|
|
| INHOUD WTT |
| HOME |
|
Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door |
|
|
| K |
| KIK |
| KRA |
| L |
| M |
| N |
| O |
|
OOD |
|
Wil Sterenborg
Van oodeglaar tot ouwer |
|
Straatzangers met draaiorgel - uit: Het straatlied, D. Wouters & J. Moormann, 1933 |
|
oodeglaarwaoter zelfstandig naamwoord Van Rijen: goulardwater ; loodacetaat tegen huidaandoening Van Dale: GOULARDWATER - genoemd naar de Franse arts Goulard, die het in 1760 introduceerde; verkoelend en opdrogend heelmiddel, een oplossing van loodacetaat in alcohol, verdund met water (eau de Goulard)
De publicatie waarin Thomas Goulard zijn vinding bekendmaakt (1751) - bron: www.gallica
ôog, ôoge, ugske, eugske zelfstandig naamwoord , verkleinwoord 1. het oog, de ogen, oogje MP gez. Haawt Gòd vur ôoge èn de haand vur oew gat, dan zal oe niks ontvalle. "Meens, kijk toch 'n bietjen uit oe soep-ooge!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940) Èn ok zen ôoge waare niemir al te bist. (Henriëtte Vunderink, Vergeefse mankemènte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) DANB zen ôoge LENA die aander ôog - dat andere oog Mandos - Brabantse spreekwoorden: Dè zèn de èlf ôoge nie (D’16) - Daar is weinig kans op. Mandos - Brabantse spreekwoorden: Hij stikt Gòd de ôogen èùt (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van iemand die ondanks dat hij het goed heeft, altijd klaagt en meent te kort te komen. Mandos - Brabantse spreekwoorden: kalk in de ôogen hèbbe (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien of iemand in verwachting is.) Mandos - Brabantse spreekwoorden: et ôog moet ók wè hèbbe, al is et mar en blauw (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - ironische aanvulling op een bekend gegeven. Mandos - Brabantse spreekwoorden: et wiegestrôoj zit nòg in zen ôoge ('7l)-hij is nog niet droog achter zijn oren Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó zèùver as en ôog vól matèrrie (N. Daamen, woordenlijst 1916:) - zo schoon (?) als een oog vol etter: dus niet schoon WBD 'óóge' (II:974) - ogen; ook: 'heejveléúchskes' (heveloogjes) [?] Henk van Rijen: ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen. Frans Verbunt: schèèl ôoge geeve - jaloezie opwekken Interview Hermans - 1978 - dronkenschap - “…dè was en dwèèltocht, war, toedè we tös kwaame èn dan laagen ons ôogen al en bietje boovenop… èn dan kwaame we tèùs èn dan viele we in de bèdsteej oover ons moeder heen omdè ge zat waart!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)► KLIK HIER om het interview te beluisteren WBD III.1.1:71 'oogklep', 'oogschelp', 'deksel v. h. oog' = ooglid Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòg' zn - oog z. a. 2. boomknop waaruit scheuten of loten tevoorschijn komen Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó veul ôoge, zó veul vèège (N. Daamen, woordenlijst 1916:) 3. vetringen in de soep Omdè de kender daor niks van snappen lee-t-ie verder uit: "hoe vetter ik wor, hoe kleiner m'n oogen worren. Mee soep is 't krek aandersom; hoe vetter, hoe grotter oogen erop! Hi, hi, hi!... Dès 't verschil tusschen mijn en soep." (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)
ôoge werkwoord, zwak ogen, uitzien, een indruk wekken De Wijs -- Ge mot oew oôge béter opmaoke, dè oôgt mir! (10-01-1970)
ôogenblik zelfstandig naamwoord ogenblik Op den ôogenblik Antw. OOGENBLIK znw. m., nooit o.
ôoj zelfstandig naamwoord WBD vrouwelijk schaap, ook 'gèrm' genoemd of 'schaop'
ôojeklonje zelfstandig naamwoord eau de cologne ► onjeklonje
ôojevaor, ollievaor zelfstandig naamwoord ooievaar R. J. kómt den oojevaer òngevlooge De Wijs -- veur d’n marathon motte oewe kuîte insmère mee ooievaorskuîke-vet (23-10-1963) Cees Robben: Ist waor dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt? Cees Robben: Witte gij wèl dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt? WBD III. 4. 1: 225 'ooievaar' (Ciconia ciconia), ook 'olievaar' genoemd
ôok, ok bijwoord ook Dialectenquête 1876 - ik ben tevreeje; zêde gê 't oak? Antw. OOK, Kemp. ‘ok’ bijwoord, Fr. aussi
-ôom zelfstandig naamwoord achter een voornaam gevoegd: onzen Jaonôom Cees Robben – Piet-oom ((19810508) Anneke van ònze Tiestôom... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Annekes kleeke....) Dè was et ordêel, tenaostenbij/ van onzeTirrus-ôom... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan wòrret iets aanders)
Onze Tirrus-ôom ploetert aaltij/ vur et daogleks körsje brôod.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: As vadder belond) Piet van Beers – ‘Laandhonger’: M'n schôônvadder ha wè bos en wè laand van Kees-omke's ge-orve. (With Love; 1982-1987) Piet van Beers – ‘Unne mooien open dag’: Mar Jaonusoom die kent gin maot ..(With Love; 1982-1987) Jan Naaijkens, Dè's Biks: Janòòme, Pietòòme Dirk Boutkan: (blz. 59) onze / jullie/ hullie ôom Cornelis Verhoeven: -OOM, achter de naam gevoegd Tuinstra ‘Enige opmerkingen over composita van het type Jan-oom’ (Nieuwe Taalgids 34:279) Antw. JAN-OOM znw. m. - schertsende benaming voor Lombaard, berg van Bermhertigheid, Fr. mont-de-pitié
oomaa zelfstandig naamwoord oma, grootmoeder Henk van Rijen: ons moeder, onz oomaa èn ons Miet (blz. 55) et gao de lòtste tèèd wir wè beeter meej oomaas WBD III. 5. 2:63 'oma' = grootmoeder; ook 'omoe', 'grutje'
oomaasfiets zelfstandig naamwoord omafiets - oma's fiets ► pestôorsfiets
ôome
zelfstandig
naamwoord WBD III. 3. 1:135 'ome Jan', 'bank, pandjeshuis' = bank van lening WBD III. 2. 2:75 'oom' = idem Antw. OOMEN znw. m. - oom, Fr. oncle Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòme' zn - oom
oopaa zelfstandig naamwoord opa Cees Robben: 'oopaa' Cees Robben: naa maag den oopaa zeeker et penneken ötlekke; Cees Robben: den oopaa heeget bij mekaar geschròpt; Dirk Boutkan: zulde goed nòr oopaas löstere? - luister je goed naar opa? Dirk Boutkan: (blz. 59) onzen/onze, julliejen/jullie, hulliejen/hullie oopaa WBD III. 2. 2:64 'opa' = grootvader
oope bijvoeglijk naamwoord/bijwoord open vB in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest Cees Robben: mar as oew schuurdeur oope gao; DANB hij zètte zen kwèèk oope WBD III. 4. 4:55 'open weer' = vriezend weer; c. q. zacht winterweer
oope-toe-broek zelfstandig naamwoord kruisloze broek, vroeger gedragen door oude vrouwen; ze konden dan gemakkelijk hun behoefte doen
Van Rijen: oope-toe-broek, oope-sjoo-broek, snèlzèèker Jan Naaijkens, Dè's Biks: oopetoebroek zn – bep. soort vrouwenbroek
oopoe zelfstandig naamwoord grootmoeder oopoe zien uitdrukking Sinds der ok nog zon stuk of vier van onze en heur zusjes, regelmaotig opoe zaage, hasse aon de waas der haande mêer dan vol. Wij han die ötdrukking van ‘opoe zien’ ok mar ôot ergens geheurd en wiese verder ok niks. De emmers stonden aaltij afgedekt in et schòp. Wij wiese bè God nie wè dè waare, waor ze vendaon kwaamen of waor ze vur diende, die lappe meej al dè bloed der aon. Vraoge? Hoe vraoge? En aon wie? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
ôor, urke zelfstandig naamwoord , verkleinwoord oor vB kòrtoore = kinderen (in gez. 'Ze zal dere kak wèl óphaawe as . . . ') DANB hij heej lôopoore Mandos - Brabantse spreekwoorden: de oore te dicht bè de kòp hèbbe staon (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) gierig zijn Van Rijen: 'We zun hum us un ôor ònnaaje' - . . . te pakken nemen Frans Verbunt: hij kan meej zen ôore den èngel dès heere klèppe WBD III. 1. 3:263 'oorring', 'oorbelletje’, 'belletje' = oorring WBD III. 1. 3:264 'oorknopje', 'knop(je)' = oorknop;ook: ‘oorbel(letje)’
oorvèèg zelfstandig naamwoord oorvijg Antw. OORVÈÈG znw. v. en niet m.
