Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

A

B

BL

D

E

F

G

H

I

J

KIK

KRA

L

M

N

O

OOD

P

PLA

R

S

SIEB

SPR

T

U

V

VIE

W

Z

Wil Sterenborg

Van kik tot kousenbraajer

Van kaaj- tot kiezelgoer

Van kraaj tot kwossebons

Kinkenduut

werkwoord, persoonsvorm, gebiedende wijs

kijk

Kik hum daor. Kijk hem daar

Van inf. ►'kèèke'

Jo van Tilborg (2007): ‘Kik’, zittie dan, terwèèl ie naor boven wéés...

zelfstandig naamwoord.

kikkerdril, kikkereieren, kikkerrit, kikkerschot

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  kikkendril - kikkerrit - kikvòssendril - kikkerrit

WBD III.4.2:113 kikkendril - kikkerdril, 'kikvorsendrek', 'dril' ook genoemd: 'paddengedrek'

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):  (blz. 96) kikkendril

zelfstandig naamwoord., meervoudig

keeltjes; met krimping van de stamvocaal: ee > i

Brassica rapa - meiraap

Van Dale (raapstelen): jonge, gesteelde bladeren van de meiraap; gegeten als voorjaarsgroente; ook: 'stiltjes', 'keele'

H. van Rijen (1988): jonge bladeren van de meiraap (Rapum)

It oe kiltjes es op. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997)

Antw. KELEN znw.v.mrv. - jong raaploof zonder knollen, dat men in ’t voorjaar als moes eet.

Hft. KEELEN - zeker moeskruid (z.a.)

Werkwoord, zwak
WBD (v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, ook genoemd 'klaawe', (Hasselt) 'klawe'

Ill.: Tijs Dorenbosch

zelfstandig naamwoord.

kikvors - Rana esculenta; nieuwere benaming: Pelophylax lessonae

- kink is een variant op kik, een klanknabootsing; zoals het WNT schrijft, lemma kikker: Eigenlijk: het dier dat ”kikt”, het geluid ”kik” doet hooren

- duut is een variant van 'puut', kikvors; zie lemma pút in het Oudnederlands woordenboek (online), en lemma puut in het Vroegmiddelnederlands woordenboek (online).

Kiliaen: puyt, Fland. Zeland. j. vorsch, rana; puyde, j. puyt, rana.

Plantijn:  puyt, vorsch, une grenouille, rana.

Van Maerlant: Rana dat es die vorsch of die puut (Nat. Bl. VII, 836)

Zie Middelnederlandsch woordenboek (on line) voor vele citaten.

Rana esculenta

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  kinkenduut

Met uitgesproken n (wegens volgende dentaal)

Daamen - Handschrift 1916:  "kinkenduut - kikvorsch"

-- hij reej meej zene kreugel ene kinkenduut harstikke jantje marinus

Kinkenduut, mijn bruurke,

kwaoker van beroep,

'k luister dik 'n uurke

naor oe rauw geroep.

(Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kinkenduut, m’n bruurke’, 1941)

Er zaat eenen dikke kinkenduut / te kwaoken in 't lekkere waoter (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941)

kinkeduuten-görgels... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941)

De koekoek koekoekt deur et hout

en wilde duifkes koere,

de kinkeduuten worre stout

en kwaoken in de moere

(Piet Heerkens; ‘Den aovend’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)

Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)

Stadsnieuws:  Ik reej krèk mee mene kreugel teege de kaajbaand ene kinkenduut kepòt (270909)

WBD III.4.2:110 kinkenduut - kikker, ook genoemd 'kikker', 'kikkebil' of 'broeknachtegaal', 'puit' of 'kinkvors'

Bijnamenboek Karel de Beer - de kinkenduut = Jan Jansen (blz. 45)

Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Detail uit de 'Leidse Taalatlas' kaart 'De kikvors' (nr. 58, 1937), opgesteld door Toniëtte van Beusekom - Duidelijk te zien is het oranje hartje bij Tilburg dat op 'kinke(n)duut' duidt en dat nergens anders op de kaart voorkomt. Alle oranje ingekleurde tekens duiden op een naam die met 'kink-'begint.

Verh. KINKENDUUT m. - kikvors (Tilburgs?)

Antw. KAKKEDUUT znw.m. - vogeltje, ook linnenweverken genaamd, dat kakkeduut! kakkeduut! roept (eene soort grasmusch).

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie Kienkvuit + Taalk. mag. I: 254, 304

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kinkenduut - kikvors (Tilburg)

WNT Kinkvorsch; KINKEN I: geluidnabootsend woord (VII:3093)

Made (Kooiman) - kinkeluut: kikker

Dong. (v.d. Elshout) - kinkeluut: kikker

Bòòl kinkpööt (groene) kikker

Ill.: Rolf Janssen

Twee gedichten van pater Piet Heerkens uit, en over, De kinkenduut (1940)

zelfstandig naamwoord.

Daamen - Handschrift 1916:  "kip - groote blikken kan, waarin men vroeger bij de boeren karnemelk ging halen".

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
H. van Rijen (1988): keertje

zelfstandig naamwoord.

Cees Robben: kers

Cees Robben: kirzenbôom - kersenboom

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
keetje

verkleinwoord van 'kêet', met vocaalkrimping

Werkwoord, zwak
spuwen

- kitse - kitste - gekitst

Henk van Rijen - we kitsten em in zene nèk - we spuugden hem in zijn nek

Stadsnieuws:  Grôote lummels dènke dè op de kaaje kitse stoer stao - Grote jongens ... (090610)

WBD III.1.2:254 'kitsen' = braken

WBD III.1.1:191 'kitsen' = spuwen

Verh. KITSEN onov.ww - braken, kotsen

Bont kɪtsə(n), zw.ww.intr. 'kitsen' - braken, overgeven

Biks kitse ww - kotsen, overgeven

WNT KITSEN (IX) klanknabootsende benaming voor: (vocht) straalsgewijze tusschen de tanden door uitspuwen.

zelfstandig naamwoord

ketel

H. van Rijen (1988): ketel

Dialectenquête 1876 - 'kètel'

zelfstandig naamwoord

klacht

zelfstandig naamwoord

klei

uitdrukking  - öt de klaaj getròkke - lomp

Dialectenquête 1876 - klaaièrrepels

Die knikkers waren veur de èèrme lui, die waren gebakken van klaai. Agge der op gongt staon, per ongeluk, waren et ôk ineens gin knikkers méér. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) [bedoeld is de knikker die ►kaajscheut werd genoemd

WBD III.2.3:204 'klei' = niet doorbakken brood, ook 'klef', 'derf'

WBD III.4.4:155 'gele klei' = kwartszand;

WBD III.4.4:156 'klei' = zavel

zelfstandig naamwoord.

klank

'k Steek men aawe breeje klaanke

noot meer onder stoel' en baanke,

'k zal oe zinge, stug en stoer,

klaor en open as 'nen boer! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Moedertaol’, 1938)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  óp et Gurke waor de klaank zat, in de stad waor de staank zat (RL'53) - uitvaart en klokkegelui op het Goirke, waarna begrafenis in de stad

WBD (III.3.3:85) klaank = klank v.e. klok, ook: tôon, klòkketôon

werkwoord, zwak
WBD III.1.2:165 'klaveren' = klauteren

zelfstandig naamwoord.

WBD hoef van de koe, ook 'klòw' of 'voet' genoemd

WBD klòw - gedeelte v.d. huid dat een poot bedekte (II 594)

Dialectenquête 1876 - klouw (au = ou in: blouw, grouw, klouw,...)

WBD III.4.4:17 'klauwlucht' = bewolkt

werkwoord, zwak

klaawe - klaawde - geklaawd

WBD (v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, in de Hasselt 'klawe' genoemd, elders ook 'kimme'

WBD (III.2.1:506) 'klauwen' = krabben v.e. kat; ook genoemd: krabben, krabbelen, kratselen

klabak
klanknabootsing
geluid dat de weefspoel maakt bij het schieten door het weefraam
Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts klabak.. (19560630)
 

klabbèttere

werkwoord, zwak

alleen aangetroffen bij Leo Heerkens; mogelijk samenhangend met 'klabots'; hoe dan ook een klanknabootsend werkwoord

En de spoelen [van het weefgetouw] klabetterden: retteketet

zelfstandig naamwoord.

1. proppenschieter

Daamen - Handschrift 1916:  "klabots - vroeger kinderspeelgoed met elzenproppen"

Et vèèrke öt de kooi op de plots lokken. De slachter zette dan zenne klabots tegen de kop van et vèèrke, hij drukte em in en pang daor laag ie te spartelen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD III.4.4:252 'klabats', 'klawats' = hevige slag; ook 'klawemmes'

Verh. KLABOTS, v. klapbus, proppenschieter, gemaakt van vlierhout

Bont KLABÓTS, tussenw. en znw. 1) tussenw.: gezegd v.h. afschieten v.e. zwaar-geladen geweer. 2) znw.vr. klapbus, z.a.

Antw. KLABOTS znw.m. - Versterking van 'bots', harde en doffe slag.

Biks 'klabòts' zn - proppenschieter

WNT KLABOTS (I) schietwerktuig, klakkebus, proppenschieter

2. snel reagerende vrouw

Daamen - Handschrift 1916:  "klabots - vrouw die wat snel van zeggen en doen is"

klanknabootsing; mogelijk uit ‘klap’ en ‘bots’

WNT – lemma KLABOTS II - Harde, doffe slag of val, bots.

Cees Robben – Oew schötje kwaamp rejaol rèècht klabots (...) op (...) den paol... (19630517)  [voetbal tegen de paal van het doel.]

● geluid dat de weefspoel maakt bij het schieten door het weefraam

Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts klabak.. (19560630)

zelfstandig naamwoord.

WBD III.1.2:241 'klad' = fluim, rochel

WBD III.3.2:265 'kladje' = restje bier, ook 'kwakje'

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.3:182 'klak' = pet; ook: 'klep'

H.A. Sterneberg s.j. - Me trekken treurend deur ons bosschen,/ waor naoktgeplunderd klam en kil—/ Och god, die 't nie ontloopen kossen—/ nou boom bij boomke sterven wil. (Uit: Een busselke Braobaansch, 1932)
 

werkwoord, zwak
WBD III.4.2:56 'klampen' - grijpen door roofdieren; ook genoemd: 'vangen' of 'vatten'

Ill.: Naumann - klamper - buizerd - Buteo buteo

zelfstandig naamwoord.

WTT 2012 - naam voor diverse roofvogels, zoals buizerd, havik, en sperwer. De naamgeving houdt verband met (vast)klampen, klemmen, het met de klauwen vangen van de prooi. (zie lemma Klamper in Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen, Klaas J.  Eigenhuis; 2004)

In Tilburgs gebruikt voor de sperwer (Accipiter nisus), cf. Daamen, Handschrift 1916: "klaampvogel - sperwer"

Accipter nisus

'Nen klaamper *) die viet z'en *) -noot van Sterneberg bij dit woord: sperwer
die heej ze [de duif] vermoord,
en nou dwerlen nog ennigte veeren;
die doen aon d'r denke' as
zo'n hil enkeld woord
aon gedachten, die noit niemir keeren. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vluchtende gedaachten’, 1932)
WBD III.4.1:196 'klamper' - sperwer (Accipiter nisus), ook 'klampvogel' of 'schietklamperd' genoemd

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 94) as de kiepe ene klamper zien zèn ze bang

Kees en Bart:  klamper

Cees Robben - Toen was't de beurt aon smellekes.../ Aon klampers en d’n uil (19600708) (19600708)

WBD III.4.1:198 'klamper', 'klamperd' - buizerd (Buteo buteo buteo)

WNT KLAMPER - In Vl. België de alg. naam der dagroofvogels, zooals sperwers valken, haviken enz.

Hees klamper (II:17)

Bont klampvogel, havik

WNT KLAMPER. In Vlaamsch België de algemeene naam der dagroofvogels, zooals sperwers, valken, haviken enz.

Antw. KLAMPER znw.m. -Algemeene benaming voor de dagroofvogels, zooals sperwers, valken, haviken, enz.

Biks klamper(t) zn - sperwer, havik

WBD III.4.1:200 'klamper', 'klamperd' - torenvalk (Falco tinnunculus)

Falco tinnunculus

WBD III.4.1:200/201 'klamper', 'klamperd' - roofvogel (algemeen)

werkwoord, sterk

WBD klam trekken (teken van drachtigheid van een koe)

WBD klamtrèkker - klamvaars (drachtige koe)

Verhoeven - KLAMTREKKER m. - koe die klam trekt, waarbij vocht uit de spenen komt ten teken dat zij drachtig is.

Bont klamtrekər, znw.m. 'klamtrekker' - maal die enige tijd drachtig is, zgn. 'gewonnen heeft'.

zelfstandig naamwoord.

verkorting van kalander; ook genoemd: 'mijt' of 'wemel'

WBD III 4,2:158 lemma Kevers - De kalander (Calandra granaria, een snuitkever die in meel of graan leeft) heet in het Kempenlands Wb. 1 en het Noordmeierijs Wb. wemel.

WBD III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de mens, zoals meel en kaas.
mijt – Tilburg
wemel – zeldzaam in Noorden van Tilburg
kalander, klander – Tilburg
 

werkwoord, zwak
klagen

B klaoge - klaogde - geklaogd

MP gez. Klaoge meej gezónde bêen.

Cees Robben: tis godgeklaogd;

WBD III.3.1:275 'klagen' = idem

Bont zw.ww.intr. - klagen

zelfstandig naamwoord.

klager

Henk van Rijen: òn klaogers gin nôod, òn zwètsers gin brôod - geen medelijden met klagers en snoevers (ontspoord spreekwoord! WS)

klaar

bijvoeglijknaamwoord, bijwoord

1. klaar, gereed

R.J. klaor te krèège

Cees Robben – En mee Possemis klaor... [namelijk het nieuwe kostuum] - (19550402)

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ene mees moet vur zen vrou klòr staon - de man moet zijn vrouw beschermen

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 '... vurdè k kl(a)or zèè' (blz. 95)

2. helder; louter

Wè-d-is den hemel naa toch klaor,

persies van glas, - 't is wezelijk waor! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Naacht’, 1938)

Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624)

Henk van Rijen van waoter drinke krèède ne klaoren hals - ... word je niet dronken

Frans Verbunt: klaoren blom - duidelijkheid, heldere zaak

Mar wij leerde van ons moeder: ‘As ’r twee deure teegenoover mekaare oope staon, moeter êen dicht doen.’ En zôo ist. Dan was alles wir klaoren blom en dikke mik. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

WBD III.4.4:8 'klaar' = onbewolkt, ook 'helder'

Verh. KLAAR (klaor) 1. bijvoeglijk naamwoord  - gereed, voltooid; als nw-deel v.h. gez. uitsluitend; 2) bw.- louter en alleen, puur: 't is klaor boter. (toch BN?)

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klaor (krt.94); blz. 40: vocaalverkorting in 'klaor' (?) 

Biks klaor bw, bijvoeglijk naamwoord  - puur, enkel

werkwoord, zwak

Frans Verbunt: klaarmaken, presteren

Stadsnieuws:  Wè braojde me naa tòch klaor? - wat flik je me nou? (200906)

zelfstandig naamwoord.

klare (heldere) jenever

Kees en Bart:  en glòske klaore; jenever is een heldere, 'klare' sterkedrank.

Naa moppert ons Sjaan wèl: «Dès niks mir vur jou/ nao de twidde klaore is oewe kokkerd al blauw». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel‘)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  sinte Peetrus weende bitter, zi drònke Piet, dan zal ie ók wèl klaore gelust hèbbe (Daamen - Handschrift 1916) zeispreuk

Piet van Beers – ‘Sil... Haauw de bintjes strak’: Eene raod zô ik toch wille geven./ Vur dè ge s'aoves slaope gòt./ Vat dan unne goeie borrel klaore,/ tegen de wurrem en de mot. (With Love; 1982-1987)

WBD III.2.3:272 'klare' = brandewijn

Buuk: jonge jenever.

klaovere

werkwoord, zwak
klauteren

► zie klaavere
 

klaoze

werkwoord, zwak
V stuntelen

- alleen als infinitief gebruikt

- wsch. afleiding van 'klaas' - onbeholpen persoon

WBD III.1.4:150 'klaas' = prutser

WNT KLAZIG = sullig

uitdrukking

variant op het bokspring-spel

Cees Robben: Mar zó as wij kosse kasse

zelfstandig naamwoord.

proppenschieter

WBD (III.3.2:128) klapbus, klapbuks, klabots, propschieter = proppenschieter

zelfstandig naamwoord.

slaapmuts

MP gez. Et klinkt nèt òf dègge meej en klapmuts óp enen houteren dörpel slaot.

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  meej en klapmuts óp enen houteren dörpel slaot - et klinkt asóf ... (Daamen - Handschrift 1916) - spreekwoordelijke vergelijking: het klinkt slecht.

WNT KLAPMUTS - naam v.e. hoofddeksel voor mannen; overdrachtelijk: iemand met een klapmuts

zelfstandig naamwoord.

klappei, vrouw die veel kletst, babbelt; iem. die kwaadspreekt 

Daamen - Handschrift 1916:  "klappij of klappaai - verklikster"

WNT KLAPPEI - 1) Min of meer smadelijke naam voor een klapachtige, babbelachtige, praatzieke vrouw; een babbelaarster

werkwoord, zwak
klappen (in de handen)

klappe - klapte - geklapt

R Klap et nie, dan bots et (mar) (uitroep: 'op hoop van zegen') 

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  Klap et nie dan bóts et (Daamen - Handschrift 1916) - raakt het niet dan botst het: stemt het niet overeen, dan stuit het maar.

zelfstandig naamwoord.

WBD legger (bep. gewrichtsziekte bij een paard), ook genoemd 'legger', 'gal' en (Hasselt) 'ligger'

bijvoeglijk naamwoord, eponiem

- een gekweekte peersoort: 'Clapp's Favourite', wereldwijd populair geworden

WTT - 2012: De peer die onder de handelsnaam Clapp’s Favourite bekend is, werd gekweekt door Thaddeus Clapp uit Dorchester (Mass) U.S.A. in 1860. Sinds 1867 verspreid.

Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse... en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de stoof... (19850927)

De 'klapse peer' heeft zijn eigen monument en wel in Dorchester, een stadje nabij Boston.

zelfstandig naamwoord.

WBD einde v.h. snoer v.d. zweep (voor een paard)

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): onsamenhangend, leemachtig geel zand

WBD III.4.4:151: 'klapzand' = stuifzand, ook 'vliegzand'

WNT KLAPZAND - een soort van zeer fijn zand, ook kwel-, loop- en welzand genoemd.

zelfstandig naamwoord.

gez. Pierre van Beek --  zen èège et klapzuur wèèrke - zó dat men er bijna bij neervalt (Tilburgse Taaklplastiek 173) et klapzuur krèège -

Biks klapzuur zelfstandig naamwoord. - heel hevig, beroerd

werkwoord, zwak
– klasjeneere - klasjeneerde - geklasjeneerd

-- druk praten (over gewichtige zaken, maar ook over zaken die slechts in schijn gewichtig zijn)

-- verbastering van 'collationeren' > uit het Frans: collationner > met  betekenisverschuiving naar 'babbelen', 'gezellig praten'

WTT 2012 -  'Collationner' heeft van oorsprong (ca. 1200) betrekking op de lezing die 's avonds gehouden werd tijdens de maaltijd van kloosterlingen, en de daaropvolgende bespreking van de voorgelezen tekst.

Begin van de Collationes van Cassianus

Het woord is gebaseerd op de Collationes (Gesprekken) van Johannes Cassianus (4de of 5de eeuw), geschreven in de vorm van gesprekken tussen kluizenaars en monniken. (Rey, Dictionnaire historique de la langue française; 1998)

WTT 2012 - de Tilburgse uitspraak is zeer uitlopend opgetekend.

