Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

A

B

BL

D

E

F

G

H

I

J

O

OOD

PLA

R

S

SIEB

SPR

T

U

V

VIE

W

Z

Wil Sterenborg

Van plaacht tot putjesèèrpel

Van Paa tot Pjeedepoel

poffer

plaacht

werkwoord, persoonsvorm

placht (verleden tijd van 'plegen')

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- Dè plaacht ze te zègge

Dialectenquête 1876 - hij plègt, hij plaacht 

Dialectenquête 1887 Willems - alleen deze persoonsvorm wordt gebruikt

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLECHT - 2e hoofdvorm van; PLOCHT of PLOECHT: idem

plaank, plank, plèngske

zelfstandig naamwoord

plank

WBD bèddeplank, bèddeplaank - bedsteesponde (losse plank in de opening van de bedstede, die uitvallen voorkomt)

WBD bèddeplank, bèddebaank - beddeplank (plank in bedstede boven hoofd- of voeteneinde, om er iets op te leggen, of te zetten)

Cees Robben --  óp de booveste plaank van et kammenèt;

Cees Robben --  ik blaos de plaanke vant höske;

WBD zitplank (II:955) v.d. weefgetouw; ook: baank of zitbaank

Frans Verbunt -- den dieje hee vort zôo drie plaanke onder zen reet (die zal het niet lang meer maken)

Frans Verbunt -- de plaanke vant höske schèète

plaant, plèntje

zelfstandig naamwoord

plant

Cees Robben --  en vaaste plaant;

Cees Robben --  wè zók en vaaste plaant kôope zólang de snijblómme nòg goeiekôop zèn

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLANT (Kemp. plaant) zelfstandig naamwoord m+v.

plaante

werkwoord, zwak

planten

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- geplaant

Dialectenquête 1876 - potten en plaante

Dialectenquête 1887 Willems - plaante - plaantte - geplaant; geen vocaalkrimping

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLANTEN (Kemp. plaanten, met Ned.a)

plaas, plaaske/plèske

zelfstandig naamwoord

plas

WBD III.4.4:179 'plas' = poel

WBD III.4.4:180 'plasregen' = zware bui

A.P. de Bont -- pla.s, zelfstandig naamwoord m. 'plaas' - plas

plak

zelfstandig naamwoord

PM stuk grond, oppervlakte, 'bójem'

Pierre van Beek -- vlek (?)

WBD III.4.4:195 'plak','plek' = plaats;

WBD III.4.4:196 'plak/plek' = uitgestrektheid

Pierre van Beek -- Hèdde naa al en plak in oew nuuw pak?

Verh.PLAK v - oppervlakte, stuk grond: 'n hil plak

A.P. de Bont -- plak, zelfstandig naamwoord  1) vr. vlek, smet, klad; 2) vr.+ m. zekere uitgestrektheid land (enz.)

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAK, PLEK zelfstandig naamwoord v. - plaats, ruimte. Plak maken veur 'n ander. Ge zit hier op mijn plek.

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- plak zn - plaats: mokt es wè plak!

plak, plèkske

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  plaats, plek, vlek

WBD III.4.4:195 'plak' = plaats, ook 'plek'

WNT PLAK (III) - plak, in verschillende opvattingen

Agge in plak vant zonnig straandje/ wir rondlôpt dur en natte stad/ dan witte òn al die dinge/ dègge oe vekaansie hèt gehad. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan ist vurbij...)

We zègge niemir „in de plak van“/ Dè hiet naa vort «alternatief». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kiendje heej tòch enen èège naom)

Twee jaore trug meej de Vadderdag/ begos mene lijeswèg/ in plak van en paor pèkskes sjèk/ Kréék en schèèr vur de hèg. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik wòcht mar aaf...)
 

plandèès

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -- pantoffel

Stadsnieuws - Hij liep hil de rnèèrege in zene sjamberloek èn op zen plandèèze. - Hij liep de hele ochtend in zijn kamerjas en op zijn pantoffels. (130610)

DeBo PLADIJZEN pladijsde gepladijsd - De panjuilen van eenen plakweeg met stroo vullen en bezetten om er dan mortel over te strijken. PLADIJS - een visch, anders ook Plaat geheeten.

EWN pladijs - ontleend aan vulg. Lat. platice ... wsch. afl. v. Grieks platús: 'plat, breed'.

WNT PLADIJZEN - ww - gewestelijk in Z-Ned. 2) foppen, beetnemen

plantaan

zelfstandig naamwoord

plataan

afstandsassimilatie

plaoge

werkwoord, zwak

plagen

WBD III.3.1:240 'plaag' = pesterij

Dialectenquête 1887 Willems -  plaoge - plaogde - geplaogd - geen vocaalkrimping

A.P. de Bont -- zw.ww.tr. - plagen

plaogstòk

zelfstandig naamwoord

plaaggeest

WBD III.1.4:409 'plaagstok' = geniepige plager

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAAGSTOK zelfstandig naamwoord m. - plaaggeest

WNT PLAAGSTOK zelfstandig naamwoord m. - gewestelijk (b.v.in Vlaanderen) voor: plaagduivel, plaaggeest, kwelgeest (stok = (volgens Gezelle) mannelijk lid) z.a.

plaot, plòtje

zelfstandig naamwoord

plaat, ook grammofoonplaat

WBD bakplaat (waarop het brood in de oven gebakken wordt)

WBD muurplaot - balk of plaat die plat op de buitenmuur van de lange gevel ligt.

WBD plaote - spieren tussen de staart en het kruis van de koe, ook genoemd: 'baande'

plaotepoetser

zelfstandig naamwoord

platenpoetser, knecht in de bakkerij die de bakplaten voorbereidt

Audio-opname 1978 -- “…daor hèbbek in en bangkètbakkerij gestaon, jè, ge wit wèl, as plaotepoetser èn invètte èn zôo …” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

KLIK HIER om het bestand te beluisteren

plaots
zelfstandig naamwoord
plaats, in het bijzonder de plaats achter het woonhuis
Cees Robben – De plaots [ligt] vol luciferkes... (19540703)
 

plaotske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘plaots’ (plòts)
plaatsje
Cees Robben – Blèèft ie [de collectant] vur oew plaotske staon... (19580426)
 

plasse

werkwoord, zwak

plassen, urineren

WBD III.1.1. lemma urineren  - frequent Tilburgs: vooral noordelijk

plaster

zelfstandig naamwoord

pilaster

WBD stijlpor (stenen pilaartje waarop een stijl steunt)