ôot bijwoord ooit, eens, weleens Komde ôot op ’t Gurke? - Kom je weleens op het Goirke? Cees Robben – En heddet ôôt ter haand gehad (19600624) Hoeveul meense hèbbe der ôot/ vur dè lokèt gestaon? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs) DANB hij is es ôot in zen lèève gebeete B ôôt Antw. OOIT (uitspr. oeët) bijwoord - op een tijdstip in het verleden
ootoo oove, oowve WBD oven, bakoven (in het bakhuis v. e. boerenhuis), ook 'bakoove' genoemd WBD broodoven (van de bakker) WBD houtoove - oven waarbij men in dezelfde ruimte stookt en bakt (oven in een bakhuis) WBD onderoove - onderoven (benedenste gedeelte van een oven, vooral de ruimte beneden in de oven, waar het brood gezet wordt om te rijzen) DANB de scheuter die stao bij den oove - de ovenpaal staat bij de oven
oovenbèkkerke zelfstandig naamwoord , verkleinwoord Van Rijen: winterkoninkje (Troglodytes troglodytes) WBD III. 4. 1:76 'ovenbakkerke' - winterkoninkje
oover voorzetsel, bijwoord over oover drie weeke, oover de schaansmuur; gaotie nie oover? B oover aanderse dag - om den anderen dag Cees Robben: oover twee daog; dè van men is mèèrege oover; Cees Robben: Waor heetie et ammòl oover?; Ge röst em ene keer oover zen bikkeltje; Cees Robben: tis oover tèèd; oover men lèèk; oover et köpke; Van Rijen: 'oover den hòfpat’ – achterom, via de achterdeur Jan Naaijkens, Dè's Biks: oover vz, bw – over
ooveral bijwoord overal
ooverblèève werkwoord, sterk WBD III. 4. 4:28 'overblijven' = droog blijven (het weer)
ooverènd bijwoord overeind Cees Robben: hij heej zene riek hard nôodeg om ooverend te blèève; Cees Robben: hij kós nie ooverend; Antw. OVEREIND, OVEREND bw - in opschudding, overhoop, in wanorde. Heel de straat stond overeind.
ooverènsie zelfstandig naamwoord in ooverènsie - overcompleet, te veel uitdrukking: In ooverènsie - overcompleet, overschietend, overblijvend Kees & Bart (ca. 1935): nog êen in ooverènsie N. Daamen, woordenlijst 1916: "iets in overentie hebben (te veel)" Henk van Rijen: buurvraaw, hèdde meschient en paor aajer in ooverènsie? Dè ledikantje han ze nog in overentie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WNT zie OVERENTSIG, overensig (klemt. op de 3e lettergr.) - overschietend, overblijvend, overig. Verh OVERENTIE (overènsie) v. - alleen in de verbinding 'in overènsie hebben' - over hebben, meer hebben dan voor het moment noodzakelijk is. Jan Naaijkens, Dè's Biks: ooverènsie bw - over; iets in ooverènsie hèbbe Bosch overènsie – overvloed, voldoende
oovergaon werkwoord, sterk overgaan, voorbijgaan — oovergaon - ging/gong oover - oovergegaon
ooverheene bijwoord overheen Kees & Bart (ca. 1935): 'Oover tónne stappe ze ooverheene' (de gemeenteraadsleden)
ooverhèùs zelfstandig naamwoord verhuizing De Guust was aon den ooverhèùs/ alles stond ooverènd/ Ik snap nie zeetie tot zen vrouw '/ wégge begonnen bènt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Verhèùs-plezier?)
ooverkaant zelfstandig naamwoord overkant
ooverlist bijwoord laatst, onlangs Nèè ooverlist heurdenik nòg zègge: ‘òch val dôod meens, lèèfde gij nòg!’ (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2008) Van Dale - D14 overlaatst, bw v. tijd (Belg. N. , spreektaal) onlangs, laatst WNT OVERLAATST - daarnaast (in Brabant) OVERLEST - (klemt. op 3e lettergr. ) - laatst, onlangs. In Z.-Nederl., en gewestelijk ook elders, b. v. in Gelderland. Z. o. De Bo en Corn. Vervl.
ooverlôoper zelfstandig naamwoord Henk van Rijen: geit die geen jong heeft gehad Het WBD kent deze naam voor een 'onvruchtbare ooi' (schaap): K242, L281 A.P. de Bont: znw. m. overloper, geit die, al of niet voor de eerste maal gedekt zijnde, niet lamt, maar een jaar overslaat.
oovermèèrege bijwoord De Wijs -- (gehoord van een maandaghouder) ‘K zè blij dè’k overmerrege kan zegge de wut overmerrege alwir gehad hebbe (10-01-1970)
oovermisterd bijvoeglijk naamwoord overmeesterd, overspannen
oovernuut, oovernuuwt bijwoord opnieuw Cees Robben – Of ze dint overnuut (19571221) Henk van Rijen: gift is oovernuut - geef eens opnieuw WBD III. 4. 4:315 'overnieuw doen' = veranderen Jan Naaijkens, Dè's Biks: oovernuuwt bw - opnieuw Haor OPNET - opnieuw
ooverschiete oovertrèkke werkwoord, sterk verhuizen N. Daamen, woordenlijst 1916: "we zen an den overtrek (aan het verhuizen)" WBD (III. 3. 2:307) oovertrèk = burenovertrek WBD (III. 4. 4:9) 'overtrekken' = betrekken (v.d. lucht)
ooverweg zelfstandig naamwoord overweg Den ooverweg waar wir dicht.
op voorzetsel, bijwoord op Dialectenquête 1876 - ùp (met klinker van fr. oeu) Henk van Rijen: op slòt van zaoke - per slot van rekening Van Rijen: óp de middag - in de namiddag Van Rijen: óp en aander slaope - logeren WBD (III. 2. 1:395) op, hèl = wakker Jan Naaijkens, Dè's Biks: op vz., bijwoord - op
Albert Servaes - Oogstende boeren; 1905 opbèène werkwoord, sterk opbinden Antw. OPBIJNEN - opbinden. Hout opbijnen, koren opbijnen Bosch opbeinde - binden, vastbinden, vastmaken
opblaoze werkwoord, zwak opblazen Blaost em op - loop naar de maan! Ge kunt em opblaoze - Je kunt me wat! CR10 (blz. 61) 'ge kunt 'm opblaoze' -- opblaoze – blaosde(n) op - opgeblaoze Bosch opblaoze - opblazen: Blaost 'm toch op! Verrèk toch!
opbölk zelfstandig naamwoord oprisping, maagzuur opboeren gez. den vèùlen opbölk krèège - misselijk worden van (te veel) eten: Cees Robben – [vrouw tegen drogist:] Nog gèère vur ’n dubbeltje vur den vuilen opböllik... (19750620)
- ook figuurlijk en dan meestal
in combinatie met ‘vèùle’ en dan bedoeld om een tekortkoming aan te
duiden:
opbölleke werkwoord, zwak Frans Verbunt: boeren WBD III. 1. 2: [?] 'opbreken' = zuur oprispen Stadsnieuws: Ik mot smèèreges gin pap eete; dè blèèf ik hil den dag nòg opbölleke (020507)-
opbrènge werkwoord, sterk opvoeden, grootbrengen …mar doe der iets aon, dè koste toch nie en ge dörfde nie, ge waart te bang opgebròcht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
opdèkke werkwoord, zwak WBD III.2.3:43 de tafel opdekken = de tafel dekken
opdoen werkwoord, sterk 1. opdienen Frans Verbunt: het eten op tafel zetten; opdienen 2. leren kennen «Enen blauwe maondag hèb ik toen,/ meej en mèdje omgegaon./ Die hak opt huukske van de straot/ meej et daanse opgedaon» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòg vrij) 3. Frans Verbunt: ook: iemand de broek opdoen de verbeelding is niet duidelijk; de betekenis is: iemand zijn vet geven, de waarheid zeggen Piet van Beers – ‘Kaorte’: Toch hèk ze alle drie de broek opgedaon. Al is den "hoofdprèès" toch men neus vurbij gegaon. (Het zeventiende boekje, 2010) 4. jenever tappen WTT 2012 -Vruger deejen z'm mee 't half of heel motje op, om wè in huis te hebben as ge volk kreegt of as ge 'ns 'nen aanderen smaok in oeë mond wô't hebben, mar naa zen ze van 'n heel kruikske niemer vies. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)
opdraaje werkwoord, zwak opdraaien; het hoofd op hol jagen Ik heb ze [haar] heelemaal nie opgedraaid en opgevreje! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
opgaon werkwoord, sterk opgaan as de zon opgao zèn al die brôojkes opgegaon? Van Delft - Aanduidende, dat een poging niet gelukken zal, zegt men: "Dieën vlieger zal nie opgaon." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) Antw. OPGAAN (met 'zijn') bij kegelaars, biljartspelers: het spel beginnen; soldaat worden, naar het leger gaan; verbruikt worden; opvliegen
opgeleej bijvoeglijk naemwoord opgelegd De Wijs -- Dès nie toevalligerwèès, dès opgelee pandoer (09-04-1973)
opgemèùsd
opgesòlferde
opgestokt
opgetaase opgriesele werkwoord, zwak G aanharken
ophaawe werkwoord, sterk ophouden -- ophaawe - hiel(d) op - opgehaawe
ophouden in betekenis omhoogsteken, trots zijn op, pronken met - WBD inhouden van de melk door een koe, ook 'optrèkke' genoemd WvM - 'da'k nie mir kos ophouwe' WBD III. 1. 4:312 'ophouden' = idem A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. 'ophaauwen' - ophouden: 1) opkweken, opfokken (van dieren en schertsenderwijze van kinderen gezegd); 2) 'et kunnen ophaawe' (van zieken gezegd) kunnen opblijven, niet gedwongen worden door zwakte om naar bed te gaan; 3) de verkoop v. e. boerderij niet laten doorgaan