Klasjeneere

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klasjenere - kletsen (nbrab.) = fr. collationner

Naarus - Lèst hak innen Bossenaer bij mèn en daor hak gezellig mee kunnen klasjeneeren. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Stadsnieuws:  meej de geminteraodsverkiezinge stonne ze op den Heuvel vur de kraant aatij oover den ötslag te klasjeneere (070307)

Piet van Beers – ‘De Aaw Warand’: Mistal zèn ' t de zelfde kèèrels/ die ge klasjeneere ziet. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Klasjionneere

Jaansen - Iederen dag waar ie er te zien en klasjionneerde druk op mee Pietjes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

Klassieoneere

Daamen - Handschrift 1916:  "klassioneeren - wij zullen 't soamen wel kl. (uit de war doen)"

Klassionneere

Jaansen - ...en dè-t-er druk geklassionneerd wier... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)

Klasjonneere

Jaansen - ...daor moeste em over heurre klasjonere! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

Jaansen - "Goei dingen gebeure nie in eentweedrie van je hupsakee, meneer Petit, daor mot over geklasjonneerd worre...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

Klazineere

Kees en Bart, Tilburgsche Post ca. 1930 - 'klazineeren'

Kubke Kladder - Na hè'k 't daor meer dan eens meegemokt, dè'k aachter 'n paor meskes liep, die druk on 't klazineeren waren - net as zullie dè kunnen - zoo gewoon op z'n Tilburgsch en potdome zô gaaw as ze in de gaote krege dè't er iemand aachter hullie was, begossen ze ineens in 't "hoog Hollandsch" za'k mar zegge. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
...ik hè daor [op de krantenredactie] wè geklazineerd mee den redacteur (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)

Klazieneere

Cees Robben – Heurt ze toch is klazieneeren... (19590228)

Piet van Beers – ‘Paradèès’: Waor meens meej mekaore klazieneere en toch ieder in zen èège wèèrde lot. (Het zeventiende boekje, 2010)

Vunderink - Wè verderop en tòffel, waoraon jongere meense stonne,/ die zoo te zien meej veul gebaor goed klazieneere konne. (Henriëtte Vunderink, Fist?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

Klazjeneere

Piet van Beers – ‘Hoe gaoget’: We klazjeneere hil wè aaf oover allerhaande zaoke. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Andere bronnen

C. Verhoeven - KLASJENEREN onov.ww. druk redenerend en gewichtig praten over zaken van wereldbelang. Z.a.

A.P. de Bont kla'sine.rə(n) zw.ww.intr, 'klassineren' - redeneren, kletsen, praten.

Jan Naaijkens - Dè's Biks - klazieneere ww - kletsen, eindeloos praten

Bosch - klasjenere - druk redeneren, gewichtig praten

klaviere
zelfstandig naamwoord, meervoud
handen
Cees Robben – Laot die schaol (...) nie uit oew klaviere valle... (19690613)
 

werkwoord, zwak
kliederen

Frans Verbunt: knoeien

WBD III.4.4.209 'kledder' = dril, ook -dedder' of -druddel

Stadsnieuws:
 Dè waar gin vèèreve wèttie di, dè waar mar en bietje klèdderiedètse (291008)

zelfstandig naamwoord.

kledingstuk, kleed, in het bijzonder een jurk; ook vloerkleed

► zie kleeke, klêer, klêeraozie

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 54) klêed, plur. kleeje

Meej de Paose krèègt ze en nuuw klêed. - Met Pasen krijgt ze een nieuwe jurk

“Naa wil ik wèl es en nuu klêed”./ zeej Taante Bèt spontaon./ “Want hil de tòdde diek naa hèb/ doek dees jaor nie mir aon“. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: AST MAR NUUT IS.)

Èn ze wô gèère dan en klêed/ meej blôote schouwers aon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan maag et)

Piet van Beers – ‘Euwig sund’: Gesminkt, èn krontjes op derre kop/ gehuld in toffelkleeje. (‘t Èlfde buukske, 2010)

Dialectenquête 1876 - wè vur 'n klêd haad de bruid oan? (zie opm. bij steene)

- (bij 'steene' staat toegelicht: Voor de ee is moeilijk in andere talen een aequivalent te vinden; 'steejne' ware wellicht juister)

WBD III.1.3:63 'kleed' = jurk

Antw. KLEED znw.o., vklw. kleêken. Zie wdb.

Biks 'klêêd' zn - kleed, jurk

Etym. G ? D. Kleid N. kleed, T. klêed

zelfstandig naamwoord., eigennaam; gebruikt om gierigheid aan te duiden

Kleef

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  tisser êene van Kleef, daor haawe ze meer van den hèb dan van de geef (Daamen - Handschrift 1916) (z. a. onder Geffen)

Werkwoord, zwak
kleden

B klêeje - kleedde - gekleed - geen vocaalkrimping

Bont kle.jə(n) zw.ww.tr. - kleden

zelfstandig naamwoord., verkleinwoord
 ► zie klêed, klêer, klêeraozie

1. (niet al te dure, eenvoudige) jurk

R.J. ''n helder kleejke'

Cees Robben: ons Keeke heej der kleeke zèlf gemòkt

Ze slêep em gaaw mee nòr de stad/ Om en kleeke te gòn kôope. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den dubbeltjespòt)

Naa zon ze nòr de Schouwburg gaon/ Trees kocht en zwart-grèès kleeke/ omdé die kleure zôo op de haor/ van durre meens geleeke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kos nie)

Ze dòcht: as ik daor meej men kleeke/ strak oover den Heuvel gao/ dan lôope alle knappe jònges/ me vanèèges aachternao. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Annekes kleeke)

Sjaan heej en smèrreg kleeke... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene schraole trost)

Piet van Beers – ‘Nie gèère stadte’: èn dè schoon kleeke, dè blèèft nog wèl hange. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Ik weet nòg, dèk en schôon nuuw kleeke droeg... (Henriëtte Vunderink, Bewaarschool, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

2. klein vloer- of tafelkleed

Witte kleekes oover de tòffels kunne der ok niemer aaf, mar we zinge wèl liekes öt en buukske. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003)

3. textiel

WBD kleejke (II:937) - lattendoek (voor de wolmolen)

4. Herenkleding

Antw KLÊEKE(N) znw.o. - vklw. van kleed. - Zwarte mansrok, kleed, pitteleer; Fr. habit. 'Kleed' gebruikt men nooit in dezen zin.

bijvoeglijk naamwoord .

klein

- Met epenthetische d in comparatief; vocaalkrimping in comp. en superlatief.

Kees en Bart: 'veul kleinder'

Cees Robben – D’n klèène man (19600422)

Telangeliste zeej de paa:/ Merie ik rust en bietje./ êene pils, citroen èn vur de klèèn/ aacht ranjas meej en rietje. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes)

Dialectenquête 1876 - z'nen klênzon - zijn kleinzoon

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  ik kòcht vur de klèène en tróm; et is en klèntje mar en fèntje

De Wijs -- (In de straat gehoord) (17-10-1966) - Ze zegge wellis: hij lèkt op um as unne druppel waoter mar dèr, hij is ’t gelèk in ut klèn (17-10-1966)

Frans Verbunt: we woone rèùm klèèn, zittie

Cees Robben:10 (blz. 25) 'in die hille klêne benkskes'
Stadsnieuws:  Ik zèè laoter getrouwd: mèn kènder zèn klènder dan de jouw. (291109)

WvM 'De q van het quèèken, da doen de klèn jong'

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 'klèèn mar fèèn' (zin 115, blz. 100)

WBD III.1.1:10 'klein', 'klein van stuk' = klein van gestalte 

WBD III.2.2:7 'een kleine krijgen' = bevallen

WBD III.2.2:38 'een kleine', 'het klein' = kind

Bont klä.n, bijvoeglijk naamwoord  - klein

Goem. KLEIN - kla:n bijvoeglijk naamwoord  (kländər, klänst)

zelfstandig naamwoord.

kleinigheid

Bijnamenboek Karel de Beer - et klèèneghèdje = M. de Rooij (blz. 69)

zelfstandig naamwoord.

Frans Verbunt: kindermarkt tijdens oranjefeesten

zelfstandig naamwoord meervoud

kinderen, zowel jongens als meisjes

Zodde de klèènmanne nie töslaote? - Zou je de kinderen niet thuislaten?

Kees en Bart:  'de klein-mannen'; 'klein mannen'

Cees Robben: naa stuure em zen kènder meej der klèèn manne te vèld;

Cees Robben: 'te midden van al die klèèn mannen'

Frans Verbunt: de klèènmanne zèn nie geboore om de grôote in der kont te kèèke

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 'de klèèmanne bleeve de mister veur'

Verh. KLEINMANNEN (klèèmanne) - kinderen (zie blz. 56)

WS - De ingelaste p is vermoedelijk afkomstig uit het presens: tussen de nasale labiaal 'm' en de explosieve denteel 't' voegt zich een labiale explosief 'p', eufonisch perfect: hij kompt als hij kampt.

zelfstandig naamwoord.

koud weer

Stadsnieuws: Schotse èn klèènpielekesweer gao mistal saome - Als je kunt schaatsen, is het meestal koud; dat is in bepaalde situaties niet zo handig. (030110)

Buuk - koud weer

zelfstandig naamwoord.

klerage, kleren

WNB III.1.3:1 ' klerage' = kleren, kledij

► zie klêed, klêer, kleeke

"Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon." (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)

H. van Rijen (1988): 'kliraozie'

Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade.../ De kleeraozie... de seklade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]

Van Dale - klerage - (gew.) kleren

WNT KLEERAGE zie 'kleedage' KLEEDAGE - met overgang v. d. intervoc. d tot j: klee(j)age, znw.vr. - 1) Coll. benaming voor kleeren, kleedij; 2) Met dez. bett. zeker jongere, populaire bijvorm KLEERAGE, zeer gewoon in vele dialecten.

Antw. KLEERAGE (uitspr. klieëreuzzə) znw.v. - kleeding

Bont kle'ra'zi znw.vr. klerazie - klerage, kleren (in collectieve zin)

WNT KLEERAGE, kleedage - kleeding, kleedij

Haor KLERAZIE - kleding

kleever, klèèver

zelfstandig naamwoord

klaver

- de uitspraak varieert tussen [kleever] en [klèèver] zowel voor de plant als de kleur in het kaartspel

1. klaver (plant)

klaver, veldklaver (Trifolium)

Meer dan 300 soorten uit het plantengeslacht Trifolium. De botanische naam Trifolium verwijst naar de bladeren, die meestal uit drie deelblaadjes zijn samengesteld (Latijn: tres is drie en folium is blad).

Bij de witte klaver komt zeer soms een vierbladig exemplaar voor; de zeldzaamheid wil dan ook dat het vinden van een klavertjevier geluk brengt.

Trifolium - Klavertje vier

Witte klaver

Rode klaver

Dialectenquête 1876 - klever - klaver (Trifolium)

Cees Robben – [de stier spreekt] Ik (...) snoepte van d’n  zwiers en ’t gras/ D’n klèèver en d’n rôôme... (19600415)

WBD I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver, witte klééver, bèlklééver

WBD I:1410 rode klaver: (Hasselt) 'roojə kléévər'

WBD III.4.3.262 kleeverzurkel - witte klaverzuring

WBD I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver; witte klaver: (Hasselt) 'witte klééver'; bolklavers (Hasselt) 'bòlklééver'

Bont kle.ver, znw.m. - klaver 

Antw. KLÈVER znw.m. - klaver

2. klaveren (kaartspel)

klèèveres - klaveren, kaart met het teken 'klaver'

M klaver (in het kaartspel)

in het kaartspel ook:  kleeveres - klaveren

Bont kle.ver - znw.m. – klaver kle.veres znw.mv. (minder vaak 'ene klevere') - kleverens - klaveren

► CuBra - Brabants kaartspel

klèffere

werkwoord, zwak

waarschijnlijk van 'klepperen'

...in de week iederen mèrgen om kwart veur aachte op de zwartgelakte klumpkes nor de kerk klefferen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

zelfstandig naamwoord.

kaakklem (trismus), krampachtige samentrekking van de kauwspieren als gevolg v.e. infectie, waardoor de mond niet meer geopend kan worden

- wordt toegewenst aan iemand die te veel praat. [bron/bewijsplaats niet bekend]

► zie volgende

zelfstandig naamwoord.

WBD III.1.2:364 'klemmond' = tetanus

bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap

kleiner

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 35) klènder (met vocaalreductie en d-epenthesis)

Met epenthetische d, naast 'klèèn'; met vocaalkrimping.

Klènder höskes ziede nèrgeraand. - Kleinere huisjes zie je nergens.

Henk van Rijen hèdde gin klèndere? - hebt u ze niet kleiner?

Goem. kländər

zelfstandig naamwoord

kleinigheid

Antw. KLEINIGHEID znw.v. zonder mrv. - Het vleesch v.e. geslacht verken, ter uitzondering van den kop, de hespen en het spek; ook kleine moeskruiden zooals salade, wortelen, peterselie, kervel, porrei enz.

bijwoord

uitdrukking  van klèns af aon - van kindsbeen af

Van klèns af aon sukkeldenie

Van klèns af aon hakkeldenie - van kindsbeen af stotterde hij

Bont Van kleins af aan

bijvoeglijk naamwoord, overtreffende trap

kleinst

Van 'klèèn', met vocaalkrimping.

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  'de klènste zèn de biste', zi de begijn, èn ze naam de dikste ('72) - uiting van valse bescheidenheid

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 35) klènst (van 'klèèn' met vocaalreductie)

zelfstandig naamwoord.

klep (met name van de broek), ook in de bet. 'deksel'

Iemand vur zen klèp schuppe. - Iemand onder het gat schoppen.

MP gez. Et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Iets klopt goed, of twee zaken komen goed bij elkaar.)

Cees Robben: tis mist lou-loene meej de klèp toe;

gez.: op de klèp valle - onverwacht binnenkomen (ontl. aan duivensport)

Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: Hij valt hier aaltij óp de klep... (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): pèt óf klèp = pet

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  dè klopt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek --  TT-64)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Pierre van Beek --  TT '69) - gezegd als twee zaken goed bij elkaar komen.

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  en klèp óp en gaanzekooj ('69) - antwoord op de vraag 'Wat ben je aan het maken?

Frans Verbunt: op de klèp valle (duivensport) - onaangekondigd op bezoek komen

Bijnamenboek Karel de Beer - de klèp (= ... Mutsaers) (blz. 56)

Bont znw.vr. I muts, pet; II (plat gezegd voor) mond

Biks klèp zn - klep, mond, smoel

WBD III.1.3:182 'klep' = pet

zelfstandig naamwoord.

bep. mannenbroek, lijkend op de tirolerbroek

Daamen - Handschrift 1916: "klepbroek - scheldnaam voor geestelijken"

Biks klepbroek zn – klepbroek

klèpke
zelfstandig naamwoord – verkleinwoord van ‘klap’

klapje
Cees Robben – Hier ’n douwke.. Daor ’n klepke (19580726)
 

zelfstandig naamwoord.

van klepdeksel voorziene mand die aan een arm gedragen werd

zelfstandig naamwoord.

GG klappermolen (kleine windmolen met een ratelwerk, gebruikt als vogelverschrikker), iemand met veel praats

werkwoord, zwak
klèppe - klèpte - geklèpt

vangen, betrappen; te grazen nemen, beetnemen ; klikken, (verklappen)

Mèn klèppe ze nie.

Ze zullen óns naa niemer klèppe; ik dòcht: hij zal me nie klèppe;

zelfstandig naamwoord.

WBD (Hasselt) - langbenig paard, elders 'klippel' genoemd of 'hôoge'

WBD III.1.3:226 'klepper' = houten sandaal

WBD III.4.4:221 'klepper' = iets groots in zijn soort; ook 'bonk', 'joekel', 'kanjer', ' knoert', 'kadee'

Antw. KLEPPER znw.m. - ... Buitengewone jongen, iemand die zich onderscheidt door geleerdheid, verstand, bekwaamheid, stoutmoedigheid, deugnietenstreken enz. 'Ne geleerde klepper; 'ne felle klepper.

bijvoeglijk naamwoord .

verlegen, schuw, schichtig

Uit de duivensport: een duif die bang is, of treuzelt, om 'op de klep te vallen'

H. van Rijen (1988): 'klèpschaaw' - met drempelvrees, verlegen

Verh. klepschouw, bijvoeglijk naamwoord . schichtig, verlegen, te bang om te praten (kleppen)? vooral gezegd van iemand die geïntimideerd is.

Biks klèpschaaw bijvoeglijk naamwoord  - schuw, verlegen

zelfstandig naamwoord.

klikspaan

Hij kwaam et aaltij te weeten, aaltij waar der wel intje, die vur kleptiet spulde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Stadsnieuws:  Ge moet oppaase as hij in de buurt is; tis en èchte klèptiet (270607)

Verhoeven - lultiet, v. (van 'lullen', kletsen, en 'tiet', kip) kletsmajoor, ook lulbroek, - kous, -muts, -kont en -meier.

Biks klèptuut zn - klikspaan

klèpzwêeper

zelfstandig naamwoord

De Wijs -- (’n rijdende bazaar komt langs) Moeder, hedde wè noodig, daor komt weer unne klepzweeper (27-12-1968)

WTT 2013 - mogelijk van 'klapzweeper': iemand die de zweep laat klappen om het paard dat de kar trekt aan te sporen.

zelfstandig naamwoord.

WBD III.4.3:376 klès - klit of klis (Arctium)

WTT-2012: zie WNT lemma Klisse I, waarin wordt uiteengezet dat de benaming een verbastering is van 'Klis' of 'Klisse' -- "inzonderheid in Z.-Nederl." -- omdat de bloem zich gemakkelijk hecht aan kleding en ook in haar. ► WNT KLES (I). Vergelijk 'klitten'.

zelfstandig naamwoord.

klets

1. verkoudheid

- uitdrukking  en klèts vatte - kou vatten, een verkoudheid oplopen

...en d'r moeder gooide gaaw 'nen doek om d'ren langen hals, dè ze geen klets zou vatten... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938)

WBD III.1.2:295 'een klets te pakken hebben' = een verkoudheid hebben

WBD III.1.2:296 'een klets vatten' = idem;

WBD III.1.2:299 'klets' = verkoudheid

Hees 'n klets pakke (VII:20)

Antw. KLETS znw.v. -  En klets pakken - eene verkoudheid of wat ergers opdoen.

2. samenstellingen met kletsen = praten

► klètskoek, klètskop

► klètse

Cees Robben: Wè heej jöllie zjuuleke tòch ene klètskòp!

WBD III. 3.1:280 'klets', 'kletserd, kletswijf' = kletswijf

3. kleine hoeveelheid, kliekje

kZaag in de kaast zon viertal flèsse,/ meej wè klètskes derin, staon./ Omdèk et sund vond wèg te gôoje,/ hèk et bij mekaar gedaon. (Henriëtte Vunderink, Wèèn?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

WBD III.2.3:126 'kletsje' = kleine hoeveelheid eten

WBD III.4.4:262 'klats', 'kletsje' = scheut

WBD III.4.4:265 'klets', 'kletske' = klein overschot

Antw. KLETS znw.v. - KLETS, kletsken - kleine hoeveelheid die in een glas, eenen pot, eene mand of een vat overschiet; eene kleine hoeveelheid graan, en [ontbrekend woord?]

4. klap

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KLETS: Iemand de klets geven: slaan of wonden, i.a.

Antw. KLETS znw.v. - Fr. coup, soufflet.

Cornelis Verhoeven - KLETS (klèts) 1) m. kletspraat; 2) v. verkoudheid: 'n klèts vatte.

klètse

werkwoord, zwak
ketsen - in de zin van 'kaatsen'

bijvoorbeeld het ketsen van steentjes op het water (spel)

- …dan gonken we vaoren, schotsenrijers vangen, steentje kletsen en spatten en poelieën (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

zelfstandig naamwoord.

kletskoek, kletspraat, onzin

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  klètskoek óp en stökske verkôope (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1971) - onzin vertellen

H. van Rijen (1988): schurftig hoofd

Cees Robben: wè heej jöllie zjuuleke tòch ene klètskòp!

