Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

A

B

BL

D

E

F

G

H

I

J

KRA

L

M

N

O

OOD

P

PLA

R

S

SIEB

SPR

T

U

V

VIE

W

Z

Wil Sterenborg

Van kraacht tot kwossebons

Van kaaj- tot kiezelgoer

Van kik tot kousebraajer

kreugel

zelfstandig naamwoord

kracht, ook werkkracht

Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) -- goeie kraachten

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kraacht - kracht

zelfstandig naamwoord

kraai; Corvus

Tekening: Cees Robben – uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. v.d. Ven jr., 1946

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  asser èrges êen kraaj neerstrèkt, laandt er sebiet en hêele klócht (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1972) - waar aas is, verzamelen de gieren zich

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  en kraaj gefreeten hèbbe (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1973) - een flater begaan hebben, een verkeerde uitspraak gedaan hebben.

Bijnamenboek Karel de Beer - ene kraaj = doodsbidder (blz. 91)

zelfstandig naamwoord 

krans

Frans Verbunt -  wekelijkse bijeenkomst (van pastoors)

WBD (III.3.3:57) kraans = aureool

WBD (III.3.3:327) kraans of kiestkraans = rouwkrans

werkwoord, zwak

kransen

Dialectenquête 1887 Willems - kraanse - kraanste - gekraanst

ook in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

sukkelaar

N. Daamen - handschrift 1916 - "'t is 'ne kraanselier (een sukkelaar en onbetrouwbaar)"

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- 'kraansööl' - kerkuil (Tyto alba)

WBD III.4.1:192 'kransuil' - kerkuil (Tyto alba), ook 'katuil' genoemd.

WNT KRANSUIL - kerkuil, Strix flammea

werkwoord, zwak

N. Daamen - handschrift 1916 - "kraansvogelen - ligt er nie te kraansvogelen (anders te doen als ge zegt of meent)"

zelfstandig naamwoord

krant

Dialectenquête 1876 - kraant; den almanak en de kraant brenge de leuges in 't laand

Bij de van den Bredevoortkes waar deze moderne vörm van w.c.-durspuule nog nie durgedronge. Daor veegde ze der kont ok aaltij nog meej un stukske kraant aaf, asse klaor waare. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ene kraant van en week oud leeze, dè gift zachte ôog (Si'75) – oud nieuws komt niet zo hard meer aan

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  nòr Hitselpitsel, daor ist meej kraante dichtgeplèkt ('86) – reactie op de vraag 'waarheen?'

WBD III. 3.1 :280 'lopende krant' = kletswijf'

werkwoord, zwak

krabben

krabbe - krabde - gekrabd

R spèlle krabbe = dennenaalden verzamelen, o.a. voor de ondergrond in de varkensstal, zodat ze uiteindelijk tot 'mest' werden

- …en bij de roep van "krabbe" [geroepen door de visboer] wir innen nuuwen echo van: "’t jukt nie" (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben – Ik gao wè spelle krabbe want ik mot ’t vèèreke nog strössele.. (19760618)

Cees Robben – Dieje krabde nie blôôt.. (19561215) [Hij is zeer rijk]
Cees Robben – Ze krabben men nie blôôt.. zeej Drik.. (19610922)
Cees Robben – En ze krabbe men niemer blôôt... (19780421)

WBD krabbe (Hasselt) - met de poten in de aarde krabben (v.e. kip)

WBD krabbe - darmen schoonmaken (binnenste buiten gekeerd wordt de binnenzijde van vuil ontdaan)

Pierre van Beek --  Waor gin jêûk is, daor krabde nie (Tilburgse Taaklplastiek 184)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  êen katje krabt em nie (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1972) - die is niet bang uitgevallen

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KRABBEN: de vuiligheid, onkruid en het lange gras tusschen het schaarhout uithalen, hetwelk dan tot Strausel word gebruikt. Z.a.

WBD III.4.4:246 'krabben' = krassen (geluid)

werkwoord, zwak

krabbelen, onbeholpen schaatsen

— kraffele - kraffelde - gekraffeld

ooverènd kraffele - overeind komen

...en toen ik wir trug gekraffeld was... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

WBD III.4.1:108 'kraffelaarke' -boomklever (vogel)

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kriffele (I:84)

Verhoeven - KRAFFELE, in overènd kraffele, omhoog komen, er weer bovenop komen verwant met 'krabbelen' en 'kruipen'?

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUIFELEN (uitspr. kröffələn) - krabbelende kruipen (Eng. to crawl)

kram, krèmke

zelfstandig naamwoord

kram, krammetje; hechting in wond

Et waar net Siendereklaos, zon witte kien hattie naa, van de pleisters dieter op geplekt zaten. Daor zaate wel tien kremkes in, zi ons moeder. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Ill.: Naumann - kramlèèster (turdus pilaris)

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- kramsvogel (Turdus pilaris)

WBD III.4.1:88 ' kramlijster' of ' dubbelijster' of 'vlierscheut' voor de kramsvogel (Turdus pilaris)

WNT KRAMSVOGEL ... De krammetsvogel, bij verkorting Krams-vogel, is een groote soort van Lijster, die aldus genoemt word, om dat ze de krammets of jenever-besiën gaarne eeten (1625)

werkwoord, zwak

kreperen

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
krämpe.rə(n), zw. ww. intr. 'kremperen' (met invloed van 'kramp' misschien)

- kreperen, onder hevige, krampachtige pijnen omkomen.

WNT KREPEEREN - KRAPEEREN, Nhd. krepieren - Sterven. Alleen in gemeenzame taal In Z.-Nederl. onbekend. Wsch.door bemiddeling v.h. Hoogduits uit het Italiaans afkomstig 'crepare' = barsten, en bij uitbr. 'sterven'. Vgl. CREVEEREN.

zelfstandig naamwoord

kraag

WBD III.4.3:58 kraog - wortelhals

WBD III. 1.3:110 'kraag' = kraag

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
znw.m. - kraag

werkwoord, zwak

kraken

Pierre van Beek --  begiene te kraoke - de eerste barensweeën voelen/oud worden 

R.J. 'de sleutel kròkten in et slot'

Cees Robben -- Ge hèt den hillen dag mar vórt te doen dè oew naoj kraoke; kraokend;

WBD III.1.2:234 'kraken' hijgen

Dialectenquête 1887 Willems - kraoke - kròkte - gekròkt

— ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kròkt

OT 72:196 kraaken: zyn wyf begint te kraaken = 'zijn vrouw toont de voortekenen van de naderende bevalling' z.a.

WNT VIII:72 'beginnen te kraken' Het beeld is blijkbaar ontleend aan een omhulsel dat dreigt te barsten omdat het den inhoud niet meer kan bevatten.

WNT KRAKEN (I) 4) Van een zwangere vrouw gezegd in den zin van: de voorteekenen v.d. naderende bevalling vertoonen, barensweeën hebben.

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - zw.ww., intr. - kraken

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kraoke ww - kraken

kraokstêene
zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘kraokstêen’
kersenpit
WNT lemma KRAAKSTEEN - In Z.-Nederl. de gewone benaming voor eene kerse- of kriekepit. Reeds bij Kiliaen [1599]
Cees Robben – Tot in de pruimetèèd war.. En dan verzuuk ik jöllie op de kraoksteene.. (19841221)
 

zelfstandig naamwoord

kraal

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - ik zal oe kraolekes geeve

WBD I:1448 'kraolə' - kralen (bep. soort aardappels)

WBD III.1.3:262 'kralensnoer' = halssnoer

kraam, kraambed; marktwinkel

Cees Robben -- en vrouw int kraombèd;

Èn as ons moeder dan in de kraom laag, kwaam de femielie èn de buurt meej de krommen èèrem. Die bròchte dan vur heur in der körf ammòl lèkker spul meej om òn te stèèrke. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001)

Dialectenquête 1876 - kerremiskroam

De Wijs -- As ik oew staandpunt ken, za’k oew kraompke wellus omschuppe (17-08-1964)

WBD (III.3.2:272) kraom = kermistent; ook: 'barak'

WBD III.2.2:5 'miskraam, misval' = miskraam; ook 'misje', 'kwade kraam'

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - znw.vr - kraam; dem. 'kromke(n)'

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRAAM znw.o. en niet v. 1) marktwinkel; 2) bevalling v.e. kind

werkwoord, zwak

kramen, bevallen, verlost worden

Cees Robben – As ’n vrouw uitschaait mee kraome,/ Haauwt ze mee d’r kender saome... (19790720)

WBD III.3.2:305 'kraamvisite' = idem, ook 'kindjeskermis'

kraome - kròmde - gekròmd; ook in praes. vocaalkrimping: gij/zij kròmt

WNT KRAMEN II) Bevallen, verlost worden; of wel: bevallen zijn, in de kraam liggen, kraamvrouw zijn.

zelfstandig naamwoord

kraan

Cees Robben – M’n neus lôôpt as ’n kraontje (19831216)

Soep hasse zat gemaokt, de kraon hoefde mar open te draaie, zegge ze wel ens vur de gein. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

►lewaajsoep

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - znw.vr. - kraan

zelfstandig naamwoord

slipjas, gedragen door mannen bij kerkbezoek

werkwoord, persoonsvorm.

kreeg

Cees Robben -- en wulpse gaans krêeg in Riel de kaans

Dialectenquête 1876 - gèllie kreeg wênig - gijlieden kreegt weinig

Henk van Rijen - ge krêet et vur en spaawke - je kreeg het bijna voor niets

Dirk Boutkan (1996) - ik krêeg/kreeg, wij krêege/kreege, enz. (blz. 77)

verleden tijd v. 'krèège'; soms apocope van g: toen krêede niks

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

werkwoord, sterk

krijgen

krèège - krêeg - gekreege; geen vocaalkrimping

soms apocope van g- krèède gij? ge krèèt er gin, toen krêede niks

vatte wè ge krèège kunt - pakken wat je krijgen kunt

Cees Robben -- ge zót er wè van krèège; ge vraogt wègge krèègt; ik krèèg niks mir;

Cees Robben -- daor krèède lang èèreme van; daor krèède hangoore van;

Cees Robben -- en wulpse gaans krêeg in Riel de kaans: ge krèèget wèl;

Dialectenquête 1876 - gèllie kree wênig - gijlieden kreegt weinig Dialectenquête 1876 - Ze nêmen aalles wetter te krêgen is

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - ge kunt hier aajer krèègen óp de mèrt

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  iets tusse de ribbe zien te krèège (HM'70) - eten, geld zien te krijgen

Henk van Rijen - ze kossen em nie bekweeke gekreege krèège

WBD III.4.3.33 krèège - vrucht zetten; ook: spenen, zetten, laden, dragen

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krèège (krt.22)

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kre.ge(n) st.ww. tr. - krijgen, ontvangen

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 77) alle pers.in pres.'èè', na gij/gullie ook krègt' of 'krèèt'

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- kramer, kremer, venter, koopman

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) 'krêemer' (kramer)

Bosch kremer - marskramer

WNT KRAMER - 1) Eigenlijk: Iemand die koopwaren uit zijne kraam verkoopt bij uitbreiding: kleinhandelaar; 2) Oneig.: een onbeduidend mensch.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

spit

N. Daamen - handschrift 1916 - "kraimerke - ik heb et kraimerke of te wel het schot of te wel het spit in m'ne rug (pijn die men bij den ruggegraat heeft, ter hoogte der lendenen)"

WBD III.1.2:310 'kremertje' = spit; ook; 'krimperd'

Bosch kremerke - spit in de rug

Het Ned. woord wordt niet gebruikt.

werkwoord, sterk

krijsen

WBD III.4.1.:47 ''krijsen', 'krassen (kressen)' - krijsen van vogels

WBD III.5.1:286 'krijsen' = roepen, schreeuwen

Dirk Boutkan (1996) - krèèse - krêes - gekreese: wordt ook zwak vervoegd

zelfstandig naamwoord

krijt

WBD 'krijt' (II:1109) - krijt, kleermakerskrijt

toponiem

Kraaiven

het Kraaiven
vroeger buitengebied in Tilburg Noord-West, tegenwoordig grootdeels  industrieterrein
Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504)
 

zelfstandig naamwoord

WBD III.2.3:208 'kreew' = dikke boterham

bijwoord

precies, juist, correct; zojuist, daarnet

uit het Franse 'correct'; het is echter niet duidelijk hoe 'krèk' bovendien aan de betekenissen 'zojuist, daarnet' gekomen is.

