551119)
- Cees Robben - ... dan lig ik in m’n kiesje... (19600916)
- Cees Robben - Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes... (19720414)

- We droege unnu lampion, of een kiestje meej ’n keers... (Tony Ansems, Drie koningen; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - kiesjes - soldatenschoenen

zelfstandig naamwoord

kiespijn

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "ik kan oe missen as kiespent (pijn)"

zelfstandig naamwoord

kist, kistje

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kiest- kiesje

kist, opbergmiddel, verpakking

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont), in: Groot Tilburg 1941 -  CuBra) …’n oerdegelijke kiest (…) van duims hout, laankwerpig van model

haverkist

kist waarin haver werd bewaard om geiten mee te voederen

- Dialectenquête 1876 - hoaverkiest

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 11 08 - Ha’ klèn Sjefke van onze Sjef / 'n Nuuw fietske gekreege. /  / As 'nen bok op 'n haoverkiest / Is ie 'r op gevlooge.

lijkkist

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 74 02 07 - Mar agge mee 'n honderdfèftig / De maacht over oew stuur verliest, / Hèdde 't gaasthuis niemir nòòdig / Dan krègde 'n houtere kiest.

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!”

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

mottenkist

kist waarin kleding werd bewaard werd en met mottenballen werd beschermd tegen slijtage

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 11 06 - Ze hee toen munne blaauwe kiel / Uit de mottekiest gehaold.

sigarenkist(je)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - wèggeefkiesje - speciaal kistje sigaren om (anderen) te presenteren

timmerkist

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 06 14 - De vurrige keer wasset 'n kiest / Mee timmer-matriaol / Ze zee: "'n Meens die't zellef doe / Dè is mèn ideejaol."

tapkast

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 04 01 - Ze stonden ín d'r stamkeffee / Tegen de kiest te leunen.

figuurlijk gebruik

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kist, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'kist' resp. 'kiest' - kist; ook: dikke, plompe kerel.

zelfstandig naamwoord

kiet, huis

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ze vèèchte mekaar de kiet èùt – Ze vechten elkaar het huis uit

- Informant Ad Vinken; keet; minachtend voor huis of andere ruimte

- Informant Ad Vinken; hil de kiet stao ooverhôop

bijwoord

gelijk; uit het Franse quitte

- WBD - III.3.2:35 - kiet speule = quitte spelen

werkwoord, zwak

kietelen

- Mandos & Van de Pol; De Brabantse spreekwoorden: ge moet oewèège kietele, en aander doeget nie ('87) je moet jezelf trakteren

zelfstandig naamwoord

kiezelsteen

- In Oel of op de Paddewaaikes/ Aachter d'Porkes mee kietelkaaikes…; Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.

- Krats, onbekende schuilaan; uit: ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926 - Onder hartverscheurend gejeremias drukte ze de zakdoek onder de neus want ‘ze bloeide dood’. Uit het snikkende relaas kon Mieke distilleren dat ze ‘mee d'r toet op innen grooten kietelkaai was terechtgekomen!

- ...en gooiden nie al te veul kietelkaaien... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 – 24-8-1940)

- over zaand en kietelkaaikes... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Rikketikketik’, 1941)

- Cees Robben - Unne grôte kietelkaai... (19570119)

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - meej dieje kietelkaaj kunde fèèn schierve - met die kiezelsteen kun je fijn keilen.

- Beton ? De bestao uit kietelkaaije, zaand en sement! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

- ...en ik ha al zôveul in men broekzakken. Elastiekskes, schôon gladde kietelkaaikes, schroefkes en spèkers, ze kosse aaltij te paas komen. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- We vonden onderweege ôk allemol leuke kietelkaaikes... (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Toen zaag hij ineens ene kietelkaai... (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

- De Èftelingse stêene/ òf de Amersfoortse kei,/ die zèn der vergeleeke,/ zoas ik et hèb bekeeke,/ mar kietelkaajkes bij. (Henriëtte Vunderink, Kaajgaaf, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- WBD - III.4.4:173 'Kietelkei' = kiezelsteen

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEZEL-KEIJEN noemt men hier de steentjes, elders in ons Vaderland kezel-steen, kiezel-steen, en kittel-steen genaamd.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - kietelkaaje zelfstandig naamwoord, kiezelstenen

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - sint-juttemis

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske, 22-11-2006 - Dès nie zonne vlotte, hij zal meej kietelpinkstere wèl klòr zèèn.

Kieviet, de

toponiem

indertijd buitengebied van Tilburg, westelijker dan ’t Zand; nu ingekapseld door de Reeshof

- Cees Robben - ...op de Kieviet aon. Naar de Kieviet. (19540227)

werkwoord, sterk

kiezen

- Dialectenquête 1887 Willems - kieze - kôos - gekooze : ik kies, gij/hij kiest

zelfstandig naamwoord

- WBD - bierklaarsel (middel dat, in een brouwerij, aan bier wordt toegevoegd om dit te klaren)

kik

werkwoord, persoonsvorm, gebiedende wijs van ►'kèèke'

kijk

- Jo van Tilborg; Kosset d'n brèùne, 2007 - ‘Kik’, zittie dan, terwèèl ie naor boven wéés...

zelfstandig naamwoord.

kikkerdril, kikkereieren, kikkerrit, kikkerschot

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): kikkendril - kikkerrit - kikvòssendril - kikkerrit

- WBD - III.4.2:113 kikkendril - kikkerdril, 'kikvorsendrek', 'dril' ook genoemd: 'paddengedrek'

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - kikkendril

zelfstandig naamwoord, meervoudig

keeltjes, Brassica rapa - meiraap

- Van Dale (raapstelen): jonge, gesteelde bladeren van de meiraap; gegeten als voorjaarsgroente; ook: 'stiltjes', 'keele'

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - jonge bladeren van de meiraap (Rapum)

- It oe kiltjes es op. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KELEN znw.v.mrv. - jong raaploof zonder knollen, dat men in ’t voorjaar als moes eet.