WBD III.1.4:116 'kletswijf' = vrouw die graag kwaadspreekt

WNT KLETSKOP - benaming voor een door het hoofdzeer (favus) aangetast hoofd; benaming voor deze ziekte; z.a.

zelfstandig naamwoord.

kluif

Verh. KLEUF (kleu:f) m. gekliefde blok hout, gereed voor het gebruik in de kachel.

zelfstandig naamwoord.

kluit, kloot

Ge vernukt de klèùt = Je belazert de boel

öt de klèùte geschoote - uit de kluiten gewassen

WBD III.2.3:145 'kluit boter' = klomp boter; ook: 'wigt', 'weg', 'klotje'

Verh. KLOT m. kluit (klötje) - homp: 'ne klot boter.

zelfstandig naamwoord.

klein kind

Daamen - Handschrift 1916:  "kleutergat - klein kindje, aardig klein kindje"

werkwoord, zwak

klieven

WBD III.1.2:77 'kleuven ' = klieven, verdelen

WBD III.1.2:355 'kleuven' = kloven; ook 'klieven'

zelfstandig naamwoord, meervoud

handen, klauwen

GG blèèft er meej oew kleviere vanaaf

Stadsnieuws:
 Blèèft er meej oe kleviere vanaaf, dè zèn de mèn - Blijf er met je tengels af; die zijn van mij (250508)

zelfstandig naamwoord.

± klit = verwarde, verstrikte massa - 'tis hier in noord eene klies

EWN 'klit', Mnl. clithe 'klis'

werkwoord, sterk

klimmen, ook: stijgen, rijzen, klaveren

WBD III.1.2:8 'klimmen' = omhooggaan

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): klimme - klóm - geklómme

zelfstandig naamwoord.

WBD schede van een rund

WBD uitwendig zichtbaar geslachtsdeel v.d. merrie

WBD sluiting aan de ovendeur (in een bakkerij)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  de klink van de deur nòg nie vaast hèbbe (Daamen - Handschrift 1916) - nog niet van plan zijn weg te gaan

Bont I - znw.vr. klink - uitwendig geslachtsdeel v. merries

Bont II - znw.vr. klink - ijzeren voorwerp dienende ofwel om de stof v.d. wever gespannen te houden, ofwel om ze op de onderloper te winden.

Antw. KLINK znw.v. - bilnaad van dieren

werkwoord, sterk

klinken

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 klinke - klónk - geklónke

1. zelfstandig naamwoord

Kees en Bart:  óp den Klinkert

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  hij had ene kaoter gestrikt óp de klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg)

WBD III.3.1:397 'klinkerd' = openbare weg, ook genoemd: 'weg, baan'

WBD III.3.1:403 'klinkerd' = straat; ook genoemds: 'klinkerweg, klinkerpad, keiweg, straat'

zelfstandig naamwoord.

finaal

Cees Robben: 'ik stao wir klinkklaor tep'

zelfstandig naamwoord

knuppel

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  meej alle klippels kunne slaon (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1968) - met alle knuppels kunnen slaan = van alle markten thuis zijn

Daamen - Handschrift 1916:  "klippel - knuppel"

WBD III.1.2:66 'klippel' = knuppel, knots; ook: 'knoest'

WNT o. a. knuppel

Stadsnieuws:  'Hij was zo bang snaachs, der ston ene klippel nèffe zen bèd' (141107)

Hees klippel (V:64,67)

Verh.KLIPPEL m. - knuppel; lomperd

Bont klɪpəl , znw.m. 'klippel' - 1) stok; 2) langbenig paard; 3) penis.

Antw. KLIPPEL znw.m. - knuppel, Fr. bâton

Biks klippel zn - knuppel

zelfstandig naamwoord.

kleerborstel

GG vat de klirbòrsel es öt de klirkaast

WBD (III.2.1:305) klirbòrsel - kleerborstel

zelfstandig naamwoord.

kleerkast

WBD (III.2.1:107) 'Kleerkast'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
plur.

kleertjes

R.J. 'oew kleurige kleerkes', moeder moet er oew klirkes nog driegen'

verkleinwoord van 'kleere', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord.

kleermaker

R Alles meej maote, zi de klirmaoker, en hij sloeg zen vrouw meej d'el.

Daamen - Handschrift 1916:
 "wij hebben de kleermaker in de wan (de kleermaker aan huis om te komen snijderen, voor een klein daggeldje en de kost (of dat nog bestaat?)"

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
H. van Rijen (1988): restje

Biks 'klis' zn - rookvlees aan het stuk

Kaart Topografische atlas; ca. 1900

toponiem

Quirijnstok

Audioregistratie 1978 -- “…èn zoô ging hij et Lijnsheike èn zôo ging hij, war, ik zal zègge dur Klisstòk èn daor ooveral heene èn zôo noeme wij de wèg nòr Waalwijk toe. FvI: Waor hèdde dè woord nouw wir? Klisstòk? Dès eigenlijk Quirijnstok?  Jè, mar gij wilt toch hèbbe dè ik…ja, ja, ja…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

WBD III.1.4:38 'kwezel' = ezelachtig persoon;

WBD III.1.4:87 'kwezel' = huichelaar

WBD III.2.1:346 'kwezel' = idem (om hete voorwerpen aan te pakken)

zelfstandig naamwoord.

zwerm, troep, vlucht, klucht

— van Ned. 'klucht', vlucht, troep

Kees en Bart:  'de klocht loopjongens'; "n klocht ganzen'

Cees Robben – ’t Is unne streup... ’n heele klocht... (19580531)

Moeders meej hêel klòchte kènder... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aovendvierdaogse)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  asser èrges êen kraaj neerstrèkt, laandt er sebiet en hêele klócht (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1972) - waar aas is, verzamelen de gieren zich.

Henk van Rijen en klocht kènder - veel kinderen

Stadsnieuws:  De mister heej aatij en hil klocht jong om em heene. (020510)

Verh. KLUCHT (klocht), v. - zwerm vogels, toom biggen, menigte mensen, groot aantal kinderen: 'n hil klocht.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klócht (krt.107); zie ook blz. 182/183.

Bont klócht, waarnaast zeldzamer: kloecht, znw.vr. - troep

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klocht, klucht, kluft, kloft - troep (bv. van vogels)

bijvoeglijk naamwoord .

wijs

van Dale. (gewestelijk: verstandig, wijs)

Daamen -Handschrift 1916: "ik kan er mar nie kloek uit worren (wijs)"

Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): gezellig bij elkaar klitten (zitten)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kluifje

- verkleinde vorm van 'klèùf'

zelfstandig naamwoord

kluister

WBD blok (ketting met een blok aan een been v.e. paard om te beletten dat het uit de wei springt), buiten de Hasselt 'springblok' genoemd

Bont znw.vr. 'klouster' - kluister, hangslot

zelfstandig naamwoord.

1. de klok, uurwerk

Van Beek - Als kinderen lelijke gezichten trekken of zeuren, zegt moeder: "Als ge 't klokske van Rome hoort slaan, blijft ge zó kijken!" (Als de kleine de fopperij niet snapt, zal hij wel een ander gezicht zetten.) (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)

WBD II.1.2:245 'de klok optrekken' = snotteren

WBD III.3.3:75 torenklok, 'kerkklok';

WBD III.3.3:76 kerkenklokje

2. kip

WBD hen met kuikens, ook 'kloek' genoemd

WBD broedende kip die men op eieren heeft gezet

Biks 'klok' - kloek zelfstandig naamwoord, broedende kip

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KLOEK noemt men hier eene kloekhen. Men leidt het af van 'glocire';

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klók (krt.18 en blz. 165)

Bont klók znw.vr. - kloek (hen)

Ill.: Thomé - vaccinium myrtillus - bosbes - klòkkebaaj

zelfstandig naamwoord.

bosbes - Vaccinium myrtillus, gewone of blauwe bosbes

WBD: De blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) is een klein struikje uit de heidefamilie. Het is een bodembedekker in bossen op zure grond met fijn getande, lichtgroene blaadjes, met bleekpaarse bolvormige bloempjes en met blauw bestoven besjes met kenmerkend blauw sap. In Tilburg ook: Klokkebei, Klokkebeien, Sint-jansbezem.
Biks moerbeejzem zn - blauwe bosbes

Daamen - Handschrift 1916:
 "klokkebaai - Boschbessen"

...daor groeien de klokkebaaie mee duuzende kilo’s. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Wieste, dè bosbessen in ons tòltje/ klòkkebaaje hiete? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Stadsnieuws:
 Klòkkebaaje vènde op plòtse in et bos waor et en bietje donkerder is (280109)

WBD III.4.3:178 klòkkebaaj - blauwe bosbes, ook bosbes genoemd of sint-jansbeezem

WBD III.4:200 klòkkebaaj - vrucht van de sneeuwbes

WBD III.2.3:223 'klokkenbeziënvlaai' = bosbessenvlaai

WNT KLOKKEBEI, -beier - Westbrab. benaming voor de blauwe boschbes, Vaccinium Myrtillus

Hees klokkebaaje (1:18)

Antw. KLOKKEBEIER znw.v. - kraakbes KLOKKEBEIS znw.v. - kraakbes, blauwbes, boschbezie (klokkebeier)

Biks 'klokkebaaje ' zn - bosbessen

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klokkebaai - bosbes (wnbr)

Str. klokkebaaje (2:20)

zelfstandig naanwoord, verkleinwoord
klokje

1. bloem

akelei - Aquilegia vulgaris - wilde akelei

In Tilburg ook: akelei, klokjesbloem, klokskesblom, soms pantoffelbloem (WBD)

WBD: De akelei (Aquilegia vulgaris) wordt 30 tot 80 cm hoog. De stengels groeien rechtop en zijn bovenaan vertakt. De bladeren zijn meestal 3-tallig met brede, diep gekartelde blaadjes. De bloemen zijn groot en hangend, blauw of donkerviolet van kleur (soms roze of wit); de kroonbladeren zijn trechtervormig, met aan de top een naar binnen
gebogen spoor. Akelei bloeit van mei tot juni en groeit vrij zeldzaam in
lichte bossen, aan oevers en in weiden.
WBD III.4.3:240 klökskesblom - akelei (Aquilegia vulgaris)

WTT - 2012: De minder gangbare maar typisch Tilburgse naam 'pantoffelbloem' heeft mogelijk betrekking op de vorm van de bloem met bladeren die opkrullen, overeenkomstig de neus van marokkaanse en turkse sloffen.

Foto: Leo Michels

2. klokje

as 't klukske klept drie keeren... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932)

't Klökske rikketikt op taoffel (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Tijd en nood’, 1939)

tik-tik-tik as van ’n klökske... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941)

Cees Robben – In m’n kaomer tikt ’n klökske (19700220)

WBD III.3.3:81 klökske, klèèn klökske, bimmelebom = klepklok

Biks klökske - klokje

Ill.: Tijs Dorenbosch

zelfstandig naamwoord.

klomp

Foto: Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg

...daogs d’r nao règenden ut aauw wève op klumpkes... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klòssenbakke (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast.

Henk van Rijen de klomp öthaole - eruit halen wat Sinterklaas erin gelegd heeft

WBD (II:2956) 'klomp' (I83a); 'kloomp' (183c)

WBD (III.1.3:224) 'klompschoen' = klompschoen

zelfstandig naamwoord.

bovenste deel van een klomp

zelfstandig naamwoord., verkleinwoord
Frans Verbunt: zoet witbroodje met kandijklontjes bestrooid

WBD III.2.3:197 'klontebrooike' = wittebroodje

zelfstandig naamwoord.

stuntelaar: onhandig, kwaadaardig

Henk van Rijen hèdde ôot zone kloojoow gezien? ... stuntelaar

- Eufemistische variant op 'klooier', of samentrekking van 'klootjong'?

Bakker (OT 54:147) Een kluns is nog geen klojo.

Laps (Nat. Scheldwdb) KLOJO - onhandige figuur die alles laat mislukken

WNT KLOOI verzachting van 'kloot' = sul, stuntelaar

klôoris

zelfstandig naamwoord

man, vrijer

De Wijs -- Zal ik veur jou is naor unne goeije kloris uitkèke [?] - Nè, veur men ginnen opgesolferde (13-07-1966)

Laoter hè’k geheurd dè ons Nelleke meej de klorus waor ze toen verliefd op waar, tien meter verder tussen et riet ha geleegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Dialectenquête 1876 - kloot, klutje

1. zelfstandig naamwoord

1.1. man, manspersoon, mens, gewone man

Cees Robben: Et prakkezeere is ötgevónde dur enen èèreme klôot.

- goeje klôot - goedig iemand, goedzak

Cees Robben: wiebelklôot dè ge zèèt

Cees Robben: zit nie zôo te knèlle, dabklôot

WBD III.1.4:36 'slome kloot' = ezelachtig persoon

Èn ôome Jan, dieje goeje klôot,/ die klaogde toen es zene nôod. (Henriëtte Vunderink, Taante Aldegond, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

1.2 kloot, kloten, teelbal

WBD III.1.1:224 'kloten' = teelballen

Hees oot over kloot (VI:40) [?]

Antw. KLOOT znw.m. Fr. testicule; wordt in de allerlaagste spreektaal veel gebruikt

NB. KLOOTVEGER is opgenomen in Nationaal scheldwoordenboek (= misselijke kerel);

Verh. KLOOT (kloo:t) m, veel gehanteerd woord, zelden = teelbal; meestal = manspersoon: 'n goeje kloo:t - goedaardige sul. Als achtervoegsel z.a.

Goem. KLOOT - kluət, znw.m., verkleinwoord - klutə - teelbal; nen — van een vent

2. bijwoord

Pierre van Beek --  tis klôote meej den bók - het draait op een fiasco uit

GG ik zèè himmòl nie goed, ik vuul menèège klôote, ik voel me allerbelabberdst z.a.

De Wijs -- As ge Opa bent is ’t goed kloôte aon den bok (23-02-1972

Cees Robben: Meej mèn ist aaltij klôote

Cees Robben: de zaok nor de klôote;

Henk van Rijen tis klôote meej den bok - het verloopt niet naar verwachting

Henk van Rijen lopt nòr de klôote - loop naar de maan

dwarsdrijven, mislopen

klôote - klotte - geklot

Èn agge onhaandeg beezeg zèèt,/ dègge zit te klôoje? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

WBD III.1.4:52 'kloten' = aarzelen

WBD III.1.4:289 'kloten' = er zich niets van aantrekken

WBD III.1.4:367 'kloten' = iets slordig doen

WBD III.1.4:412 'kloten' = bedriegen

Goem. KLOOTEN wkw (klutə, gəklut) - foppen, tergen

Antw. KLOOTEN - foppen, bedriegen

Biks 'klòòte' zelfstandig naamwoord, ww - kloot, kloten

bijvoeglijk naamwoord .

onbenullig

Cees Robben – ...die klôôtig aacht percent... (19660401)

werkwoord, zwak
klutsen

klootere - klooterde - geklooterd

zelfstandig naamwoord.

bedriegerij

Daamen - Handschrift 1916:
 "klooterij - bedriegerij"

zelfstandig naamwoord

vervelend kind, rakker

ook het meervoud is 'klôotjong'

GG die klôotjong van hiernèffe waare wir vliegende braanweer ònt speule

Èn dè klôotjong tòch wè/ leuker klinkt as deugeniete? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

rotvent

Daamen - Handschrift 1916:
 "klootkairel (een beroerde vent)"

zelfstandig naamwoord, scheldwoord

misselijke kerel

Cees Robben – Klôôt-vèèger die ge zèèd... (19780623)

Cees Robben – Dieje klôôtvèèger was ôôk niks vur jou (19840629)

Cees Robben – Munne zoon (...) is unne echte klôôtvèèger... (19801121)

Frans Verbunt: ook: 'klôotjavaan'

Elie van Schilt - Zúíplap, zatlap, schúínsmarcheerder, klootveger en hij dugt van gin kaanten, waren toen gewone woorden... (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)

Nat. Scheldwdb.: KLOOTVEGER - misselijke kerel

Bont klo'tfe.gər znw.m. 'klootveger' - sul, hannes; synoniemen: klootvent, kloothannes, klootzak, dorus, gathannes enz.

Biks klòtveejger

zelfstandig naamwoord.

WBD slecht gesneden hengst, ook 'klaphingst' en in Hasselt 'piet' genoemd

zelfstandig naamwoord.

WBD klopkei: de steen waarop het leer v.d. bovenzool wordt geklopt (II:757)

Antw. KLOPSTEEN znw.m. - bij schoenmakers: steen waar men het leder op effen klopt

Werkwoord, zwak
kloppen, overeenstemmen

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  dè klòpt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1964)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  et klopt as twaalf aajer meej nen mikken bótteram (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1970)

zelfstandig naamwoord.

garde

WBD (III.2.1:169) 'klopper' = garde

Werkwoord, zwak
klaarmaken

klòrmaoke - mòkte klaor - klòrgemòkt

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): klòrmaoke

WBD 'klaormaoke' (II:948) - klaarmaken

WBD 'getaaw klaorzètte ' (II:948) - getouw klaarzetten

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 ik zal et klòrmaoke - ik maok et klaor (42: kwalitatieve mutatie)

WBD III.2.3:43 'klaarmaken' = de tafel dekken

Werkwoord, zwak
klaarzetten

WBD 'getaaw klaorzètte' (II:948) - getouw klaarzetten

WBD 'klaorzètte' (II:999) - klaarzetten (v.d. ketting); ook: ópzètte of beume genoemd

WBD 'klaorzètter' (II:948) - klaarzetter

WBD III.2.3:43 'klaarzetten' = de tafel dekken

klòs
Anoniem – 1959 –
Nillus ha de klosse over laote loope
en daor haddet gatverjuw,
Dieje zuukert, de meulesteller,
stond bezije de contenu.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm
 

klòsbraaje

werkwoord, zwak

punniken

Onze Co, aaltij goed gewist in punniken, dè toen nog klosbraaie hiete, ha un pèèrdetèùg gemaokt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
klosje

WBD klöske (II:985) - klosje: trekklos

WBD klöskes (II:1050) - klosjes (v.h. lenggaren)

Werkwoord, zwak
Frans Verbunt: in de biljartsport: twee ballen die elkaar ongewenst raken en daardoor het scoren van een carambole verhinderen

WBD III.1.2:154 'klossen' = sloffen

Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): sloffen

Frans Verbunt: luidruchtig aan komen lopen

WBD III.1.2:154 'klossebakken' = sloffen

zelfstandig naamwoord. (lett. bak waarin garenklossen werden gedeponeerd) lomperd, lomperik, onhandig iemand (bijz.m.b.t. gedrag en beweging)

in  geschreven vorm altijd 'klòssenbak'

Pierre van Beek --  sullig, traag, weinig intelligent persoon, 'laobes', ± 'gaoper'

Vur dieje klòssenbak stao alles in de weeg.

Kees en Bart:  'klossebak'

Van Delft - "'t Is 'ne klossenbak." Dit is: 't Is een sufferd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

Van Beek - Van 'n sufferd zegt men: "'t Is 'n klossenbak".  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

Cees Robben – Unne klossenbak van unne vent (19650430)

Et waar rondèùt enne klossebak. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klòssenbakke (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast.