precies - gelijk - maatgevend: er is geen verschil

• Bende gij erm of bende gij rijk, / nao den dood is et krek gelijk; (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Spreuke’, 1941)

• "Nou, 't is ok krek eender," zee den boer. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)
• 't Was wel nie krek in Den Bosch te doen, mar allé... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939)

precies, naar believen

• R.J. twee kiendjes dès krèk genoeg

• Dè waar naa krek iets veur oome Teun. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
• Dè waar krek de goeie tijd om aon poëzie te doen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)

• Huuk - Dès krèk wèk wo - dat is juist wat ik wilde

zojuist, heel kort geleden

• Van Delft - - Is iemand niet thuis, dan "is ie krèk weg", "komt seffens thuis" of wij "komen saanderdags" of "van 't naagtemiddag mar weer is aon".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Cees Robben – krek passeerde daor ’n medje... (19660401)

Cees Robben – Ik krôj [kruijde] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)

om precies te zijn - precisering

• Knap was ze krek nie... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
• "Jè, dè-d-is-et em krek," zee oome Teun... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)

• Hoe-t-ie eigenlijk hiet, weet ik ook zoo krek nie, iederendeen noemt 'm den Boemes. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)

• Piet van Beers – ‘Allerhaande’: ’t Waoter stao al in mene mond/ as ik die plòtjes zie./ Mar... of ' t zo lekker is as ’t ôogt/ weet ik zo krèk nog nie. (‘t Èlfde buukske, 2010)

• Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

maar net, zo goed als precies
• ...en ie kwaam mar krek op tijd... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939)
• ...en dè ze heel den dag krek tien centen ha'n verteerd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 6; NTC 5-11-1938)
net op tijd

• De Wijs  -- ‘k Ham nog krek (feb. 1962)

• Stadsnieuws -  Krèk dèk et deej dòcht ik: dè hak nie moete doen. (251107)

Bronnen

• WNT KREK, krekt - Men pleegt het woord te houden voor overgenomen uit het Fr. (correct) en deze afleiding wordt gesteund door het voorkomen van krekt (met de t van korrekt). - Precies, nauwkeurig, in orde, juist

• K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster, 1968) - KREK - juist

• Verhoeven - KREK (krèk) bw, verbastering van 'correct'; voor een deel heeft het de functie daarvan overgenomen; het betekent 1) juist, bij voorkeur als bevestiging v.e. bewering; 2) zojuist, niet lang geleden.

• A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kräk - bijwoord  net, juist, precies?

• Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krèk bw - juist, precies, net

• Bosch krèk - precies, juist, als bevestiging

krèk lèk
bijwoord
krèk = precies; lèk = gelijk
Cees Robben – krek lek unne meens (19551119)
Cees Robben – ...krek-lek unne haauw-maauw (19560428)
Cees Robben – krek lek unne juin... (19880108)
 

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

Pierre van Beek --  te klein woonhuis (voor een gezin)

Henk van Rijen -- 'krèmmelkòtje' - klein, miezerig huisje

Frans Verbunt -  'krèmmelhökske' - klein vertrek

WBD III.4.4:225 'bekremmeld' = nauw, eng

WNT KREMMEN - dringen, in het nauw brengen. Afl. KREMMELEN - dringen door iets dat nauw is kremmelachtig - van eene woning enz.: te eng, te klein; KREMMELKOT - een nauwe woning

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KREMMELKOT znw.o. - nauwe en belemmerde woning, waar men niet dan al kremmelende kan binnengeraken.

bijvoeglijk naamwoord .

WBD gezegd v.e. paard dat last heeft van kramp in de benen; zo'n paard wordt ook wel 'kramptrèkker' genoemd

WNT KRAMPIG = krampachtig

zelfstandig naamwoord

WBD boosaardig paard

WBD III.4.2:32 'kreng', ook: kadaver, 'dood beest', 'dode', 'lijk'

WNT KRENG 1) dood lichaam v.e. dier; 2) een waardeloos ding;

3) scheldnaam voor dieren en menschen

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
znw.vr. - kreng, lastig, onhandelbaar paard of mens.

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRENG znw.v. en niet o. -oud, mager peerd; fig.: magere, kleine

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- trapperhefboom (Eng. crank)

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van 'krèntenbòl'

klein krentenbroodje (eenpersoons)

gez. Pierre van Beek --  Hij heeter mar vier èn nog en krèntebölleke, èn dès nòg òngeknaawd ook. - Hij heeft ze niet alle vijf.

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -  krentenbrood

-- De aanduiding krentenbrood mag uitsluitend worden gebezigd voor brood met ten minste 30% krenten. (Koninklijk besluit van 4 juni 1998)
 

zelfstandig naamwoord

karbonade; crêpe, (gekroest weefsel)

Cees Robben - ...of wilde krep...  (19550205)

WBD bepaald zijden, kunstzijden of wollen weefsel (II:860)

WBD III.2.3:50 'krip' = lapje spek;

WBD III.2.3:61 gebraden varkensrib

WBD III.2.3:54 'krip' = gerookt vlees

WBD III.2.3:63 'krip' = karbonade

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kripke spek (I:50)

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krèp zn = kèrmenaaj

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KREP (krèp) m - carbonade (ook: kermenèèj), deel v.h. geslachte varken dat naar de pastoor gebracht wordt.

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - krap, znw.vr. - karbonade met twee, drie, soms vier ribben aaneen.

WNT KRIP (II), krep, znw.vr., mv. -pen. Van onzekeren oorsprong. Benaming voor een lapje vleesch, in verschillende streken in verschillende toepassingen. Z.a.

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KREP of KRIP znw.m. - snede spek of hesp

zelfstandig naamwoord

WBD tussenklauwontsteking (bij koeien)

krèpsuuzjètte
stoffelijk bijvoeglijk naamwoord
uit het Franse ‘crêpe Suzette’, zeer dunne pannenkoekjes
mogelijk een vondst van Robben zelf; niet elders aangetroffen
Cees Robben – [Twee oudere dames onder elkaar] Wij waren vruuger net zôô schôôn mee ons fiel-de-kros kousen en ons krep-suu-zjette bloeskes... (19730720)
 

krès

zelfstandig naamwoord

crèche, kinderdagverblijf

- Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980, Tilburgse Koerier:

En krès op den Haajkaant

Ons Sjaan die kos er nie òn èùt
dus kwaam ze wir bij mèn:
“In den Haaikaant komt en Krès,
wè zo dè vur iets zèèn?"

Ik hèb ze haorfèèn ötgeleej
al gaaf dè wèl wè laast:
“En krès dè is en instèlling
die op de kiendjes paast.”

“As de Moeder bodschappe doe
of wèèrkt bèùteshèùs,
dan zèn de kènder tòch verzörgd
èn nie allêenig tèùs.”

Ik hèt wèl zeuve keer gezeej
toen hasset nòg nie deur
want ze zeej: “Ik hoef ginne Krès,
daor hèb ik jou tòch veur?”

Krètshèùs, et

Toponiem; het Krijthuis, onderdeel van Den Eùlevlucht, op Korvel

Krijthuis (?)

WNT – lemma krijten - krijthuis, door HUYGENS (HUYGENS 2, 219 [1655]) gemaakt in den zin van: huis waarover men schreit, huis der droefenis.
Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970)
A.J.A.C. van Delft - De Korvelsche menschen praten nog van het "kretshuiske", dat in vroeger jaren aan de Oerlesche straat gelegen was en zooveel als een quarantaine, een leprozeninrichting was, waarin zieke Kozakken en Fransche soldaten in desolaten toestand een tijdelijk tehuis vonden. Van een regelmatige ziekenverpleging schijnt daar geen sprake geweest te zijn. (Nieuwe Tilburgsche Courant - 14 juni 1924; Van vroeger dagen 39: Het Ziekenhuis)
A.J.A.C. van Delft -... "de luizenparochie" [Korvel] , met het "kretshuiske", dat zooveel als een quarantaine, een leprozenhuisje was, waar lijders aan besmettelijke ziekte reeds tijdens den Franschen tijd afgezonderd werden, en dat later - Tilburg is zijn St. Rochusgesticht rijk geworden - werd omgebouwd tot twee arbeiderswoningen, waar "Jans Kleevers" en de "Prutsmadame" woonden... (Nieuwe Tilburgsche Courant - 29 november 1924; Van vroeger dagen 50: Korvelsche brokskes intimiteit)
 

zelfstandig naamwoord

kruid, 'toekruid'

bôonekrèùd - bonenkruid Dialectenquête 1876 - kruid (ui = eu van fr. Meuse)

WBD III.4.3:250 sint-jaakòbskrèud - kruiskruid (Senecio)

251 hoefkrèùd - klein hoefblad (Tussilago farfara)

WBD III.4.3:?? boerewörmkrèùd, wörmkrèùd - boerenwordkruid (Tanacetum vulgare)

WBD III.4.3:366 sint-janskrèùd - hemelsleutel (Sedum telephium) WBD III.4.3:409 pèèlkrèùd - pijlkruid (Sagittaria sagittifolia), ook genoemd: zwòlmstèrt

WBD III. 2.3:128 'kruid', 'toekruid' = specerij

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 54) krèùd - kruije

krèùdnaogel

zelfstandig naamwoord

kruidnagel

meervoud: kruinaogels

De Wijs -- wè staode toch te snuffelen… -k’ruuk liever kruinaogels (seringen) dan snoffels (anjers), mun dalidassen staon schôon maar ruuken nie (10-03-1967)

zie ook: krönaogel

Afbeelding uit Kroniek van de Kempen - 1990

Léon L'Hermite - Oogsten

David Teniers -17de eeuw

zelfstandig naamwoord

kruiwagen

N. Daamen - handschrift 1916 - "kreugel - kruiwagen"

MTW 'kreugel, kröwaoge'

Hij reej meej zene kreugel ene kinkenduut harstikke Jantje Marinus - Hij reed met zijn kruiwagen een kikvors dood.

R.J. 'men kreugeltje piept'

...mar den dezen is net 'nen kreugel: ge moet 'm douwe! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
Hij moet er mee z'n neus bovenop gedouwd worren, hij moet er op den kreugel naor toe gerejen worren! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
- In piepend kreugeltje mee twee maande d’r op, en innen meens d’r aachter, die riep "kneukels"… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

De Wijs -- Rijd den kreugel mar deur ’t deurgebint in’t schop (20-07-1962)
Van Beek - een "kreugel" is een kruiwagen; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

Anoniem – 1959 –
Toen ging ie mee bukkum leure,
mee de kreugel van de buur,
Jaans pluisde wol, deej stukke,
't was genog vur brood en huur.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm

Cees Robben – Van unne kreugel worde nog is lilluk ôôk... Daor krèède grôôte neusgaoter van en lang èèreme... (19730330)
Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)

Hij zaag de wèèvers meej de kreugel/ stukke brènge nòr den heer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En euw heuvelse kèrk)

Elie van Schilt - Ok ut gepiep van unne kreugel waor unne textielarbeier de stukken stof die zun vrouw gestopt had als thuiswerk, wir trug brocht naor de fabriek. (Uit: ‘Vruuger heurde wij aanders’; CuBra ca. 2000)

Interview Hermans - 1978 - “Op de kreugel laag de kètting èn dan wier zôo, zo vèr ast was, war, dè wier daor ammel opgehòkt toedè de kètting daoroover ophong, toen wier ie gedrêûgd…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Interview Hermans - 1978 - “…dan vatte hij zene kreugel òf de vrouw èn die ging dan leevere nòr et febriek mar de miste die din wèl de manne, war, mar ast de vrouwe din dan wasset beeter dèt de manne din… (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren

WBD Onder 'kruiwagen' (II 807) is het Tilburgse woord niet vermeld.

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - de burries van de kreugel bèùge deur ónder et gewicht

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  piepen as ene kreugel ('86) - versleten zijn

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  zen ziel rijdt óp ene kreugel (D'16)- het gaat hem voor de wind

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KREUGEL znw.m. - kruiwagen, Fr. brouette

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
znw.m. (kruigen, kreugen) 1. kruiwagen, 2) lompe, eigenzinnige kerel

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kreugel (krt.83)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KREUGE - kruiwagen.

Leo Goemans - Leuvens taaleigen, 1936 -  KRUIWAGEN - kruewu:gel

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kreujge' zn - kruiwagen

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kreugel - kruiwagen (Brab.)