ophange werkwoord, sterk ophangen WBD óphange - ophangen, van leer ter droging (II 640) WBD óphanger - ophanger, van leer ter droging (II 641)
ophaole werkwoord, zwak WBD ophalen: de laatste poetsbewerking v. e. schoen met behulp v. borstels, zachte doeken etc. om de schoen zijn diepste glans te geven (II:794) WBD óphaole (II:1041) - ophalen: opdeunen; ook: òntrèkke WBD (III. 3. 3:135) ophaole = collecteren -- ophaole - hòlde(n) óp – opgehòld; (ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij hòlt óp)
ophèbbe werkwoord, sterk Frans Verbunt: opgedronken hebben
ophêûpe, ophôope werkwoord, zwak M ophopen - ophêûpe - hêûpte op - opgehêûpt
ophippere werkwoord, zwak opknappen Henk van Rijen: hij is wir aoreg opgehipperd - hij is weer aardig opgeknapt
ophôope werkwoord, zwak Van Rijen: ophopen
opjèùne werkwoord, zwak opjutten, gek maken -- ópjèune - jönde óp - ópgejönd, met vocaalkrimping; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij jönt op Die kunde gemak opjèùne. - Die kun je gemakkelijk opjutten. De Wijs -- ’t gao zô gééf goed, mar ge môt me nie opjuine (1965) Cees Robben – Ge moet ‘m nie zôô opjuine Toke (19660218) Stadsnieuws: Jantje wier dur zen kammeraoj opgejönd om bèlleke te trèkke (040309) WBD III. 1. 4:430 'opjuinen' = de hemel in prijzen Cornelis Verhoeven: OPJUINEN (opjö:ne) ov. ww - gek maken, op slinkse manier iemands geestdrift bevorderen om er dan profijt van te trekken of ermee te lachen. Bosch opjuine - op stang jagen, opjutten
opkalifaatere werkwoord, zwak opkalefateren, opknappen As ie 'n vrouw krijgt die 'm 'n bietje opkalifatert, dan wor et nog iets fatsoendelijks in de maatschappij... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
opkaomer zelfstandig naamwoord via enkele treden bereikbare, halfhoge, boven een kelder gelegen kamer Mandos - Brabantse spreekwoorden: hier groejt de ròg óp de ópkaomer (vB Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd bij het zien van rogge op een hooggelegen akker LDM - Verder vonden we gewoonlijk in de woonruimte nog een deur naar op- of zijkamer en de bedstee van het ouderpaar. Onder de opkamer was de kelder, waarin de aardappelen en in de slachttijd ook de kuip met de pekel, waarin de hammen en zijden spek en de kleinigheidjes als de pootjes, rugstrang, enz. een plaats vonden. (…) Op de opkamer trof men een ledikant of bedstee, kleerkast en verder gerief aan, indien er de plaats voor was. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; NTC 27-6-1952)
òpke zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'aop', met vocaalkrimping aapje Cees Robben – ’t lèèkend precies op ’n öpke... (19600408) Witte wè dè is, enen Bimbo-box? Dès zonne sort djoeboks. Mar dan nie meej 45-toere-plòtjes der in, mar meej òpkes. Die òpkes hèbbe kleeren aon èn huudjes op èn ze speulen ammel en instruumènt. En òpkes-òrkèst, dè isset. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012) WBD III. 3. 2:351 òpke = aapje
öpke-döpke...
opkèùle opkieze, opkieste werkwoord, zwak aanhitsen Zumme den hond is opkieze? - Zullen we de hond eens aanhitsen? Cees Robben – Zummummis opkieze...? (19681018) WBD (III. 2. 1:489) 'opkissen', 'opkitsen', 'ophitsen' = aanhitsen (v. e. hond) WBD III. 1. 4:420 'opkisten' = ophitsen Haor OPKIESE - ophitsen -- opkieze - kiesde(n) op - opgekiesd J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OPKITSEN voor 'ophitsen'. KISSEN voor 'ophitsen'. Cornelis Verhoeven: HISSEN ov. wvv. ophitsen, vooral v. e. hond gezegd; de hissende kreet is: 'hieskies'. Antw. OPHUSSEN - ophitsen: 'nen hond ophussen WNT OPKISSEN - hetzelfde als ophitsen, vooral van honden gezegd
opkoome werkwoord, sterk opkomen Frans Verbunt: opkoomen as kak - heel plotseling zich voordoen WBD III. 3. 1:385 'opkomen' = dienstplicht doen WBD III. 4. 4:3 'opkomende maan' = eerste kwartier WBD III. 4. 4:192 'opkomen' = vloed
oplaoje werkwoord, zwak Van Rijen: opladen WBD III. 1. 4:232 'zijn eigen opladen' = zich kwaad maken
oplaote werkwoord, sterk Van Delft - - Wij gaon vliegers maar ook duiven "oplaoten" en laten dan los "twee duiven en drie horens", waarmede wij "prijs verdienen en ook den scherreweg", terwijl een ander "geen veerke thuis had" en er zoodoende weinig om gaf, wie met "de poel" ging strijken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) Van Rijen: oplaten Van Rijen: 'Wè-s daor te doen? Der wòrt unnen boer opgelaote tusse tweej zakke stront
oplappe werkwoord, zwak oplappen, verstellen WBD oplappe (II:1252) - oplappen, verstellen
oplègge werkwoord, sterk opleggen Cees Robben: dè was opgeleej pandoer; -- oplègge - li(n) op - opgeleej A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opleggen
oplôope werkwoord, sterk oplopen WBD opzwellen, in het kader v. d. zgn. trommelzucht, een koeieziekte WBD óplôoping - trommelzucht, een koeieziekte Cees Robben: waor heetie dè wir opgelôope? -- oploope - liep op – opgelôope Cornelis Verhoeven: OPLOPING (oploo:ping) v - trommelzucht of windpens bij een koe. (WBD pag. 468) Ook gezegd v. h. gevolg van overdadig eten door mensen: z'n èègen 'n oploo:ping vrééte - oververzadiging, zwelling. A.P. de Bont: znw. vr. oploping, trommelzucht Antw. OPLOOPEN - opzwellen, dik worden; Kiliaan: tumescere
opmaok zelfstandig naamwoord WBD III. 1. 3:259 ‘opmaak’ = versiersel; ook: '(op)tooi', 'opdof', 'tierelantijn'
opmaoke werkwoord, zwak opmaken (in div. bett. ) WBD deegbollen hun broodvorm geven DANB ze heet em irst zen gèld hèlpen opmaoke WBD III. 3. 1:208 'opmaken' = besteden WBD III. 3. 1:209 'opmaken' = verkwisten -- opmaoke - mòkte op - opgemòkt — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt op A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opmaken: 'mutserd opmaoke' - hout tot takkenbossen binden.
opmis zelfstandig naamwoord WBD ploegschaar, ook genoemd (Hasselt) 'ploegmis'
opnaaje werkwoord, zwak opjutten, aansporen -- opnaaje - naajde op - opgenaajd Ik ha ze allêen un bietje staon op te naaie.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Bosch opnaaie - opjuinen, gek maken Cornelis Verhoeven: OPNAAIEN (opnèèje) ov. ww - enthousiast maken met de bedoeling te bedriegen of te profiteren (erop nèèje - erop lostimmeren): lot oew èège nie opnèèje; z'n èègen opnèèje - zich opwinden, steeds enthousiaster of bozer worden. Zie ook: opjuinen, opkloten.
opneeme werkwoord, sterk opnemen, namelijk van sterke drank Om den goeien afloop te vieren zè'k regelrecht nor de Looiersbeurs gestapt en daor hè'k m'n eige getracteerd op drie aawe klaores, die 'k zoo mar stondeweg on 't buffet heb opgenomen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
opneuker zelfstandig naamwoord schelm, kwajongen, lastig iemand V klap, vuistslag klèènen opneuker - lastig ventje V hij krêeg me tòch en opneuker GG tis mar en klèèn opneukerke WBD III. 1. 2:42 'opneuker' = oorveeg; ook: 'fleer, draai, klap, klets' enz. WBD III. 4. 4:223 'opneukerke' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk', 'neuk' Stadsnieuws: Tis mar en klèèn opneukerke, mar hij heej wèl lef (280307) Antw. OPNEUKER znw. m. - klap, oorveeg. Iemand 'nen opneuker geven. A.P. de Bont: znw. m. opneuker - opdonder, opstopper WNT OPDONDER, n. a. v. synonieme znw. in platte taal. De volkstaal kent een aantal synonieme uitdrr. Eenige daarvan zijn afgeleid v. ww die slaan of stompen beteekenen, verg. opdril, opslag krijgen (= afgeranseld worden), en verder: opdoffer, opdokker en opstopper; in navolging hiervan maakte men in scherts andere, die wel schijnbaar van ww waren afgeleid, doch welke ww niet of zeer zelden in de zin van slaan worden gebruikt, b. v. opmepper, opnaaier, opneuker, oppeuter, opwaaier, opzaniker. Z. a.