Henk van Rijen --  pilaster, pilaar

plat

1. zelfstandig naamwoord: het plat, de platte taal, de streektaal, het dialect

D'r aawe lui willen 't en hier in den omtrek alle boerekender, we leeren allemaol freet praoten! Ge kent de wereld haost niemer terug!" "'t Is zund genog veur 't schoon aaw plat!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Naor oome Teun’; NTC 24-2-1940)
...mar wè'k zeggen wo, mijnheer pastoor, 't doe me plezier, dè ge plat praot! Ik waar al bang dè 't aanders zu worren as mee oewen veurganger." "Och," zee de kapelaon, "hij leert et nog wel; hij gooit er nog wel 'ns 'nen deftigen klaank deur mar dè komt mee de jaore wel geliek." "Wel jao," laachte de boer, "en dan is et nog geenen moordaonslag; mar as 't mee 't platpraote gedaon is, dan zijn we op 't verkeerde pad. Die mode moet nie onder et volk kome! Laote we praote zooas 't onze aawers en veuraawers deeën, dè-d-is ons goei recht! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)

Ons eige plat,

et klinkt zo lief,

et zingt zo zuut,

Dörom zing ik plat, royaol

in mijn aawe moedertaol ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941)

M'N AAW PLAT

 

Ik haaw toch zoveul van m'n schoon aaw plat;

et rolt zo gezond van oew lippe

en et slibbert er over oew tong zo glad

en et huppelt zo locht op oew lippe.

 

En ik veen et zo zund dè m'n schoon aaw plat

zo zuutjesaon gao verdweene...

't is ruig, 't is rauw, - dè-d-is et! - 'n Fát

die kan er geen schoon aon veene!

 

Mar ìk, och, ik haaw toch zo veul van m'n plat;

't is oermuziek in m'n oore;

'k hè deurom et plat van m'n weeversstad

veur m'n liekes uitverkore.

(Piet Heerkens; uit: De Mus, 1939)

2. bijvoeglijk naamwoord

WBD III.1.4:210 'plat' = boertig; 'platvloers' = boertig

WBD III.4.4:227 'plat' = vlak, ook 'glad', 'effen', 'egaal'

2.1 bijvoeglijk naamwoord, in het bijzonder toegepast op kinderen die nog niet kunnen lopen

platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen

Van Delft - "Ze bleef zitten met twee platte kinderen, terwijl ze weer op d'r leste beenen liep." Dit is: Haar man stierf terwijl ze twee kinderen had, die nog niet loopen konden, terwijl spoedig een nieuw kindje verwacht werd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

't Alderjongste is nog plat/ mar 't kan al kruipen op z'n gat. (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Sterke vrouw’, 1939)

Anoniem – 1959 –
Nillus ha zis klène bluukes,
daor ware twee platte kender bij,
Jaans moes nog wè zuutjes aon doen,
was pas efkus in de rij.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm

Cees Robben – Twee platte kender... en naa wir zôô... (19680322)

Cees Robben – Daor gao-se-wir mee d’r twee platte kender... (19570223)

Lodewijk van de Bredevoort - Boer Van Stokkum ha 'n huis vol kleine kender en die zaten juist overal daor te kruipen, waor ge 't nie zudt verwaochte; deede de deur open dan zaat er aaltij een of aanderen blaog aachter die deur - gongde op 'ne stoel zitten dan hadde kaans dè ge op 'n plat keend gongt zitte - staakte oe beene onder de taoffel dan hadde aaltij gevaor tegen jonk meenschenvleesch aon te schuppe - ge kost er nie in of uit gaon zonder hier of daor te struikelen over 'n kenderlijfke...  (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

Informant Ad inken - natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn

GD07 'aachter de waoge meej en plat kèènd

Bosch platkeind - kind dat nog in de wieg ligt

Hees platte jong (II:61, VIII:9)

WNT (VII:2967) Platte kinderen - zulke die nog niet loopen kunnen

WNT (XII:2374) Platte kinderen - kleine kinderen, die nog niet loopen kunnen, die nog moeten liggen.

platienehaok

zelfstandig naamwoord

platinehaak

WBD 'plàtiennehaok' (II:1060) - platinehaak

Foto circa 1904. Fotograaf: Henri Berssenbrugge (?)

plattebèùs

zelfstandig naamwoord

lange kookkachel met langwerpige platte buis en zichtbare pot; potkachel met naar achteren verlengd rookkanaal onder verlengde kookplaat

Cees Robben – Ik zaag list in ’n boere-huis/ ’n kachel staon.. ’n platte buis... (19601111)
Cees Robben – Strooit nog is wè sjek op de plattebuis... Dan ruuk ’t net of er unne man in huis is... (19631206)

Wim van Boxtel - Hij kwaam diejen aovend bij ons binnen,/ schoof seffens rond de plattebuis. (Uit: Brabants Bont, 'D'n reêke en d'n dorstige Sint', 1979)
De musterd, die neffe de plattebèùs laag, waar in de fik gevloogen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

WBD (III.2.1:234) 'plattebuis '

platwèèfsel

zelfstandig naamwoord

WBD (II:913) - platweefsel, ook 'platwèèrk' of 'plat wèèrk' genoemd

plavèùs

zelfstandig naamwoord

plavuis, gebakken vloertegel

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Hoeufft: 'plavuis' voor plaveisteen, vloersteen

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAVUIS zelfstandig naamwoord m. - plavei, vloertegel van klei of leem.

plèège

werkwoord, sterk

plegen

Dialectenquête 1876 - plège, hij plèègt, plaacht

Dialectenquête 1887 Willems - alleen de persoonsvorm 'plaacht' wordt gebruikt

Henk van Rijen --  'plêege' (verleden tijd plaagt)

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLEGEN: verv. placht, plag, plocht, plecht, geplogen

plee, pleej

zelfstandig naamwoord

plee, W.C.

Cees Robben –  de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119)

Lechim - «Ik wil gin ruzie meej de buurt./ ik haaw van rust, dè witte,/ dörrom hèk menen hond geleerd/ om op de plee te zitte» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zót zèùver zèèn?)