WBD (II:2826) 'kreujgəl' - kruiwagen

'plattə kruiwaogə' - platte kruiwagen (II:2827) 'bakkruiwaogə' - bakkruiwagen 'miskruiwaogə' - mestkruiwagen 'bətónkruiwaogə' - betonkruiwagen 'stêênkruiwaogə' - steenkruiwagen

zelfstandig naamwoord

WBD steekband onder het kapgebint, ook 'schôor' genoemd.

Waterkruik, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986

zelfstandig naamwoord, kruik om uit te drinken, met name de kruik waarin fabrieksarbeiders drank (van jenever tot thee) meenamen naar het werk

1. kruik

blèkke krèùk - drinkkruikje v.d. fabrieksarbeider

...meej men krökske nòr et wèèrk... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ötverkôop )

2. bijnaam, spot- of geuzennaam van een Tilburger

- 'ne krèùk = een kruikezeiker = een Tilburger

Cees Robben - ...Want van afkomst... ’n kruik.. (19561006)

Cees Robben – Dees is naa de kruik/ die vruuger, ge wit wel... (19551126)
Cees Robben – Ge bent uit ’t laand van de kruike... (19570727)
Cees Robben – Vur de kruiken uit de stad... (19570316)
Cees Robben – En ‘m jofel laoten laachen/ Naor de “kruiken” aon de kaant (19590613)
Cees Robben – Lekker zoet kruikje (19671103) [Prent bij de geboorte van de 150.000ste Tilburger.]

Cees Robben - (detail uit Prent van de Week 19790209)

Cees Robben - (detail uit Prent van de Week 19660916)

Cees Robben - (detail uit Prent van de Week 19600226)

Aaltij in et pronte (zôo et paast vur ene krèùk)... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel‘)
...want dèmme krèùke zèn daarop gòn we hier groot. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst)

Naauw gao unne wever ok vort grôôts op zunne stiel/ En 't Kruiken dorp wordt 'n stad deur zunne textiel... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst)

Bijnamenboek Karel de Beer - Jos de krèùk = Jos van Rijswijk (67)

Bijnamenboek Karel de Beer - Jan de krèùk = Frans Verbunt (80)

WBD (III.2.1:125) 'kruik' = kruik

Dus vraog ik oe van krèùk toe krèùk:/ Verheur tòch mèn gebèd. (Henriëtte Vunderink, Gebèd toe Peerke Donders, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- 'kröökezèèk' (textiel) urine die, in een kruik van thuis werd meegenomen naar de fabriek en gebruikt werd in de appretuur i.p.v. ammoniak.

zelfstandig naamwoord

kruikezeiker, spotnaam voor een Tilburger

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - krèùkezèèkers

N. Daamen - handschrift 1916 - "kruikzijkers - Tilburgsche kruikz... (scheldnaam)"

A.J.A.C. van Delft -- Het geven van scheld- of bijnamen is iets dorpsch, dat hier geleidelijk verdwijnt, al vindt men in den volksmond er nog heel wat terug. (...) Dat de Tilburgers als verzamelnaam een minder kies woord als "Kruikezeikers" te accepteeren hadden, evenals de inwoners van Goirle "Ballefrutters" (...) is bekend. De afkomst is meermaals wel terug te vinden, en voor Tilburg is het een reeds meermalen ontleende eigenaardigheid, die verband houdt met het bezigen der menschelijke urine voor het textielbedrijf. Een eerenaam alzoo! (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 27 april 1929; 'Van vroeger dagen' 111: 'Spreektaal')

A.J.A.C. van Delft -- Het is wel een ordinaire bijnaam, die men eertijds de bewoners van Tilburg vereerde door hen "kruikenzeikers" te schelden, doch de eigenaardige naam wordt zeer verklaarbaar als men weet dat oudtijds voor het vollen der lakens een volmolen gebruikt werd. De oudste molen in Tilburg dateert volgens Dijksterhuis, waaraan we dit ontleenen, van 1799 en was gebouwd aan de Hoeve. Om de vollersaarde voor haar doel geschikt te maken werd zij vermengd met urine. Deze vloeistof had hier daardoor een zekere handelswaarde en werd daarom met zorg verzameld. Hanewinkel beweert, dat een arbeidersgezin jaarlijks voor 30 à 40 gld. van dit kostbare product kon verkoopen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 21 april 1923: 'Van vroeger dagen 25: Pikanterie')

Anoniem: Deze naam spruit voort uit het feit, dat Tilburgers voorheen hun urine in kruiken bewaarden om ze aan de fabrikanten te verkoopen toen de benodigde ammoniak voor de appretuur der wollenstoffen nog niet in den handel was. Dr. Dijksterhuis, die in zijn "Geschiedenis van
Tilburg" ook aan dit feit herinnert, wijst er op, dat arbeidersgezinnen met dezen "handel" f 30 à f 40 per jaar verdienden. Een en ander dateert uit het begin der vorige eeuw. (Nieuwe Tilburgsche Courant - vrijdag 8 december 1933, 'Folklore 2')

Zôo lèève zonder kaskenaoi/ dès schonder èn veul rèèker./ Dan gaoder grôot op agge heurt:/ daor gao ene Krèùkezèèker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Lòt ze’t mar heure')

Stadsnieuws -  Ik zèè tòch liever ene Krèùkezèèker as enen Ballefrutter (060509)

Piet van Beers:

'Ruud Vreeman'
Ik ben geboren in Loon op Zand
maar…ons moeder dat was ´n "kruikin".
Toen ik vijftig jaar terug, hier wonen kwam.
Paste ik er ook zo maar niet in.

DUS:
Als je nu kijkt naar "Onze Ruud"
Dat is helemaal gene kruikenzeiker,
die is nog "splinternuut"

Ruud Vreeman komt, van boven de Kalie
en ie kreeg in 't begin al flink op z´n falie.
Want… hij zette z'n eigen en de kruikezeiker
(als symbool van de kruikenstad) flink in de kijker.
en ontlokte zodoende 'n heftig dispuut.
 

Maar…
Ik neem Onze Ruud dat niet al te kwalijk.
Want "Onze Ruud" die is pas nuut.

Als ge straks bent gesetteld in de stad van de kruiken
En ge bent wat gewoon geraakt aan onze gebruiken.
---Dat gaat niet van eigens---- dat gaat niet acuut----
Dan hoor je er voort bij Ruud, dan ben je niet meer nuut.
-----Absoluut-----
(uit: 't Elfde buukske - ca. 2009)

WBD krèùkezèèker (II:943) - scheldnaam v.d. wever (vroeger werden de stukken met urine gevold)

Bijnamenboek Karel de Beer - ene krèùkezèèker = Tilburger (blz. 92)

WNT XII:1961, r.3/7 en XII:930, r.26/29 'Nou ick versta dat de vullers ouwe pis koopen, Nou wil ick me water so lichtveerdich niet meer laten loopen.' BREDERO 2, 211 (1617).

Brabant, jg.3 nr.4, blz. 47: Schilders: 'Kruikezeiker'

Buuk Carnavalsvierders noemen zich 'krèùkezèèkers' of kortweg 'krèùke'

v. Doremalen & Spapens - KRUIKEZEIKERS, Mythe en werkelijkheid van een Tilburgs fenomeen (2004)

tis Tilbörgs tròts. / Onze krèùkezèèker! (Henriëtte Vunderink, De krèùkezèèker, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

Schilders in Tilburg magazine (okt. 2007) 'Urine voor landbouw en textiel'

Ed Schilders over de kruikenzeiker bij Cees Robben

krèùkin

zelfstandig naamwoord

vrouwelijke inwoner van Tilburg; minder algemeen dan 'krèùk' voor de mannen.

Piet van Beers: Ik ben geboren in Loon op Zand/ maar…ons moeder dat was ´n "kruikin". ('Ruud Vreeman', in: 't Elfde buukske - ca. 2009)

Piet van Beers -- ´t Zèn allemòl meense die we moete beminne/ Gullie kènt ze toch ôok, gij krèùk èn krèùkinne. ('Bemint uw evennaaste als uzelve'; 2008)
 

krèùm

zelfstandig naamwoord

energie

kruim: klein afgebrokkeld stukje v. een of andere spijs?

- het zachte binnenste van brood in tegenst. tot de korst

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  òch èèrm stèùversmikske, wè hèdde tòch wèèneg krèùm (D'16) - ... wat stel je weinig voor!

Van Beek - "Dà hee heel wà kruim gekost!" - Dat was hard werken. - Daar heb ik veel moeite voor moeten doen.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959

Henk van Rijen - dè zal hil wè krööm kòsse - dat zal veel energie vergen

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
znw.vr. 'kruim' - het zachte binnenste van brood;

zegsw.' erges kröm aachter zette' - ergens kracht achter zetten.

WNT KRUIM 2) b) iets fijns, goeds, bruikbaars; degelijkheid, kracht

zelfstandig naamwoord

bladdragende takmassa

WBD III.4.83 'kruin' = takken (collectief)

zelfstandig naamwoord

kreunen

Dialectenquête 1887 Willems - kreune - krunde - gekrund - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij krunt

werkwoord, sterk

kruipen

Cees Robben -- 'Daor kröpt zo veul vrije tèèd in war'

Dialectenquête 1887 Willems - krèùpe - krôop - gekroope - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kröpt

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - st.ww. intr. - kruipen

zelfstandig naamwoord

kruis

WBD 'krös' - achterste deel v.h. paard, ook genoemd 'aachterkaant',  'broek'

- Hij is erg nauw in 't kruis. - Hij is zeer consciëntieus, gewetensvol. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)

De Wijs -- Ik zweet kruis en munt bij mekaare (en mot sasse as unne rèèger) (17-10-1966)
De Wijs -- dè he’k echtig nie gedaon, krûîske sterven en honderd duuzend èzere botterhammen eten (17-08-1964) [kröske stèèreve: zogenaamd iets zweren, plechtig beloven]

Cees Robben -- mar dès ók men êenegst krèùs; zèède meej oew krèùs kóntènt;

Zo’n meidje wies hillemol van toeten noch blaoze, die ha as waorschuwing van thèùs meejgekregen: ‘Hou God vur oew ôoge en oew haand veur oew krèùs’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - en krèùs - tweej krèùze

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  poepe dègge krèùs nòch munt kunt zien ('16) - m.b.t. een tiptop dametje

WBD krèùsroej (II:1009) - kruisroede (onderdeel weefgetouw)

Frans Verbunt -  èlk hèùs hee,j zen krèùs, de klèène van hout, de grôote van goud

WBD (III.3.3:99) krèùs, grafkrèùs = grafkruis

WBD (III.1.3:121) 'kruis' = zitvlak v.e. broek

WBD III.3.3:106 'veldkruis', 'wegkruis' = veldkruis

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'krùis' zn - kruis

werkwoord, zwak

kruisen

WBD krèùse (II:1037) - kruisen: sprong wisselen; ook: spròng wissele of ooverspringe

Dirk Boutkan (1996) - verleden tijd: krèùste naast kröste (blz. 59)

zelfstandig naamwoord

kruisheer (kloosterorde)

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- 'krööshaawt' - kruishout, aftekenhaak voor timmerlieden

zelfstandig naamwoord

kruising

WBD krèùsing (II:1047) - kruising: dichtheid v.d. binding

zelfstandig naamwoord

WBD 'krèùslènte' - ploeglijn (het leidsel dat gebruikt wordt bij het ploegen)

zelfstandig naamwoord

kruisbeeld

zelfstandig naamwoord

WBD paardekribbe (houten of stenen voerbak)

WBD III.2.2:27 'krib', 'kribbeke' = wieg

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIB, KRUB znw.v.- kribbe.

Spr. 'Op de krib bijten' - komen als alles opgeëten is.

zelfstandig naamwoord

WBD windzuiger (paard dat lucht in de mond zuigt en daardoor oploopt), ook genoemd 'kribbenbèèter', 'zèùger', 'wèndzèùger' of 'wèndhapper'

WBD kribbebijter (paard dat telkens in de krib bijt of met de tanden op de bodem v.d. krib stoot), ook genoemd (speciaal in de Hasselt) 'kribbebèèter'

Zie WNT, lemma Krib onder afleidingen

Figuur op een staldeur, ontstaan door het kribben van een paard. Opmerkelijk is, dat de voorstelling lijkt op een paard dat ergens overheen springt. Afbeelding uit een videoclip van een interview met Tom Waits op YouTube. Volledige clip: http://youtu.be/3FVp2ipKEJw

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
krɪbənbe.tər znw.m. - kribbenbijter, kribbebijter; ook fig. kribbig, korzelig persoon.