opnooteere opnuut bijwoord opnieuw èn èlke keer opnuut... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
oppaase werkwoord, zwak oppassen, opletten Cees Robben: Vur fèèn meensen en motrèège moette oppaasse Cees Robben: meej de kòrsemes ist oppaase geblaoze; Ze heej aaltij goed opgepaase (ze is nog maagd ?) GD94 ik moet oppaasse dèttie nie wir leekende nat wòrt WBD III. 1. 4:355 ‘oppassen’= in acht nemen -- oppaase - paaste(n) op - opgepaase A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. - oppassen
oppenuut
òpperleuterèèr zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: winnaar van het leuterconcours
oppernuut, oppernuuw bijwoord opnieuw oppernuut begiene - opnieuw beginnen B óppernuuw - herdoens Kees & Bart (ca. 1935): 'op nuut'
...ieder jaor oppernuut... (Jan Jaansen; ps.
v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC
31-12-1938 – 18-2-1939) Cees Robben: as ze wir opnuut begos Cees Robben: jöllie moeder is wir 'oppenuut' getrouwd war; Van Rijen: 'oppernuut, oppernuuw, opnuu' Hees oppernuuwt (I:37) WNT OPNIEUW- In de vormen 'op een nieuw' en 'op het nieuw verouderd.
oppers zelfstandig naamwoord getalzijde van een geldstuk WBD (III. 3. 2:206) oppers (getalzijde van een geldstuk)
opploege werkwoord, zwak WBD (Hasselt) bijeenploegen (de aarde wordt bij het ploegen in de richting van het midden van de akker gekeerd) A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opploegen
opraope werkwoord, zwak oprapen
oprèùme werkwoord, zwak opruimen GD94 die han ze opgerömd WBD (III. 2. 1:283( oprèùme = opruimen) -- oprèùme - römde op – opgerömd; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij römt op
opsallemander opschèp zelfstandig naamwoord opschepperigheid, opsmuk ...mar 'k geef himmel nie om den opschep, daor bedoel ik mee, wè de vrouwkes schon en sjiek vènen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
opschèppe werkwoord, zwak opscheppen, namelijk: zoals iets zich voordoet ...mar gère of nie, ge hed 't te nemen zooas Onze Lieve Heer 't opschept en 't biste is er nie over te lammenteeren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
opschèpper zelfstandig naamwoord WBD (III. 2. 1:163) ‘opschepper’ = pollepel
opschiete werkwoord, sterk opschieten Mandos - Brabantse spreekwoorden: hoe meer volk veur, hoe minder dèt opschiet (vB Tilburgse Taalplastiek 197l) - gezegd m. b. t. een mis met drie heren WBD III. 1. 2:5 'opschieten' = zich haasten, ook: 'affeceren', 'spoeien' WBD III. 1. 4:347 'opschieten' = idem WBD III. 4. 4:323 'opschieten' = vorderen GD07 'asse en bietje opgeschoote hèbbe . . . '
opschoore werkwoord, zwak R omhoogbrengen van de boven het vuur hangende 'sòpkeetel', via in de haak aangebrachte inkepingen Van Rijen: aan de zoldering ophangen, opbergen op zolder A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opschoren, door schoren omhoog grengen, b. v. een stromijt die scheef hangt met behulp van houten stutten.
opschrèève werkwoord, sterk opschrijven, namelijk: op de bon geslingerd worden door de politie Hij [een Tilburgse politieagent belast met de sluitingstijd van kroegen] zal oe nog veul liever tien keer worschouwen dan oe eene keer opschrijve. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929) WBD III. 3. 1:349 opschrijven = beboeten (door politie)
opslaon werkwoord, sterk opslaan (in div. bett.) Kees & Bart (ca. 1935): ''t teveul dè opgeslaon moet worren' WBD III. 3. 1:61 'opslaan', 'opzetten' = verhogen -- opslaon - sloeg op - opgeslaon
opsmèère werkwoord, zwak besmeren met boter o. i. d. -- nen botteram opsmèère -- opsmèère - smèèrden op - opgesmèèrd Antw. OPSMEREN - besmeren, met boter, vet enz. , bestrijken.
opsnije werkwoord, sterk WBD de buik opensnijden van geslacht vee Antw. OPSNIJ(D)EN - versnijden, snijden totdat iets op is
opsòlfeere werkwoord, zwak mogelijk van 'opserveren'; alleen gevonden in verband met het zoeken naar een (tweede) echtgenoot, waarbij een koppelaarster een rol speelt; zie: De Wijs -- Zal ik veur jou is naor unne goeije kloris uitkèke [?] - Nè, veur men ginnen opgesolferde (13-07-1966) De informatie van De Wijs werd door Cees Robben gebruikt in zijn Prent van de week van 19 augustus 1966.
opspeule werkwoord, zwak PM uitvaren, uitvallen, opspelen -- opspeule - spulden op - opgespuld — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult op Cornelis Verhoeven: OPSPELEN (opspeule) onov. ww - op zijn poot spelen, iemand een standje geven, uitvallen A.P. de Bont: zw. ww. intr. 'opspeulen' - opspelen, razen, uitvaren, te keer gaan. Antw. OPSPELEN - opspannen, in gramschap uitvaren; in 't N.: OPSPEULEN
opstalle werkwoord, zwak WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer; ook genoemd: 'indoen', 'binnedoen', 'inhaole' of 'binnegaon' -- opstalle - stalde op - opgestald
opstaoj bijwoord/bijvoeglijk naamwoord ►op staoj, waar het woord gesplitst is As dè mèn nog is vergund moog zèn, dan zo’k dè liefst zoo opstaoi meugelijk wille doen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) vB kalm aan vB enen ópstaoje meens - een kalme mens , die alles langzaam doet (Tilburgse Taaklplastiek 175) Van Rijen: 'Ut gong ammòl mar opstaoj aon' - Het ging allemaal maar rustig aan Van Rijen: rustig, kalm, langzaam J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - STADE, voor gemak. Reeds bij Kiliaan. Z. a. WNT STADE - 'op stade', 'op zijn stade' - op zijn gemak, zonder zich te haasten (in Zuid-Nederland)
opstaon werkwoord, sterk opstaan Cees Robben: vruug opstaon dè is gin profèèt; -- opstaon - stond op - opgestaon; ik stao, gij staot, hij stao op WTT-2012: de oudere verleden tijd: Toenk vumèrge opstind was ’t règen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) A.P. de Bont: onr. st. ww. intr. opstaan, opkomen (van plannen, gedachten, neigingen enz. gezegd. )
opsteuke werkwoord, zwak opstoken, aanzetten tot kwaad vB zenèègen opsteuke - zich kwaadmaken WBD III. 1. 4:420 'opstoken' = ophitsen B opsteuke - stukte op – opgestukt; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stukt op Cees Robben – En hier kan ik m’n èège toch zôô over opsteuke war... (19870403) Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsteujke' ww – opstoken; Indien afleiding van 'stooke', dan wijziging stamklinker A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. en wederkerend 'opstuiken, opsteuken' - opstoken (in het geheim) ophitsen; zich opwinden, zich driftig of bezorgd maken.
opstèùve werkwoord, zwak opstuiven Mandos - Brabantse spreekwoorden: opstèùven as ene zak vol vlooje ('72) - naar alle kanten wegvliegen
opstiere werkwoord, zwak WBD de koe laten paren, ook 'stiere' genoemd -- lange ie A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opstieren, hetz. als 'sti. jere(n)', maar minder gebruikelijk.
opstoet zelfstandig naamwoord -- contaminatie van optocht en stoet Van Rijen: optocht Mar et schonste van Karneval vèèn ik den opstoet. Meej al die hôogkèère, èn die strêûpe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Stadsnieuws: Alle jaore zitten er meej karneval in den opstoet grôote gaote - (140210) Ieder jaar vallen er met carnaval in de optocht grote gaten WBD (III. 3. 2:279) stoet, optocht (geen opstoet vermeld)
opstooke werkwoord, zwak opstoken -- opstooke - stokte(n) op - opgestokt — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij/gij stokt op A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. opstoken, opbranden, verstoken.