WBD klossenbak (II:943) - bijnaam v.d. wever

n assimileert aan b, wordt dus m (wel uitgesproken)

WBD 'klòssəmbák' (II:1032) - klossenbak: pijpenbak v.d. pijpenspoel

WBD 'klòssəmbák' (II:1033) - klossenbak: pijpenbak v.h. weefgetouw

Biks 'klossebak' zelfstandig naamwoord. - lompe vent

zelfstandig naamwoord.

klooster

Cees Robben – Dè d’in [sic] klôster blommen bloeien... (19550806)

GD05 die zaat int kloster òn et Fraatersgat

Bont klo´stər, znw.o. 'klooster' - klooster.

persoonsvorm van werkwoord

tegenwoordige tijd enkelvoud van 'klôote'

Henk van Rijen - hij klot zôo mar aon - hij doet zo maar aan (zonder resultaat)

WBD III.4.4:271 'klot' = kluit, kaanes, kop, hoofd

Frans Verbunt: zene kaanes vólvreete - onbeschoft veel eten

WBD III.1.1:194 'kanes' = maag

WNT VIII:1249 KANIS (II) znw. (m?) 'bargoensche' term, een straatwoord voor 'hoofd; 'kop', 'test'. Kanes, hoofd, Boeventaal

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kalotje, priestermutsje, vroeger ook door bejaarde mannen binnenshuis gedragen.

WBD III.2.3:145 'klotje boter' = klomp boter; ook: 'wigt', 'kluit'

kluitje
Cees Robben: klötje

Nao en pan gebakke èèrpel/ meej en klötje vèèrkesvèt/ stuurde ze vruuger de kènder/ meej en volle maog te bèd.  (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De prèès van dèèrpel)

Werkwoord, zwak
WBD III.3.1:70 'klotten' = katten: de verkoper met zijn waar laten zitten.

werkwoord, zwak
klòttere - klòtterde - geklòtterd

1. vallen

Daamen - Handschrift 1916:  "klotteren - vallen"

...en ze klotterde over 'nen eemer mee waoter... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)

Cees Robben – [Hij] klottert lôôdrecht naor beneeje../ En valt hil z’n vruut kepot.. (19700925)

Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. (19720915)

WBD III.1.2:11 -'klotteren' = struikelen; ook: 'stulperen', 'stronkelen'

1.1 de markt bezoeken op klompen, op klompen lopen

- A.J.A.C. van Delft -- klòttere -- 'k Heb nog is geklottert. Mèr 't ies toch lang nie, wè 't vruger was. (…) Ge zaagt er nog die echte Tilburgsche meenschen loopen, mist op klompen, die zo lekker op de kaaien kletterden.

- ...en 't geklotter van mijn klompe... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Inleiding’, 1949)

WBD III.3.1:72 'klotteren' = markten (inkoop)

Biks 'klottere' ww - klótteren (v. oorsprong Tilburgs woord)

1.2 de markt op klompen bezoeken, in het bijzonder op de avond voor 5 december

Artikel in Nieuwe Tilbursche Courant - december 1943

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klottere - op de laatste dag sinterklaasinkopen gaan doen (Tilb.)

Dit op Sinterklaasavond opgevangen praatje eischt voor niet-Tilburgers de folkloristische verklaring, dat de Klottermarkt een speciale jaarmarkt te Tilburg is, welke in den avond van vijf December op de Markt gehouden wordt. Haar naam ontleent zij vrijwel zeker aan het "klotteren" (klepperen) der klompen in vroeger dagen van de bezoekers, die meerendeels met holleblokken geschoeid waren. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)

Gerard van Leyborgh (=ps. van Lambert de Wijs) - "Hedde wiste klottere" zegt de eene buurvrouw tegen de andere, wanneer zij met pakken en pakjes beladen elkander tegen komen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 5 december 1925 - Klottermarkt)
Ons moeder gong toen al wèl klòttere in de Heuvelstraot èn op de klòttermèrt, mar dè waar meer vur ’t grôot, want die deeje sepries, meej rèmkes èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

WBD III.3.2:297 'kloteren' (ook: klotteren) = sinterklaasinkopen doen

Tilburgsche Courant 2-12-1918

1.3 algemeen: winkelen in het centrum van Tilburg tijdens de dagen voor 6 december

...ik geleuf dè alleman ont klòttere waar, et waar ommers bekaant Siendereklaos. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

Grôote tasse wiere wèggedraoge, de meense liepe der van te waggele, zoveul dèsse geklòtterd han. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

Twee advertenties in het Tilburgs dialect - Nieuwe Tilburgsche Courant van 27 en 30 november 1942

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

1.4. rondslingeren

Witt. Wè leej daor te klòttere? (rond te slingeren)

Verh. KLOTTEREN, onov.ww., te onderscheiden v.h. door v. Dale genoemde 'kloteren': prutsen, knutselen. 'Klotteren' is: onbeheerd achterblijven, zo maar ergens liggen, meestal gebruikt in de uitdrukkingen: 't ligt te klotteren en laote klotteren; ook: vallen.

Oh, klott'rende klompen

Oh, klott'rende klompen
wijdklinkend van vèr;
ik luster naor ullie
ik heur oe zo gèir.
Bij kerels, bij keinder,
't is al inderhaand:
Ge zijt 'n muziek van
M'n Braobaansche laand.

Ge klopt bij ons wérken,
ons zweetend gezwuug,
as 't maansvolk te velde,
mot 's mèrgens zo vruug.
Traogtreeënd, traogkloppend,
Dofdreunend in 't zaand:
Zo zingd 'n muziek van
m'n Braobaansche laand.

Ge klottert vol ijver
rond vuurheeten heerd,
as moeder zich zurgzaom
veur 't huishouwen weert;
ge klopt d' ren dribbel,
van rust gin verstaand,
en zingt 'n muziek van
m'n Braobaansche laand.

Ge kloppert en klompert
in driftigen draaf;
de keinder zijn krek van
de schoolbaanken aaf.
Ge rommelt lèk trommels
hun daans t' allenkaant,
en zingt 'n muziek van
m 'n Braobaansche laand.

Ge klottert en klompt, en
driesurtig deureen
klopt Zondaags lèk klokken
g' ons volk op de been ;
op klompen ter Mis, meej
den beejboek in haand:
Schoon klompenmuziek van
m'n Katteliek laand.

(H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, 1932)

zelfstandig naamwoord.

Daamen - Handschrift 1916: "klotterkair - iemand die gemakkelijk valt"

En wie isser na wir gevàlle meej der fiets of van d’re trap , èn wie heej dan de miste blauwe plèkke, Jè want ge hètter klotterkèère bij hörre. (Nel Timmermans; Onze klèpclub; CuBra; 200?)

zelfstandig naamwoord.

markt op sinterklaasavond

Daamen - Handschrift 1916:  "klottermert – Sinterklaasavondmarkt (op klompen door arbeiders in de werkuren bezocht)"

zelfstandig naamwoord.

klauw

WBD klòw - gedeelte v.e. huid dat een poot bedekte (II 594)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'klomp'

klompje

Cees Robben: bevaore dur en klumpke

H. van Rijen (1988): 'klumke'

-- verkleinwoord  van 'klómp', met umlaut en assimilatie van de 'p'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'kleur'
kleurtje

R.J. 'oew fleurige klurkes', 'meej en klurken óp zen wang'

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 30) klurke - verkleinwoord van 'kleur', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord., verkleinwoord van 'klôot' d.m.v. umlaut.

-- nog denigrerender dan 'klôot' in 'goeie klôot' [?]

Dialectenquête 1876 - klutje (met doffe u)

Daamen - Handschrift 1916:  "klutje - 't is zo'n oardig klutje (klein jongetje, manneke)"

...en ’t klutsje begreep er niks van want hij ha niks gedaon, docht ie. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

‘k Zeg stil mar klutje... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben – Ons klutje dè strooit... Wè plezier in ’t rond... (19561222)
Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504)

Ik zie en hêel schriel maoger klutje/ op de Kop van Jut staon slaon. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes haauwe)

"Klutje gao tòch nòr Spanje toe/ of aander wèèrme laande/ agge hier in en tèntje slòpt/ ligde te klappertaande". (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè gaaf den durslag...)

...èn langs de kaant stao zonnen aawen Tilbörgse meens meej en klèèn klutje te kèèke, èn ik heur diejen brak zègge... (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

Antw. KLUD znw.v. - sukkel, sloof (N-O der Kempen) 'En goeîklud; zij ziet er zoo'n klud uit.

klutje-klôot

koosnaam

Cees Robben – M’n klutje-klôôt (19751212)

Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): 'als tijdens het biljarten de bal waarop gespeeld wordt ongewenst de andere bal raakt'

WBD III.4.4:314 'klutsen' = vermengen

Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): klieven

zelfstandig naamwoord.

tuinboon, 'tèùnbôon', 'lapbôon', 'boeretêen'

WBD III.2.3:84 'knauwboon' = tuinboon - frequent en uitsluitend in Tilburg

►zie dossier tuinboon

Daamen - Handschrift 1916:  "Knaauwboonen - tuinboonen"

Wurrom kunne die jong van de tegesworrige tèd ok nie mir mee knaauwboone speule? Hoe koom ut dè dè ut de mode is gegaon? (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben – Witte wek-wek.. Wies? ... Knaauwbôône... (19580712)

WBD III.2.3:84 'knauwboon' = tuinboon, ook 'labboon', 'flodderboon'

Werkwoord, zwak
kauwen, knauwen; plat praten

Cees Robben - “Ze zeggen.. (...) as detter nie deugt... De meensen nie praoten... Mar knaauwen... (19561006) [Prent ter gelegenheid van Robbens verhuizing van Tilburg naar Goirle]

- Zôo zaag ik list ene meneer/ zen bòrd vol zitte kwakke/ hij knaawde meej enen oope mond/ ge kostem heure smakke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Risteraosie‘)

Henk van Rijen ze meugenet haawe; khèb liever wè te knaawe - ze mogen het houden; ik heb liever iets te eten

WBD III.2.3:5 'knauwen' = kauwen

Bont kna.we(n), zw.ww.tr.+intr. 'knaauwen'

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): kankeraar, zeurpiet

zelfstandig naamwoord.

Frans Verbunt: pruimenpap (pas op voor de pitten!)

zelfstandig naamwoord.

knaap

Daamen - Handschrift 1916:  "knoap - de knecht der vroegere gilden en van het koor"

WBD (III.3.2:269) knaop, schildknaop = gildeknecht

WBD (III.4.4:222) 'knaap' = iets groots in zijn soort

zelfstandig naamwoord.

1. zoete kers; Spaanse kers

Prunus avium; ook: Cerasus avium

WBD III.2.3.168: donkerrode kers met grotere pitten

WBD III.2.3:169 'knapper' = zoete kers, ook' vleeskers'

2. verpakkingsvorm van munten

WBD III.3.1:142 'knapper', 'knapperd' = cartouche (voor muntgeld.)

knar
zelfstandig naamwoord
hoofd
Cees Robben – Wè bonst munne knar... (19540424)
 

zelfstandig naamwoord.

zeer slechte tabak

Daamen - Handschrift 1916:  "knaspert - tabak van het allerminste soort"

zelfstandig naamwoord.

knecht

Cees Robben – ...zunne knèècht (19591224)

Dialectenquête 1876 - diejen boer heed'n luien knêcht - die boer heeft een luien knecht

WBD III.3.1:216 'knecht' = idem

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 20) knèècht; (blz. 54.) plur. knèèchte

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - knèècht (krt.55)

Bont znw.m. 'knaecht' - knecht

zelfstandig naamwoord.

kaneel

zelfstandig naamwoord.

kaneelstok, bep. snoepgoed in stangvorm

Konijn op een beschilderd bord, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986

zelfstandig naamwoord.

konijn

langs de knèènen aaf - bij de konijnen af, meer dan erg

Kees en Bart:  en jóng kernijn; kenijnen

Cees Robben – Onze Jan is vegetarier geworre... Hij fret vort mee z’n knèèn uit de ruif... (1810717)

"Jaon, hèddet knèntje al bestèld? / of zèèdet wir vergeete? / Wè moette we vant aaw int nuuw/ in godsnaom dan wir eete?" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zôo zèmme ammòl‘)

Want brôod van vier vèèf daoge oud/ kan niemir lèkker zèèn/ Dè is — lèk onzen buurman zeej —/ Goei voeier vur et knèèn. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gin brôod èn gin mik‘)

H. van Rijen (1988): 'kenèèn, knèèn'

Frans Verbunt: en knèèn graoft en hòl omdèttie gin kooj kan timmere

Riet had giestere 't knèèn al opgezet gehad. Naa móésset wel lekker gaor zèèn. (Jos Naaijkens; ‘Kèrsemis meej zonder d’n ammarillus’;  CuBra, ca 2005)

Aachter in et strotje wôonde enne meens en die waar nie vies van un kat, ‘net zô lekker as knèèn’, zittie aaltij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Et moet gezeej, ons moeder ha echt der biste best gedaon. Van te vurre waar der al om geloterd. ‘Wie krèègt dees jaor de kop van et knèèn’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Wij han, bèùte de vèèrkes en kiepen, ôk knèèn, daor moese wij dikkels gras en aander gruun veur gaon snijen, die knèèn wieren vetgemest veur Kerstmis en Nieuwjaor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

…lekker in et bos naor de wilde knentjes kèèke… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Eerlek gezeej waar ik zôo duf as un knèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

mar bij ons tèùs waare onze Pa èn onze Kees, dès en bruur van mèn, òk aaltij meej veugeltjes èn knèène bezig. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?)

Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Piet van Beers – ‘De knèntjes’: 't ls mar goed dè de kenèène/ vlug vermeenigvuldige./ Dörrom vuul ik me, as ik knèèn eet/ ôk nie zonne schuldige. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

De knèntjes die ge soms ziet springe... (Henriëtte Vunderink; Bosvreugd; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Bont kərne.n, resp. kne.n, znw. o. "kornijn' resp.'knijn' - konijn

Antw. KNIJN, KERNIJN, KORNIJN znw, o.- konijn, Fr. lapin

zelfstandig naamwoord

ook: knènskôoj

konijnenkooi

Frans Verbunt: de Tiest ha zen knènskooj geïezoleerd meej dubbelt gaos
 

werkwoord, sterk

knijpen

B knèèpe - kneep - gekneepe — vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij knèpt

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 40) verl. tijd knêep, maar: knipte gij?

WBD afknèèpe - castreren, ook 'lubbe', 'snije' of 'afbèène' genoemd

WBD III.3.1:200 'knijperd' = gierigaard

zelfstandig naamwoord.

knevel, bovenlipbaard

WBD bosje haren aan de bovenlip v.e. paard, ook 'snor' genoemd

WBD III.1.1:60 'kneveltje' = snor

Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): klaren, doorhebben

H. van Rijen (1988): 'Dè knèèst ie-j-um wèl' - Dat klaart hij wel

zelfstandig naamwoord, eigennaam

een bekende Tilburgse slijter, laatstelijk tot ca.1985 in de Heuvelstraat gevestigd.

Buuk Hij heej te veul Knègtel gezien - hij heeft te veel gedronken.

Werkwoord, zwak
R morsen, kliederen

De Wijs -- Zit mee oew eten toch nie zô te knelle en te dabbe (17-10-1972)

Cees Robben – Zit toch nie zôô te knelle, dabklôôt... (19841130)

Zit nie zo te knèlle. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997)

WBD III.1.2:96 'knellen' = morsen; ook: 'dabben, kliederen, muikelen'

WBD III.1.2:98 'knellen' = plassen met water; ook 'dabben'

WBD III.1.3:212 'knellen' = knellen, gezegd v. schoenen; ook: 'nijpen'

zelfstandig naamwoord.

Frans Verbunt: kind dat zit te knoeien

konijntje

zelfstandig naamwoord., verkleinwoord  van knèèn, d.m.v. vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord.

1. alikruik, eetbare zeeslak met huisje - Littorina littorea L.

- In piepend kreugeltje mee twee maande d’r op, en innen meens d’r aachter, die riep "kneukels"… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
- ‘K heb in gin zeuven jaor mir in kneukeltje gepruufd. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Krabben èn kneukels riep Boudje Gèrnaol

WBD III.2.3:76 'kneukel', 'kreukel' = eetbare slak

Hees kneukel (III:34), (IV:36)

Zeel. (Ghijsen) kreukel,- eetbare zeeslak, alikruik (littorina littorea)

Etym. (De Vries) alikruik - eerst in 17e eeuw, komt van Zeeland; vgl. Antw. kreukel, 'eetb. zeeslak'; 2e lid kan aanduiding zijn voor de gekronkelde vorm v.h. hoorntje der slak.

Antw. KREUKEL znw.m.+v eetbare zeeslak

zelfstandig naamwoord.

Frans Verbunt: venter op zaterdagavond met alikruiken en krabben

bijvoeglijk naamwoord
van ‘knook’ (bot) en ‘vast’; oorspronkelijk alleen de hand- en vingerbotjes; bij uitbreiding ieder bot, waarbij ‘vast’ zoveel betekent als ‘gezond’
Cees Robben – Ik ben niemer zôô kneukelvaast Willem... ’n glas bier gao nog, mar krom staon en op m’n hukkes zitten desser niemer bij... (19670825)
 

knoop (sluitingsmiddel, toegehaalde strik, moeilijkheid); navel

Et zit in de knêûp; dieje knêûp zit los.

R Zèède van Gòd verlaoten òf hèdde gin knêûpe mir òn oew ónderbroek? = Denk je dat ik gek ben?

R.J. bij iedere knêûp zittie ...

Cees Robben: ene knêûp in zene start te lègge; dès ginne knêûp vur on men gölp;

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 36) meervoud: knêûpe

Van Delft - "Daor ies gin woord Fraansch bij" zegt men bijv. als iemand nogal in grove taal uitpakt, of "er een knoop oplegt". De Vlaming zegt hiervoor: "Dat is plat Vlaamsch", d.w.z. dat is onbewimpelde taal, dat is duidelijk gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

...daor zit 'm de kneup!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938)

Frans Verbunt: hij ha vier botteramme aachter zene knêûp (navel)

WBD platte knêûp (II:1051) - platte knoop, of kattekop; ook wèèversknêûp

WBD 'beene knéúp' (II:1100) - benen knoop

WBD 'haorne knéúp' (II:1100) - hoornen knoop

WBD 'manelknéúp' (II:1100) - mangelknoop

WBD 'kneujp' (III:1390) - knoop (als versiering v.e. pet)

WBD III.1.1:119 'knoop' = tepel; ook 'knopje'

Bont knö.p, znw.m. 'kneup' - knoop 1) nodus; 2) vloek;

mv. 1) teelballen; 2) de gezamenlijke spenen v.e. zog.

Bosch kneup - knoop, vloek

WBD III.1.3:82 'knoopschort' = jasschort

WBD III. 1.3:108 'knoop' = knoop

werkwoord, zwak

knopen

B kneupe - knupte - geknupt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij knupt

M knêûpe

Cees Robben – Ik kos m’n schoene niemer knöpe... (19590307)

zelfstandig naamwoord.

margarine

Frans Verbunt: onaangenaam vrouwspersoon: 'en kneut'

Cees Robben – [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030]

...gin goei booter mir op oe brôod/ allêen mar kneut, of kaoikes. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Oktober... spaormònd‘)

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KNEUTEREN - foppen, bedriegen.

SB Wordt met 'kneut' derhalve bedoeld dat het 'fop-boter', onechte boter

Antw. KNEUT v. kwezel, Fr. devote, bigote; 2) bw - term in het knikkerspel 1) vrouw die nooit tevreden is; bijvoeglijk naamwoord, bijwoord stil, koes

Ill.: Naumanns - kneuter - acanthis cannabina ofwel carduelis cannabina

Cees Robben – [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030]

H. van Rijen (1988): kneuter (Carduelis cannabina), zangvogeltje ter grootte van een vink

H. van Rijen (1988): 'kreuter' idem

WBD III.4.1:137 kneuter, 'heikneuter', kreuter - kneu (Carduelis cannabina)

WBD III.4.1:138 'steenkneuter', 'berkkneuter', 'steenkreuter', 'steenvink' benamingen voor de vogel: frater

Bijnamenboek Karel de Beer - de kneuter = Harry Versteynen (blz. 82)

Bijnamenboek Karel de Beer - de kneuter = Van Beurden(blz. 25)

Biks kneuter zn - kneu (zangvogel, Acantis cannabina)

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kneuter, knuiter - kneu (Brab., Land v. Hulst)

zelfstandig naamwoord

knie

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 knieje (plur.) 'op oe kniejes' (blz. 55)

Van Delft - "Die meid heeft mos aan der knieën (kuiten)."  (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) = die meid is rijk...