Elie van Schilt - In de plee stond un sort kiest mee un rond gat erin, daor konde op oe gemak gaon zitten en ouw kraanten lezen. Ik zeg ouw. As de kraante gelezen waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag, want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter.
Onder de plee was gewoon un gat gegraoven en daor viel alles in wetge zoal kwèèt wot. Aachter de plee was unne deksel gemokt, was ut gat vol, dan wier mee unne strondschepper ut gat leeggemokt en over dun hof gegooid. Ut stonk wel un paor daogen, mar de plee kon er wir un jaor tegen en de slaoi, de peekes, ut groeide er allemaal goed van. Wij as kender haolde wellis rotstreken uit. (uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002)
WBD III.2.1:112 'plee', c.q. 'gemak' of 'huiske' = wc

WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – naar de plee gaan - vooral noordelijk Tilburg

WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – na de plee gaan – Tilburg, Hilvarenbeek

WBD III.1.1. lemma Naar de WC gaan – naar de plee moeten - Tilburg

pleejbòrsel

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.3:271 'pleeborstel' = kuif

WBD III.1.3:272 'pleeborstel' = kortgeknipt haar

V toiletborstel; korte, stekelige haardracht van jongens/mannen: aan de voorkant recht overeind staand (lang in zwang geweest bij de bevolking van seminaries en kweekscholen)

Henk van Rijen --  'pleejbòrsel' - closetborstel; korte, stekelige haardracht

plèèn, plèntje

zelfstandig naamwoord

plein

R.J. 'langs plèn en wegen'

Dialectenquête 1876 - durpsplên - dorpsplein (ê als in Fr. même)

N. Daamen (handschrift 1916) -- "plain - gladgemaakte plaats, waarop de boeren de boekwijt en ook wel oliezaad dorschen omdat zulks het beste in den zonneschijn geschied"

WBD III.3.1:318 'plein' = dorpskom

WBD III.3.1:328 'plein, dorpsplein' = dorpsplein

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord vr. - plein, zekere uitgestrektheid lands, grote oppervlakte

plèète

bijwoord

Henk van Rijen --  pleite, verdwenen, weg

WBD III.1.2:131 'pleite' = verdwenen

Hebr. - redding, ontvluchting

WNT PLEITE bijw. Een joodsch van hebr. plétó, peleitó, vlucht, afgeleid woord in den zin van "vlucht" en "bankroet", dat thans ook in de taal van de volksklasse is overgegaan in de adverbiale verbindingen pleite gaan en pleite zijn.

pleistere

werkwoord, zwak

WBD III.4.4:200 'pleisteren' = blijven hangen

plèk, plèkske

zelfstandig naamwoord

kleverige, doorschijnende vloeistof uit sommige bomen; plèksel, hars, mèlk

WBD III.4.3:91 plèk - gom, hars

K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Jan plèk = Jan van Laarhoven (blz. 51) [omdat hij onder andere plakband verkocht]

A.P. de Bont -- pläk, zelfstandig naamwoord m. 'plek', plakmiddel (als gom, stijfsel, solutie)

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAK zelfstandig naamwoord m. - kleverige zelfstandigheid, waarmede men plakt.

Bosch plèk - (zit)plaats, ruimte, kleefmiddel, lijm

plaats

Is daor nòg plèk?

WBD III.4.4:199 'plek maken' = plaatsmaken

Bosch plèk - (zit)plaats, ruimte, kleefmiddel, lijm

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PLEK, voor plaats, zoo in den eigenlijken zin, als in dien van 'in stede', even als het Lat. loco. Z.a.

vlek

Henk van Rijen --  'Hè de naaw al un plèk in oew nuu pak!'

WBD III.1.1:32 'moederplek' = moedervlek

kleefkruid

WBD III.4.3:330 jan plèk - kleefkruid (Galium aparine)

galium aparine - kleefkruid

plèkbaand

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  plakband, tape

plèkbòl

zelfstandig naamwoord

benaming voor (vooral heren-) kapsel met veel brillantine

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLEKKOP zelfstandig naamwoord m. - kaalkop, iemand die kaalhoofdig is.

plèkbrôojke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

broodsoort

De Wijs  --  “Ik hegget gelèk: plek-brooikes, smèrlappen en mèle moppen.” (15-06-1963)

Cees Robben – plek-brooikes (19630628)

Frans Verbunt -- bolus; wegens zijn vorm ook 'plèkdròl' genoemd

plèkdròl

zelfstandig naamwoord

bolus, bepaald baksel; ook 'plèkbrôojke'

plèkjaones

zelfstandig naamwoord

lekkernij van brood, bolus

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

plèkke

werkwoord, zwak

plakken

uitdrukking - blèève plèkke - niet weten te vertrekken

De Wijs -- As ’t nie ineens plekt, zedde twiddes (23-10-1963)

De Wijs -- Echt iemand om aachter ut behang te plekke en dan te verhuize (04-07-1969)

Cees Robben [vrouw over man:] – ...aachter ’t behang plekke en dan verhuize... (19770127)

Pierre van Beek -- Ik zal vur jou wèl is ene vlieger plèkke (uit dankbaarheid) (Tilburgse Taalplastiek 167) plèkke - plèkte - geplèkt

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - nòr Hitselpitsel, daor ist meej kraante dichtgeplèkt ('86) – dooddoener, antwoord op de vraag 'Waarheen?'

WBD III.3.1:45 'plakken' = plakken

WBD III.4.4:209 'plakken' = kleverig worden, plakkerig worden pruuven èn blèève plèkke

WNT PLAKKEN (II) m.b.t. personen: Blijven plakken, geplakt zitten - geen lust hebben om op te staan.

A.P. de Bont -- zw.ww.intr. 'plekken' - plakken, lang in herbergen blijven.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAKKEN, - blijven zitten, toeven. Hij blijft overal plakken. Bosch plèkke - plakken

Iemand, die grote nieuwsgierigheid aan de dag legde, kon te horen krijgen: "Komde van Gool, hedde soms geit op?" Het verband tot de nieuwsgierigheid ontgaat ons hier echter. Nieuwsgierige kinderen konden van hun vader als ze vroegen waar hij naar toe ging vernemen: "Naor Hitselpitsel" en als ze dan wilden weten waar dit was volgde er: "Daor is het mee kraanten dichtgeplèkt." Het wil ons voorkomen, dat we hier wellicht met "gezinstaal" te doen hebben. Zoals men weet, verschilt de taal niet enkel van gewest tot gewest, van plaats tot plaats, maar zelfs wel van wijk tot wijk. Zo spreekt men bv. op de Heikant van Tilburg heel anders dan in het centrum. Als nog kleinere gemeenschappen hebben we dan het gezin, dat ook zijn eigen uitdrukkingen heeft, die eigenlijk alleen maar in dit bepaalde gezin verstaan worden. (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - 04-07-1964)