optaase werkwoord, zwak De Wijs -- (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965) Hil den hösraod opgetaase... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjors-trubbel‘) Van Rijen: opstapelen
optal zelfstandig naamwoord aantal Henk van Rijen: wittet optal al, waor et schaajt? - weet je het aantal al dat er mankeert
optèùg optuigen WBD III. 1. 4:166 'optuigen' = uitdossen
optillefeneere optòffefe werkwoord, zwak een thuisweefstuk opvouwen/oprollen WBD óptòffele (II:1052) - optafelen: tefelen, het stuk stof dat v. e. weefgetouw genomen is, in brede plooien omslaan, zodat het een stapel vormt die aan een tafel kan doen denken; ook: inmaantele -- optòffele – tòffelde(n) op - opgetòffeld
optrèkke werkwoord, sterk optrekken; opdonderen, wegwezen WBD inhouden van de melk door een koe, ook 'óphaawe' genoemd Mandos - Brabantse spreekwoorden: trèk mar óp meejoew zije kouse (D'l6) - wees maar niet zo veeleisend (zijden kousen werden door deftige mensen gedragen) WBD III. 1. 2:245 'zijn neus optrekken' = snotteren -- optrèkke - trok op - opgetrokke Cornelis Verhoeven: OPTREKKEN ov. ww - omhoogtrekken; inhouden (zie bij 'rome') A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. + intr. optrekken 1) van koeien: de melk niet gewillig geven; 2) (voermantaal) een weinig verder trekken; 3) opharken. Antw. OPTREKKEN - heengaan, vertrekken; naar het leger vertrekken
optuutere werkwoord, zwak in verbinding met 'em' = 'em opblaoze' Ge kunt em optuutere! - . . . naar de donder lopen -- Alleen de infinitief wordt gebruikt, met hulpww. 'kunne'
opval bijwoord
de betekenis is obscuur; mogelijk is de
betekenis ‘op stel en sprong’, ‘binnenkort’
opvatte werkwoord, sterk opvatten, oppakken, opbeuren, oplichten DANB vat dè bèd is meej op - help eens dat bed oplichten -- opvatte - viet op – opgevat
opwaas zelfstandig naamwoord afwas, vaat Daor wier aaltij alles van één bord gegeten, al waren et vier gangen, wè nôot vurkwaam. Den ‘opwaas’ zô aanders te grôot worre en wè dochte gij van de zéép, die dè ging kosten en de afdreughanddoeken nie te vergeten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Wij hebben pas toen we onder de meense kwamen, geleerd det ‘omwaas’ waar en gin ‘opwaas’, wij zin ok aaltij zjam wè zjèm moes zèèn, we liepen wè dè betrof wel un bietje aachter. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD (III. 2. 1:286) opwaas, afwaas, omwaas = vaat
opzaante werkwoord, zwak Van Rijen: de vloer met zand bestrooien na het vegen Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsante' ww - opzanden: met zand bestrooien
opzètte werkwoord, zwak opzetten; aanschaffen; in het bijzonder het opzetten van een gezin / huishouden -- opzètte - zètte(n) op - opgezet
Cees Robben – Ge het ’n schôôn
vrouw opgezet/ Kees.. (19640221) WBD ópzètte (II:999) - bomen, (een kepertje, een platte, 'n andere ketting opzetten; ook: beume of (de ketting) klaorzètte genoemd WBD III. 3. 1:61 'opzetten', 'opslaan' = verhogen A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opzetten 1) het gemaaide veldgewas; 2) trouwen (resp. v. man of vrouw); 3) een dier op stal zetten, bepaaldelijk om het te mesten. Antw. OPZETTEN - opschikken, opsmukken; een dier aankoopen om het te vetten; op het vuur zetten.
opzèùpe werkwoord, sterk opzuipen DANB ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn opgezoope -- opzèùpe - zoop op - opgezoope
opzije voorzetsel Van Rijen: bezijden
opzuuke werkwoord, sterk opzoeken, bezoeken WBD III. 3. 1:38 'opzoeken' resp. 'bezoeken' = bezoeken
ordil, ordêel zelfstandig naamwoord oordeel Cees Robben: ''t liste oordeel'
òrècht, den - aonrècht zelfstandig naamwoord aanrecht, het - Zet et mar op den òrècht. Ze stond òn den òrecht. - Ze stond bij het aanrecht. Mandos - Brabantse spreekwoorden: zie mar is dègge de schootels onder den òrecht krèègt (vB (Tilburgse Taalplastiek 1970) - aansporing om met het werk voort te maken Henk van Rijen: ze stin òn den òrecht Henk van Rijen: der stòn kaojkes in den òrecht Van Rijen: 'ónrèècht, òrecht' -- aonrecht à ònrècht à òrècht à òrecht à òrcht Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'orricht’ zn - aanrecht
orf, orve verleden tijd van 'èèrve' erfde
òrfeejus eigennaam Tilburgse uitspraak van de naam van harmonieorkest Orpheus, daarnaast ook de sociëteit waar het orkest resideerde.
Orpheus aan het Wilhelminapark. LDM - "Orpheus" is tegenwoordig gevestigd op het Smidspad, in de vroegere zaak van de heer Zebregs. Het eigen gebouw aan het Wilhelminapark heeft niet lang dienst gedaan. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 14 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 2’; NTC 8-3-1952)
Tekening van Frans Mandos Tzn - 1945 orgel, kerkorgel, straatorgel, handorgel zelfstandig naamwoord, onzijdig ...toen 't nuuw örgel ingeweje wier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940) Ik heur zoo gère zingen in de kerk en 't örgel is veur mijn gewoonweg 'n feest! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939) Ze zonge alle liekes mee/ die dörgels mar won speule... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger) melodieus as örgelspel (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Ons eige plat’, 1941) WBD III. 3. 3:l65 'orgel spelen’, 'het orgel spelen’ WBD III. 3. 3:167 'orgel trappen', 'orgel treeën' A.P. de Bont: znw. m. 'urgel' - orgel Antw. ÖRGEL (uitspr. ö'rregel) znw. , Fr. orgue, is meest overal v., doch op sommige plaatsen o. of m. Bosch ùrgel – orgel zelfstandig naamwoord, vrouwelijk zeer gebruikelijk in Tilburg Wörom spult den örgel nie? - Waarom speelt het orgel niet? R. J. 'de köster liet den ürgel giechelen' Van Delft - - Wij plukken "brem bezemen" en "knoesels" en spreken van "eenen houteren haomer", die in eenen "euregel" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) Kees & Bart (ca. 1935): 'nen aawen örgel' Cees Robben – Unne örgel in de liste mis... (19701113) WvM 'De u van den urreghel da speulde zoo schoon'; 'mesiek op den urreghel' als ölleger De verwisseling van de R en de L (methatesis) komt vaker voor in het Tilburgs; zie: Van Delft - Een dorpel noemt hij een "dulleper"; een orgel een "ulleger"; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit "Kullever" noemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929) Kees & Bart (ca. 1935): 'den ölleger in 't Café' - L -- Wordt met R verwisseld, en omgekeerd. Zulker (zurkel), flamboeës (framboos), kellever (kervel), hallever (armvol), enz. (Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870)
Piet Heerkens - D'n örgel - 1938
òrksier zelfstandig naamwoord yorkshire (bep. varkensras: met staande oren) Van Rijen: 'òrreg sierke, òrrek - kort gedrongen varken (vlees) WBD L 100: 'orksier' (Berchem bij Oss)
Orschòt zelfstandig naamwoord eigenn. Oirschot
òrtestiesje zelfstandig naamwoord Van Rijen: sufferd, dromer
òrweege bijwoord Van Rijen: onderweg, op komst
orzaok zelfstandig naamwoord oorzaak R. J. 'de oorzaok van de pent'
òs zelfstandig naamwoord Mandos - Brabantse spreekwoorden: daor is ginnen òs oover gemolke (vB Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd als men iets onmogelijk acht Henk van Rijen: as dè lukt, dan kalft den òs - . . . dan is het een wonder
òske zelfstandig naamwoord verkleinwoord Van Rijen: aasje
òssekniejes zelfstandig naamwoord WBD III. 1. 2:391 'mee osseknieën lopen’
Ill.: Naumann òsseköpke zelfstandig naamwoord , verkleinwoord bep. meesje, pimpelmees (Parus caeruleus) N. Daamen, woordenlijst 1916: "ossenköpke - zwartkopmees" WBD III. 4. 1:l02 'ossekopke' – pimpelmees
òssem, aojem zelfstandig naamwoord asem, adem Hij hò ginnen òssem mir.
Ze gaaf
ginnen òssem = Ze reageerde niet. N. Daamen - handschrift 1916 - "(adem) Ik zò er wel over gesproken hebben as ie er mar iet of wè ossem van gegeven ha (als hij er maar iets over losgelaten had)"
Cees Robben –
En as ge drie keer het gesnakt/ Zèèd’oewen ossum kwèèt... (19600219) PVb aachter zenen òssem zèèn - buiten adem zijn Mar vurtie halverweege kwaam/ wassie al bèùte òssem (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aanders...) Frans Verbunt: ik hèb mar êenen òssem èn twee haande - ik kan niet alles tegelijk Frans Verbunt: ak ernòr kèèk, zèèk al tèènen òssem Mijn ogen jeuken allemol, ik hoest ak ossum haol... (Tony Ansems,Za’k moete niese akkum aai?; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009) Stadsnieuws: Ik heb mar êenen òssem èn twee haande - Ik kan niet alles tegelijk. (081210) WBD III. 1. 2:235: 'kort van asem' = kortademig WBD III. 1. 2:236: 'nie achter zijn asem komen' = stikken Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ossem' zn - adem A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt.44 ligt T. op de grens van de gebieden met s resp. j. Goem. ADEM, ASEM - znw. m. : Den - inhouden; kort van - ; enz. Antw. ASEM - adem: Kört van asem - kortborstig WBD III. 2. 2:54 'naar aden happen', 'asem tekort komen' = reutelen
òsseme werkwoord, zwak ademen R. J. 'daor ossemt m'n ziel dan deurheen' WBD III. 1. 2:233 'zwaar ademhalen', 'moeilijk esetnen' = hijgen WBD III. 1. 1:182 'asemen' = ademen — òsseme - òssemde - geòssemd A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt. 44 ligt T op de grens v. d. gebieden met s resp. j . Goem. ADEMEN, ASEMEN – wkw. Daar hebben ze niet meer over geasemd = over gezwegen. Antw. ASEMEN - ademen
òssestaawer zelfstandig naamwoord vB iemand die niet goed ter been is; = mikhòrst ' Van Rijen: 'Hè lopt as unnen ossestaawer' - Hij loopt wel erg moeilijk Antw. OSSESTOUWER znw. m. - ossendrijver
ost zelfstandig naamwoord oogst, oost A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - óst (= oogst) (krt. 47) met korte vocaal (blz. 115) Goem. OOGST - ust, znw. m. Antw. OO(G)ST znw. m. , Fr. moisson. Spr. Zijnen oo(g)st opdoen - eene goede gelegenheid waarnemen om een goeden voorraad op te doen. Jan Naaijkens, Dè's Biks: okst zn - oogst
oste werkwoord, zwak oogsten B oste - ostte - geost Goem. OOGSTEN - uste wkw (rg. ) Antw. OO(G)STEN - de achtergebleven korenaren oprapen van den akker
öster zelfstandig naamwoord unster, weegschaal; figuurlijk: achterwerk Daamen 1916 - "öster - klein weegwerktuigje dat de boeren wel mede naar de markt nemen; het werkt met een veer" Cees Robben – Ge zèèd nie goed aon oewen öster... (19670908) WNT UISTER zie 'unster'. - UNSTER - ons(t)er, ens(t)er, eunster, anster, uister, huiser, oister, uuser, ulster. Van 'ons' (mnl. unce) met -er, al dan niet met epenthetische t. Z. a. Cornelis Verhoeven: UNSTER (öster) m - ponder, balans met ongelijke armen. A.P. de Bont: öster, znw. m. , 'uister' - unster
öster zelfstandig naamwoord achterste, derriere op oewen öster valle - op je gat vallen Cees Robben – Ge zèèd nie goed aon oewen öster... (19670908) N. Daamen, woordenlijst 1916: "ik viel op m'nen öster (achterste); hij kreeg vur z'nen öster (billen)"
Osterwèèk toponiem Van Rijen: Oisterwijk
öt, èùt voorzetsel / bijwoord uit Wè mòkt et èùt, dèttie et ötmòkt. Wè maok et èùt Cees Robben: van vruuger, öt verleeje tèèd; de krintjes öt de mik pölleke; Cees Robben: Gao öt de licht staon! hij frèt öt de rèùf; DANB der is ene spòrt öt de leer; de rôome spöt öt den èùjer van de koej Van Rijen: 'Öt diéjen bööl komt nie veul ööt' - er komt niet veel uit die zak. Van Rijen: 'T-is ööt licht' - Het is volop dag. A.P. de Bont: öt, voorzetsel en bijw. – uit: ''t Is öt - de verkering is uit.