Cees Robben – op z’n kniejes (19751024)
Cees Robben – Gin mos aon d’r kniejes... en toch lief... (19561215) – Niet rijk en toch lief.

Ut is un feen weef, de wel de. Gin haor op dur taande mar wel flink mos aon dur knieje... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Onze Paa kröpt op zen kniejes rond... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir tèèd vur den hòf)

Henk van Rijen ón zen kniejes trèkke - er tussenuit gaan

WBD knie - knie van een paard, ook genoemd (Hasselt) 'sprónggewèèref'

Biks èèrd on de kniejes hèbbe - bij het huwelijk veel meebrengen (de jongen)

zelfstandig naamwoord.

WBD ijzeren beugel of ring om de voet van een koe

Bont knibändəl, znw.m. 'kniebendel' - knieband (als boven)

Antw. KNIEBAND znw.m - lederen band aan de knie der peerden, om de knie bij 't vallen niet te bezeeren.

zelfstandig naamwoord.

Frans Verbunt: in de knijs - in de gaten (lopen)

Ik heb lang veur de gek gelopen/ Dikkels in de knijs gelopen... (Tony Ansems, Gin wonder de’k zo muug ben; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)

Stadsnieuws:  Meej zon fröllie nèffen oe lopte ok goed in de knijs (040710) - Met zo'n juffer naast je loop je ook goed in de gaten.

-- n 'knijzen' (Barg.) in de gaten hebben

WNT KNIJZEN B) in de gaten hebben, kennen, weten, vatten

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

engelenbeeld met ingebouwd offerblok, waarvan het hoofd buigt als er geofferd wordt

zelfstandig naamwoord.

kornelisroos, ook pioenroos - Paeonia officinalis

Hees knillesroos (VI:31,34)

Str. knillesrôos (2:75)

zelfstandig naamwoord.

verende knijper of klem; klap

Van Delft - een "knip" om z'n ooren is een klap;  (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  de knip van de pòrtemeneej zwèèrt (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1973) - de portemonnee kan niet open (gezegd als iemand niets wenst te geven)

H. van Rijen (1988): knip - portemonnee of beurs

WBD III.3.1:125 'Knip', 'knipbeurs' = portemonnee

WNT KNIP VII 2) c) - Sluiting van een beurs, en bij uitbreiding, meestal in verkleinvorm, de beurs zelf (ook wanneer er geen veerende sluiting aan zit).

zelfstandig naamwoord.

WBD knipbrood (brood waarin met behulp van schaar of mes een gleuf is aangebracht); = schurmik ?

zelfstandig naamwoord.

zakmes

WBD (III.2.1:152) 'knipmes', ook zakmes

Werkwoord, zwak
knippen

WBD een gleuf aanbrengen in het deegbrood

knippe - knipte - geknipt

zelfstandig naamwoord.

schaar

— contaminatie

Zntw. KNIPSCHÈÈR znw.v. - bij goudsmeden: soort van kleine tang met omgebogen stangen, wier platte en scherpe uiteinden dienen om metalen draden door te knippen.

zelfstandig naamwoord.

WBD III.1.1:29 'knobbelbeen' = kraakbeen

werkwoord, zwak

WBD III. 2.3:9 'knobbelen' = knabbelen

WBD III.4.4:231 'knobbel' = bobbel, ook 'bult'

Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): knabbelen

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.1:3 'knoeperd' = man

WBD III.4.4:222 'knoeperd' iets groots in zijn woort, ook 'kadee', 'klepper'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
van Dale: knoers(t) - (stuk) kraakbeen

Nicolaas Daamen - handschrift 1916 "knoerselbeentje - kraakbeen"

Bosch knoerzel - stukjes kraakbeen in vlees

zelfstandig naamwoord.

boomstronk, datgene wat achterblijft na het omhakken/omzagen v.e. boom

H. van Rijen (1988): koppig persoon, boomstronk

WBD III.4.3:57 knoest - korte dikke wortel; ook genoemd: knol, mòllestèrt of dikke wortel

WBD III.4.3:77 knoest - tak; ook genoemd rangel

WBD III.4.3:125 knoest - stronk v.d. wilg; ook genoemd: knösje of stomp

WBD III.1.2:67 'knoest' = knuppel, knots; ook: 'klippel'

WBD III.4.3:68 'knoest' = knoest in het hout

Bont knoest znw.m. - groot onbehouwen stuk, bonkig onhandelbaar persoon: 'ene stijve knoest'

knoet

zelfstandig naamwoord.

kluwen

WBD (III.2.1:579) knoet, bòl

zelfstandig naamwoord.

kruisbes (Ribes uva-crispa; ook: Ribes grossularia)

Zèn de knoezels bè öllie al rèèp?

Daamen - Handschrift 1916:
 "knoezelen of kroezelen - kruisbessen"

Van Delft - - Wij plukken "brem bezemen" en "knoesels" en spreken van "eenen houteren haomer", die in eenen "euregel" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

WBD III.2.3:175 'knoezel', 'kroezel' = kruisbes; ook 'knoersel'

Bosch kroesel - kruisbes

Hees knoezel, kroezel (IV:20)

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kroesel, kroezel, knoesel, knoezel, knoerzel, kroensel - aalbes, kruisbes

Biks knoezel - zn - kruisbes

Antw. KNOESEL zelfstandig naamwoord.v.- stekelbezie, vrucht v.d. Ribes Uva-Crispa

Goem. KNOESEL - znw.vr. stekelbezie, meest in 't mv.

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KROEZELS worden, aan den Meijerijschen kant, de kruisbeziën genaamd, in het overige gedeelte der Baronie 'kruisdoorns'. Z.a.

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KROESEL - kruisbes. Kiliaen heeft kroes-besie, kroeselbesie.

Verh KNOERZEL v., ook wel 'knoezel'; kroezel, kruisbes.

Bont knurzəl/knursəl znw.vr. knoerzel/knoersel' - kruisbes 'knuzəl' gehoord in Esbeek.

WNT KNOESEL - Bij vergelijking - tenzij het woord in dezen zin een vervorming is van KROESEL - een benaming in verschillende streken ten Z. van den Moerdijk voor de kruisbes en vervolgens ook voor de kruisbessenstruik, Ribes grossularia.

zelfstandig naamwoord.

WBD III.1.1:29 'knoezelbeen' = kraakbeen; ook 'knobbelbeen'

zelfstandig naamwoord.

kruisbessenstruik; onverzorgd kapsel

Informant Raaijmakers - Hij vlôog erop aaf as nen haon op ne knoezelbos.

Kees en Bart:  ...vlôog op ... as enen haon óp ene knoezelbós.

H. van Rijen (1988): 'Mèn haor ziet ur vort ööt as unne knoezelbos' - gon ze derop los as enen haon op ene knoezelbos

Bont knursələnbós znw.m. 'knoerselenbos' kruisbessestruik.

Antw. KNOESELBOS znw.m. - stekelbessenstruik

WNT KNOL (I) A, 7) b) bepaaldelijk een groot horloge (oudtijds waren de horloges gewoonlijk in het midden vrij dik). In gemeenzame taal [►knòlraop]

WBD III.1.3:242 'knol', 'gat' of 'Kot' = gat in een kous

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  as gewilt gòn vrije, dan moete ene knòl óp zak hèbbe (Daamen - Handschrift 1916: zie aldaar onder Made)

WBD III.1.3:261 'knol' = zakhorloge

WBD III.2.3:108 'knol' = meiraap

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
radijsje (Raphanus)

H. van Rijen (1988): knòlderedèès, knòlderedèske

WBD III.2.3:109 'knolderradijs'; ook 'radijsje'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'knòl', met umlaut
meiraap

'keel', 'knòl'; lief meisje

Dialectenquête 1876 - knol, knulleke (u = fr. oeu)

Daamen - Handschrift 1916: "knolleke - 't is toch zo'n lief knölleke, lief meisje"

WBD III.2.3:108 'knolletje' = meiraap

knòlliekôoj
zelfstandig naamwoord
kanariekooi
Cees Robben – Ons menneke (...) zit op z’n hukkes vur de knollie-kooi... (19791109)
►knòrriekôoj
 

zelfstandig naamwoord

Brassica oleracea

► knòlderaop

koolraap, koolrabi, 'knòlleraop', 'knòlraop'

WBD I:1420 knoprapen; 'knòlraopə', enkelv. 'knòlraop'

H. van Rijen (1988): 'knòlraop'

Frans Verbunt: 'knòlraop' - koolrabi

WBD III.2.3:106 'knolraap' = koolraap, ook 'knolderraap', 'knollerraap'

WBD III.2.3:108 'knolraap' = meiraap

Antw. KOOLDERAAP (scherpe o) znw.v.- soort v. knolplant voor het vee

zelfstandig naamwoord.

bot, been

R.J. enen òs moet wèl geknókt zèèn

Cees Robben: ene knook vur ónzen hónd

WBD III.1.1:28 'knook' = been, beenderen

Antw. KNOOK znw.v. - spr.: zijn knoken stijf en krom werken.

WNT KNOOK - 2) been, bot, hetzij afzonderlijk of als deel van het skelet beschouwd.

zelfstandig naamwoord.

WBD III.4.3:123 knootwilg - geknotte wilg; ook genoemd kòpwilg of wilg

zelfstandig naamwoord.

knopje

WBD ' knöpkəs' (II:1057) - kno(o)pjes

WBD III.1.1:119 'knopje' = tepel

WBD III.1.3:264 'knopje', '(oor)knop(je) oorknop; ook: 'oorbel(letje)'

zelfstandig naamwoord.

joviale benaming voor mannelijke personen

H. van Rijen (1988): kerel, kanjer, flinke knaap

Laps KNOEPERT - (ouwe - ) rare oude man

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): knurft, lomperd, onbehouwen iemand

Biks knörft zn - pummel, kinkel

WNT KNURF - Bij overdracht als gewestelijke benaming met verschillende gevoelswaarde voor een persoon, in gunstigen zowel als ongunstigen zin.

zelfstandig naamwoord.

kanarie; serinus canaria domesticus

Gevange vogel in gouwe cel,

wè klinken oe liekes helder en fel!

 

Hoe komde gij aon oe gelukkig geluid?

Wè lierde gij blij en wè haolde diep uit!

 

Wè fraozelde zuut en wè leuterde vlot,

Wè zingde gij, zingde gij, zingde gij zot!

 

Wè schokkelde, klingelde en kloekte gij vol

mee tie-tie-fluiten en waoterrol!

 

Gekooide zanger, as goud zo geel,

'k bewonder oe hartjen, oe liekes, oe keel!

(Piet Heerkens; uit De knaorrie, De knaorrie’, 1949)

Piet Heerkens - De knaorrie - 1949

H. van Rijen (1988): knòllie, knòrrie

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

WBD (III.2.1:514) 'kanarie', 'kanarievogel', 'kanollievogel', 'kanariepiet'

Biks 'knorrie' zn - kanarie

zelfstandig naamwoord.

kanariekooi

Cees Robben – Unne handoek over de knorrie-kooi... (19690110)

En knòrriekooi... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was)

Bijnamenboek Karel de Beer - de knòrriekôoj = Antoon de Rooij (blz. 69)

zelfstandig naamwoord.

kanarievoer, -zaad

zelfstandig naamwoord.

kanarie(vogel)

Kees en Bart:
 'knorrievogel'

..."hier in Baozel zitten zooveul veugeltjes, d'r moeten wel enkelde nachtegaoltjes en kanaorieveugeltjes onder zitte! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938)

Mienen knorrievogel zingt veul schonder as ie ooit hee gedaon... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

WBD (III.2.1:514) 'kanarievogel' = kanarie

Bont znw.m. 'ke(r)narievogel' - kanarievogel

knòrrievoogeltungskes

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

kanarievogeltongetjes

"Hartje-wat-lus-je?" - Kanaorrietonge!

"Tafeltje-dek-je!" - Ge prúuft hoe ze zonge!

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  we zullen oe knòrrievoogeltungskes te eete geeve (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd tegen een opschepper die kieskeurig is bovendien: we zullen je tevredenstellen (verband met de nachtegaaltongetjes die voor de Romeinen een delicatesse waren?)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
knuistje, vuistje, hoofdje

verkleinwoord van 'knöst', met uitstoting van de t.

ook: WBD III.4.3:125 knösje - stronk v.d. wilg; ook genoemd: knoest of stomp

zelfstandig naamwoord.

1. lichaamsdeel: knuist, vuist, kop, hoofd

Daamen - Handschrift 1916: " 'k zal oe tegen oeë knöst sloan (hoofd)"

Waast oewe knöst onderhaand marrus, get aommol schieffeltjes op oewe tebbus! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Cees Robben - ...zonne kaole gladde knöst... (19730223)

Verh. KNUIST (knöst) m. - lomp wezen; lelijke kop.

Stadsnieuws:  Dieje knörft heej gin harses in zene knöst - die lomperik ... in zijn hoofd (170110)

WBD III.1.4:179 'knuist' = stijfkop

WNT KNUIST - 4) Grove, harde, sterke hand of vuist.

1.1. grote, sterke handen

Alleen meervoudig gebruikt

Cees Robben – Dè zèn pas knöste... (19620608)

2. boomstronk

WBD III.4.3:59 knöst - boomstronk, ook genoemd: post, strèùk, gatènd of kontènd

Verh. KNUIST (knöst) m. - knoest, stronk v.e. boom met kleine takken eraan; weerbarstig stuk hout; lomp wezen; lelijke kop.

Biks knöst zn - knoest, lomperik, hoofd

bijvoeglijk naamwoord .

Frans Verbunt: knoestig

zelfstandig naamwoord.

hoofdkaas

Daamen - Handschrift 1916: "knöstkais - hoofdkaas"

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'knêûp', met vocaalkrimping
knoopje

Cees Robben – Ge peutert ’t paoterke ’t knupke van zunnen toog los... (19550514) (Prent bij een inzamelingsactie bij het honderdjarig bestaan van de missionarissen MSC, in Tilburg ►’Rooie Harten’ genoemd. In plaats van collectebussen hadden de collectanten een pop in de vorm van een missionaris van MSC, en moest de bijdrage onder de toog gedaan worden.)

zelfstandig naamwoord.

knoopsgat

Kees en Bart:  knupsgat

Henk van Rijen gimme et knupsgaoterschèrken es

Hij moes meej enne kraant in zen rechterhaand ötkèèke naor un dame, die gekleed waar in un blauw maantelpekske meej un anjer in et linkerknupsgat van der jeske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): knot, kluwen

WBD III.1.3:226 'knut' = haarwrong

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
bosje ineengedraaid en opgestoken haar

WBD III.1.3:226 'knutje' = haarwrong

van Dale KNOT - bosje ineengedraaid en opgestoken haar

Antw. KNOD, KNODDE anw.m. - knobbel, knoop, knop, knoest

Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): kneuzen, botsen

Biks knutse ww - kneuzen, stoten

WNT KNUTSEN bedr. en onz. zw.ww: A) Bedr.: door slaan of stooten stuk maken, verbrijzelen of kneuzen; B) Onz.: stooten, botsen

zelfstandig naamwoord.

houten voerbak voor de koeien

Bont kubak znw.m. - koebak, houten bak voor het voeren van koeien

WNT KOEBAK - ter bewaring van veevoeder

Tijs Dorenbosch - Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938)

zelfstandig naamwoord.

koe

meervoud: koej, koeje

De meervoudsuitgang blijft vaak onuitgesproken.

Dhr. Bertens – “En as naa dieje man, dieje… dieje kommies die koej takseerde èn der stond en briefke zak zègge meej de prèès op dèttie zeej, nouw die e… die houw ik, dè kos ôok èn dan hadde niks te zègge, dan koste gij wir gewoon en aander koej vur kôope èn dan koste gij wir òn de gang gaon…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)

Audioregistratie 1978 -- “Asse daor en koej nie verkòcht hòn dan ginge ze nòr de Bosse mèrt, die Tilburgse boere… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

WBD koej - koeien

-- De koej stòn in de waaj.

WBD kalfkoej - koe die kalven moet, ook kalfvèèrs genoemd

WBD jónge koej, aftaandse koej - koe die meermalen gekalfd heeft

WBD vleinamen v.d. koe: koej, kouke, koejke; et koejke, óns koejke

WBD roepnamen v.d. koe: koej, koes, kuus

Cees Robben: bewaor óns koejke vur de pèst

Henk van Rijen en blauw koej - hiervan is sprake als de melk te opvallend is aangelengd met water

Dialectenquête 1876 - koei – koeien

Biks koej zn - koe

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):
 de rôome spöt öt den èùjer van de koej

Goem. KOE - kuj, znw.vr.

Antw. KOĔI znw.v., mrv.'koei' koĕi

WvM 'De k ziede by 't kallef en ok by de koe'

WBD III.1.4:36 'koe' = ezelachtig persoon

Stadsnieuws:
 mèlk van de blaaw koej - waarbij te veel water gegoten is (030506)

Ill.: Rolf Janssen

Gezegden

MP De biste koej stòn óp stal... De mökskes vènde ooveral. (m = kalfjes)

MP Flèùtende mèskes èn brullende koej zèn zèlde goej.

MP Hij heeter nèt zóveul verstaand aaf as en koej van saffraon eete.

MP Kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje.

Pierre van Beek --  Hij zit eróp te wòchten as nen hónd óp en zieke koej. (Tilburgse Taaklplastiek 136)

Pierre van Beek --  Dan wordt et kalf grótter as de koej. = de kosten wegen niet op tegen het resultaat (Tilburgse Taaklplastiek 143)

Van Beek - "De leste koe maakt het hek toe". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
Van Beek - Fluitende vrouwen en brullende koeien zijn zelden goei, zegt men tot of over meisjes, die fluiten. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
Van Beek - Men gaf door: "De beste koeien worden op stal verkocht" in de betekenis van: de degelijkste meisjes vinden haar man niet op straat of in de balzaal. Als pendant kwam hierop: "'t Is goed, als ge de schoorsteen kunt zien roken." 't Werd een jongeman toegevoegd, die een meisje uit eigen dorp (of streek) gekozen had. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mélke (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1964) – reactie op herhaalde bezwaren (ja maar, als ...)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  daor gaoget heene, zi den boer, èn zen öske dè bisde (Nicolaas Daamen - handschrift 1916) - Men is geneigd elkander na te lopen.

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  'wie de koej trouwt, heej et kalf ôok' zi den boer, èn dè sloeg óp en gedwóngen huuwelek ('70)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje ('50) die heeft een streepje voor.

zelfstandig naamwoord.

WBD tuierhamer (grote houten hamer met lange steel om de tuierpaal in de grond te slaan)

WBD koejhaomer; Hasselt: koejhaomer

Antw. KOEIHAMER znw.m. - klophout, hout dat dient om de tuierstaken voor koeien in den grond te slaan.

toponiem

gedeelte van de Heuvel tussen Spoorlaan en Telegraafstraat

zelfstandig naamwoord.

koemest

WBD (Hasselt) koemest

Antw. KOEIMES, in 't N. 'koeimis'

zelfstandig naamwoord.

WBD koestal (deel v.h. boerenhuis waar het rundvee verblijft), ook genoemd: 'koejestal' of 'stal'

zelfstandig naamwoord.