plèkmersjant
zelfstandig naamwoord; het tweede lid uit het Franse ‘marchand’
iemand die niet uitbundig is, die tijdens een feest op zijn stoel blijft zitten
Cees Robben – [hij is] aanders unne plek-mersjant... (19600226)
 

plèkplòtje

zelfstandig naamwoord

plakplaatje, etiket

Op alle boeke wier ’n plekplòtje geplakt om d’rre naom en ’t vak d’r op te zette. (Jos Naaijkens; ‘Middelbaoreschoolperiekele’; CuBra, ca 2005)

plèksel

zelfstandig naamwoord

plaksel, met water aangemaakt plakmeel;

kleverige,doorschijnende vloeistof uit sommige bomen; plèk, hars, mèlk

WBD (II:709) plèksel - plaksel (niet vermeld)

plèkzak

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -- viezerik

Frans Verbunt -- plèkzakske - kind dat zit te knoeien

plèkzakske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

Frans Verbunt -- kind dat zit te knoeien

plèngske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

plankje

R.J. de plènkskes vant höske

Cees Robben – Moeten daor zien staon te kèèke... ’t Lekt wel unne sigaare-kiesjes-plenkskes-spèèkerkes-fabrikaant... (19640731)

Henk van Rijen --  op et bènkske laag en plènkske èn en tèngske

Dirk Boutkan plengske (blz. 27)

verkleinwoord van 'plank', met umlaut

plènneke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'plan', met umlaut

plannetje

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- 'plenneke'

plènt

zelfstandig naamwoord

plint

Dirk Boutkan (blz. 21) plènt

plèske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

WBD koekje dat veulens bij de geboorte in de mond hebben, ook genoemd (Korvel): 'lèèftocht'

plèsse

werkwoord, zwak

plessen

WBD plèsse (II:1034, 1056) uitwassen op de pleskom (textiel)

WBD III.4.4:217 'pletsen' = nat maken, ook 'natten', 'dabben'

plèsterij

zelfstandig naamwoord

plesserij, de afdeling waar geweven stukken gewassen worden

Interview Hermans - 1978 - “èn dan krijg je de plèsterij òf de zoogenaamde wasserij, ging daar naar toe asset op zen breedst was, dan wier et daar gewasse, war, omdètter vètdeele in zaate van de volderij..." (transcriptie Hans Hessels, 2013)► KLIK HIER om het interview te beluisteren

plèùm, plömke

zelfstandig naamwoord

pluim

R.J. 'meej 'n plùmke op z'ne kop'

WBD III.4.1:38 'pluim' - vogelveer

WBD III.4.2:35 'pluim' - harig uiteinde van een staart

- de schaawe mee der plèùme om dere kòp

A.P. de Bont -- plö.m, zelfstandig naamwoord vr. pluim: 1) veer, 2) grote pronkveer op de hoed

plèùs, plöske

zelfstandig naamwoord

pluis

WBD III.4.4:267 'pluis' = dot

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord vr. - pluis, vlokje, rafeltje, haartje.

plèùsèèzer

zelfstandig naamwoord

1. pluisijzer, instrument om oneffenheden uit weefsels te verwijderen; nopijzer

1941 - Een oude weverswoning, ergens in Oel. (...) En onder de oude hangklok zit een jong meisje te noppen. Haar teere vingeren hanteeren behendig het “pluisijzer”, dat als een nijdig vogeltje “pik—pik” de noppen uit het weefsel trekt. (NTC; ‘Kruispolka’, Frank Klaroen = Willem van Mook – Brabantsche Novelle; 26-2-1941)

WBD II,4 p. 1054 -- „noppen" : „Ongewenste oneffendheden met een nopijzer uit weefsels verwijderen. Voor weefsels van plantaardige en dierlijke oorsprong, indien de prijs dit toestaat (...) „Stoppen en noppen met een nopijzer"; „de kno(o)pjes worden genopt, witte pikkeltjes worden genopt, de kno(o)pjes halen ze er met een pluisijzer uit."

WBD II,4 p. 1056 -- „De ongewenste oneffendheden worden nu met een nopijzer (een soort pincet) en een nopschaar (...) uit het weefsel verwijderd, zonder dat het weefsel beschadigd wordt. Dit noppen vergt veel ervaring en de meisjes, die dit werk doen, krijgen dan ook een speciale opleiding." Van Dale zegt bij „nopschaar": „Schaar om de noppen van lakens enz . af te knippen." Grothe spreekt op p . 380 van „pincet" of „nopijzer".

Tilburgse nopsters, begin 1900 gefotografeerd door Henri Berssenbrugge. Uit: Jef van Gils en Ronald Peeters, Tilburgers in beeld (1996)

Nopijzer - 1960 - collectie Audax Textielmuseum

Nopijzer - 1960 - collectie Audax Textielmuseum

2. overdrachtelijk: pincet voor huishoudelijk gebruik

-- Naarus – Brieven van een oud Tilburger --Toen me de rest ophan zate me ammel mee ons kaoke te vringe en te vreuke, die waren ontzet; en dè kwaam ok wir in orde, want ik haolde beneeë in [een] pluisijzer en één vur één wieren ze toen op innen stoel gezet om de stukken pees tussen de taanden en tendjes uit te trekke. (Column in Groot Tilburg; ca. 1940)

Piet van Beers – ‘Gin vergif op de tùin’: En zitten er in kôol of slaoi/ wè slekke, of wè lùize,/ dan laot ik heur z'er èen vur èen/ mee 'n pincet ùitplùize. (With Love; 1982-1987)

-- Meded. Fons van den Hout (2012) -- Vanwege de gelijkenis heeft het waarschijnlijk later de betekenis van pincet gekregen. Ik hoorde het woord vaker gebruiken door mijn overleden tante Miet, die haar hele leven bij AaBe gewerkt heeft.

plèùster

zelfstandig naamwoord

pluister; lakenpluister; nopster

► Voor een beschrijving van de werkzaamheden zie plèùsèèzer.

WTT 2012 - de beroepsnaam 'lakenpluister' komt niet voor in de Tilburgse adresboeken van de 20ste eeuw.  In plaats daarvan: 'pluister, stukkenpluister, wolpluister, stukkennopster, nopster'. Vanaf 1938 komt 'stukkennopster' niet meer in de adresboeken voor, alleen nog 'nopster'. 'Wolpluister' komt na 1928 niet meer voor. In 1963 verschijnt voor het eerst 'thuispluister' als beroepsnaam.