ötbakke werkwoord, zwak uitbakken WBD gewicht verliezen tijdens het bakproces — ötbakke - bakte(n) èùt - ötgebakke Antw. UITBAKKEN (met 'zijn') onder 't bakken zijne tocht, zijn sap verliezen en hard en droog worden.
ötbeduije werkwoord, zwak vB uitleggen, verklaren, duidelijk maken -- vervoeging: zie 'beduije' A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. , 'uitbeduiden'- uitduiden WS Contaminatie uit 'ötlègge' en 'beduije'
ötboezeroene werkwoord, zwak uitvlakken, onderschatten - Gewoonlijk in negatief gebruik. Kees & Bart (ca. 1935): Dè moete nie ötboezeroene! -- ötboezeroene - boezeroende èùt - ötgeboezeroend
ötbörstele werkwoord, zwak WBD bostel lossen (het weghalen van de bostel uit de beslagkuip, in de brouwerij) Antw. UITBÖ(R)STELEN - uitborstelen - aframmelen
ötbotte werkwoord, zwak uitbotten; uit de kiem opgroeien van planten; uitlopers krijgen, loten vormen van planten en bomen; ötschiete. -- ötbotte - botte èùt – ötgebot
ötbraaje werkwoord, zwak uitbreiden DANB ötbraaje -- ötbraaje - braajde(n) èùt - ötgebraajd
ötbroeje werkwoord, zwak uitbroeden Cees Robben: Dènkte naa dèk van zonne stommen haon nog êen aaj wil ötbroeje? WBD III. 1. 4:19 'uitbroeden' = broeden -- ötbroeje - broejde(n) èùt - ötgebroejd A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uitbroeden
ötdêele werkwoord, sterk uitdelen Kees & Bart (ca. 1935): uitgedild — ötdeele - dilde èùt - ötgedild — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij dilt èùt
ötdeur, ötteur zelfstandig naamwoord deur naar buiten, vluchtweg, uitvlucht, smoesje gez. Henk van Rijen: de ötdeur zuuke - een uitvlucht zoeken (vB Tilburgse Taalplastiek 1965)
ötdoen werkwoord, sterk uitdoen, doven, uitweiden, rooien van gewas — ötdoen - di èùt - ötgedaon (zie: doen) Op den oogenblik zen we druk bezig mee gruunplukken en mangelpeejen utdoen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929) WBD (van koeien) naar de wei brengen WBD (III. 2. 1:214) 'uitdoen', blussen = doven A.P. de Bont: onr. ww. tr. - uitdoen, in versch. opvattingen, zoals 1) een schuld doorhalen, 2) aardappels rooien, 3) koeien uit de stal brengen, 4) mest uit de potstal verwijderen. Antw. UITDOEN - ten einde doen, voltrekken; de(n) stal uitdoen - het mest uit den stal trekken. Eindigen: De meester héet de school vandaag 'en half uur eer uitgedaan.
ötdrêûge werkwoord, zwak uitdrogen WBD III. 2. 3:158 'uitdrogen' = rotten van appels WBD III. 4. 3:215 ‘uitgedroogd’ = verdord
ötdrèùpe werkwoord, sterk uitdruipen WBD 'ötrèupe' - uitdruipen, gezegd v. d. huid of het leer na verschillende bewerkingen (II:597) -- ötdrèùpe – drôop èùt - ötgedroope
ötduije werkwoord, zwak vB verklaren, uitleggen Van Delft - "'k Heb 'm uitgeduid, wa'k wó." 'k Heb hem uiteengezet en verklaard, wat ik wenschte. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) -- contaminatie van 'beduiden' en 'uitleggen' (Tilburgse Taaklplastiek 126) WBD III. 3. 1:271 'uitduiden' = verklaren
ötdunne werkwoord, zwak uitdunnen WBD I:1460 op één zetten (tweede fase v. h. uitdunnen van bietenplanten), waarbij van elk hoopje slechts een plantje blijft staan, dat moet uitgroeien tot een biet): 'uitdunne', 'ö'tdunne', 'afdunne'
ötêenvalle werkwoord, sterk uit elkaar vallen Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötêenvallen as enen braojappel (D’16) – uit elkaar vallen als een gebraden appel : over iets onbenulligs kwaad worden
ötènde zelfstandig naamwoord Van Rijen: uiteinde
ötgaon werkwoord, sterk uitgaan de kèèrk gao èùt die meense gaon veul èùt Cees Robben: vurdèttie de deur 'ötgao'; ze doe niks as rôoken èn ötgaon; Frans Verbunt: as ge ötgaot, moete oewen èèrmoej töslaote WBD III. 3. 1:42 'uitgaan', 'aan de zwier gaan, de hort opgaan, op stap gaan, op sjanturnel gaan, pierewaaien, zwalken, dweilen' = uitgaan — ötgaon - ging/gong èùt - ötgegaon
ötgeblèkt
ötgeblòkte ötgeboezeroend voltooid deelwoord Van Rijen: buitengezet, het vertrouwen verspeeld
ötgebroejd ötgediend bijvoeglijk naamwoord tot het eind gediend hebbend GD08 veul van die zôogenòmde ötgediende zèn himmòl nie van die sukkelèèrs
ötgelaote bijvoeglijk naamwoord uitgelaten WBD III. 1. 4:95 'uitgelaten' = baldadig WBD III. 1. 4:192 ‘uitgelaten’ = zeer blij
ötgeleuterd voltooid deelwoord /bijvoeglijk naamwoord GG uitgesleten, uitgelopen (van schoenen) uitgepraat
ötgepakt zelfstandig naamwoord het uitgepakte, het uitgestalde Nòr et ötgepakt gòn kèèke = Gaan kijken naar de sinterklaasuitstalling Kees & Bart (ca. 1935): 'naor 't uitgepakt weest te kijken' Kees & Bart (ca. 1935): 'mee de klein mannen naor 't uitgepakt kijken’ De Wijs -- Gao de gij kèke naor ’t uitgepakt / of wochtte op de klottermert? (11-02-1965) Cees Robben - ‘k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke... (19651119) Lechim - De kènderkes staon allemòl/ — Èèrme zo goed as rèèke —/ meej der nuske teege de rèùt/ nòr et ötgepakt te kèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok) Jan Naaijkens, Dè's Biks - ötgepakt deelw., zelfstandig naamwoord - uitgepakt z. a.