WBD (Hasselt) tuierpaal (ijzeren of houten paal, die met een tuierhamer in de grond wordt gedreven)

Antw. KOEISTAAK znv.m. - tuierstaak

WNT KOESTAAK - 1. koepaal; 2. staak waaraan de koe in de weide wordt vastgebonden.

zelfstandig naamwoord.

koek

H. van Rijen (1988): koek, bierviltje

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  van koek zèèn (Daamen - Handschrift 1916) - raak zijn, in orde zijn; zwak zijn

Daamen - Handschrift 1916:  "koek - hij is van koek - het is raak, het is in orde"

Cees Robben: 'aaltij gin koek en aai'

zelfstandig naamwoord.

± koekebakker, koekert; dwaas, dromer

WNT KOEKEBAKKER De opvatting van sommigen dat het bereiden van zoetigheden een bedrijf is, een flink man onwaardig, gaf aanleiding tot het gebruik van koekebakker voor: onmanlijk persoon, knoeier, prutser; in het bijzonder: slecht zeeman.

zelfstandig naamwoord.

WBD koelbak (kuip of platte bak waarin, in een brouwerij, de (gekookte) 'wort' wordt afgekoeld)

Antw. KOELBAK znw.m. - bij brouwers: houten bak waar het bier uit den ketel op getrokken wordt om af te koelen.

zelfstandig naamwoord.

WBD roodbont paard, ook 'rôojbónt' of 'vòsbónt pèèrd/pèrd' genoemd

WNT KOEPAARD - bruin paard met groote witte vlekken

zelfstandignaamwoord, verkleinwoord
couponnetje

WBD koepónneke (II:918) - couponnetje, stuk (afgesneden) weefsel

zelfstandig naamwoord.

speelplaats; uit het Franse 'cour', binnenplaats

WBD III.3.1:447 'koer' speelplaats

zelfstandig naamwoord.

WBD roepnaam v.e. koe, ook ' kuus' of 'koej'

WBD roep- of loknaam v.h. kalf; ook 'koes koes koes' of 'kalf'

koesjee
bijwoord
uit Frans ‘coucher’, slapen; naar bed
Cees Robben – ’t Was alle daoge vruug koesjee (19670428)
 

Werkwoord, zwak
(onrustig) heen en weer lopen

— koetere - koeterde - gekoeterd

Cees Robben – Ze muikelt en koetert in ’t rond (19700102)

WBD III.1.2:18 'koeteren- = mompelend heen en weer draaien; ook: muikelen

WBD III.1.2:145 'koeteren' = ijsberen

Bont bijvoeglijk naamwoord  koeterig; tochtig, geil (van mannen en sommige mannelijke dieren als rammelaars gezegd).

zelfstandig naamwoord

iemand die alsmaar heen en weer loopt

Cees Robben – Omdè ge zon koeterkont zèèd... (19790302)

Stadsnieuws: Ons taante Nèl waar en èchte koeterkont: ze kos nie stilzitte (060906)

zelfstandig naamwoord

PM halflange overjas van betr. lichte stof, met onder ca. vijf naden

Van Eng. 'cover' + 'coat' (covered coat = jagers-, ruitersjasje)

Werkwoord, zwak
koewe - koede - gekoed -- lange oe

Pierre van Beek --  roepen bij het kinderspel verstoppertje, nl. wanneer men zich veilig waant en de zoeker mag starten; vermoedelijk werd er 'Koe-oe-oe' geroepen.

Antw. KOEWEN - iemand in de verte roepen met 'koe' te schreeuwen.

zelfstandig naamwoord.

kamperfoelie, haagkers, geitenblad - Lonicera periclymenum; volgens Linnaeus: Lonicera caprifolium

Daamen - Handschrift 1916:
 "koezememmen - kamperfoelie, geitenblad"

Handschrift Damen 1916

WBD III.4.3:234 koezemèmme - kamperfoelie (Lonicera periclymenum)

Etymologisch

ES 2012 - De Nederlandse naam 'kamperfoelie' is een verbastering van de middeleeuwse naam (7de eeuw) 'caprifolium'.

- Caprifolium betekent letterlijk 'geitenblad' (Philippa e.a. Etymologisch woordenboek van het Nederlands 2003-2009).

- Het woorddeel 'kamper' is een verbastering van het Latijnse 'caper', geit; 'capri' betekent: 'van de geit'; 'foelie' is van 'folium', blad.

- De bloem van kamperfoelie vertoont (zie foto) in haar typische buisvormige bloeiwijze een visuele overeenkomst met de contouren van de spenen van geiten.

- Het tweede lid van de Tilburgse volksnaam - 'mèm' - is zonder twijfel in de volksmond gekozen om een speen aan te duiden. ►zie mèm

- Het eerste lid van de Tilburgse volksnaam - 'koeze' - is mogelijk voortgekomen uit 'kuuze', tweede naamval van 'kuus', in de betekenis 'koe'; dus: men van de koe.

Voorlopige conclusie: Kamperfoelie werd in het Tilburgs 'koezemèm' genoemd omdat de buisvormige bloeiwijze deed denken aan de speen, dan wel spenen, van een koe.

- De vele volksnamen voor kamperfoelie laten er geen twijfel over bestaan dat we te maken hebben met een naam die gebaseerd is op zogen, uiers, en spenen.

- Heukels (Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten - 1907) noemt onder andere:

-- onder Lonicera: Mammekenskruid, Mammetjes, Zoegertjes, Zuiger, Zuigertjes, Mammekers.

-- onder Lonicera Periclymenum : Memmekensbloem, Memmekenskruid.

- WBD III.4.3: Flora, geeft de volgende bewijsplaatsen met 'koe' en 'mem': koesmemmen: Reusel; koezenmemmen (ook koesememmen): Tilburg; Kempenland.

- IDEM: dat het woorddeel 'mem' breed verbreid is geweest in Brabant:

mempoes: Hooge Mierde,
memmenkruid: Veldhoven; Antwerps
memmetjeskruid (memmekeskruid): Mechelen; Antwerps
memmetjes (memmekens, memmekes): Wechelderzande; Antwerps
memzuiger: Kaatsheuvel.
memzuigers (ook mamzuigers): Roosendaal, Hoeven en Kaatsheuvel; zuigers: Deurne in de Peel.
zuigertjes: Nispen.
honingzuigers (honikzukers): Cuijk.
honingbloem (ook honingblom): Baarle-Nassau en Retie.
- IDEM: dat verschuiving van het beeld niet ongewoon is, mag blijken uit de benoemingen van kamperfoelie als zijnde van de geit, de koe, de poes, de haan (en diens kam), en de haas.

zelfstandig naamwoord

koffer

et kòffer is te zwaor (onz.; ABN: m.)

Koffiekopje, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986

zelfstandig naamwoord.

koffie

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  de kòffie is daor mar koud (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van een koele vrouw

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  hêete vrouwen èn kaawe kòffie is tèèdwinst ( '72) - ironische opmerking van mannen: bij beide komt men sneller tot het gewenste doel.

WBD III.1.1:32 'koffiedrup' = moedervlek

WBD III.2.3:40 'koffie' = maaltijd in de namiddag

werkwoord, sterk

Praktisch uitsluitend als infinitief in gebruik; meestal ondersteund door het hulpww. 'gaon' of 'moete'. Verbuiging leidt tot letterlijke interpretatie.

-- de broodmaaltijd gebruiken (eventueel zonder koffie, doch met thee)

Cees Robben: Ist koffiedrinken of ötruste?

As we thös kwamen, ha onze vadder zen brôod al op en koffiegedronken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD III.4.4:125 'koffiedrinken' = koffietijd

Stadsnieuws: Blèèfde nòg meej kòffiedrinke, òf gaode vur den dònkere nòr hèùs? (25020)

Bont znw.o. - koffiedrinken, ook gebruikt voor 'ontbijt'

zelfstandig naamwoord.

WBD (Hasselt) bep. donkerrood paard, elders 'dónkere vòs' genoemd

WNT KOFFIEVOS - koffiekleurig vaspaard

zelstandig naamwoord, verkleinwoord
kuifje

verkleinwoord  van 'kèùf', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord.

WBD III.4.4:271 ' kog' = brok

zelfstandig naamwoord.

cowboy

met regressieve afstandsassimilatie: w > j

Hees kojboj (V:40)

zelfstandig naamwoord.

kwaadheid, boosheid

WBD huidschimmelziekte (bij koeien), ook 'nèèrf' genoemd

H. van Rijen (1988): 'kojjeghèt/-hèj, kaojeghèt, -hèj

Meej ons moeder meej, om kokse te gaon raope op de gasfebriek. Ge kréégt dan zon harkske in oew haand, daormee moeste gij tussen de sintels de nog gloeiende kokse apart rèève. Asse afgekoeld of bekaant koud waren, moeste ze in enne baole zak doen. Ons moeder kosse wij nie bijhaawe. Fèèn wèèrk waar et ôk nie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Hòlde göllie zèlf oew kòkse óp et gasfebriek? - Halen jullie zelf je cokes bij de gasfabriek?

- en stèm as ene kòkseklòpper

Advertentie voor de verkoop van cokes door de 'gasfabriek'; NTC 1905

Bericht uit de Nieuwe Tilburgsche Courant, 16-1-1920 [H.L. = hectoliter]

Advertentie uit de Nieuwe Tilburgsche Courant - 3-12-1921

Ingezonden brief over de prijs van cokes in Tilburgsche Courant 13-2-1902

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): zware stem

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
H. van Rijen (1988): kaakje

werkwoord, persoonsvorm

kookt

2e + 5e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'kooke'

Cees Robben: Et waoter kókt al.

Cees Robben: Mèn vrouw kókt van kaojeghèd ak zat ònkoom

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  twaoter kókt al

zelfstandig naamwoord.

WBD witte vlek op het voorhoofd van een koe (zowel kòl als kól)

WBD 'kol', (Hasselt:) 'kol' - wit stervormig vlekje op het voorhoofd van een paard, ook 'drèùpkòl' genoemd

Bont znw.m. 'kòl' - kleine witte plek aan het voorhoofd v.e. donkerharig paard.

WNT KOL (II) - 1) voorhoofd of voorhoofdsbeen v.e. paard of rund 2) witte plek op het voorhoofd v.donkerharige paarden of runderen

zelfstandig naamwoord.

vogel: wulp (Numenius arquata)

Daamen - Handschrift 1916:
 "kuilder - groote vogel uit de heide; hij legt eieren juist als die van de kievit maar viermaal zoo groot; bij het vliegen roept hij 'Tuureluut'"

► zie tuureluut

Cees Robben - ...kölders die bij vennekes/ wè vruuten in ’t vuil... (19600708)

WBD III.4.1:222 'kuilder' of 'wulp' - wulp (Numenius arquata) ook 'tureluut' genoemd. De wulp (Numenius arquata) is een grote waadvogel van 55 cm, die gemakkelijk te herkennen is aan de lange
omlaag gebogen snavel. Hij heeft een grijs-beige verenkleed en in de vlucht een opvallend witte driehoek op de rug. De zang klinkt jodelend. De wulp komt vrij algemeen voor in vochtig heideland en in moerassen en legt zijn eieren in een kuiltje.
Sch. KUILAART, een vogel in Westvl., ook nog zeesnep genoemd, en in de Kempen: kuilder, kluiter of kluter en zandlooper; in het Fr. heet hij: courli of pluvier doré.

Biks kölder zn - wulp (numenius): Rond de Flaes stikte het vroeger
van de kölders. Ze legden meestal vier eieren in een költje. Daarvan
is de naam afgeleid.

Pierre van Beek: in: Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 4 mei 1968, 'Eendegoor en Zwartven'. Over het Zwartven:

bijvoeglijk naamwoord .

kaler, kaalst

gez. MP Hoe kòlder/grótter hónd, hoe meer vlooje

comparat./superlat. van 'kaol, met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord.

Houtduif - Columba palumbus palumbus

H. van Rijen (1988): houtduif (Columba palumbus)

zelfstandig naamwoord.

onbemiddelde man die dit poogt te verbergen door heer te spelen

WNT kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema)

Verh. KAALJAKKER (koljakker) m. kale neet, opschepper. Z.a.

Biks koljakker zn - kale meneer, kaalhans

bijvoeglijk naamwoord

kolossaal

K-B kollesaol

Cees Robben: ene kollesaole niemendal

Kölleverse
bijvoeglijk naamwoord van het toponiem Körvel
Korvelse
Cees Robben – Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015)
 

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): sober of karig iets [?]

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kooltje en bloemkoltje

verkleinwoord  van 'kôol', met vocaalkrimping

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  as ge en kóltje hèt, wilde en törfke teege ('84)-geld trouwt graag geld

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  die en törfke brèngt, kómt en kóltje teege ('50) - geld trouwt graag geld.

WBD (III.3.3:157) koltjes = houtskool voor het wierookvat

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kuiltje

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 51) költje

verkleinwoord  van 'kèùl', met vocaalkrimping

MP gez. Ze zulle van mèèn cènte gin költje mis in de grónd piese.

MP gez. Ge zult van mèèn gèld gin költjes piese.

Frans Verbunt: 'költjeknikkere' - knikkerspel

Dan mòkte we in et midde vant bòrd in de boerekôol en költje om de sjuu in te doen. Èn dan mar britse, meneer. Lèkker! Èn dabbe, èn prakke. Gin gepielie. Spaoje! (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Biks költje knikkeren - spelletje

Werkwoord, zwak
bepaald knikkerspel

Kom, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986

zelfstandig naamwoord.

kom

sauskummeke

WBD III.3.1:317 'kom' of 'dorpskom' = dorpskom, centrum v.h. dorp

WBD III.2.1:186 kom, ook 'komke', kopje of tas

zelfstandig naamwoord.

afkomst, afstamming

De Wijs -- (Gehoord van 'n oud-papier ophaler: ) Ik zè van unne goeje kom-aaf, mar daor zè ik van-aaf gekoome (13-07-1966)

WBD goeden kòmaaf - goede afstamming (gezegd van een koe), ook genoemd: goeje(n) tuk, goejen aord;

Cees Robben: zôotie zeej, is ie van hôoge kómaaf;

WBD III.2.2:58 'komaf' = afkomst

Stadsnieuws:
 Dèsser wèl êene van goeje komaaf, mar ik weet nie waor et meej em nòrtoe gao - Die man heeft wel zijn familie mee, maar ik maak me zorgen om zijn toekomst (060808)

WNT I: afleiding van 'afkomen', 'gemeenzame uitdrukking  voor 'afkomst'. WNT VII: 'komaf' — in minder beschaafde taal: komòf— 'Vooral in lagere taalkringen gebezigd en dialectisch zeer verbreid.'

zelfstandig naamwoord.

bepaald kledingstuk: rok en blouse en eventueel jasje van dezelfde stof

Naar Franse 'combiner'

zelfstandig naamwoord

uit Frans 'compliment'

groet (door bemiddeling van een derde), gewoonlijk in het meervoud

De kómplemènte van óns moeder èn òf dè ge... (inleidende formule, vooral men (iets van) de aangesprokene nodig had)

De Wijs -- (Jongetje belt aan, netjes petje in de hand…) ‘Dag mevrouw, de kompelementen van ons moeder en ons moeder hee gevraogget of ge 'ns kèke wilt, hoe hard ik kan lôpe’ (Jongen loopt hard weg)  (13-07-1966)

De Wijs -- Doe in ieders geval de kompelemente (23-10-1963)

Cees Robben – De kompelemente van ons moeder... (19710604)

Goem. COMPLIMENT - komplemènt znw.o., verkleinwoord
 ...mènke de - doen, - maken; Z.a.

S.G. blz. 86, 111, 113, 182 (aant. Witters)

zelfstandig naamwoord.

Pierre van Beek --  kind dat nauwelijks kan lopen en derhalve aan de hand van een (ongeduldige) moeder wordt voortgetrokken

H. van Rijen (1988): 'kom-vort-kèènd'

GD07' de waoge meej en plat kèènd èn nòg ene komvort dernèffe'

Dere meens òf kammeraod lopt naa vort aachter de waoge meej en plat kèènd èn, asse en bietje opgeschoote hèbben aachter de bèddeplaank, ok nòg meej ene komvort dernèffe. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2007)

Bosch komvortkeind - dreumes die pas heeft leren lopen

kondoomooloogie
zelfstandig naamwoord, fantasiewoord van Cees Robben voor ‘verantwoord condoomgebruik’
Cees Robben – Ik vuul toch wel vur vurlichting en kondomologie en zôô.. (19720408)
 

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): St. Elisabeth- en St.Vincentiusvereniging, bedeling

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): conferentie, vergadering

zelfstandig naamwoord.

koningin

Cees Robben: de medòllie die ik van de konnegin gekreegen heb

H. van Rijen (1988): kôonegin

zelfstandig naamwoord.

conducteur

Cees Robben – Lewie... d’n konnekteur (19610929)

konningske

zelfstandig naamwoord

koninkje; verkleinwoord van konning

WBD III 4,2:165 lemma Mannetje van de meikever - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor het mannetje van de meikever. Vele respondenten noemen de grotere voelhorens als een onderscheidend kenmerk.
mulder – zeldzaam in Tilburg
koninkske – zeldzaam Tilburg

Konningshoeve
toponiem
de wijk Koningshoeven
Cees Robben – Koningshoeve... (19561027)

Konningswaaj
toponiem
Koningswei; volksbuurt in Tilburg (geheel verdwenen met de renovatie van het centrum)
Cees Robben – Koningswaai  (19561027)
Cees Robben – Ik ben geboren en getogen/ In de aauwe Koningswaai (19710219)
 

zelfstandig naamwoord.

grote, dikke, propperige aardappel

Daamen - Handschrift 1916:  "consciëntiestoppers (heele groote, dikke, propperige aardappels)"

ES 2012: Het woord, zoals door Daamen opgetekend, staat nog steeds in Van Dale, en is in feite geen dialectisch woord. Het heeft echter wel een bijzondere voorgeschiedenis. Het betekent zoveel als iets waarmee men het geweten (conscientie) sust, of gewetensnood tegengaat. het begrip is waarschijnlijk pas een aanduiding voor aardappelen geworden met de publikatie van het boek 'Zes jaren te paard. Herinneringen uit het Hollandsche Dragonderleven' van P. Dekker jr. (1852). Dekker hekelt daarin zeer fel de wantoestanden in het Nederlandse leger. Het boek zelf heb ik niet kunnen inzien, wel een bespreking ervan, waaruit het volgende: "... er [worden] daadzaken in aangevoerd, zoo als omtrent de voeding b.v.; bij wier behandeling verzwegen is den invloed van den hongersnood, door 't mislukken van den aardappeloogst, toen een tijd lang goede aardappelen en zelfs goede erwten niet te bekomen waren, zonder met goud te worden opgewogen..." (Vaderlandsche letteroefeningen, anoniem, 1852)

zelfstandig naamwoord.

kont

R Van een doorzetter: As die wè in zene kop heej, dan heetie et nie in zen kónt.