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIBBIJTER, KRUBBIJTER znw.m. - iemand die v.e. ander niets verdragen kan 2) peerd dat in de kribbe bijt; gierigaard, vrek

zelfstandig naamwoord

vrouw met haar op de bovenlip

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  en vrouw meej ene kribbòrsel (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1970) - (paarden hebben haren op de bovenlip, waarmee ze de krib of voerbak uitborstelen)

zelfstandig naamwoord

krekel; instrument om op te krikken; oneetbare bes; kers

en z'n eugskes die blonken as krieke... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941)

WBD III.4.2:217 kriek, 'heikriek' - krekel (Acheta domesticus e.a.)

WBD III.4.5:91 kriek - oneetbare bes, ook genoemd: vergifbeezie

WBD III.4.3:160 kriek - haagappel, vrucht v.d. meidoorn

WBD III.2.3:168 'kriek' = kers

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - kriek m. 1. krekel; 2. instrument om op te krikken

WNT KRIEK - 1) bep. kers; 2) krekel; 3) houtskool

zelfstandig naamwoord

houtskool

WBD krieke - houtskool (de verbrande houtresten)

N. Daamen - handschrift 1916 - "krieken of krikken - houtskool"

WBD (III.2.1:250) 'krik' c.q. 'houskool'

WBD (III.2.1:256) 'krikken' = bluskool, ook genoemd: 'brandende as', of 'sintels'

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - krikke (III:20),(VI:44,VII:54)

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krikke zn mv - houtskool

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KRIEKEN v., alleen mv.: houtskool.

WNT: in Limb., de Kempen en Brab. een benaming voor houtskool, inz. brandende houtskool. Z.a.

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KRIEKEN worden hier genaamd de bakkers-houtskolen van takken-bossen of ander klein hout. Z.a.

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
KRIKKEN (totaal uitgedoofde) houtskool, voor vulling v. strijkijzers. Z.a.

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIK znw.v. - houtskool, inz. brandende

bijvoeglijk naamwoord .

pikzwart (naar een bepaalde kers, de kriek) zo zwart als een stuk houtskool

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - kriekzwart bijvoeglijk naamwoord . zwart als een stuk houtskool.

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIEKZWART, KRIEKZWERT bvw. - pekzwart

bijvoeglijk naamwoord

WBD III.2.3:162 'kriel' = onvolgroeid (vruchten), ook 'benepen'

WBD III.4:324 'kriel' = iets klein in zijn soort, ook 'opneukerke'

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

WBD krielkip, ook 'krielhènneke' genoemd

Stadsnieuws -  de boerin ha vur der plezier en tôom krielekes; vur de aajer hoefde ze et nie te doen (181006)

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIELEKE(N) znw.o.- slag v. zeer kleine hoenders

WNT KRIEL - 1) klein mensch of kind; 2) kleine kip (bep.soort) enz. Z.a.

zelfstandig naamwoord

PM kruimel

WBD III.2.3:126 'kriemeltje' = kleine hoeveelheid eten

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KRIEMEL m - kruimel

werkwoord, zwak

Henk van Rijen -- kriebelen

WNT KRIEMELEN - 1) wriemelen, 2) een gevoel van jeuk veroorzaken, jeuken

bijvoeglijk naamwoord .

teer, secuur; korzelig, geprikkeld; fragiel

Henk van Rijen -- 'priegel' - erg klein, secuur

Lozziemaoken is en krikkel wèèrk

Pierre van Beek --  en krikkel geval - een teer geval

Cees Robben – Ons Ketoo is toch zôô krikkel, war.. ge het ze zôô op de kaast... (19840413)
Cees Robben – Wè-dis onze pa toch krikkel, moeder... (19710611)

Audioregistratie 1978 -- “Onze vadder dè was enen èchte bondsman, war, mar omdèttie meej alles goed meej et febriek öt de wèg kos, kossie nòg al es en woordje zègge bij de petrôon mar (…) ast mar zonne krikkele was…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

Henk van Rijen - wèt is et tòch en krikkel bòske - ... een teer knaapje

Stadsnieuws -  Ons buurvrouw waar mar en krikkel meenske, mar kwèèke dèsse kos. (181009)

Piet van Beers – ‘Naoderhaand moete nie maauwen’: ...jè, dè blyft 'n krikkel ding. (With Love; 1982-1987)

Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’: jè, dè blèèft 'n krikkel ding. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005)

WBD III.4.2:36 krikkel - schuw (v.e. dier); ook; bang, 'schichtig'

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRIKKEL bvw - oploopend, gauw gestoord, korzelig

Verh.KRIKKEL bijvoeglijk naamwoord  - hachelijk, kritiek, kregel; (van melk gezegd) op het punt staande zuur te worden.

WNT KRIKKEL bijvoeglijk naamwoord  Het woord wordt (uitsluitend in een deel van Zuid-Nederland) in eenige uiteenloopende beteekenissen gebezigd, maar behoort waarschijnlijk toch in alle opvattingen bij het ww. KRIKKEN. 1. licht breekbaar; 2. weinig kunnende verdragen, oploopend, lichtgeraakt, korzelig. Z.a.

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
krɪkəl, bijvoeglijk naamwoord  1) licht breekbaar, teer; 2) weinig kunnende verdragen, licht geraakt.

werkwoord, sterk

krimpen

krimpe - krómp - gekrómpe

zelfstandig naamwoord

krent

Cees Robben – Gij meut de krintjes nie uit de mik pölleke... (19750516)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  Ge kunt meej de fiets van dêen krint nòr daander. variant- zie beek

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
znw.vr - krent

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRINT znw. v. - krent

WNT KRENT, gewestelijk, b.v. te Antwerpen: KRINT

zelfstandig naamwoord

krentenbrood

R.J. '.. kreeg op z'n mieter meej 'ne gròte krintemik'

R.J. 'mene lèkkere krintemik'

Cees Robben - ...in d’n krintemik gebakke... (19681108)
Cees Robben – ’n krintemikske (19540731)

Frans Verbunt -  'krèntemik'

Piet van Beers – ‘Advertènsies leeze’: oover taarte, brôod èn oover krintemik. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
krɪntəmik znw.m. - wittebrood waarin krenten gebakken zijn.

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krintemik zn - krentebrood

zelfstandig naamwoord

correspondentie, briefwisseling

De krispondentie mee oome Teun waar veuls te eenzijdig om lang schoon te kunne staon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Naor oome Teun’; NTC 24-2-1940)

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
krɪspəndänsi, znw.vr. - korrespondentie

werkwoord, zwak

corresponderen

"Ik heb geheurd," zee de vrouw van den burgemeester, "dè-t-ie geregeld krispendeert mee ministers... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939)

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
krispənde.rə(n), zw.ww.intr. korresponderen, aansluiten (van bussen en treinen bv.)

werkwoord, zwak

over de rug strijken (van kinderen gezegd)

- kroebele - kroebelde - gekroebeld

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- krioelende kinderen, massa kinderen

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

kraagje

verkleinde vorm van 'kraog', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

kruikje

Cees Robben -- ik vulde steeds men krökske

Cees Robben -- ons drinkeskrökske waar ok blauw

zelfstandig naamwoord

vruchtenpit

WBD III.2.3:153 'kraaksteen' = steenvruchtpit

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRAAKSTEEN (uitspr. krokstieën) znw.m. - kerse- of kriekesteen (uitspr. ook: kroksteen)

WNT KRAAKSTEEN - In Z.-Nederl. de gewone benaming voor eene kerse- of kriekepit. Reeds bij Kiliaan.

zelfstandig naamwoord

WBD (III.2.1:89) krokstoel = kinderstoel

werkwoord, persoonsvorm.

kraakt(e) Cees Robben -- et körsje kròkt in mene mónd

2e + 3e pers.enk.tegenwoordige tijd van 'kraoke', resp. verleden tijd

zelfstandig naamwoord

WBD (Hasselt) varken, ook genoemd 'vèèreke' of 'kuus', en elders 'kuus' of 'vèrke'

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - znw.m. - staart die krult 'enen hond m'ne krolstart'.

WNT KRULSTAART, -steert - 1) een krullende staart; 2) een dier met een krullenden staart, inzonderheid een varken.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

Henk van Rijen -- kraaltje

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 95) ik zal oe kròltjes geeve

zelfstandig naamwoord

kruidnagel, 'kruinagel', 'kruidnaogel', 'naogelgrèùs'

Henk van Rijen - "zèn öllie kröötnaogel pèèrs of wit?" - zijn hun seringen ...?

WBD III.4.3:184 krönaogelbôom - sering; ook genoemd: knaogelblòm

Bosch kruinagel - kruidnagel, seringen

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
znw.m. - kruidnagel, sering

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUINAGEL znw.m. - kruidnagel Biks krönaogel zn - kruidnagel, sering

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kruinagels (I:74)

Jan Stroop, Sprekend een Westbrabander, 1979, 1981 - krönaogel (I:109)

WNT KRUIDNAGEL - In Z.-Nederl ook KRUINAGEL

kroontje

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

zelfstandig naamwoord  verkleinde vorm

kraantje

Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) -- krontje

Cees Robben -- men neus lópt as en kròntje;

verkleinde vorm van 'kraon', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

Henk van Rijen -- kruintje

zelfstandig naamwoord

kroontjespen

zelfstandig naamwoord

kroon

bladdragende takmassa; alle boomtakken samen

WBD kroon (v.d. paardehoef), ook genoemd 'krôonraand' of 'haorbaand', (Hasselt): 'hòrbaand'

Cees Robben -- Wie krèègt laoter den grótsten krôon in den heemel?

WBD schèrkrôon (II:994) - scheerraam, grote haspel; ook: schèrraom, schirraom, schèèrmeule, haspelmeule genoemd

WBD krôon (II:1032) - kroon (soort haspel); ook: haspelkrôon, haspel, stèr

WBD krôonlètjes (II:1032) - kroonlatjes; ook; lètjes of krôonspèèle

WBD krôonpin (II:1032) - kroonpin; ook: pin of spil

WBD krôonblòk (II:1032) - kroonblok; ook: haspelblòk of type staander

WBD III.4.5:83 krôon - takken (collectief), ook genoemd kòp, gezwaaj, bundel of bussel takke.

WBD III.4.3S85 kroon - boomkruin

werkwoord, zwak

kronen

krôone - krónde - gekrónd ook in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: gij/hij krónt

kroop

verleden tijd van 'krèùpe'

zelfstandig naamwoord

kroot, biet

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  as ge krooten it dan kakte bloed (JM'50) - het is je eigen schuld

WBD III.2.3:104 'krootje' = rode biet

persoonsvorm; tegenwoordige tijd 2e + 3e pers. enk. van 'krèùpe'

kruipt

zelfstandig naamwoord

kruisbeeld

WBD III.3.3:50 - krösbild = kruisbeeld

WBD III.3.3:51 - krösbildechristus = corpus

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUISBELD znw.o. - kruisbeeld

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kruisje;

eindstadium van de H. Mis: Bij et kröske de kèèrk öt gaon

Cees Robben – In m’n kaomer pronkt ’n kröske (19700220)
Cees Robben – Zonder irst ’n kröske te maoke... (19720707)

WBD (III.3.3:145) kröske - zegen aan het eind v.d. mis

WBD (III.3.3:185) kröske - een kruisje maken

iets beloven; onder kinderen! een 'eed' afleggen met twee gekruiste vingers, middelvinger over ringvinger.

Kon ook betekenen: iets onaangenaams niet verder vertellen, of versterking van de belofte om een afspraak na te komen. Z.a.