ötgetoerlezjoerd ötgevlooge bijvoeglijk naamwoord uitgevlogen WBD III. 4. 1:32 'uitgevlogen' - in staat om uit te vliegen (van vogels); ook 'vlug'
ötgònsdag zelfstandig naamwoord uitgaansdag vB de dôoj hebben ok enen ögòsdag (wordt gezegd als een mop of grappige opmerking niet begrepen wordt)
ötgôoje werkwoord, zwak WBD III. 1. 2:243 'uitgooien' = fluimen
öthaawe werkwoord, sterk uithouden, volhouden, harden Ik kos et nie öthaawe - ik kon het niet volhouden
öthaole werkwoord, zwak uithalen Cees Robben: Die et veugeltje vènt die heeget nie, mar die et öthòlt. Van Delft - Een boer wijkt niet gaarne ver uit en dan zeggen wij, dat hij "niet genog uithaolt".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) WBD öthaole (II:1049) - uithalen (v. e. paddevoet), ook ‘ötrèffele’ Henk van Rijen: de klomp öthaole - eruit halen wat Sinterklaas erin gelegd heeft — öthaole - hòlde(n) èùt – ötgehòld; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij hòlt èùt A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uithalen (in versch. bett. )
öthèbbe werkwoord, sterk Frans Verbunt: opgedronken hebben
öthoek zelfstandig naamwoord WBD III. 3. 1:318 'uithoek' = gehucht
ötkèèke werkwoord, sterk uitkijken Cees Robben: ge kwaamt nie ötgekeeke; kèkt is wè beeter èùt; Cees Robben: gij meugt wèl iets zeggen oover ötkèèke; Van Rijen: ötkèèken èn daoge tèlle - op je tellen passen -- ötkeeke - keek èùt - ötgekeeke -- met vooaalkrimping in praes. : gij/hij kèkt èùt
ötkleeje werkwoord, zwak uitkleden, ook fig. GD07 kleet oewèège mar hillemòl èùt -- ötkleeje – kleedel(n) èùt - ötgekleed Antw. UITKLEE(D)EN fig. uitplunderen, uitschudden. Spr. Zijn eigen uitklee(d)en eerdat men gaat slapen - zijne goederen weggeven aan zijne kinderen, eer men dood is.
ötklôote werkwoord, zwak Van Rijen: sarren, tergen, voor de gek houden
ötkoome werkwoord, sterk uitkomen; te voorschijn komen kiemen (van zaden) Cees Robben: dè stuk wèg dè op dieje wèg ötkomt; Mandos - Brabantse spreekwoorden: óp etzèlfde stròtje ötkoome (vB TT '70) - steeds hetzelfde vertellen; een gesprek altijd naar hetzelfde punt leiden -- ötkoome - kwaam èùt - ötgekoome WBD III. 4. 3: 30 'uitkomen' = bloeien Antw. UITKOMEN, UITKOMMEN - te voorschijn komen, gevonden worden, van iemand of iets dat verloren was.
ötkruije werkwoord, sterk uitkruien Henk van Rijen: hij lòt aander meense de aase ötkruije - . . . het vuile werk doen
ötlèbbere werkwoord, zwak uit zijn model raken van b. v. gebreid goed (intransitief) vB en ötgelèbberde trui - die aan een kant lager is komen hangen dan aan de andere. (Tilburgse Taaklplastiek 127) WNT kent wel een transitief 'uitlebberen' (uittrekken, uitrekken, langer of wijder maken), evenals 'uitlepperen', lebberen, lepperen enz. Cornelis Verhoeven: LEBBEREN onov. ww - 1) slurpen, 2) uitrekken. Antw. UITLEBBEREN - uitrekken, uittrekken; ik zal oe' ooren is uitlebberen, deugniet'.
ötlêege werkwoord, zwak Van Rijen: afgraven Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötlêêge ww - afgraven
ötlêene werkwoord, zwak uitlenen -- ötlêene - linde èùt – ötgelind; vocaalkrimping, behalve in infinitief , praes. plur., praes. ik-vorm
ötlègge werkwoord, sterk uitleggen WBD ötlègge (II:1250) - uitleggen (een kledingstuk langer maken) WBD III. 3. 1:45 'uitleggen', 'bij elkaar leggen' = lappen
ötlèkke werkwoord, zwak uitlikken; uitlekken Cees Robben: naa maag onzen oopaa zeeker et pènneken ötlèkke; gez. vB As de pestoor gao praote, lèkt alles èùt. — ötlèkke - lèkte(n) èùt - ötgelèkt
ötlôope uitlopen; loten vormen van planten en bomen, uitlopers krijgen; 'sprèùte', 'ötschiete', ‘ötbotte’ Henk van Rijen: al mot ek er de bêene vur onder mene zulder ötlôope -- ötlôope - liep èùt – ötgelôope; in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: lopt èùt
ötlootere werkwoord, zwak Van Rijen: uitloten
ötmaok zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: smoesje WBD III. 1. 4:334 'uitmaak' = uitvlucht, smoesje Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötmaok zn - smoesje, excuus
ötmaoke werkwoord, zwak uitmaken Henk van Rijen: wè maoket ööt, dèttiet ötmòkt - wat maakt het uit dat hij het uitmaakt; . . . , dè hij et ötmokt - . . . hij beslist WBD III. 1. 4:317 'uitmaken' = ten einde brengen
ötmèlleke werkwoord, sterk WBD leegmelken (van koeien), ook genoemd 'uitmèlke', 'ötmèlleke'
ötmeutele werkwoord, zwak uit: öt + meutel (= wrikken) WBD ötgemeutelde lèst, ötmeutelende lèst (II:1051) - uitrnetelende/uitgemeutelde lijst: (te) slappe zelfkant van geweven stof; ook 'slèèchte kaant' genoemd
ötmiste werkwoord, zwak uitmesten Dan wier dieje stal goed ötgemist... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003)
ötneuje, ötnôoje werkwoord, zwak uitnodigen WBD III. 3. 1:39 'uitnodigen', resp. 'noden, vragen, verzoeken' = uitnodigen A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk, 'uitneuien' - uitnod(ig)en
ötperbeere werkwoord, zwak uitproberen WBD III. 1. 4:351 'uitproberen' = proberen
ötploege werkwoord, zwak WBD 'voor ötploege' - middenvoor afwerken (het uitdiepen van de laatste ploegvoor, in het midden)
ötpoetse werkwoord, zwak uitpoetsen WBD uitpoetsen: het met diverse uitpoetspreparaten bewerken van schoenen (II:783) -- ötpoetse - poetste(n) èùt - ötgepoetst
ötpraote werkwoord, zwak uitpraten Cees Robben: ik koom er nie oover :otgepròt; lòt me naaw is ötpraote -- ötpraote - pròtte(n) èùt - :ötgepròt; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij pròt èùt
ötpurgeere WNT m. b. t. gist, deesem: zuiverend verwijderen; alleen in fig. verband in religieus taalgebruik aangetroffen en na de 16e eeuw verouderd. 2) (Maastricht; uitpraten Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötgepurgeerd zèèn (D’16) - er (gauw) van afzijn, ermee klaar zijn N. Daamen, woordenlijst 1916: "hij waas gaauw uitgepurgeerd - hij had er gauw mede gedaan, het was er gauw mede afgeloopen"
ötreekene werkwoord, zwak uitrekenen WBD ötgereekend - (gezegd van een koe) het einde van de draagtijd bereikt hebbend, ook 'ötgetèld' of ‘òn de telling’, 'òn de baot' -- ötreekene - reekende(n) èùt - ötgereekend
ötrèffele werkwoord, zwak vB uitrafelen (onoverg. + overg. ?) WBD ötrèffele (II:1049) - uitrafelen (v. e. paddevoet), ook 'öthaole' WBD III. 1. 3:16 'uitreffelen' = uitrafelen -- ötrèffele - rèffelde(n) èùt - ötgerèffeld A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. + intr. uitreifelen, uitrafelen. Antw. UITRIJFELEN - uitrafelen
ötruste werkwoord, zwak uitrusten Cees Robben: Ist koffiedrinken of ötruste? -- ötruste - rustte(n) èùt - ötgerust
ötschaaje werkwoord, sterk uitscheiden, ophouden Schaaj èùt, òf ik begien ôok — ötschaaje - scheej èùt - ötgeschaaje/ötgescheeje Henk van Rijen: schaaj ööt meej dè pènnekes-geschèèr - hou op met dat panne-schrapen Dirk Boutkan: ötschèje - scheej èùt - ötgescheeje Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen ging den buk zon bietje meer aachterèùt èn toen isser de man ötgescheeje, witte wèl” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)
ötschèène werkwoord, zwak uitschelden WBD III. 3. 1: 'uitschenden' = uitschelden Stadsnieuws: Mister, hij leej mèn allemòl öt te schèène (050308) -- ötschèène - scheen èùt – ötgescheene; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij/gij schènt èùt Cornelis Verhoeven: ÖTSCHÈÈNE: deze samenstelling betekent ook wel: noemen, maar met ontleende woorden.
ötschèère werkwoord, zwak leegschrapen Gè meut de pan ötschèère -- ötschèère - schèèrde èùt - ötgeschèèrd Antw. 'UITSCHÈREN - met. een scheermes uit- of afnemen: het haar van den hals uitschèren
ötschèèter zelfstandig naamwoord WBD III. 1. 4:427 'uitschijter' = uitbrander
ötschèùve werkwoord, sterk vB een blauwtje lopen, bot vangen, ernaast zitten, van de koude kermis thuiskomen WBD III. 1. 2:14 ‘uitschuiven’ = uitglijden WBD III. 2. 2:82 'uitschuiven' = een blauwtje lopen -- ùve - schôof èùt - ötgeschoove Van Dale: = uitglijden (?) Van Dale: een flater begaan, zich vergalopperen Antw. UITSCHUIVEN - eene weigering oploopen.