Et zal oew kuntje vaore - het zal tegenvallen

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  èn ze klètse mar vur zen kónt (Daamen - Handschrift 1916) - zonder dat hij luistert

De Wijs -- Dès mieke-muîk – werk (knoeiwerk). Ge gooit ut veur z’n kont. (10-01-1970)

Triske heej en hansjupke aon/ geborduurd meej en hundje/ dè is zo hullie moeder zeej/ «Fèèn wèèrm òn dur kuntje... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Slaop)

Wim van Boxtel - Mar gaode ons dörpke vergeleeke,/ bij wegger vruger al nie vond./ Dan valde van de alteratie,/ gewoon op oew moderne kont. (uit: ‘Toen en naaw’, Brabants Bont, 1979)

Wim van Boxtel - Hij gong nor de kapper,/ omdettie wel moest/ van z'n vrouw, Josefien/ die zigget hum pront/ Tontje, oew haor, hangt/ bekaant op oew kont. (uit: ‘Tontje-de kapper - en z’n fiets’, Brabants Bont Sprokkels, 1981)

Piet Brock - "Ik zèè benuut of z't nog holt"./ zi Kees en schupte pront/ meej de teuten van zunne klomp/ 't vèèreke tegen d'r kont. (uit: ‘’t Vèèreke’, Vuurstintjes kètse, 1990)

Henk van Rijen - Tis mar goed dè oew kont vastzit, aanders waarde die ok nòg kwèèt

Piet van Beers - Wè zaate meej ons kont op zonne kaawen harde stêen. (uit: ‘Tilburg zingt...’, www.CuBra, ca. 2004)

Piet van Beers - Ik neem 'm [de hond] nòr de Volkstèùn meej, hij graoft nòr mèùs òf mòl./ Hij zit dan, binne kòrte tèèd, van kòp tòt kont int hòl. (uit: ‘Unne klèene grèèzen hond’, www.cubra, ca. 2004)

Piet van Beers - Ons Kee die hee unnen Hèrniea, / ze kan der kont nie keere. (uit: ‘Ons Kee’, www.cubra, ca. 2004)

Piet van Beers - As ge wè aawer wort, zò rond de sisteg/ Dan krèède mistal bèùk èn ok 'n bietje kont. (uit: ‘Lèkker fietse’, www.cubra, ca. 2004)

Piet van Beers - Ma Flodder draogt steeds lange rokke/ of leggings, hêel strak òn der kont. (uit: ‘Ma Flodder’, www.cubra, ca. 2004)

Gerard Steijns - Die han dikkels gin rôome in der bèkske leut, jao zogezeej gineens ene naogel om òn der kont te krabbe! (Grôot Diktee Tilbörges Taol, 2005)

Frans Verbunt - meense van aadel hèbbe gin voor in der kont (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - int jaor blok toen de eksters nòg gin kont han èn deur der ribbe scheete (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Jan Naaijkens - Jos was de goedheid zelf, zo iemand waarvan men zei: "Hij zo z’n kont weggeve en zelf dur z’n ribbe schèète". (Het dorp van onze jeugd, 1999)

Frans Verbunt - oew klêed zit zo verfrommeld, et lèèkent wèl òf et in den hond zen kont

heej gezeete (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - de klèènmanne zèn nie geboore om de grôote in der kont te kèèke (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - hij heej zen kont dichtgeneepe (de man is overleden) (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - hij pròt nèt òffie en vèl vur zen kont heej (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - ene kontkrèuper hòlt enen brèùnen èèrm (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - paas mar op dè oewe mond nie eer versleeten is as oew kont (gezegd tegen een praatziek persoon) (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - stèèrk, dès en lèère broek meej en èèzere kont (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Frans Verbunt - gin zit in et kont (kind dat niet stil blijft zitten) (Het 'zeuvende perbeersel' van het 'Woordeboek van de Tilburgse Taol', 1996)

Ge moest ok zörge dègge nie in opspraok kwaamt, vural ginne praot aachter oew kont kréége, want dè waar wel et ergste dètter bestond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Der waren nog aander zusters zat, mar die waare daor te fèèn vur gebouwd en wiese zôo as dè zôo schôon hiet ‘der kont der vanaf te draaie’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Wè zij in dere kop ha, hasse nie in der kont. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

In allerlei organisaties hasse der kont ingedraaid… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

…ik kos verstaandig meej der praote. Et waar gin giechelkont. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Biks 'kònt' zn - kont

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  òn oew kónt gebòrduurd ('60) - je kunt de pot op.' Dat kun je net denken

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  pròt mar teege men kónt, mene kòp is ziek ('87)

WBD III.1.1. lemma  achterwerk - kont frequent in de provincie Noord-Brabant

WBD III.1.1. lemma  bil c.q. dij – kont, noordelijk Tilburg

WBD hangkónt - hangkont (koe met niet mooi vlak, maar hellend kruis)

WBD slèèchte kónt - slecht paard, ook 'stolper' genoemd

WBD III.1.3:122 'kont' = zitvlak v.e. broek

WBD III.1.4.399 'geen zittende kont hebben' = geen rust hebben

WBD III.2.5:258 'een stuk in zijn kont hebben' = dronken zijn

Antw. KONT znw.v. - Komt, in de platte taal, veel in zegswijzen voor.

kiepekónt - figuur in de nek bij jongenskapsel

zelfstandig naamwoord.

WBD III.4.3:52 kontènd - ondereinde v.e. stam, ook gatènd, voet of stronk

WBD III.4.3:59 kontènd - boomstronk, ook genoemd: gatènd, post, strèùk, of knöst

bijvoeglijk naamwoord .

H. van Rijen (1988): tevreden

WBD III .1.4:19' zeer content = zeer blij

zelfstandig naamwoord.

onafgebroken, (textiel) deel v.h. 'assòrtiemènt

kontereije
zelfstandig naamwoord
contreien
Cees Robben – ’t mieneke van Jantje Ram/ Moes op gezette tijje/ Vur de vuruitgang naor ’t Laor.../ Want daor stond vruuger kaant en klaor/ Den bok... der kontereije... (19610929)
 

zelfstandig naamwoord.

WBD III.1.2:322 'kontfruit' = aambeien

werkwoord, sterk

WBD III.3.1:259 'kontkruipen', '-likken, -krabben' = vleien

zelfstandig naamwoord.

vleier

H. van Rijen (1988): 'kontekrööper' - kontkruiper, huichelaar, onderkruiper

Frans Verbunt: ene kontkrèùper hòlt enen brèùnen èèrm

WBD III.3.1:260 'kontkruiper, kontkruiperd' = vleier

Bont znw.m. - kontlikker, ergerlijke vleier

Biks kòntkrùiper

zelfstandig naamwoord

sluitspier

WBD III.1.1. lemma sluitspier van de aars – Tilburg, Goirle

kontwèèrek

zelfstandig naamwoord

achterwerk van een rund

Audio-opname 1978 -- “Dan sneede gij zak zègge van aachtere, boove de koej wier dè durgeslaon, zak zègge, dè kontwèèrek zogezeej, dòr aachter witte wèl, èn dan, jè, dan moeste diejen ènteldèèrem deröt haole èn dan lòsmaoken èn doen èn dan viel er hil dieje pèns, die viel in êene keer in diejen bak neer!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

Illustratie uit Handboek voor de slager; 1956; onder hoofdredactie van J.W. Baretta,een uitgave vanwege het ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.

zelfstandig naamwoord.

kogel

WBD koogel, (Hasselt) koowgel - koot v.e. paard, ook 'haorbaand' genoemd

zelfstandig naamwoord.

kooi

- ’k Gao naauw nor kooi (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

WBD troep, gezegd van dieren, ook genoemd: 'troep', 'klócht', 'klòcht,'kudde', 'staw' of 'kudde' of 'hôop'

WBD II.4.1:50 'vogelkooike' of 'fejère' -

WBD III.1.2:392 'met een brede kooi lopen' = wijdbeens lopen: ook 'kooien'

WBD III.1.1:133 'kooi' = bekkenholte

WBD lII.1.1.135 'kooike' = schoot

WBD III.4.4:256 'kooi' = menigte, troep

Antw. KOOI znw.v,-kudde, vlucht, Fr. troupe,troupeau,volée

Hft. KOOI, naar ik meen, bij verbastering voor 'kudde' (vnl. v. patrijzen)

Antw. ... In het Bargoens beteekent 'koei' hoop

bijvoeglijk naamwoord .

Frans Verbunt: uitgeteld

zelfstandig naamwoord.

kooksel

WBD (III.2.1:361) kook, kooksel, gekookte 'zooi' = kooksel

Werkwoord, zwak
koken

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 38) kooke, (hij) kokt (met vocaalkrimping) (ook blz. 39)

B kooke - kókte - gekókt (Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): 41)

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kókt; imp. kók

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  twaoter zal gaa kooke; t kókt al

Krantenkop van een artikel uit de Nieuwe Tilburgsche Courant - 3 oktober 1958

zelfstandig naamwoord.

WBD omhulsel v.h. teellid v.d. hengst, ook genoemd (Hasselt) 'koowker'

WBD 'koowker' (Hasselt) - teellid v.d. hengst, ook genoemd 'zaodstrèng

WBD 'kooker' - (houten) schede voor slachtersgereedschap

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KOKER. Indien ik wel onderrigt ben, wordt de buis, welke het teellid van eenen hengst bevat, en ook het teellid zelf, hieromstreeks 'koker' genaamd.

zelfstandig naamwoord; waarschijnlijk verfranst Nederlands

Daamen - Handschrift 1916: "koket - 't is 'n goei koket (kookster, kok, keukenmeid)

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): rookworst

zelfstandig naamwoord.

kool

Cees Robben: Goej weer veur boerekôole-tòppestamp meej vòrse wòrst;

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 plur.: koole (blz. 36)

WBD III.2.3:93 'suikerkool' = spitskool

zelfstandig naamwoord, eigennaam

Koolen, Jan

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  hij is de rèèke Jan Koole ('86) gezegd van iemand die het goed gaat (In Tilburg, Eindhoven en Middelbeers zegt men te weten wie Jan Koolen was; de figuur is echter in geheel Noord–Brabant en daarbuiten bekend.)

Bijnamenboek Karel de Beer - den zwarte Koole = Adr. Kolen (blz. 50) de rèèke Jan Koole = Jan Kolen (blz. 50) den dôove Koole = ... Kolen (blz. 50)

zelfstandig naamwoord.

H. van Rijen (1988): kolenkar

werkwoord, sterk

komen

koome - kwaam - gekoome; uitsl. stam: ik koom; dan koomet

— In tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij komt; imp.: kom!

Kees en Bart:  Dan koom et wel in orde

"Dè komt hier nie bij te paas!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)

Cees Robben – Mar ik koom effe zo getij/ as gij aon’t nuuwe jaor (19651231)
Cees Robben – Ik koom rèècht van den berrebier... (19861031)

De Tsunami,/ op twidde Kèrsdag kwaamie... (Henriëtte Vunderink; Zuidoost-Azië Vloedgolf 2004; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Dialectenquête 1876 - Waannir komd u bruur jaaw bezuuke?

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  ast kómt, kómmet vruug genóg (HM'66) - vervelende dingen komen altijd vlug

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  die nie kómt, wòrdt nie getèld (HM'66) - afwezigen komen niet in aanmerking

Henk van Rijen te goeje koome - tegemoet komen

WS Agge dè doet, dan koomet wèl goed.

- Zoo kwaampe we dan goed muug aon ons ketier aon. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
...en tegen den aovond kwaamp ie er aon. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940)
Geen meens kon overigens zeggen, waor al dè geld vandaon kwaamp... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
...en gin meensch kwaamp er naor buiten. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938)
- Vleeë week kwaamp ik op inne mèrge thuis van uilieë kaant aaf mee innen zwaor gelaoie fielesopèe. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Zoo kwaamp het... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Van geens gons, gong ut beter as toen we trugkwaampe... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

WBD III.1.1:84 'koon' = jukbeen

koningin

Bijnamenboek Karel de Beer - de kôonegin van de waaj (Pieta Melis) (blz. 54)

zelfstandig naamwoord.

koning

Cees Robben: dan wil ik kôoning zèèn

Dialectenquête 1876 - den könning is rêk (ö van dörpel)

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):
 de kôoning zene zoon is ók sòldaot gewist

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 23) kôoning

toponiem

ook: de Waaj

Tilburgse volkswijk die tijdens de vernieuwing van het stadscentrum verdwenen is; het gebied grenzend aan de oostzijde van het Paleis Raadhuis

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):
 de kôoningswaaj

zelfstandig naamwoord.

koop

enen dólle kôop = 'n koopje

Dè kan de kaoje kôop nie maoke - daor loop ik nie meej te kôop;

werkwoord, sterk

kopen

kôope - kòcht - gekòcht - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij / hij kopt

- óp de reutel kôope - op de pof kopen

- Vur ene sènt kôope èn en halfke toe. - Snoepgeld besteden in vroeger tijden (1 cent besteden en als toegift een snoepje krijgen van een halve cent).

R.J. 'want tis de lèste die we kôope'

...want toen ie de preek uitgelee ha waren we net bij ’n kroegske en daor schoof ie gaauw in om er nog in paor te gaon koope. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben: Waor zón ze die kiendjes tòch kôope? wè kiendjes kôope óngao ...;

Cees Robben: ak wir en nuu pèt kôop, dan kôop ik enen hoed;

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  vur en spouke iets gekòcht hèbbe (Pierre van Beek --  TT '69) -er weinig voor betaald hebben

WBD (III.3.2:183) kôope, troeve, aftroeve, slaon = met een troefkaart andre kaarten nemen of slaan

WBD III.2.2:3 'kindje kopen' = zwanger zijn

WBD III.2.2:6 'kopen' = bevallen'; ook '(een) kindje kopen'

zelfstandig naamwoord.

koper (metaal)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  em wèl lussen as ie nòr kooper smokt (Pierre van Beek --  TT '69) - graag op een borrel getracteerd worden (koper duidt op geld)

zelfstandig naamwoord.

koper, hij die koopt

zelfstandig naamwoord.

koren

Dialectenquête 1876 - korn (het koorn)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  'dès aander koore' zi de mölder,

WBD I:1402 koore, ròg - koren

koos

verleden tijd van kiezen

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
van de naam Koos (Jakobus)

Foto: Regionaal Historisch Centrum Tilburg

WTT 2012: Titel van een traditioneel kinderliedje dat door kinderen gezongen werd op 28 december, de feestdag der Onnozele kinderen. De kinderen trokken, net als op 6 januari, Driekoningen, van deur tot deur in de hoop met hun gezang enige beloning te ontvangen. Op 28 december verkleedden zij zich daarbij als grote mensen.

Rolf Janssen (We hebben gezongen en niks gehad, 1986) geeft de tekst van het liedje als volgt:

Koosje Koosje is m'n naom
ik heb 't in m'n broek gedaon
ik zèh de helleft ervan verloren
de rest zit in m'n broek gevroren

olie olie van de druiven
laot de droefhed mar verschuiven
laot de droefhed mar vergaon
zet de flessen mar on oew lippen
laot 't stillekes nor binnen wippen
ooh, den vuul ik on m'n hartje
juffrouw, gif me toch 'n kwartje
 

Met deze muzieknotatie:

A.J.A.C. van Delft was de eerste die de tekst optekende, en wel in de krantenrubriek Van vroeger dagen, aflevering 122: 'Nog wat Kinderversjes', Nieuwe Tilburgsche Courant, 6 juli 1929. Van Delft geeft de tekst weer in de standaardtaal:

"Ook op 28 December als we Onnoozelen Kinderen vieren (een dag alweder, die door zijn naam tot het volk gesproken heeft, en welke die stoute volksmond daarom ondeugend heeft aangewezen als het patroonsfeest der edelachtbare leden van gemeenteraden) ook op dien
dag ziet men in sommige gezinnen het jongste kind nog "uitgedoscht" (beter gezegd: toegetakeld) met een veel te groote jas van vader of kledingstuk van moeder. Gezongen wordt dan nog volgend Onnoozelenkinderliedje:

Koosje, Koosje, zoo is mijn naam.
Ik ben voor alle dingen bekwaam.
Ik heb mijn ouwers vroeg verloren.
En daar sta ik van bevroren.
Als ik sterf, dan ben ik dood,
Dan lig ik in mijn kistje bloot. *
Dan komen de vogeltjes bij mij zingen,
Dan zal ik uit mijn kistje springen
En als ik spring, dan spring ik snel,
Naar den hemel of naar de hel.
 

Olie, olie, van die druiven,
Laat die droefheid maar verschuiven,
Laat die de droefheid maar vergaan.
Dan zet ik het fleschje al aan mijn lippen,
Dan zal ik het stilletjes naar binnen wippen.
O, wat voel ik het aan mijn hartje.
 

Ik heb gezongen en niks gehad,
Snij een stuk van 't verkensgat,
Snij maar diep, snij maar diep,
Al is 't een vinger diep.

Cees Robben:

Cees Robben - Prent van de week, Rooms Leven, 19 januari 1968

Cees Robben – [Jong meisje over een te grote jas die ze van moeder gekregen heeft:] ’t Is net Koosje-Koosje (19680119)

Henk van Rijen ene jas zo grôot dèk er wèl koosje-koosje meej kos gòn zinge

H. van Rijen (1988): koosje-koosje - dag der Onnozele kinderen (28 dec.), de dag dat kinderen zich verkleden als volwassene om niet als kind herkend te worden, en zingend langs de deuren gaan.

De Wijs -- Wès dè naa wir mee die maksie maantels, ’t lekt net koosje, koosje (10-01-1970)

WBD (III.3.2:298) koosje koosje = Onnozelekinderendag

zelfstandig naamwoord.

koot, gewricht

WBD Hasselts 'koowt' - vetlok (aan een paardebeen), ook 'vètlòk' genoemd

WBD 'koot', (Hasselt)'koowt' - boelee (aan een paardebeen), in Hasselt ook 'vètlòk' genoemd

WBD ooverkoot zèèn/staon (m.b.t. een paard) - als de kogel naar voren doorknikt, ook genoemd (Hasselt) 'oowverkoowteg zèèn'

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  in de koot schiete (R'69) - in orde komen

WNT KOOT - gewricht, gewrichtsknobbel

WBD III.1.1:133 'koot' = bekkenholte

WBD III.1.1:159 'kootje' = vingerkootje

kooverkooke

ook: koeverkoot
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘kooverkoo’
uit Engels ‘covered coat’, halflange overjas
Cees Robben – Ik docht ik laot m’n koo-ver-kooke mar is uit en ik trek mee dees weer m’n miezezonneke mar is aon... (19740322)
 

zelfstandig naamwoord.

kop, hoofd

WBD broodkorst (aan de beide uiteinden van het brood)

R Van een doorzetter: As die wè in zene kòp heej, heetie et nie in zen kónt

R Antwoord op 'Dè lus ik nie'; As get nie lust dan legter oewe kòp mar nèffe.

Van Delft - De melkboer interrumpeert: "Naa, gij bent ok 'n schón", doch mondvlug antwoordt de ander: "Mèr as 'k zónne kop ha as gij, liep ik er direct onder uit", en de ander gekscheert daarop weer goedig: "Wè? As ge zón faosie had as ikke, liepte van verwaondhèt neffe oew schoene."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Van Delft - Als het ware eenigszins ter vertroosting bij een gebeurtenis, een feit, dat niet meer te verhelpen of te veranderen is, klinkt het: "Al gingde op oewe kop staon"; ook wel: "Al trokte de kaaien uit den grond", het helpt toch niet. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Van Delft - Mijn man wordt "los van kop": Hij wordt kort van memorie. Hij wordt kort van geheugen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

gez.MP Die pròt oe de blèènen óp oewe kòp.

Cees Robben:10 (blz. 43) 'en ons kupkes - schutters - eugskes gluurden'

Cees Robben – ’n schuchtere blom steeket köpke omhoog (19570309)
Cees Robben – [Hij] hee gin kaoikes in z’n köpke. Nee mar herses.. (19540522)

gez. Pierre van Beek --  kòp óp start - met gesloten beurzen (b.v. bij woningruil). (Tilburgse Taaklplastiek 167)

gez. Pierre van Beek --  meej ene kaoje kòp = boos (b.v. weglopen) (Tilburgse Taaklplastiek 169)

Pierre van Beek --  zó zòt as tien kòp jèùn (Tilburgse Taaklplastiek 176)

gez. MM Ene kòp as nen hèktoolieter èn gin mòtje verstaand.

WBD kòp - kop (deel v.d. huid dat de kop bedekte; II 590)

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KOP is bij de landlieden algemeen in gebruik van het 'hoofd'. Z.a.