Cees Robben – Ik zal pront betaole... kröske stèrreve... (19540821)
 

zelfstandig naamwoord

kruispunt

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 33) 'krèùspunt' (er kan klinkerverkorting optreden)

zelfstandig naamwoord

kruisweg, de veertien staties in de r.-k. kerk

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  kèèken as en hèllegebildje dè van de kröswèg is gevalle (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1971)- beduusd kijken

WBD III.3.3:178 kröswèg bidde, de kröswèg doen = de kruisweg bidden

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KRUISWEG znw.m. - de afbeelding v.d. lijdensweg van Jezus

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- kruiwagen, 'kreugel'

zelfstandig naamwoord, toponiem, onderdeel van De Uilenvlucht, op Korvel
- Krucht is hier waarschijnlijk een verbastering van ‘krocht’, bedoeld als benaming voor een primitief of verborgen bouwsel
Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970)

Henk van Rijen -- 'de Krucht' - jammer- en kreunonderkomen van leproserie 'Den öölevlucht’

zelfstandig naamwoord; plur. van 'krèùd', met d-syncope

kruiden

WBD III.2.3:128 'tuinkruiden', 'kruiden

werkwoord, zwak

kruien

Henk van Rijen - de aase ötkruije - het vuile werk doen

Frans Verbunt -  van kruie krèède lange èèrme èn grôote neusgaote

Dialectenquête 1887 Willems - kruie - krój - gekroje ik krui,gij/hij kruit

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - st.ww., tr.en intr. - kruien: 1) een kar terugduwen (door een paard), 2) molenaarsterm, 3) een kruiwagen voortduwen, 4) (van muren gezegd) wijken, een weinig uit het gelid gaan.

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - krèije ww - kruien

kruidenier

'kruidenier' met gesyncopeerde d

werkwoord, zwak

krukke - krukte - gekrukt

WBD (v.e. paard) strompelend lopen bij het aantrekken

Henk van Rijen -- (textiel) - houten vorken die ondersteboven in de grond werden geplaatst en waarop de gelijmde 'kèttings' gedroogd werden.

WNT KRUKKEN - 1) sukkelen met de gezondheid; 2) sukkelen, knoeien e.d.; 3) schertsend: iemand voor kruk uitschelden

zelfstandig naamwoord

Van Dale -  met een smalle, rechte rugleuning

N. Daamen - handschrift 1916 - krukstoel – leuningstoel

werkwoord, zwak

krullen maken; spannen

Frans Verbunt -  et zal er krulle! - het zal er spannen

– krulle - krulde - gekruld

Cornelis Verhoeven - krullen ww. - behalve in de zin van 'krullen maken' ook onpers. gebruikt in de uitdrukking  'het zal er krullen' - het zal er spannend toe gaan, er zullen klappen vallen. (Van een wateroppervlak dat rimpelt?)

WNT KRULLEN c) 3) Oneigenlijk voort niet effen, niet kalm zijn, opgewonden zijn e.d.

zelfstandig naamwoord

kwaal

van Franse 'corruption' = kleine kwaal, ziekelijke gril, treurige toestand van lichaam en geest.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  aaltij krupsies hèbbe (We '37)

N. Daamen - handschrift 1916 - "krupsies - hij hee aaltij allerlei krupsies (kwalen)"

WNT KRUPSIE - wsch. uit 'corruptie'. Gewoonlijk in 't meerv. gebruikt voor: lichamelijke kwellingen, klein ongemak.

kuijer
zelfstandig naamwoord
wandelingetje, ommetje
Cees Robben – Bende aon oewe kuier, Karel..? (19850802)
 

zelfstandig naamwoord

Zegsman Ad Vinken - klein kind (vertederend)

Zegsman Ad Vinken - wèdist tòch en kulleke, war

S&S KUL: klein, nietig ventje: e kulleke van e manneke (Corn. II 97)

WNT KUL (4) a) flauwe vent, sul (S&S: deze betekenis is secundair)

Bosch kulleke - liefkozend woord voor een klein kind

zelfstandig naamwoord

fopperij

N. Daamen - handschrift 1916 - "kullevoe - dat 's kullevoe (dit is fopperij)"

Kommetje zonder oor, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

1. kommetje

- dim, van 'kóm', met vocaalkrimping

Dirk Boutkan (1996) - (29) kwalitatieve mutatie: kom - kumk; (51) kumke/ kummeke

Mar mijnheer, vat toch nog 'n köpke koffie, 't zijn zoo'n kleine kumkes, 't is de moeite nie werd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)

Cees Robben – M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826)
Cees Robben – ...’n kumke koffie, Kupke? (19860131)

WBD III.2.1:186 'kommetje' = kopje

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUMKE o - kommetje, vooral: koffie- of theekopje zonder oor.

Bosch kumke - kop of kom zonder oor.

kumme
samentrekking
kunnen we
Cees Robben – Dan kunme slaope gaon... (19670428)
Cees Robben – Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele.. (19671215)
 

kundet
samentrekking
kun je het
Cees Robben – Misschien kundet beseffe (19600916)

werkwoord, sterk

kunnen

Dialectenquête 1887 Willems - kunne - kós(se) - gekunne: ik kan, gij/hij kunt

Dirk Boutkan (1996) - kunne - kón/kós - gekund

Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) -- as ze dè konnen; ze han et beeter zôo kónne laote

...ze moesse doen al wè ze kosse om er 'n stökske veur te steke... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
...die twee kosse mekare nie zoo goed lije, ziede... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938)

Cees Robben -- Witte wègge kunt! Niks kunde, dè kunde.

Cees Robben -- Hoe bestaoget, mar kunne doe z'et; naa kunde lulle wegge wilt;

Daor waren lollige bij, die goed kosse koken en dieter niks van bakten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - dè bumke zal daor moejlek kunne groeje

CiT (26) 'Na kumme wir gestaoig ónroke'

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - GEKUNNEN: derde hoofdvorm van 'kunnen'

zelfstandig naamwoord

koningskop

WBD bepaalde maag van een koe

zelfstandig naamwoord

margarine

Frans Verbunt -  margarine

Henk van Rijen -- 'kunsbotter'

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kunstbooter'

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- kunstijsbaan

zelfstandig naamwoord

WBD kunstmest

zelfstandig naamwoord

WBD kunstmeststrooier (machinaal), ook 'kunsmistzaajer' genoemd

zelfstandig naamwoord

kunstenaar

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KUNSTENÈÈR znw.m. - kunstenmaker

zelfstandig naamwoord verkleind

kontje, gatje

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kuntje

Bosch kuntje

Lechim - Triske hee 'n hansjupke aon/ Geborduurd mee 'n hundje/ Dè is zó hullie moeder zee/ "Fèn wèrm aan dur kuntje". (Michel van de Ven; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, circa 1970)

Piet van Beers - "'t Heej op z'n kuntje, 'n paor grôote zwèère." (CuBra; 2008)
Piet van Beers - As de daoge korter worre/ èn der is wèènig licht/ dènke kiepe bij der èège/ “Ik haaw m´n kuntje dicht” (Uit: 'n Verse aai; Cubra, 2008)

Elie van Schilt - Op één van die fabrieken zaag ik "Toosje" ze werkte in de stopperij, ik viel subiet vur Toosje, vergaat de'k al un medje had. Toosje was blond, niks gin verftroep, natuurblond van dur éégen, wangen om zó in te bééten, vuur rooie lipkus, néé, ok hier hasse gin lipstift vur nóódig, un paor borsjes, die ondeugend hun nuske vuréut stóóken, un schóón strak kuntje en un onderstel, daor niks op af viel te keuren. (Cubra; 2009)
Uitdrukkingen

Et zal oew kuntje vaore/et zal oew gatje vaore - Het zal je tegenvallen

Cees Robben – Toen ie weg was zin ze ammol/ Det z’n kuntje vaoren zô...(19670623)

Henk van Rijen - dan zal oew kuntje kèrmes viere - dan zul je ervan langs krijgen

WBD III.1.4:194 'met uw kontje in de boter vallen' = geluksvogel

verkleinde vorm van 'kónt', met umlaut

Uiteinde van een brood - als laatste afgesneden, meer korst dan brood

Dan sneej ze irst de witte mik/ ènt kuntje daorvan dè kreeg ik/ De smaok daorvan vergeet ik nôot/ nao alle daoge roggebrôod. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrsmes vruuger...)

Bijnamen

Anron van de Wiel - Maar een kroeghoudster aan de Koemarkt (dat was bij het slachthuis aan de Enschotsestraat) had een, wat A. Jacobs noemde, "partos posteriorus" dat zowat 15 cm te hoog stond. Dus heette zij Kuntje Reijnen... (Transcriptie in website HET GEHEUGEN VAN TILBURG; 2007; Bijnamen vóór 100 jaar; tekst uit manuscript van 'Postscriptum' - op basis van een manuscript in Regionaal Archief Tilburg ca. 1920, coll 370, nr. 75).

Bijnamenboek Karel de Beer - kuntje kèlder = eigenares klein snoepwinkeltje (Blz. 92) 

Bijnamenboek Karel de Beer - et kuntje = A.S.H. Martin, conmoderator van het Odulphuslyceum (blz. 103) [zijn kin had de vorm van een achterwerk(je)]

I zelfstandig naamwoord

kussen

hoofdkussen, het kussen waarop men slaapt

Lodewijk van den Bredevoort - Ze ha der haore los over et kussen liggen. Ons moeder ha van dè lange haor tot op der kont. (Uit: Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? - 2007)

Frans Verbunt -  twee gelôove op êen kusse, daor slòpt de duuvel tusse

Dirk Boutkan (1996) - verkleinde vorm: kussetje

kussen waarop men zit

A.J.A.C. van Delft - Op éénen Vastenavend,/ Hier ne stoel en daar ne stoel, /Op iedre stoel een kussen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - 9 maart 1929 - Van vroeger dagen 104: Kinderspelen 1)

A.J.A.C. van Delft - Hij weefde al dit/ Hij weefde al dat/ En hij weefde 'n kussen al onder z'n gat... (Nieuwe Tilburgsche Courant - 23 januari 1930 -Van vroeger dagen 150: Kinder-rijmen)
bij paarden

WBD kusses - vlees- en spieraanzetting links en rechts op de borst van een paard, ook genoemd 'schoft'

WBD hòmkusses - haamkussens (de vilten binnenbekleding v.h. haam)

WBD kusses - (Hasselt) - zadelkussens (voor een paard)

II werkwoord

kussen, zoenen; zwak werkwoord

Leo Heerkens - ... zal 'k oe wakker kussen, meidje? (Uit: DE NON; 1940)

Frans Verbunt -  kusse meude gerust mar van et meekaniek moete afblèève

zelfstandig naamwoord

speldenkussentje

samenstellende elementen zijn omgekeerd vóór het diminutiefsuffix.

verkleind zelfstandig naamwoord uit koek, met umlaut

koekje

...en op 't list pudding mee kuukskes erin... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)

Heerkens - Toen ze nog vreejen, oo, hoe fijn!/ Roozengeur en maoneschijn, bioscoop en zuute kuukskes,/ zuute mundjes in stille huukskes (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Liefde?’, 1949)

Lechim - Ge krèègt dan koffie meej en kuukske... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Verjòrdaoge‘)

Cees Robben – In d’r huukske meej ’n kuukske... (19601118)

Henk van Rijen - die kuukskes kande nie knaawe, die koekjes kun je niet bijten

Bosch kuukske - koekje

Elie van Schilt - dan begon de vasten, vur ons kender 40 daogen nie snoepen, al de kuukskes en snuupkes die ge kreegt gingen allemal in ut vasten-trommeltje. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000)

Piet van Beers – ‘Traditie’: Toen kreege ze 'n haandvol snuupke's/ öt de kuukskestrommel op de trap. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

Nieuwe Tilburgsche Courant - 16 maart 1931 - Advertentie ter gelegenheid van 'Halfvasten'

werkwoord, zwak

Henk van Rijen -- koelen

werkwoord, zwak

Pierre van Beek --  zichzèlf kuure - zich behaaglijk voelen

zelfstandig naamwoord

naam, ook koosnaam voor een varken of een rund (koe, kalf)

in Tilburg vrijwel altijd voor het varken

I benaming voor varken

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
- küs znw.m. - 2) varken

WBD vrouwelijk varken, ook genoemd: 'zeug', 'zuig', 'zóg', 'zog', 'verken', 'vèèreke'

WBD 'kuuske'- jong varken, big, ook genoemd 'big' of 'bag' en (Hasselt:) 'kab'

WBD kuus kuus, vèrke, verken - roep- en lokwoorden voor het varken

WBD kuus, kuuske - vleiwoorden voor het varken

WBD kuus, kuus kuus - lok- en roepwoorden voor de big

Cees Robben – Den schèèrpen geur van broeder kuus/ die vond ik amiekaol. (19701016)

N. Daamen - handschrift 1916 - "kuus - varken"

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kuus - varken (div. dial.)