ötschiete werkwoord, sterk WBD uitschieten; 'ötloope', 'ötbótte', 'sprèùte'; uitlopers krijgen, loten vormen; gezegd van planten en bomen; -- uittrekken (van kleren) : Schiet oewe jas mar èùt. WBD brood uit de oven halen WBD III. 2. 3:112 'uitschieter' = aardappeluitwas -- ötschiete - schôot èùt - ötgeschoote J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - UITSCHIETEN: zijn rok aanschieten, uitschieten. Ook fig. gebruikt. Z. a. A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. – uitschieten: iets ergens uit verwijderen; 2) snel uittrekken (kleding)
ötslag zelfstandig naamwoord uitslag (i. a. b. ) WBD III. 1. 2:324 'uitslag' = huiduitslag WBD III. 1. 2:331 'uitslag' = exzeem R. J. èn den ötslag wòrdt bekènd WBD III. 1. 2:340 'uitslag' = uitslag onder de neus -- den ötslag wòrt bekènd
ötsleutel, ötslötsel zelfstandig naamwoord
Van Rijen: uitslag,
antwoord WBD III. 3. 1:273 'uitsluitsel' = idem Stadsnieuws: Ik hèb vendaog mèn waoter nòr den dòkter gebròcht èn mèerege krèèg ik den ötsleutel (230507)
ötsliepe werkwoord, zwak bespottelijk maken door de wijsvingers over elkaar te strijken vB sliep èùt, sliep èùt: roept men tijdens de handeling WBD (III. 3, 2:66) ötsliepe = uitsliepen Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötsliepe ww - uitlachen WNT UITSLIEPEN, uitslijpen, bespotten door met den eenen wijsvinger gedurig over den anderen te strijken alsof men een mes slijpt; inz. in den vorm 'sliep uit!' als uitroep waarmee men deze handeling meestal vergezeld doet gaan. (XVII III 1433) A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. (kindertaal), uitsliepen, iemand voor de gek houden door met de wijsvinger v. d. rechterhand enige malen over die v. d. linkerhand te strijken onder het roepen van 'Sliep uit! sliep uit! Antw. UITSLIPPEN - beschimpen, uitlachen met den eenen wijsvinger herhaaldelijk over den anderen strijkend.
ötspanne werkwoord, zwak WBD uitspannen (v. e. paard), ook 'afspanne' genoemd (in de Hasselt) -- ötspanne - spande èùt - ötgespanne
ötspeule werkwoord, zwak uitspelen; het spel beginnen in een speelbeurt het spel beëindigen, resp. winnen -- ötspeule - spulden èùt – ötgespuld; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij spult èùt Antw. UITSPELEN beginnen te spelen, opgaan: Gij moet uitspelen; zoo spelen dat het spel uit is, dat men wint.
ötspòldere werkwoord zwak zich onhandig bewegen, spartelen Mar toen ik docht dè’k klaor waar en zô gaaw meugluk dè donker hok ötspolderde, kwaam de kapelaon ôk öt zen hok en ging naor de frater. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) ►spòldere
ötspraaje werkwoord, zwak uitspreiden -- ötspraaje - spraajde(n) èùt - ötgespraajd De Wijs -- (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965) De Wijs -- uît d’n kerk motte irst oewen maantel ûitspraaie in de goei kaomer (23-10-1963) Thèùs wieren die zakken bij dreug weer nog ens ötgeschud en de èèrpel op de plots ötgespraaid. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) DANB ötspraaje Èn ons moeder hagget [de sinterklaascadeaus] dan nòg wèt ötgespraaid. Dan leeket meer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
ötsprès ötstaon werkwoord, sterk uitstaan; vooral in de zin van 'er iets mee van doen hebben', ontkenning van enig verband, zoals: D'r ziekte waar wel iets aparts, mee de maog ha't niks uit te staon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) WBD III. 1. 4:261 'uitstaan' = lijden
ötstapke zelfstandig naamwoord , verkleinwoord uitstapje Kees & Bart (ca. 1935): 'ötstapke'
öttèlle werkwoord, zwak uittellen WBD ötgetèld - (gezegd van een koe) het einde v. d. draagtijd bereikt hebbend; ook 'ötgereekend' genoemd, ofwel 'òn de telling', 'òn de baot' -- öttèlle - tèlde èùt - ötgetèld
ötteur zelfstandig naamwoord Henk van Rijen: gè zuukt aatij den ötteur - jij zoekt altijd een uitvlucht
òttoomoobiel automobiel, auto Kees & Bart (ca. 1935): 'ottomobiel'
öttrèkke werkwoord, sterk uittrekken Van Delft - Als bijv. ouders tegen een verloving zijn, "trekt er een zoon of dochter wel eens uit"; ook "zetten ze ooit de kont tegen de krib" en geven enkel kostgeld af om dan toch tegen beters wil en wensch in te trouwen. Een beschaafder spreker drukt dit uit door te zeggen: "Men slaat de verzenen tegen de prikkels." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) Cees Robben: Ik wó dèk ze indertèèd gebraajd ha dan kós ik ze naa öttrèkke. — öttrekke - trok èùt - ötgetrokke
öttuijere werkwoord, zwak zijn gang gaan - speciaal in onderstaande uitdrukking: vB lòt ema aar öttuijere - laat hem zijn gang maar gaan; geef hem de ruimte -- alleen de infinitief is gangbaar
ötval zelfstandig naamwoord lot, toeval den ótval moet et goedmaoke
ötvaort, ötvòrt zelfstandig naamwoord uitvaart, begrafenis WBD III. 3. 3:321 ötvaort = begrafenis A.P. de Bont: znw. vr. uitvaart 1) begrafenis; 2) de gezamenlijke familieleden van een overledene bij zijn/haar begrafenis
ötvèène werkwoord, sterk uitvinden WBD III. 1. 4:19 'uitvinden' = broeden WBD III. 1. 4:18 'uitvinden' = uitdenken -- ötvèène - von(d) èùt - ötgevonde Antw. UITVIJNEN - uitvinden
otvèèner zelfstandig naamwoord uitvinder Kees & Bart (ca. 1935): 'uitveiner' De vorm 'ötvender' zou ook kunnen bestaan.
ötviegieleere werkwoord, zwak WBD III. 1. 4:18 ‘uitvigileren’ = uitdenken
ötvòrt uitvaart GD. 06 en korke vur te zinge meej ötvorten èn zôo meer
ötvraoge werkwoord, sterk doorvragen Van Delft - "Vraag me nou asteblief nie tot op m'n hemd uit." Dit is: Blijf niet zoo nauwkeurig vragen, zoodat ik vast raak. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)
ötvundere werkwoord, zwak uitpluizen, uitvissen Stadsnieuws: Dè moete tòch nòg es goed ötvundere; ik gelêûf dè zo mar nie (240107) -- ötvundere – vunderde(n) èùt - ötgevunderd Antw. UITVUNDEREN - uithooren, polsen; VUNDEREN - uithooren, polsen. Iemand vunderen.
ötzakke werkwoord, zwak Frans Verbunt: een uitzet meegeven, toerusten, met name: van voedsel voorzien om mee te nemen naar werk of voor onderweg Cees Robben – Ik moet munne man nog uitzakke.. (19860425) ...zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag) ‘Eén ding weet ik zeker’, zittie de woorden die ik nôotmir vergeete ben: ‘Ik zal mèn kènder beter ötzakke dan dèttiezen kènder heej gedaon’, dè sloeg op wè ons moeder indertèèd ha meejgekreegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ötsakke' ww - uitzakken
ötzètte werkwoord, zwak uitzetten; uitspoken WBD ötzètte - uitzetten, nabewerking van gelooide huid, om overtollig water weg te halen en het leer glad te maken (II 648) WBD ötzètter - uitzetter (werktuig), botte, smalle ijzeren strook in een houten handvat (II 649)
ötzien werkwoord, sterk uitzien -- ötzien - zaag èùt – ötgezien; tegenwoordige tijd 3e pers.: zie èùt Antw. UITZIEN - er uitzien - schijnen, den schijn hebben van: Hij ziet er uit gelijk 'ne schooier.
ötzundering zelfstandig naamwoord Van Rijen: uitzondering
ötzuuke werkwoord, sterk uitzoeken WBD III. 1. 4:45 'uitzoeken' = uitkiezen -- ötzuuke - zòcht èùt - ötgezòcht Antw. UITZUKEN - uitzoeken
ötzuute werkwoord, zwak uitzoeten WBD 'ötsuutte' - uitzoeten, door stromen of weken ontzouten van geconserveerde huiden (II 601)
ou, oe pers. vn. u, jou, je Laot leven mij, 'k laot leven ou . . . (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vurreej’ , 1932) zilverblinkend bölleke waoter, / geere zing ik over ou. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Dröpke dauw’, 1941) Antw. OU vrnw. - U. Dat is van ou. Ik heb 't tegen ou gezeed.
oud bijvoeglijk naamwoord oud GD08 ge wòrt nôot zo oud as dègge der ötziet -- oud - aawer - oudst
outer zelfstandig naamwoord altaar ... as ik naauw nog is in de Noordhoekse kerk koom en ik zie daor z’n praachtige schilderingen, z’ne prikstoel, z’n ramen, den outer en dieën schonen uileger, dan vergao ‘k van plezier... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
ouw, oew bezittelijk voornaamwoord uw, jouw, je J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OUW, voor 'uw', veel gebezigd, niet zonder voorbeeld bij de ouden. Niet uitgesproken als in 'oud'; ook niet 'auw', maar als 'oew'. Ik acht het veel minder onbeschaafd dan het Hollandsche ‘jouw’ . Z. a. Antw. OUW - uw. Ouwe vrind. Ouw kind
ouwer zelfstandig naamwoord altaar WBD III. 3. 3:64 ouwer = altaar |
 |
|
|
Van òbberis tot ònzèt |
Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal |
|
CuBra Home |
Bron: Geheugen van Nederland
|
|