- J. H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - KEELEN - zeker moeskruid

erkwoord, zwak
- WBD - (van een paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, ook genoemd 'klaawe', (Hasselt) 'klawe'

zelfstandig naamwoord.

kikvors - Rana esculenta; nieuwere benaming: Pelophylax lessonae

kink is een variant op kik, een klanknabootsing; zoals het WNT schrijft, lemma kikker: Eigenlijk: het dier dat "kikt", het geluid "kik" doet hooren

duut is een variant van 'puut', kikvors; zie lemma pút in het Oudnederlands woordenboek (online), en lemma puut in het Vroegmiddelnederlands woordenboek (online).

- 'n “Kinkedut" beteekent zooveel als kikvorsch. ‘De Noord-Brabantsche Tongval’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930.

- Kiliaen: puyt, Fland. Zeland. j. vorsch, rana; puyde, j. puyt, rana.

- Plantijn: puyt, vorsch, une grenouille, rana.

- Van Maerlant: Rana dat es die vorsch of die puut (Nat. Bl. VII, 836)

- Zie Middelnederlandsch woordenboek (on line) voor vele citaten.

Rana esculenta

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): kinkenduut

Met uitgesproken n (wegens volgende dentaal)

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kinkenduut - kikvorsch"

- Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kinkenduut, m’n bruurke’, 1941 -

Kinkenduut, mijn bruurke,

kwaoker van beroep,

'k luister dik 'n uurke

naor oe rauw geroep.

- Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941 - Er zaat eenen dikke kinkenduut / te kwaoken in 't lekkere waoter

- Piet Heerkens; ‘Den aovend’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941 -

De koekoek koekoekt deur et hout

en wilde duifkes koere,

de kinkeduuten worre stout

en kwaoken in de moere

- Cees Robben - Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske, 27-09-2009 - Ik reej krèk mee mene kreugel teege de kaajbaand ene kinkenduut kepòt

- WBD - III.4.2:110 kinkenduut - kikker, ook genoemd 'kikker', 'kikkebil' of 'broeknachtegaal', 'puit' of 'kinkvors'

- Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
- Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Detail uit de 'Leidse Taalatlas' kaart 'De kikvors' (nr. 58, 1937), opgesteld door Toniëtte van Beusekom - Duidelijk te zien is het oranje hartje bij Tilburg dat op 'kinke(n)duut' duidt en dat nergens anders op de kaart voorkomt. Alle oranje ingekleurde tekens duiden op een naam die met 'kink-'begint.

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KINKENDUUT mannelijk - kikvors (Tilburgs?)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - KAKKEDUUT zelfstandig naamwoord mannelijk - vogeltje, ook linnenweverken genaamd, dat kakkeduut! kakkeduut! roept (eene soort grasmusch).

- A.A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kinkenduut - kikvors (Tilburg)

- WNT - Kinkvorsch; KINKEN I: geluidnabootsend woord (VII:3093)

Ill.: Rolf Janssen

zelfstandig naamwoord.

- N. Daamen; handschrift Tilburgs dialect, 1916 - "kip - groote blikken kan, waarin men vroeger bij de boeren karnemelk ging halen".

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - keertje

werkwoord, zwak
spuwen

- Henk van Rijen - we kitsten em in zene nèk - we spuugden hem in zijn nek

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Grôote lummels dènke dè op de kaaje kitse stoer stao - Grote jongens ... (090610)

- WBD - III.1.2:254 'kitsen' = braken

- WBD - III.1.1:191 'kitsen' = spuwen

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KITSEN onov.ww - braken, kotsen

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - kɪtsə(n), 'kitsen' - braken, overgeven

- WNT - KITSEN (IX) klanknabootsende benaming voor: (vocht) straalsgewijze tusschen de tanden door uitspuwen.

zelfstandig naamwoord

ketel

- H. van Rijen; Mèn Tilbörgs wôordeboek (1993) - ketel

- Dialectenquête 1876 - 'kètel'

zelfstandig naamwoord

klacht

zelfstandig naamwoord

klei

- Dialectenquête 1876 - klaaièrrepels

- Die knikkers waren veur de èèrme lui, die waren gebakken van klaai. Agge der op gongt staon, per ongeluk, waren et ôk ineens gin knikkers méér. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) [bedoeld is de knikker die ►kaajscheut werd genoemd

- WBD - III.2.3:204 'klei' = niet doorbakken brood, ook 'klef', 'derf'

- WBD - III.4.4:155 'gele klei' = kwartszand;

- WBD - III.4.4:156 'klei' = zavel

zelfstandig naamwoord.

klank

- Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Moedertaol’, 1938 -

'k Steek men aawe breeje klaanke

noot meer onder stoel' en baanke,

'k zal oe zinge, stug en stoer,

klaor en open as 'nen boer!

- Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - óp et Gurke waor de klaank zat, in de stad waor de staank zat (RL'53) - uitvaart en klokkegelui op het Goirke, waarna begrafenis in de stad

- WBD - III.3.3:85 klaank = klank van een klok, ook: tôon, klòkketôon

werkwoord, zwak
- WBD - III.1.2:165 'klaveren' = klauteren

zelfstandig naamwoord.

- WBD - hoef van de koe, ook 'klòw' of 'voet' genoemd