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kuus - zn - varken

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kuus (V:62)

Jan Stroop, Sprekend een Westbrabander, 1979, 1981 - kuus (1:27)

II spotnaam - uiterlijk of gedrag van het varken overgedragen op personen

► zie ook Bijnamen, hieronder

Verhoeven - KUUS - varken, varkensachtig persoon? - veel gehoorde bijnaam. 

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
küs znw.m. - 3) (van mannelijke personen gezegd) lompe, ongemanierde kerel.

III Tilburgse bijnamen

Bijnamenboek Karel de Beer - Mina kuus = weduwe Kolen (blz. 50)

Bijnamenboek Karel de Beer - kuus Hèrsemis = A.P. Hersmis (blz. 42)

Bijnamenboek Karel de Beer - Miet de kuus = Miet Hersmis (blz. 42)

Bijnamenboek Karel de Beer - de kuus = A. Venmans (blz.79)

Bijnamenboek Karel de Beer - kuusje Verdunt = Gustave Verbunt (blz. 80)

Bijnamenboek Karel de Beer - de kuus, of kuuske = Van Waalsden (blz. 107)

Bijnamenboek Karel de Beer - de kuus = V.d. Zijden (blz. 108)

IV benaming voor een rund

WBD roepnaam v.e. koe, ook 'koes' of 'koej'

zelfstandig naamwoord, meervoud

voor varkens gekookte aardappelschillen; ook wel kleine, nietvoor menselijke consumptie geschikte aardappelen

zelfstandig naamwoord

WBD vrouwelijk kalf, ook genoemd: 'vèèrskalf', 'vèrskalf', 'vijrskalf'

zelfstandig naamwoord

varkentje

Cees Robben – Pietje.. lustte iets van ’t kuuske.. (19550205)

Cees Robben – De kuuskes.. de kuikes.. de kiepe.. (19590822)
Cees Robben – Hier zèn al veul kuuskes wè steeg en wè knorrig/ En fel lamenterend de pèèp uit gegaon... (1970) [Geen Prent van de week, maar een advertentie bij het zeventigjarig bestaan van Slagerij Ooms]

WBD jong varken, big, ook genoemd 'big' of (Hasselt) 'bag'

WBD vleiwoord voor het varken, ook genoemd 'kuus'

WBD vleiwoord voor de big

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  ik maag er nòg wèl zèèn, war, want de kuuskes zèn der ôok (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd door iemand die van zichzelf vindt dat hij er voor zijn leeftijd nog goed uitziet.

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUUSKE o - jong varken, kalfje

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kap/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant. (blz. 154, krt.86)

zelfstandig naamwoord

varkensvoer

tussenwerpsel

WBD kuute kuute kuute - (Hasselt) lok- en roepwoorden tot een big

Verh.KUUT m - varken

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KUUTJE v - jong varken, kalfje

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
küt(ə) 1) roepnaam voor jonge varkens, 2) big.

werkwoord, persoonsvorm

kwam

WTT - Mogelijk is de toegevoegde p overgenomen uit de presensvorm kompt, waarin die p een overgangsconsonant is tussen de labiaal en de dentaal.

Cees Robben - In de schônste stad van ’t laand/ kwaam... En mee gin lege haand/ Tôôntje...  Prent over de geboorte van de 127.000ste Tilburger, genaamd Tôôntje van Zundert. ‘De schonste stad van et laand’ is de volksnaam voor Tilburg.  (19540213)

Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) -- De vorm 'kwaamp' wordt frequent gebruikt.

Cees Robben – En ze kwaampen as siegeuners  (19591017)

Cees Robben – Daor uit de dösternis/ kwaamp unne vremde stoet (19600715)
Cees Robben – Hij kwaamp in ’t gaasthuis terèècht (19650528)
Cees Robben – Mar ons Too d’ren meens kwaamp er op uit.. (19650402)
Cees Robben – Dokter Jaanse kwaamp is kèèke... (19660429)
Cees Robben – Zôô kwaamp ons boerke op ’t gedaacht (19610929)
A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kermis

GD06 daor kwaampeze dan mistentèèds ... teege

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWAAM - 2e hoofdvorm van 'komen'; KWAMP idem. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KWAMP(EN) voor 'kwam(en)'; ook bij Hooft (z.a.)

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek --  vloeibaar voedsel dat zich niet onderscheidt door een goede kwaliteit

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwaansel - ik drink nie mee, ik wil al dè gekwaansel nie in 'men buik hebben (grote hoeveelheid van minder goede kwaliteit)"

WNT KWANSEL = kwanselbier: In verschillende streken ten Z. van den Moerdijk de naam voor een bierfeest zooals er voorheen bij verschillende gelegenheden werden gegeven.

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwansel zn - kwansel (biertraktatie)

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KWANTSEL, KWANTSELBIER - een maaltijd of onthaal, dat bij bruiloften of begraaffenissen ... gegeven of gedaan wordt. Z.a.

Cees Robben – ...klinkklaor waoter... kwaanselbier (19660401)

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwansəl znw, m. kwansel, traktatie op bier (bierfuif) tussen de tweede en derde roep aan het jonge mansvolk uit de buurt, door een meisje dat in ondertrouw is.

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWANTSEL (uitspr. met Nederl. a) kwaansel znw.m. - flauwe, dunne, waterachtige koffie, pap, soep. Ook: bier dat de bruidegom geeft aan de jonggezellen zijner buurt.

werkwoord, zwak

kwaansele, kwanselde, gekwaanseld

- In het Tilburgs vrijwel altijd: morsen met vloeistof, in het bijzonder bier.

- Het werkwoord overleeft vooral in de samenstelling 'kwaanselbier', waarmee niet zozeer 'gemorst bier' wordt bedoeld maar bier van inferieure kwaliteit, zo niet schraal bier.

Etymologie

Ed Schilders - In het Tilburgs van de afgelopen halve eeuw kan iemand met vrijwel alle voedsel of drank dabbe, maar niet met bier. Met bier kwaansel je. Tegenwoordig is dit bier in de volksmond vooral bekend als kwaanselbier, een wat minder geslaagd pilsje, een klacht die vooral ten tijde van carnaval en andere volkse festiviteiten gehoord wordt. De slechte kwaliteit van kwaanselbier heeft een lange geschiedenis. De samenstelling is afgeleid van het werkwoord quantelen ofwel kwantselen, waarmee al in het Middelnederlands bedoeld werd: knoeien, oneerlijk zijn, smokkelen. (MNW & WNT) In het Tilburgs was het vooral het geknoei van de kasteleins, niet de morsigheid van de drinker. A.J.A.C. van Delft schrijft daarover:

Het "kwanselbier" was de bijeengekwanselde kliekjes, die in de glazen waren achtergebleven. Had de herbergier ook daarvan een vat vol, dan ging het naar den brouwer terug. Deze goot dat niet weg, doch verzamelde het na voorzichtig overgieten in een grooter vat of okshoofd. Dan begon het opnieuw te gisten (melkzuurgisting) en na een tijdje was het geheel verzuurd en werd dan gebruikt als "snijbier", waarmede het versch gebrouwen bier werd versneden. Dit versneden bier werd verkocht onder den naam "oud bier". (Nieuwe Tilburgsche Courant – 22-1-1935; Uit vroeger dagen: Het bier en de folklore 1)

(Van Aajkes tot Zaandkeul, 2012, hoofdstuk Dabbe)

Werkwoord

1 - knoeien met bier

Naa waar de maot vol bij den örgenist, hij sloeg mee z'n vuist op de taofel en de bitterkes begosse te daanse en te kwaanselen op taofel... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938)

Cees Robben – M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826)
Cees Robben – Kwaanselt toch nie zô... (19770422)
Cees Robben – Ik heb liever degge den Haaikese toren omstôôt as degge menne borrel leeg kwaanselt.. taotolf... (19820402)

Frans Verbunt -  kwaansele zo sund zèèn (carnavalsmotto)

2- het heen en weer bewegen

vloeistof in een kan o.i.d. heen en weer bewegen; zwalpen, walsen, ook klotsen

Van Rijen - Kwaansel nie zó mee de róóme - Wees eens wat voorzichtiger met die melkkan!

Lechim - Ok al vuuldet gekwaansel van bier in oewen bèùk... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Kèk – zeej aauwe Giel')

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwansələ(n) zw.ww.intr. kwanselen, een vloeistof in een kan en dgl. heen en weer schudden, zwalpen.

3. moeizaam lopen, zwalken

Frans Verbunt -  wè kwaanselde gij tòch - wat loop je toch langzaam

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWANSELEN bedr. ww - zwalpen, sterk heen en weer bewegen (vloeistoffen) idem, onoverg.: hetzelfde als kwakkelen, wankelend gaan. (uitspr.met aa) 

WBD III.1.2:120 'kwanselen' = slenteren (langzaam wandelen)

WBD III.1.2:146 'kwanselen' = waggelen

4. vergooien, verspillen

Quinten - Hil zun hebbe en hauwe heetie aon heur verkwaanseld. (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Noord en Zuid, jrg. 11, 1888, p. 153 – over het taalgebruik in het werk van Wolff en Deken - verfonkfooien: ouê kleeren verfonkfooien = verkwanselen. [het betreft blijkbaar een vorm van verfomfaaien]
Noord en Zuid, jrg. 25, 1902, p. 242 – verhoetelen, verkwanselen, verschacheren. [versjacheren]

5. verspillen met ruilhandel

WNT KWANSELEN - 1) zijn geld verspillen met allerlei aan te koopen; 2) op een knoeierige manier ruilhandel drijven.

Pierre van Beek - "Tuitelen" is ruilen, vooral wanneer dit bedreven wordt door kinderen. Het is het gewestelijke woord voor "tuisen", dat de betekenis heeft van bedrieglijk ruilen of kwanselen. Houdt verband met het Duitse "tauschen" (ruilen). De verandering van de "au"
in "ui" komt bij de vergelijking van het Nederlands en het Duits vaak voor. (TTP 17-2-1971)

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KWANSELEN wordt iemand gezegd te doen, die bestendig zijn goed ruilt, hetzelve omzet of verkoopt. Z.a.

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KWANTSELEN - ruilen. Men zegt ook: zijn geld verkwantselen, dat is: voor nietswaardige dingen uitgeven.

WBD III.3.1:55 'kwanselen', 'tuitelen, ruilen, verhandelen'

kwanselen: voortdurend zijn goederen ruilen of verkopen.

Noord en Zuid, jrg. 2, 1879, p. 268 - kwanselen uit kwantselen, van het oorspronkelijke kwantelen (van quant, oudt. = “ruilhandelaar")
Noord en Zuid, jrg. 3, 1880, p. 376 – in het dialect van Groningse veenkoloniën - Kuutjebuten. Ruilen, kwanselen.
 

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

Henk van Rijen -- keurig, correct, prompt, braaf; = 'pront'

zelfstandig naamwoord

M kwast

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - kwa.st znw.m. - kwast, zot, gek, kwibus

zelfstandig naamwoord

grote hoeveelheid

enen kwak kaaje; ene kwak waoter;

Zen wuw blêef zitte meej ne kwak klèèn jóng – Zijn weduwe bleef zitten met een stel kleine kinderen

Cees Robben -- Ene scheut òf en schutje? Jè, mar dè schilt ene kwak.

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwak - groote hoeveelheid"

Bijnamenboek Karel de Beer - Peer kwak = Toon Verhagen (blz. 81)

WBD III.4.4:260 'kwak' = grote hoeveelheid

26l 'kwakske' = onbepaalde hoeveelheid

263 'kwakje' = beetje

Haor KWAK - grote hoeveelheid

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KWAK, KWAKSKEN - een zoo, zotie. Bij voorb. een Kwak aardappelen, Een Kwaksken bonen. Kiliaen 'quack', superfluum et frivolum.

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwak znw.m. - zekere hoeveelheid: 'ene kwak aepel'

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWAK znw.m. - jenever. 'En borrel kwak. Gij drinkt te veul kwak.