NieuweTilburgsche Courant 16-1-1920

Interview Hermans - 1978 - “Dè waare pluizers…èn degeene…degeene… degeene die, die dè …..dè waare pluisers, zin ze hè …dè zèn de plèùsers…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)► KLIK HIER om het interview te beluisteren

plèùze

werkwoord, sterk

pluizen

WBD III.2.3:11 'pluizen' = peuzelen

plèùze - plôos - geplooze (overgankelijk) geen vocaalkrimping

Anoniem – 1959 –
Toen ging ie mee bukkum leure,
mee de kreugel van de buur,
Jaans pluisde wol, deej stukke,
't was genog vur brood en huur.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm

plevèùs

zelfstandig naamwoord

plavuis

WNT PLAVUIS - vloertegel, gebakken vlakke steen

plezaant, plezant

bijvoeglijk naamwoord

plezierig

Cees Robben – iets wè plezaant is... (19570713)
Cees Robben – As wij vruuger moesse zingen/ sjonges dè was zô plezaant... (19571214)
Cees Robben – Bekaant unne plezaante klaant... (19811127)

Witt. plezaant (S.G. plausant, blz.93, 179, 214)

WBD III.1.4:195 'plezant' = prettig- 207 idem = grappig

WBD III.1.4:163 'plezant' = flatterend; 197 'een plezante' = een grapjas

A.P. de Bont -- pləzant, bnw.'plezant' - prettig, behaaglijk, aangenaam.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLEZANT - vroolijk, vermakelijk, aangenaam, plezierig

WNT PLEIZANT, PLEZANT - aangenaam , z.a.

pliesie

zelfstandig naamwoord

politie(apparaat), politieagent

Ge zaagt ginne pliesie

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- pliesie, plisie, plitie, pelisie, peliesie, pelissie

De Wijs  -- Gaon we driehappelepappe of pliesieke speulen mee vreuke? (15-06-1963)

Cees Robben --  Tis meej de 'peliesie' nèt as meej den reegenboog

Mar jè, ök de pliesie is onze Lieven Heer nie/ die kan ok nie tegelèèk ooveral zèèn (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Alles op zene tèèd)

As ik hier ene pliessie was/ dan zogget nie gebeure/ dè autos meej en wilde vaort/ dur de sneuw heene scheure. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As ik hier pliessie was)

Hij ha en glas te veul gepruufd,/ de pliessie hield em aon./ Hij moes meej in de tuut-tuut-tuut/ om nòrt beroo te gaon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kossie ok nie…)
Henk van Rijen --  dan ziede gin pliesie

Elie van Schilt - Pliessie, op de fiets mee zunne saobel on de tussenstang, niks ginne revolver, daor konne alléén mar ongelukken mee gebeuren. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)

‘Gao naor hèùs snotjong of moet ik de pliesie erbij haole’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

‘Ge moet nòr de pliesie gaon en hum òn gaon geeve, hij heej nie te slaon.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
WBD III.3.1:345 'politiesmeris, tuut, wout, vethol, vetkees' = politieagent

A.P. de Bont -- pəlisi, zelfstandig naamwoord vr. 'pelisie' - politie

Bosch plisie - politie

pliesiebuuroo

zelfstandig naamwoord

politiebureau

Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen zaat de Keuringsdienst bezije et plesiebuuroo, et ouwe pliesiebuuroo, dè zogezeej in de Zwijzestraot èn daor was zogezeej de Keuringsdienst…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)

Audioregistratie 1978 -- “…èn Jan Brekelmans èn et Kösterke meej zenen baord, war, die nôome me nòg wèlles meej nòr et pliesieburoow…haaa…jè, ge waart dronke…dè was ok ene pliesieagènt, Jan Brekelmans, ene pliesieagènt” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

pliesiegènt

zelfstandig naamwoord

agent van politie

Dè môog nie van ene pliesiegènt... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèkt nie zo fèèn...)

Tilburgs Taollied: bèkkers èn pliesiegènte

WBD III.3.1:344 'politieagent', 'politie, vethol, vetkees, tuut, wout'

Stadsnieuws - Ik hoef hier tòch nie hil de tèèd te gòn stòn oppaase - ik zèè ginne pliesiegènt (231103)

pliesiemuts

zelfstandig naamwoord

politiepet (?) 

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dè klòpt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek -- TT '64)

ES 2012: Raoj raoj pliesiemuts; dooddoener om te zeggen dat men iets niet weet

pliesie-uur

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -- sluitingstijd voor cafés

Toen 't pelitie-uur was, hè 'k ze in den errem nor de stee van Sjef Koolen gebrocht. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- pliesieuur zn - politie-uur, sluitingstijd voor cafés

plimp

zelfstandig naamwoord

wimper

N. Daamen (handschrift 1916) -- "ze heeft witte plimpers aan haar oogen (wimpers)"

Stadsnieuws - Kèkt is èfkes, ik gelêûf dèk ene plimp in men ôog hèb (011106)

plint

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  plooi aan onderkant broekspijp

plòd

►plöddeke

zelfstandig naamwoord

gemeen, achterbaks persoon

Cees Robben --  jöllie Mietje is en gemèèn plòd

WBD III.2.2:114 'plod' = zedelijk slecht meisje

WNT PLOD - 1) Vod, flard, 2) Bij overdracht gebezigd voor een persoon: a) een klein vertroeteld kind; b) een gemeene vrouw, slet; c) een man, in versch.bet.: sul, sukkel, luiaard, rakker, dronkelap enz. z.a.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLOD zelfstandig naamwoord v -goedzak, goede sul: 'en plod van 'ne' jongen;

trage en vadsige persoon; kwapoets, jongen die geerne plaagt.

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - plod - vod, slet, lui iemand, sul, goedzak (znl. geldov.)

plöddeke

zelfstandig naamwoord, verkleind

►plòd

in twee betekenissen; zowel negastief als positief

WTT 2013 - de discrepantie is niet vreemd; vergelijk bijvoorbeeld 'drölleke'

1 geniepig, klein persoontje, trage, vadsige persoon

MP gez. As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes.

V klèèn plöddeke - kind van klein formaat

N. Daamen (handschrift 1916) -- "'t is in alle geval mar 'n plöddeke (een prul ventje)"

Henk van Rijen --  vööl plöddeke - geniepig (vies) vrouwspersoon

Dè en plöddeke betêekent,/ en slonzege luie vrouw? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

WBD III.2.2:114 'ploddeke' = zedelijk slecht meisje

SN - Wè zèède tòch en vals plöddeke.' - ... een smerige bedrieger (080608)

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- plöddeke zn - venijnig, onbetrouwbaar ventje

2 troetelnaam

...lillik plöddeke daor ge staot (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

3 andere bronnen

Witt. (zowel mens als ziekte) 'hij heeget plöddeke' ?