Pierre van Beek --  Hij wit nie waor zene kòp stao (overbelasting)

Verhoeff kop = 4,7 liter (= 4 maatjes)

Pierre van Beek --  kòp = 4 kg aardappels: en kòp èèrpel

Pierre van Beek --  et hôog in de kòp hèbbe - verwaand zijn

Dialectenquête 1876 - hij schudde ongeleuvig z'nen kop - ... zijn hoofd

zelfstandig naamwoord.

hersenwerk

Henk van Rijen hij heej veul kòpbreekeswèèrk - hij heeft veel hersenwerk

CiT (125) 'Hij hee veul kopbrekeswèrk'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kopje, kuipje

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 52) kop- köpke, resp. verkleinwoord van 'kòp' met umlaut, en 'kèùp' met vocaalkrimping

Cees Robben: Ze staake der köpkes hêel wèès bij mekaar.

Cees Robben: meej zen köpke int zak; et köpke wir ómhôog steeke;

Cees Robben: ik zal em (de sok) oover et köpke dichttrèkke;

WBD oover et köpke naoje (II:1192) - over (het) kopje naaien (= overhandsen)

WBD (III.2.1:87) 'kopke' = kopje

WBD (III.4.4:298) 'kopje' = liter, ook 'kop' of 'kan'

kòpklèùve

werkwoord, zwak

waarschijnlijk het afkluiven van vlees van een dierenkop (konijn?)

alleen aangetroffen op:

zelfstandig naamwoord.

koopman

Cees Robben: '... zeej d'n kôopman'

bijvoeglijk naamwoord .

koppig

Dialectenquête 1876 - den ezel is kuppig - de ezel is koppig

kòppel

zelfstandig naamwoord
twee stuks
Cees Robben – Lust ons piskouske ’n koppel aaikes van de tiet-tiet-tiet... (19840615)
 

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
WBD (Hasselt) hotlijnt (een touw dat midden onder de kop v.h. paard vastzit aan de schudhalster; de stuurman kan er de richting mee aangeven)

zelfstandig naamwoord.

Samenst. van 'kòp' + 'pènt' - hoofdpijn

Ik krèèg kòppènt van dè gewèld.

De groote muts blijft in de kaast: die is te zwaor, daor krège ze vort koppent van - zeggen ze - en darrum zette ze liever 'n huudje op. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)

Tis dekker gin koppènt van krèèg avvetoe van dè gedonderjaog… (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra)

Bont znw.vr. ' koppijnt' - koppijn, hoofdpijn.

Antw. KOPEND znw.o. - bij landb.: Eind v.e. gewent dat tegen den vörrel (dwarsliggend gewent) komt, maar daarvan gescheiden is door een dwarsvoor.

zelfstandig naamwoord, meervoud

WBD (Hasselt) - haamoren, de beide boven het haam uitstekende delen

2e + 3e pers. enk. van 'kôope', met vocaalkrimping

koopt

MP gez. Wè nen boer nie kènt, dè kópt ie nie.

zelfstandig naamwoord.

WBD touw aan de horens v.e. koe, ook genoemd 'kòptòw' of 'kòptouw'

Bont kᴐpse.l znw.o.'kopzeel' - zeel dat aan de kop v.e. kalf of koe is bevestigd.

Antw. KOPZEEL (scherpe e) znw.o.-bij slachters: touw, zeel, dat aan den kop der beest gebonden wordt, bij 't slachten

WNT KOPZEEL - touw dat bij het slachten aan den kop v.h. beest gebonden wordt.

kòpziekte
zelfstandig naamwoord
kopziekte; ziekte van koeien; hypomagnesemie; veroorzaakt door een gebrek aan magnesium in het gras; kan binnen enige uren na de openbaring dodelijk zijn.
Cees Robben – Mar naa ze [de koeien] nie gewaaid meuge worre krèège ze gin laast van kopziekte... mar wel van stalpôôte... (19860509)
 

zelfstandig naamwoord

1. mand

...mee 'ne klont boter in z'ne körf en z'n hart vol zaolige liefde... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
...'n Klein ouwelijk juffrouwke kwaam binnen, mee 'n körf aon den erm. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939)
- Waor is de zaolige tèd gebleve dèk mee kurven vol gratis vur niks de vietemienen uit de netuur kos gaon haolen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

R.J. 'meej 'n kùrfke in d'r'n èrm'

Pierre van Beek --  mèndjes zèn gin körfkes

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): der mèske is meej en körfke nòr et bós gegaon

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 98) hêûr dochterken is nòr (e)t bos mee eng körrəfkən om braome te plukke

WBD (III.2.1:133) 'korf' = idem;

WBD (III.2.1:135) 'korf' = marktkorf

Bont znw.m. - korf

Antw. KÖRF (uitspr. körrəf) znw.m. - korf

2. bedstee met deurtje of klein raampje

3. figuurlijk

Henk van Rijen - körf zonder zörg - zorgeloos iemand

Frans Verbunt: lèèven öt en körf zonder zörg

4. achterwerk

WBD III.1.1. lemma  achterwerk - korf, in Udenhout.

Cees Robben: de körf omschudde - jongen werpen

zelfstandig naamwoord.

kurk

Dialectenquête 1876 - 'n kurreke stupke (u = ö)

Bont körək, znw.m. - kurk, stop op fles of kruik.

Antw. KÖRK (uitspr. körrək) m, als voorw. -en als stofnaam - kurk

zelfstandig naamwoord. verkleinwoord
koortje

Ons Sjaan is venaovend nòr de rippetiesie. Zis teegesworreg onder en korke bij ons in de pròchie, vur te zinge meej ötvòrten èn zôo meer van die fiste. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006)

zelfstandig naamwoord.

WBD III.4.4:294 'korrel' = decigram; ook 'korreltje'

WBD III.4.4:149 'zandkorrel' = idem

WBD III.4.4:150 'zandkorreltje', 'korreltje','korreltje zand' = idem

zelfstandig naamwoord.

koorts

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 28) uit cluster rts vervalt de t: kors

De Wijs -- Ik mot shep-waoter waant ik hebbet op munnen borstrok en ik wil gin laast krège van de kaoi koorse, aanders begien ik te ijle (17-08-1964)

Cees Robben – ’n slengske in oew neus en firtig kôôrs... (19821001)

Cees Robben – Zôô heet.. om de kôôrs van te krèège... (19580201)

Den aandre leej meej firtig kòrs/ meej griep int liddekaant. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den êene èn den aandere)

WBD III.1.2:221 'koortsen' = koorts

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  ik hèb wèl kórs

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 98) ik èb wè korts

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kórs (blz. 66 en krt.45)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937 

zelfstandig naamwoord, meervoud

H. van Rijen (1988): kerstdagen

zelfstandig naamwoord

Kerstmis

WTT 2012 - 'Kerstmis' is in het Nederlands voor het eerst opgetekend in 1274. Het eerste lid 'Kerst' is de gangbare Middelnederlandse naam voor 'Christus'. Daarnaast komen in het Middelnederlands ook reeds de vormen 'Kars', 'Karst', en 'Korst' voor.

WNT - lemma Kerst I - znw. m. Mnl. Kerst (Keerst), Karst (Korst), mnd. Kerst (Karst; Kirst).

WNT - lemma Vrouw - Nae Korsmis … soe isser een soe yamerlijcken dinck geschiet des sMaendaechs voer Onser-Liever-Vrouwen-Lichtmis dach, Kron. "Mariënburg" 64 [1576].

't Was op een van die vriesaovenden vlak vur Korsmis. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29)

Cees Robben: ene zaolege kòrsemes; meej de kòrsemes ist óppaase geblaoze;

Van Delft - - "In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Dialectenquête 1876 - tege Korsemis

Cees Robben – Korsemis (19851227)

CiT (66) 'Zaolge Korsmis war'

Bont znw.m. 'Korsmis' - Kerstmis

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'kòrst', met umlaut

korstje

MP gez. Ge zult er beeter van piese as van en körsje brôod.

Cees Robben – ’t Körsje kraokt in munne mond... (19600624)

Goed kostjes ete Fraanske, dan kunde laoter goed fluite... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Van Beek - "Er moet wa gedaon worre vur 't ko(r)stje en dan hedde de kruim nog nie". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

Frans Verbunt: kapje van een brood

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 99) dem bok iz in eng kòrsje gestikt
Biks körsje zn – korstje

1. zelfstandig naamwoord

korst

Van Delft - "Ik heb m'nnen grootsten korst brood gegeten" zegt iemand, die aan wil duiden, dat hij reeds op jaren is. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
 (blz. 28) van het cluster stj wordt de t verzwegen

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 57: gerekte vocaal!

bijvoeglijk naamwoord .

kort

uitdrukking : zenèège te kòrt doen - zichzelf (financieel) benadelen; zelfmoord plegen

gez. Pierre van Beek --  kòrt in de kèèr - kortaangebonden, lichtgeraakt, uit zijn humeur (Tilburgse Taaklplastiek 184)

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): superlatief ► kòrst
WBD (III.2.1:363) 'kort van nat' = kort koken

kòrtdraojerig
bijvoeglijk naamwoord
kort van draad
Cees Robben – Slachter.. Gif men mar ’n stuk langdraoierig vlees, kortdraoierig gaoter bij ons nie in... (19860801)
 

zelfstandig naamwoord.plur.

koteletten

Van Frans 'côtelette', met hypercorrecte r van 'kort'.

Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen... (19691212)

Vur heur allêen hasse un kòrtelètje gebakken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Goem. KOTELET - kotəlét of kortəlét

Antw. KÖRTELET znw.v. - verkensribbetje, Fr. côtelette

WNT KOTELET - rib met vleesch v. bep. soorten slachtdieren

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'kaort'

kaartje

R.J. 'die kekt nor oew kortjes'

WBD III.3.1:413 'kaartje' (treinkaartje, buskaartje) = vervoerbewijs

zelfstandig naamwoord, plur.

Frans Verbunt: kleine kinderen

H. van Rijen (1988): kinderen

WNT KORTOOR - 1) persoon of dier met korte of gekorte ooren, bepaaldelijk gezegd van paarden.

zelfstandig naamwoord.

Frans Verbunt: driftig persoon

WNT KORTSTAART - dier met een korten of gekorten staart, in 't bijzonder zulk een paard.

Haor. KORTSTART - kortstaat: paard met een gecoupeerde staart

Kaart: D. Zijnen

toponiem

de herdgang, stadswijk Korvel

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  Körvels huukske (bep. wijk)

Actum Tillib. 7:32 - Korvel van 'kurve'? (Smits)

Actum Tillib. 7:33 - Korvel ontstaan uit Korvelo? (Vromans)

als Köllever

De verwisseling van de R en de L (methatesis) komt vaker voor in het Tilburgs; zie: Van Delft - Een dorpel noemt hij een "dulleper"; een orgel een "ulleger"; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit "Kullever" noemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)

Kees en Bart  - 'Köllever', 'Kölleverscheweg' (Korvelseweg)

- L -- Wordt met R verwisseld, en omgekeerd. Zulker (zurkel), flamboeës (framboos), kellever (kervel), hallever (armvol), enz. (Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870)

Luister naar het lied 'Körvel, m'n Körvel'

Körvels-huukske
toponiem
Korvels hoekje – deel van de Tilburgse wijk Korvel
Cees Robben – Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224) De prent gaat over de verstedelijking van Tilburg waardoor oude wijken en natuur verdwijnen.
 

werkwoord, persoonsvorm

kon(den)

Verleden tijd van 'kunne'

- Ik kos nie begrèèpe dèsse dè kosse.

R.J. Nao wè praote kos ik binne

Cees Robben – Mar as ik kôs... begôs ik nog eens...! (19560707)
Cees Robben – Peer van Dun was unne dwaoler (...) die de haai in den blende kos belôôpe (19570119)
Cees Robben – Hij pooide ‘m al vur dekkem aon zunne start kos zitten... (19650402)

Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? ..Ongebonden is ’t bist zeej ’t kelfke.. en ’t kos rond den schelft... (19650910)

Cees Robben – dè kosse ze wel heure... (19790803)
Cees Robben – ...Mar hij kôs me wè...! (19801017)
Cees Robben – ’t Kos kaoier... (19860829)

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  et kientje was dôod vurdèset kósse dôope

WvM 'da kos nie in Tilburregh'; 'die kos schon speulen'

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kós (blz. 136). Zowel 'kón' als 'kós' gaan op 'konde' terug. 'Kós' is mogelijk geworden doordat 'konde' mouilleerde.

Antw. KOST - 2e hoofdvorm van 'kunnen'

WNT KUNNEN ... Een praet. kost, mv. kosten leest men bij o.a. Huygens.

nevenvorm 'konne'

Dialectenquête 1876 - we konnen nie zien

Kees en Bart: as ze dè konnen

werkwoord, zwak
kosten

^- kòsse - kòste - gekòst

Wè zot kòsse? - Wat zou het kosten?

...twee Jode wete krek wè 'nen bril moet kosse. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)

Cees Robben – ’t maag nie te veul kosse... (19781110)

Sjef zeej: Dè knap ik zèlf wèl op/ dan kòsset oe gin gèld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Doeget zelf....)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  as en vrouw et circuspèrdje öthangt, kòst ze veul strooj (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1970) - luxe kost geld

Henk van Rijen dè zal hil wè krööm kòsse - dat zal veel energie vergen.

Vliegers plekken deeje we ôk wel ens. Et pepier mocht nie teveul kosse en de latjes han we dan wel ergens ‘gevonden’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Biks 'koste’ ww - kosten

bijvoeglijk naamwoord .

kostbaar, waardevol

en kösselek bildje - een kostbaar beeldje

►zie köstelek

Cees Robben: zôo kösselek èn fraaj

Cees Robben: kösselek = kostelijk, prachtig, mooi, schitterend

Cees Robben:10 (blz. 33) 'mar kösseluk dè waoter'

Henk van Rijen dès en kösselek kedoo, war? - dat is een kostbaar cadeau, nietwaar?

Frans Verbunt: 'köstelek' - waardevol

Mee schrik heb 'k-oe kure lere kenne,/ m'n kösselek kiendje, nog vur dè't donker waar. (Lauran Toorians; Blauwke; CuBra; 200?)

Stadsnieuws: Nèè, ge krèègt vur oewe verjòrdag ginne trein, dès vuste kösselek (040207)

WBD III.3.1:120 'kosselijk' = kostbaar

Haor KÙSSELEK - kostbaar

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KOSTELIJK voor kostbaar, ook al bij Huygens. Z.a.

Bont bijvoeglijk naamwoord  'kostelijk' van grote waarde; heerlijk, voortreffelijk Antw. KÖSTELIJK - kostelijk; duur: 'en köstelijke reis

zelfstandig naamwoord

WBD kossem (kwab onder de hals van een rund)

Bont znw.m. kossem (ook gebezigd voor de halskwab van een konijn) .

Antw. KOSSEM znw.m. - halskwabbe van rundvee

WNT KOSSEM - 1) onderkin; 2) halskwab v.e. rund

werkwoord, persoonsvorm+vn.

konden wij

Versmelting van ww-uitgang (n) met pers.vn (w) levert m op.

kòsset
samentrekking
kost het
Cees Robben – Hoeveul kosset.. vroeg ze zuinig (19620413)

kossie
samentrekking van verleden tijd enkelvoud van ‘kunne’ en persoonlijk voornaamwoord ‘hij’
kon hij
Cees Robben – Nee, die kossie nie gebruike (19571214)
 

zelfstandig naamwoord.

eten

goeje kòst - voedzaam eten

- uitdrukking  ginne kòst - ondoenlijk werk

Cees Robben – kost en kleer. Kost en kleding. (19540213)

Verh. kost, m. eten enz.; in de uitdrukking  't is ginne kost - dat is niet te doen, een onhoudbare toestand.

Antw. KOST znw.m. - spijs, voedsel

samentrekking

kon je

Henk van Rijen - hoe koste erin? - hoe kon je binnenkomen?

zelfstandig naamwoord

koster

De köster hee dees truuk utgedocht dus gift on de köster wè vur de köster is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)

MP gez. Kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje.

Cees Robben – Koenraadje, d’n köster (19570713)
Cees Robben – Toon den köster (19641231)
Cees Robben – [Priester:] Moet ik de Prefatie zingen, köster..? [Koster:] Nèè, paoter, ’t is vandaog ’n stille mis... We zingen alleen mar wè möpkes... (19810619)
Cees Robben – Dilletrieke laamp is kepot, köster... (19750425)

Pierre van Beek --  gez. Ik hèb die stèm nôot geheurd, zi de köster, èn de gèèt stónd óp et koor (Tilburgse Taaklplastiek 131)

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  de köster lèùjt vur de precèssie

Bijnamenboek Karel de Beer - et kösterke = Alb. Pessers (63)

WBD (III.3:112) kösterin = kosteres

WNT KOSTER, kuster

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KUSTER voor 'koster'. Beide bij Kiliaan. Daar het woord van het Lat. custos gevormd is, komt 'kuster' nader aan den oorsprong.

Bont znw.m. 'köster' - koster

Antw. KÖSTER znw.m. - koster

zelfstandig naamwoord.

kostganger

Kees en Bart: kôstgènger

Bont znw.m. 'kostgenger' - kostganger

zelfstandig naamwoord.

hok, krot, gevangenis

uitdrukking  et kòt is te klèèn - er komen problemen

As ónze paa dè zie, dan is et kòt te klèèn

Schaai tòch èùt meens, ik zèè raozend/ kweet nie waork et zuuke mòt/ bij ons zèn ze òn et vèèrve/ khèb gin aord mir in men kòt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Den hòrt op‘)

Henk van Rijen ge gaot vur et kòt kepòt - je verliest op het nippertje

Frans Verbunt: mekaar et kòt èut vèèchte

WBD III.1.3:242 'kot', 'knol' of 'gat' - gat in een kous

Bont znw.o. 'kot' - hok, verblijfplaats v. dieren (en ook wel v.mensen)

Antw. KOT znw.o. - opening, gat, hol; vklw. kotteken, kotje, kötje Biks 'kot' zn - kot

WNT KOT - 1) klein en armoedig huis, hut; 2) kleine boerderij of klein boerenhuis; 3) kroeg, bordeel en derg.; 4) benaming voor een gedeelte v.e. huis

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
klein kot

-- verkleinwoord  van 'kòt', met umlaut

Antw. KÖTJE of kotje of kotteken

zelfstandig naamwoord.

catechismus - katechismus

De kòttegissemus moeste van bèùte kènne. - De catechismus moest je uit het hoofd kennen.

...consciencie, dè stond in den aawe kottechiesmus en 't beteekent geweten. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  et zèn nie aaltij de braafst, die et irst den kòttegissemus kènne (Pierre van Beek --  TT7?) [onleesbaar] - Fraaie theorie wordt niet altijd door gelijke praktijk bevestigd. WBD III.3.3:336 'catechismus', ook: 'catechisles'

zelfstandig naamwoord.

kous

Tekening: Cees Robben – uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. v.d. Ven jr., 1946

Hij [de pastoor op de preekstoel] hô 't over bloote nekken, vleeschkleurige kouskes, te duur kleer, polka haor enz., afijn, hij wô eigenlijk zeggen dè 't er vul te veul geneuk in de wereld is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) -  trèk mar óp meej oew zije kouse (Daamen - Handschrift 1916) - wees maar niet zo veeleisend (zijden kousen werden door deftige mensen gedragen) 

Frans Verbunt: kouse zo dun as jèùnschèlle

H. van Rijen (1988): 'kaws'

zelfstandig naamwoord.

WBD paard dat onder het stappen de benen kruiselings plaatst

WBD III.1.5:234 'breikous' = gebreide kous

kouwsjer

bijwoord

koosjer

-- “Dè was zogezeej kouwsjer slachte. De Joode die mooge niks slachte of der kwaam ene rabbie bij.” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

KLIK HIER om het bestand te beluisteren  

Van kaaj- tot kiezelgoer

Van kraaj tot kwòltje

Naar het begin van de pagina

koej

Schilderij van Willem Roelofs - Koeien drenken (detail)

Körvel 

Kaart: D. Zijnen

Luister naar het lied 'Körvel, m'n Körvel'

köster -  volksliedjes over de koster op CuBra, verzameld door Ben Hartman

knòrrie

Piet Heerkens - De knaorrie - 1949

klòttere

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)