Bosch kwak - grote hoeveelheid

WNT KWAK (IV) ook als nabootsing v.h. geluid dat gehoord wordt als een voorwerp, inz. een weeke massa, neer– of tegen iets aan ploft.

werkwoord, zwak

WBD III.1.2:7 'kwakken' = hotsen; ook: stolpen,hossen,hutselen,hobbelen

Ill.: Rolf Janssen

zelfstandig naamwoord

kwartel

Hij is zoo doof as 'n kwakkel! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)
...hij waar zoo doof as 'n kwakkel en ha niks geheurd. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938)

Henk van Rijen -- kwartel (Coturnix coturnix); ook 'kiekemeda, kiekemedie'

LDM - - In de buurt van de "Kwakkel" - het gedeelte van de Elzenstraat tegenover de Eikstraat - stond en staat nog Kruissensmolen. Waar die naam vandaan komt, is ons niet bekend. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 20 ‘Over mulders en molens’; NTC 4-10-1952)

1879 - Melis, G., winkelier, in de kwakkel D 3. (Adresboek 1879 gemeente Tilburg)
 

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:38 'kwaklucht' = wispelturig weer, ook 'kwakkellucht, –weer'

WBD III.4.4:47 'kwakkelweer' = druilerig weer

zelfstandig naamwoord

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwakpoot - vrouw met wat zwaren gang"

zelfstandig naamwoord

walm

WBD III.1.4:384 'kwalm' = drukte

WBD III.2.1:218 'walm' = idem

bijwoord

De Wijs -- Ge kekt kwaansuis den aanderen kaant in mar ge wit er wel mir van (10-01-1970)

Cees Robben – Zô mar gewoon.. kwansuis... (19590530)
Cees Robben – Mar witte wet is... zeej Lewieke kwansuis.. (19590801)

Henk van Rijen -- kwansuis, schijnbaar, quasi

Piet van Beers – ‘Den Haon’: Hij schudt zenne kop/ z'n vèère glimme/ èn zô nou èn dan/ ziedem kwansuis 'n kiep beklimme. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Stadsnieuws -  Hij keek zôo kwansèùs es oover zene schouwer òf zij ok nòr hum keek – (130110) Hij keek als per ongeluk over zijn schouder ...

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kwaksuis (III:13)

WNT KWANSUIS - bijwoord  ook wel kwanswijs, z.a.

werkwoord, zwak

kwaken

Dialectenquête 1887 Willems - kwaoke - kwòkte - gekwòkt

- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kwòkt

zelfstandig naamwoord

kwaal

Cees Robben -- dan kan ik zien òf oew kwaol oovergao;

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwo'l znw.vr. (vero.) kwaal (thans: kwaol)

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:288 'kwart' = kwart el (= 17 cm), ook 'vierel', 'vierendeel'

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:298 'kwartier' = vijf liter; ook 'kop'

zelfstandig naamwoord

kwast

WBD kwaste (Hasselt) - trossen (gekleurde kwasten boven op het haam)

WBD III.1.262 'kwastjes' = gouden kwastjes aan de halsketting

WBD III.4.3: 68 'kwast' = knoest in het hout

werkwoord, zwak

Henk van Rijen -- onzin vertellen (Duits: Quatsch)

Frans Verbunt -  kwatspraot is ok praot

Ontleend aan het Duits: QUATSCHEN = kletsen, een kletsend geluid maken

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- kletskous, praatjesmaker

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

— Vergelijk Duits: QUATSCHKOPF = kletskous, bazelaar

zelfstandig naamwoord

GG klein beetje, in het bijzonder: klodder spuug, rochel

WBD III.4.4:262 'kwats' = scheut

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -  kletspraat

Frans Verbunt -  kwatspraot is ok praot

zelfstandig naamwoord

reep chocolade

ene kwatta van Tjòklat

ze hèbben ammòl ene kwatta gehad van siendereklaos

naar de merknaam 'Kwatta'

zelfstandig naamwoord

chocoladehagel

ook aangetroffen: kwattestroojsel

Cees Robben – As ’t van’t vèèreke is dan lus ik ’t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè kan ik nie pruimen...  (19660204) [Robben gebruikt ‘alles van het varken lusten’ om uit te drukken dat een jongen daarmee een man is]

Hij gaaf ze spèk meej moffelbôone/ boerebrôod meej en schèèf zult/ mar ze han liever kwattastrooisel/ goei eete was er òn verspuld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gift ze mar zuut‘)

Ge hoefde dus nie bang te zèèn, degge thèùs nog ens op oew
donder zôt krèège, as hij ging vertellen wèrom de kwattastrooisel en
de goei boter aaltij zô gaaw op waren. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Daor kwaam ok veul minder toelaog op toffel. Toen ons moeder nog lèèfde, kosse we wel öt drie dinge we zuutighèd betreft, kieze. Mistal kwattestrooisel, zjem of gekleurde hagel. Vural ene bottram meej goei booter en daor kwattestrooisel op daor waar ik gek op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Stadsnieuws -  en snee mik meej goej booter èn kwattastrôojsel waar zondagseete (010407)

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kwattastroojsel' zn - hagelslag

zelfstandig naamwoord

WBD III.3.1:280 'kwebbel' = kletswijf

WBD III.1.1:100 'kwebbel' = mond

kwèbbele

werkwoord, zwak

Van Beek - "Kwebbel nou nie!" - maak geen praatjes. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kleine kwab(be)

Henk van Rijen - Et lèste kwèbke öt de maand - de laatste dochter uit een gezin.

WNT KWAB - kwabbe - 1) Weeke massa vleesch of vet, natuurlijke dikte of ziekelijk gezwel.

zelfstandig naamwoord

1. planten

WBD III.4.3:198 'kwee' - zuurbes (Berberis vulgaris)

Berberis vulgaris

WBD III.2.3:166 'kwee' = kweepeer

WNT KWEE - benaming voor de vruchten van bomen als Cydonia vulgaris (familie der Pomaceae)

Cydonia vulgaris - Köhlers Medizinal-Pflanzen in naturgetreuen Abbildungen und kurz erläuterndem Texte; Franz Eugen Köhler (1883-1914)

2. vogel

Henk van Rijen -- keep (vogel) (Fringilla montifringilla)

WBD III.4.1:130 'kwee' - keep; ook: 'kweek'

Fringilla montifringilla

3. koe

WBD kween (koe die door een afwijking v.d. geslachtsorganen onvruchtbaar is) ook 'brul' genoemd

WNT KWEEN 2) eene koe die door onvolkomen ontwikkeling van de voortplantingswerktuigen onvruchtbaar is.

zelfstandig naamwoord  (v. en m.)

1. schreeuwerig, plat vrouwspersoon; schreeuwlelijk

R Tis zón èchte Tilburgse kwèèk

Cees Robben – [de ene vogeltjesprutter tegen de andere:] Ik heb hier niks hangen as unne tuureluut... Mar doar binn hek nog ’n kwèèk zitte mee drie jong... (19710723)

2. grote mond

N. Daamen - handschrift 1916 - n'groote kwaik opzetten – (n'groten mond)"R Houdt oewe kwèèk!

"Jongens, haawt oe kwijk," riep Graard, "'t spul begient!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)

Pierre van Beek --  en grôote kwèèkerd ópzètte - een grote mond opzetten (kwèèk?)

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - hij zètte zen kwèèk oope - hij zette zijn strot open, schreeuwde hard

Stadsnieuws -  As die kwèèk der kènder roept, kundet in Gôol heure. (219307

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWÈÈK znw.v. - in de lage taal: mond. Houd oe' kwèèk!

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwä:.k resp. kwe.k znw.vr. (kweik resp. kweek) grote mond, bakkes: 'Haudt ew kwaek toew!'

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWÉÉK v. - grote mond, vooral in geopende toestand.

Bosch kwèèk - grote mond

WBD III.4.2:32 'kweek' - bek, mond, muil, bakkes v.e. dier

Bijnamenboek Karel de Beer - Karel kwèèk (pastoor K. Janssens) (blz. 48)

Bijnamenboek Karel de Beer - Peer kwèèk (P. Mutsaerts; (blz. 58)

Bijnamenboek Karel de Beer - Dien kwèèk = mevr. Remmers (blz. 66)

Bijnamenboek Karel de Beer - kwèèk Hamers - zong boven iedereen uit (blz. 41)

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

WBD III.1.1:96 'kwèèk' = mond;

WBD III.1.1:98 'kwèèk' = mond (spotnaam)

3. vogel

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwaik - geep (vogel)"

Cees Robben – En ziede daor die kwèèk.. (19600708)

WBD III.4.1:66 'braamkweek' - braamsluiper (vogel)

Volgens Van Roessel wordt de vogel KEEP (Fringilla montifringilla), de berg- of bosvink, ook 'kwèèk' genoemd. Hij heet 'keep' naar zijn gerekte lokroep 'keep'.

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwèèk zn - grote mond, keep

WBD III.4.1:129 'kweek' - keep (Fringilla montifringilla); ook 'kwee'

WBD III.4.1:66 'braamkweek' = braamsluiper'(vogel)

Afb.: Naumann: braamsluiper sylvia curruca

persoonsvorm

huilde, schreeuwde

Henk van Rijen - kwot es kwêek - ik wou dat het eens huilde (het kind)

Frans Verbunt -  hij kwêek snot èn kwèl - hij maakte zich erg druk

werkwoord, zwak

kweken

Dialectenquête 1887 Willems - kweeke - kwikte - gekwikt - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kwikt

werkwoord, sterk

schreeuwen, schreien, huilen, roepen, zingen

— kwèèke - kwêek - gekweeke

— vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kwèkt

1. schreeuwen, hard praten, roepen

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kwèken - hard schreeuwen

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwaiken - schreeuwen"

R Kwèkt tòch nie zó! - schreeuw toch niet zo!

Van Delft - - Een straatventer "kwèkt"; een kind "seevert"; een meisje "semmelt"... (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

"'t Is oorlog!" kweek oome Teun. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
De Wijs -- As ge diejen meziek wè harder zet wor ik nog schorrer en kan ik gin meens mir bekweeke krège (20-03-1968)

Cees Robben – Nie zôô kwèèke... (19871016)

Èn wè’k list op de mèrt heurde: ‘Kom ’s kèèke, kom ’s kèèke / ’K stao hier nie vur niks te kwèèke!’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; wensite Brabants Dagblad Tilnurg Plus 2009)

Naa, daor hoefde-n-ik nie lang oover te prakkedènke. ’t Schonst vèèn ik: ‘Ze kosse nie bè mekaor gekweeke krèège’. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)2. huilen

Cees Robben -- De klèène di mar niks as kwèèke; de klèène kwèkt;

Pierre van Beek --  snot èn blauwsel kwèèke - variant op 'snot èn kwèl schreuwe' (Tilburgse Taaklplastiek 175)

WBD III.3.1:286 'hard kwaken (kwèken)' = roepen, schreeuwen

2. huilen

De Tienus zaat op zen gemak/ in zene kraant te kèèke/ toen zeej: „As ik de ammol lees,/ dan zôk goed kunne kwèèke" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De begrôoting)

Cees Robben – Jan, d’r uit... den klèène kwekt; (19751107)

Cees Robben – ’t kiendje dè kwekt.. (19590516)

...klèèn Kriesje viel zene knie kepot/ wè heej dè jong gekweeke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene schraole trost)

Oranje heeget niet gehòld/ we han wèl kunne kwèèke,/ Mar kom allee, de Toer begient/ wir wè om nòr te kèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Twiddes)

Ik heb nog nôot van mèn lève ons Fraanske zô heuren kwèèke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Stadsnieuws -  Dè bòske viel op de kaaje, èn kwèèke dèttie toen di (110508)

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwèèke ww - huilen, schreeuwen

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWÈKEN - kwaken gelijk eenden, ganzen; luid huilen en krijschen

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWÉÉKEN onov.ww - huilen (de afkeuring voor deze uiting van verdriet ligt al in het woord opgesloten), werd ook van dieren gezegd.

WvM 'De q van het quèèken, da doen de klèn jong'

WBD III.1.4:252 'kweken' = huilen; 254 'kweken' = luid schreien 

3. zingen

Cees Robben – [dirigent tegen zangeres in koor:] En asser forto boven stao.../ Dè wil nie zegge.. kwèèke... (19600414)
Cees Robben – [dirigent tegen koorzanger:] Fortissimo, dè wil naa krek nog nie zegge degge dôôdgemoedereerd gewoon moet gaon staon te kwèèke. (datum onbekend)

Èn gekweeke dètter dan wier: et dak vant hèùs! (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006)

Òf meejkwèèke op et blèèrkonkoer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
4. overige betekenissen

WBD loeien, ook 'kweeke', 'brulle', 'blijte ' of 'blèère" genoemd

gez. te kwèèke staon - in het krijt staan, schuld hebben

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  stòn te kwèèke (TT) - in het krijt staan, schuld hebben

WBD 'kwèkke' - hinneken (v.e. paard), ook 'hunkere', 'hinneke' of 'briense' genoemd

WBD 'kwèèke' - schreeuwen (gezegd van een dier dat geslacht wordt)

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwä.kə(n), kwe.kə(n) zw+st.ww (praet. kweek) gekweike - 1) dierlijk geluid; 2) hard roepen, schreeuwen, 3) huilen (van kinderen).