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLOD zelfstandig naamwoord v. - goedzak, goede sul, Fr. bonasse; 'n plod v. 'ne jongen. Trage en vadsige persoon; Kind dat geerne getroeteld wordt; iemand die in herbergen blijft zitten; kwapoets, jongen die anderen plaagt; enz. PLODDEKE(N) zelfstandig naamwoord o. - vklw. v. 'plod' - influenza ?

ploeg

zelfstandig naamwoord

ploeg

WBD (II:2727) 'véérploech' - ploegschaaf

ploege

werkwoord, zwak

ploegen

WBD ploege, ook in de Hasselt

WBD I:1454 aanaarden met de ploeg (Hasselt): 'ònploeg?'

- ploege - ploegde - geploegd

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - ploege (krt.100)

ploegstart

zelfstandig naamwoord

WBD (Hasselt) bovenste stuk van de ploegstaart

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord m. - ploegstaart, balk aan het achtereinde v.d. ploeg, waaraan het handvat bevestigd is.

plòk

zelfstandig naamwoord, pv.

WBD III.4.4:256 'plok' = menigte, troep

verleden tijd van plukke

plok

werkwoord, oude verledentijd van 'plukke'

…en ik plok uuverig verder. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

plömke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

pluimpje

R.J. 'meej 'n plùmke op z'ne kop'

verkleinwoord van 'plèùm', met vocaalkrimping

plonsplee

Zelfstandig naamwoord

primitieve toiletvoorziening waarbij de ontlasting direct in het water van de onderliggende beerput valt

Die plee stond aon et schop gebouwd en ha un schèùn dak. Daor zaat un grôte grune deur veur. Van den binnekaant konstem meej unne wörvel op slot doen. Al wegge liet vallen, viel in enne diepe put. Waar de put pas leeg gemaokt, éne keer per jaor kwaam de strontboer, dieje put meej emmers leegscheppen, dan heurde gij enne plons as enne verre echo. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

plôos

werkwoord, persoonsvorm

ploos, pluisde

Dirk Boutkan (blz. 40) plosde/ ploosde (met of zonder vocaalkrimping)

verleden tijd van plèùze

plöske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

pluisje

R.J. 'ik zie de plùskes witte wol'

WBD plöskes (II:1254) - pluisjes (slijtsel van kleding)

WBD III.4.1:41 'pluiskes', ook 'duivelshaar' - dons of nestveren

WBD III.4.4:267 'pluisje' = dot

verkleinwoord van 'plèùs', met vocaalkrimping

ploster [plöster ?]

zelfstandig naamwoord

pleister

Moeder geef me gaaw 'ne ploster... (Piet Heerkens; ‘Kritieke’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)

plòtje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

plaatje

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- fietsplòtje

Cees Robben --  et vurplòtje stao schêef;

WBD (II:2794) 'lichtplòtjəs' - lichtslekken, berrieslekken

WBD III.5.1:311 'plaatje' = illustratie (in tijdschift of boek)

WBD III.3.2:352 plòtje of bildje = prentje

WBD III.3.3.206 plòtje = heiligenprentje

verkleinwoord van 'plaot', met vocaalkrimping

plòts, plòtske

zelfstandig naamwoord

plaats; omsloten binnenplaats achter een huis

In de kèèrk is plòts genóg. - In de kerk is plaats genoeg.

Cees Robben --  Et biste plòtske in bèd

Cees Robben --  ik maok naa vur ene mooter plots

WBD (III.2.1:402) plòts = binnenplaats (niet als Tilburgs vermeld)

WBD (III.4,4:196) 'plaats' = uitgestrektheid

WBD (III.4.4:302) 'plaatsen' = ordenen

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - plaots/plòts (krt.98)

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PLAATS zelfstandig naamwoord v. - betrekking, post

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'plots' zn - plaats, 'plak'

plòtse

werkwoord, zwak

plaatsen

WBD III.3.1:389 'plaatsen' = stationeren

pluierij

zelfstandig naamwoord

nare zaak

en vèùl pluierij - een vervelende situatie;

Henk van Rijen --  "en vööl plöjerèè"

Pierre van Beek -- Ze hèbben ammòl dezèlfde pluierij - wordt gezegd als meer leden uit een gezin dezelfde ziekteverschijnselen vertonen, zoals griep, hoofdpijn. (Tilburgse Taalplastiek 740125)

Cees Robben – Naa ben ik wir d’n aauwe/ en m’n pluierijen kwèèt... (19590307)

Stadsnieuws - 'Dè gesoodemieter meej die onbetòlde reekening, dès mar en vèùl pluierij -  dat gedoe met die onbetaalde rekening is maar een nare zaak' (200808)

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - PLEUIEREN: aan ene slepende ziekte sukkelen.

PLEUIERIJE: ene slepende ziekte, somtijds de tering.

plukke

werkwoord, sterk

plukken

WBD veevoer verzamelen, ook 'blaaje' genoemd

Dialectenquête 1876 - de jungskes hebbe blumpkes geplòkke

De Wijs  -- Der slinten der zoveul aon, dek ze nie geplokken kon krège (feb. 1962)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de gèlste pèère wòrren et irst geplòkke (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1970) - de gekste lopen het eerste tegen de lamp.