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  snòt èn blauwsel kwèèke (Pierre van Beek --  Tilburgse Taalplastiek 1973) - luidkeels huilen (zie: snòt)

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kwèèke (III:77)

zelfstandig naamwoord

schreeuwer(d), schreeuwlelijk

Pierre van Beek --  iemand die hard roept of schreeuwt

Cees Robben – wes toch unne kwèèker.. (19870717)

Henk van Rijen - ene grôote kwèèkerd opzètte - een grote mond hebben

Bijnamenboek Karel de Beer - de kwèèkerd = pastoor v.d. Velden (blz. 79)

WBD III.3.1:227 'kweker', 'uitslover' = bullebak

WBD III.4.1: 26 'kweker' = jong, kaal vogeltje, ook 'nestjong'

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwä.kər znw.m. 'kweiker' hij die kweekt (in bett. 2+ 3 van 'kwä.kə(n))

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWÊKER znw.m. - soort van vink die niet zingt of slaat als de andere.

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwèèker zn - huilebalk

Bosch kwèèkerd - luidruchtig persoon; mond

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -  lid van meisjeskoor

werkwoord, zwak

kwijlen

WBD III. 1.1:187 'kwijlen' - kwijlen

kwèèle - kwèlde - gekwèld, met vocaalkrimping; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kwèlt

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen -- slijmerd, huichelaar

werkwoord, zwak

kwijnen

Dialectenquête 1887 Willems - kwèène - kwènde - gekwènd

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kwènt

wègkwèène - niet goed groeien (van planten); 'nie tiere'

Dialectenquête 1876 - kwêne (ê van fr. tête)

WBD III. 1.4:282 'kwijnen' = kommervol zijn

bijvoeglijk naamwoord .

kwijt

Cees Robben – ‘k Wil oe hier wel kwèèt... (19600701)

A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - ze is de hèlft van der rôome kwèèt

werkwoord, zwak

Henk van Rijen -- verliezen, verspelen

Stadsnieuws -  Ik hèb zoveul kwèètgespuld dèk wir op men zaod zit (150309) - Ik heb zoveel verloren dat ik weer terug ben bij mijn oorspr. ingelegde geld.

zelfstandig naamwoord

1. overdreven vrome vrouw

“De deugd weegt zwaor in de weegschaol", zee kwezelke Van Hest... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  bij de kweezels moete gin rôozekraanse kôope, want die bidde zèlf te gèère (JM'50) - zaken die iemand zelf gebruikt, moet je niet proberen in bezit te krijgen.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) -  tis en spurriekweezel ('71) - een kwezelachtig meisje dat toch wel trouwen wil als 'de ware Jozef' komt

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwezel - halve religieuse - Norbertus-kwezels enz."

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWEZEL znw.v. smaadnaam voor eene vrouw of jongedochter die overdreven godvruchtig is. - Opeengenaaide lappen dienende om er de potten mee van 't vuur te nemen.

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kweejzel' zn - vrome vrouw, pannelap

Bijnamenboek Karel de Beer - kweezelke Doorakkers = M.V. Doorakkers (blz. 34)

Bijnamenboek Karel de Beer - de leerkweezel = Francisca v.d. Hout (blz. 44)

2. lapje om (warme) voorwerpen mee aan te pakken

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwezel - doekje, dat aan de kachel hangt om voorwerpen aan te pakken, die te heet zijn voor de bloote handen"

Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? .. Op d’n naoricht.... menneke... aachter ’t scheurmikske... Op de kwezeltjes... (19580118)

WNT lemma KWEZEL: Een lap waarmede men heete voorwerpen van 't vuur neemt (SCHUERM. [1865-1870], CORN.-VERVL.; ook hier en daar in N.-Nederl.?).

3. tuinboon

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwezel - zeggen de kinderen tegen een zwarte tuinboon, als ze met groote boonen spelen"

zelfstandig naamwoord

WBD overgevoelig paard (dat gilt bij de minste aanraking), ook genoemd 'jaanker', of (Hasselt) 'jankerd'

WBD III.4.2:28 'klocht' - hoeveelheid jongen die door een dier in een worp ter wereld is gebracht; ook 'worp' genoemd

WBD III.3.1:36 'klocht' = gezelschap; ook genoemd: gezelschap, compagnie, complot, club, clubje, groep, groepje, samenkomst

WBD III.3.1.378 'klocht' = troep (manschappen)

WBD III.4.4:256 'klocht' - menigte, troep

WBD III.4.4:260 'klocht' = grote hoeveelheid

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kleine hoeveelheid; kwakje

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwekske - kleine hoeveelheid"

Cees Robben – Ge mot dè kwekske is kwikke... ’t Is unne hille kwak... (19620323)

Henk van Rijen - wèn klèèn kwèkske - wat een klein beetje!

Frans Verbunt -  'kwèkske', 'kwatske'

CiT (126) 'Zen dè hil oe kokse? Wen klèn kwekske.''

WBD III.2.3:265 'kwakje' = restje bier

WBD III.4.4:265 ‘kwakske' = klein overschot

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWEKSKE (kwèkske) o. - kleine kwak, beperkte hoeveelheid van meestal kleine, gelijksoortige voorwerpen, klein genoeg om te kwikken en neer te kwakken; 'n kwèkske èèrpel. 'Een hille kwak' is 'een hel del', een grote hoeveelheid.

zelfstandig naamwoord

kwijl

GG hij kwêek snòt èn kwèl toen ie zaag dè zen knèntje dôod waar

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

Henk van Rijen -- klein beetje

Frans Verbunt -  slokje

WBD III.2.3:124 'kwellekes' = etensresten

WBD III.4.4:263 'kwelleke' = beetje

Stadsnieuws -  Drinkt oew tas es leeg vurdèk wir inschènk, der zit nog en kwelleke in. - ... er zit nog een koud restje in.

werkwoord, persoonsvorm.

kwijlt, kwijlde

tegenwoordige tijd 2e/3e pers. sing., verleden tijd van 'kwèèle', met vocaalkrimping

werkwoord, persoonsvorm.

kwijnt, kwijnde

tegenwoordige tijd 2e+ 3e pers.sing., verleden tijd van 'kwèène', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

V flauw

V ik wòr zó kwèps van al dieje limmenaade

Stadsnieuws -  Ik wòr zo kwèps van al dieje limmenaade; gif naa mar es iets stèèrekers. (200110)

WNT VIII:815 KWIPS Zie KWAPSCH 702 KWAPSCH - kwabsch, bijvoeglijk naamwoord  Wellicht eene afleiding van KWAB 1) Van den mensch en zijn lichaam: flauw, onwel, misselijk. Z.a.

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWEPS(CH) bijvoeglijk naamwoord, bijwoord - flauw, smakeloos, van spijzen

Bosch kwèps - flauw, onwel; melig; dronken

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.1:61 kwètje - grasmus; ook: 'braamkwatje'

WBD III.4.1:64 kwètje - tuinfluiter; ook: 'braamkwet', 'braamschijter'

Weekblad van Tilburg 18 juli 1867

Tilburgsche Courant 9 augustus 1874

zelfstandig naamwoord

veelpraatster

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwettersteel - veelpraatster"

WNT KWETTERGAT, KWETTERKONT - vrouw die veel babbelt

zelfstandig naamwoord

fornuis, cuisinière

vierkante kookkachel met een of meer ovens, waarop men verschillende dingen tegelijk kan koken, braden of stoven

Foto: internet 2012

Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) -- 'kwizienjaire'

Henk van Rijen -- 'kwiezejèèr'

WBD (III.2.1:232) 'cuisinière' = fornuis, ook 'kookkachel' genoemd

Verbastering van 'cuisinière' (fr.)

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - 'kwiezejèèr zn - fornuis

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kwiesjèère (II:66)

werkwoord, zwak

optillend het gewicht schatten

Lòt es kwikke hoe zwaor dè't is. - Laat eens voelen hoeveel het weegt.

Cees Robben -- as ie is maag kwikke:

WBD III.3.1:92 'kwikken', 'schatten, prijzen, koersen' = schatten (gewicht)

WBD III.4.4:293 'kwikken' = op de hand wegen, ook 'wikken' kwikke - kwikte - gekwikt

Bosch kwikke - het gewicht van iets schatten door het op te tillen

Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; 1988-1994. - kwikke (I:27)

Jan Naaijkens, Dè's Biks - 1992 - kwikke ww – kwikken

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWIKKEN – iets met de hand wegen om er de zwaarte van te schatten.

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. - kwɪkə(n) zw.ww. intr. en tr. kwikken - 1) intr. omhoog gaan, opslaan (van een kar), 2) tr. (lett. omhoog doen gaan) pondus manibus examinare.

Verh. - KWIKKEN ov.ww - het gewicht van iets schatten door het op te tillen en met de hand op en neer te bewegen.

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KWIKKEN is een hier zeer gebruikelijk woord voor 'met de handen optillen om de zwaarte te onderzoeken. Z.a.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

Henk van Rijen -- klein mager vrouwtje met veel verbeelding

zelfstandig naamwoord

WBD (Hasselt) buikzeel (riem die onder de buik v.h.paard aan de burries wordt vastgemaakt om te voorkomen dat de kar opslaat), ook genoemd 'kwikzeel'

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
znw.m - riem die dezelfde dienst doet als het kwikzeel.

zelfstandig naamwoord

kwikstaart

Motacilla alba

Henk van Rijen -- witte kwikstaart (Motacilla alba)

Kiliaen quicksteert, Motacilla cauda tremula

zelfstandig naamwoord

WBD (Hasselt) buikzeel (riem die onder de buik v.h.paard aan de burries wordt vastgemaakt om te voorkomen dat de kar opslaat), ook genoemd 'kwikriem'

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - KWIKZEEL (kwikzee:l) o - touw, zeel, dat onder de buik v.h. paard door de ene berrie v.d. kar met de ander verbindt om het achteroverslaan te voorkomen.

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
kwɪkse.l znw.o. - zeel onder de buik v.h.paard en aan de burries v.d. kar vastgemaakt; dit belet het opslaan (= kwikken).

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

N. Daamen - handschrift 1916 - "kwitskwedilleke - aardig, pienter meisje"

(Spaans: quizá = 'mogelijk, misschien' + Madrilena 'uit Madrid') ?

kwitsmadril
zelfstandig naamwoord – de etymologie is onzeker en daarmee ook de betekenis
Cees Robben – Daor gao de kwitsmadril (19600219)
 

zelfstandig naamwoord; het meervoud is identiek

kwajongen, kwajongens

De mister wier ziek van die kwòjóng.

Henk van Rijen -- 'kwòjonge, kaojjonge; (mv. kwòjong, kaojjong)'

WBD III.1.4:332 'kwajongen' = ongehoorzame jongen

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

kwalijk

WBD III.1.4:360 'kwalijk' = bezwaarlijk

A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland, Meer in het bijzonder d’Oerse taol, 1958 etc. -
bijwoord  'koolijk', 'kalijk' - kwalijk, nauwelijks, moeilijk, bezwaarlijk

Leo Goemans - Leuvens taaleigen, 1936 - KWALIJK - ku:lək

Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - KWA(D)ELIJK (uitspr. kwaoiələk, Kemp.: kaolək) bw –brasch, gramstorig, kwaad. (Kwadelijk verschilt van kwalijk)

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

kwaaltje

Cees Robben -- vur derèège èn der kwòltjes

WBD III.1.2:199 'kwaaltje = kwaal

verkleinde vorm van 'kwaol', met vocaalkrimping

kwossebons
samentrekking
ik wou dat ze bij ons
Cees Robben – Kwossebons lekasböllie drötzagge... (19540605)
 

Naar het begin van de pagina

kriek

Schilderij van Osias Beert (detail) - Stilleven met krieken (kersen) - 17e eeuw

kraant

Cees Robben