B - plukke - plok - geplokke

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - GEPLOKKEN: 3e hoofdvorm van 'plukken'

plukselköltje

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

plukselkuiltje

plukvink
zelfstandig naamwoord
eigenlijk hetzelfde als een blinde vink; door Robben echter gebruikt als equivalent voor ‘lichte of gemakkelijke vrouw’; mogelijk dus: een vrouw die door mannen ‘geplukt’ kan worden naar believen.
Cees Robben – [Vrouw tegen een man die haar vreemd is:] Ik ben gin plukvink.. (19671027)

pluus

zelfstandig naamwoord: pluche

bijvoeglijk naamwoord: pluchen

korte u

Heure pluusen hoed, op durre raoversbol... (Tony Ansems, Heure pluusen hoed; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2008)

poedel
zelfstandig naamwoord
biljartterm
Cees Robben – Ik heb oe toch wel gezeej det ’n vèèreke was en hillemol ginne poedel... (19770708)
 

poejer

zelfstandig naamwoord

poeder

Henk van Rijen --  daor gong ze meej hil dere poejer – daar ging ze, flink opgemaakt

WBD III.3.1:382 'poeder (ook: poeier)' = buskruit

WBD III.4:205 'poeier' = poeier; ook ‘pulver’

WNT POEDER, poeier

poejere

werkwoord, zwak

poeieren  

Van Delft - Wie paling gaan vangen, "gaon poeieren" (peuren zegt de Hoog-Hollander). De Tilburgers kunnen ook goed iemand "afpoeieren". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)

poel, poeleke

zelfstandig naamwoord

WBD jonge kip

WBD poel poel poel, eend, ind - roepwoorden voor de eend; hiernaast zijn daarvoor gangbaar: 'woele woele woele woele' en 'endvoogel'

WBD III.4.4:180 'poel' = kreek

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - POELEN of POELIËN noemen sommige buitenlieden de hoenderen; anderen verstaan eronder 'krieltjes'. Z.a.

Str. poel (1+29)

WNT POEL - in zuidel. dialecten: kuiken v.h. vrouwelijk geslacht.

poel

zelfstandig naamwoord

prijs

mogelijk van Engels 'pool', de geldelijke inleg bij het voorspellen van sportuitslagen

Van Delft - - Wij gaon vliegers maar ook duiven "oplaoten" en laten dan los "twee duiven en drie horens", waarmede wij "prijs verdienen en ook den scherreweg", terwijl een ander "geen veerke thuis had" en er zoodoende weinig om gaf, wie met "de poel" ging strijken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Poel, de

eigennaam

GG wijk bij Korvel, omgeving vroegere Poelstraat (thans: Tafelbergstraat)

poel knippe

werkwoordelijke uitdrukking

kinderspel

Van Delft - Een ander spelletje was het "poel knippen". Dit gebeurde met twee of meer kinderen. Er werd een driehoek op den grond geteekend en op iederen hoek daarvan werd een knikker gelegd en ook nog in het midden. Dan werd een streep getrokken "voor den aanleg" op twee of drie meter van "de poel". Wie het kortst bij de meet lag, mocht eerst knippen of schieten. Raakte hij een knikker, die daardoor uit den driehoek rolde, zoo was deze voor hem. Doch kwam de knikker waarmede hij knipte in "den poel", dan moest hij er eentje geven. Zoo speelde men voort, tot de duisternis inviel of de schooldeuren tot binnengaan dwongen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)

poeleke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

WBD veulen, ook 'veule', 'vuile' of 'völle' genoemd handje

R.J. 'mollig poeleke'

Pierre van Beek -- Gift den oome is en poeleke.

Witt. - kinderwoord voor 'handje'

WBD III.1.2:149 'poelekes';'pollekes' = handen (kindernamen)

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - POELEKEN behoort hier onder de liefelijke woordjes welke minnenden elkander geven. Men zegt het ook veel aan de kinderen. Z.a.

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal -- POELEKE o - kinderhandje, tegen een kind gezegd.

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord o. (kindertaal) 'poeleke' - kindervuistje (-handje)

Bosch poeleke - kinderhandje

poelen

werkwoord, zwak

poolen [Engels: pool]

WBD poele = duiven inzetten

poelepetaot

zelfstandig naamwoord

WNT POELEPETAAT - Ontleend aan Fr. poule pintade, waarvan het tweede woord aan het Sp. pintado is ontleend, dat een Lat. vorm pinctatus doet onderstellen. De beteekenis is dus eigenlijk 'gespikkelde kip'

parelhoen (Numida meleagris)

Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)

WBD III.4.1:185 'poelepetaat' - parelhoen (Numida meleagris) - frequent in Tilburg

numida meleagris- poelepetaot

Benamingen parelhoen in Woordenboek van de Brabantse Dialecten

koosnaam voor kinderen

- m'n lekker sjeklaatje, / m'n marremelaadje, / m'n poelepetaatje, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Michieltje’, 1938)

- Hey, mijne kleine, poelepetaat/ Nou wordt het wel, een beetje te laat... (Tony Ansems, Hey klein drölleke; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)

vrouwspersoon die opvalt door dom of raar doen

K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de poelapetaote = zussen Blomjous (blz. 26)

poelie

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek -- aaw poelie - oude vrijster

WBD III.2.3:2 'poelie' = waterachtig voedsel

WNT POELIE (II) zie POELJE 1) jonge hen; 2) bij overdracht gebezigd als scheldnaam voor een persoon: Gy schoelje, gy vervlakte fyne poelje!

A.P. de Bont -- puli zelfstandig naamwoord m. poelie - slappe koffie

WNT POELIE (II) zie Poelje - POELJE 2) bij overdracht gebezigd als scheldnaam voor een persoon.

S&S niet vermeld

Bosch poelie - met water spatten, spelen, zich wassen

poelieje

werkwoord, zwak

met of in water spelen

Dè poeliën in et waoter is nie zoo erg, mar daor blijft et nie bij, daor gebeure veul ergere dingen in zoo'n bad!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

WBD III.1.2:97 'poeliën' = plassen met water; ook 'dabben'

poelieje- poeliede - gepoelied

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal -- POELIËN onov.ww - poelen, met water spatten, in water bewegen; ook gezegd v.h. klotsen van water bijv. in een fles. Zie ook blz. 80.

A.P. de Bont -- zw.ww. intr. 'poelien' - een vloeistof door elkaar schudden.

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- poelieje ww met of in water spelen

poeliepèèt

zelfstandig naamwoord

slappe koffie, loerie

Cees Robben – Des poeliepèèt... (19590307)

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord m. 'poeliepaat' - dunne slappe koffie of mölk (karnemelk)

poem

zelfstandig naamwoord

geld

WBD III.3.1.136 'poem', 'poemelezjang, centen, duiten, buit' = geld

poep

zelfstandig naamwoord

poep

WBD III.1.1. lemma uitwerpselen – frequent vooral noordelijk Tilburg

poepe

werkwoord, zwak

WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – vooral noordelijk Tilburg

Poepersteeg, Poepesteeg

zelfstandig naamwoord, toponiem

De Hoogtestraat, die vroeger een slechte reputatie had

Poepersteeg / Hoogtestraat
1934 - Ingezonden brief - Beleefd verzoek ik UEd. een plaatsje voor het volgende in uw veel gelezen blad, waarvoor bij voorbaat mijn dank.
Geregeld de agenda's der Raadsvergaderingen der gemeente Tilburg lezende valt het mij op dat aanhoudend voorkomt: “Voorstel tot het bestraten van deze of gene straat of weg". Nu zou ik wel eens willen weten hoelang het gewoonlijk duurt, dat aan bestrating wordt begonnen, indien het bij den Raad aangenomen is.
Mij is nl. bekend, dat door den Raad circa drie jaar geleden werd besloten de Hoogtestraat (alias Poepersteeg) gelegen in den schaduw van den stadstoren en Stadhuis met oude keien te bestraten; evenwel is er tot op heden van bestrating niets te zien; wel schijnt het een goede opslagplaats te zijn voor alle soorten afbraak, huisvuil. Ook bestaat er naar ik vermeen in den Raad een Gezondheidscommissie en zou deze heeren in overweging willen geven bedoelde straat tegen regenachtig of broeiend weer te willen bewandelen, daar dan de afval van de daarin liggende lederfabriek een afschuwelijken stank verspreidt en de gansche geving verpest. Ook voor de vereniging der dierenbescherming is er werk, indien bij regenachtig weer of langdurige droogte de vrachten chemicaliën en huiden afgeleverd moeten worden, dan kunnen zij telkens constateeren, dat de wielen der camions moeten worden uitgegraven en de paarden worden bewerkt met ijzeren staven en buizen om ter plaatse te kunnen komen.
Aan de commisssie tot vaststellen van nieuwe straatnamen wil ik voorstellen den naam Hoogtestraat te wijzigen in Amorstraat of steeg, daar hij op dit terrein veel werkzaamheden heeft te verrichten, zodat hij het niet meer met pijl en boog af kan en een mitrailleur zal moeten aanschaffen. (Ingezonden brief in de Nieuwe Tilburgsche Courant door ‘Tijl’ - 24-10-1934)
2005 – Uit het straat lied ‘Toen ik nog ’n jungske was (De poepesteeg)’

Toen ik nog een jungske was
Van een jaar of negen
Kwam ik in de poepesteeg
Een grote joekel tegen
Ik dacht als ik nou verder loop
Dan kan ie misschien wel bijten
Maar hij schoot een poortje in
En ging daar zitten schijten
Tralala lala (bis)

(Anoniem; voor de volledige tekst op CuBra  KLIK HIER)

poepestèùver,  poepstèùver

zelfstandig naamwoord

achterste, gat, kont

- vorm en kleur van de oude munt 'stuiver' doen vermoeden dat met name de aars, de sluitspier bedoeld is

N. Daamen (handschrift 1916) -- "ze viel op 're poepestuiver"

Henk van Rijen --  'poepstööver'

WBD III.1.1. lemma  achterwerk - poepstuiver, uitsluitend opgetekend voor Tilburg 

WBD III.1.1. lemma  achterwerk - poepe(n)stuiver, uitsluitend opgetekend voor Tilburg

►stèùver

poepke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van poep in de betekenis 'wind'; poepje

WBD III.1.1. lemma Wind – frequent centraal oostelijk en westelijk Tilburg

poes

zelfstandig naamwoord

vrouwelijk geslachtsdeel

WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – poes, Tilburg

WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – poesje, Tilburg

poeske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

katje; aarachtige bloeiwijze van sommige bomen

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske (D'16)

Cees Robben – ’t poeske aaide langs de neus... (19560609)

WBD III.4.3:128 poeske - wilgenkatje verkleinwoord van 'poes'

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord o. 'poeske' 1) katje (van wilgebomen en -struiken); 2) wollige pluim v.h. wollegras (dat bij vennen groeit).

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- poeskes zn - katjes van de wilgeboom

poetjakker

zelfstandig naamwoord, scheldwoord voor niet-Brabanders

...al wè'k schrijf is vur ons eigen Brabantsche volk en daor hee ginneneene vremde sjandoedel z'n snotneus tusschen te steke. As die vremde poetjakkers 't nie of mar hallef kunnen lezen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)

poetje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

slecht verzorgd meisje

Henk van Rijen --  poesje, koosnaam voor vrouw

Henk van Rijen --  'vööl poetje' - viespoes, slordig mens

WBD (III.2.1:497) poetje, poesje, poes, poes poes = roepnaam v.d. kat; ook wies, minneke, mauwtje en toetje

WNT POET (II) 4. als vleinaam: b) gebezigd met betrekking tot een klein kind of een geliefde. Lief aanvallig kind of jong meisje, lieveling. 5. Als benaming voor een lichte vrouw: hoer. Wellicht in deze opvatting onder invloed van spaans 'puta'. 6. Vuil, goor vrouwspersoon.

poetje (2)

zelfstandig naamwoord

kinderspel

Van Delft - Een spelletje, welks herkomst van naam Joost weten mag, was "poetje". Het was een gevangenspelletje enkel door jongens gespeeld. Tegen een schuurdeur of stal werd een grooten halven cirkel getrokken. Daar stond de vanger in. Hij mocht tijdens het vangen echter zijn handen die hij samengevouwen dichtgeknepen had, niet los maken. De losloopenden waren vrij in hunne bewegingen. Had de vanger er een met zijn gesloten handen getikt, dan was deze vanger en hij kon vrij mee rond den vanger dollen. Zóó ging het reeds voor zestig jaar en menige school ziet het spelletje herhalen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- poetje zn - poetje (vangspel)

poetzak

zelfstandig naamwoord

Poetzak heeft zeer uiteenlopende betekenissen: bed, poetszak, troetelwoord voor een kind.

Brief van A.C. Hoogendoorn aan Pierre van Beek - 1965 - archief erven Pierre van Beek

Cees Robben – En ’s aovens moet den heele streup/ al vruug den poetzak in (19650507)

Henk van Rijen --  bed, nl. als bewaarplaats van geld

WNT zak waarin militairen bij de artillerie hun poetsbenodigdheden bergen

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in zene poetsak krèupe (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1965) - in zijn schulp kruipen; naar bed gaan

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'Ver achter iemands poetszak liggen' ('70) - veel jonger zijn en daarom de mindere

WNT achter iemand poetszak liggen - jonger zijn, korter in dienst zijn

A.P. de Bont -- putsak, zelfstandig naamwoord  m.'poetzak' - troetelwoord voor een klein kind

poffe

werkwoord, zwak

WBD III. 3.1:379 'poffen' ertussenuit knijpen (zonder verlof zijn post

verlaten.)

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  Brabantse vrouwenmuts

WBD III.1.3:194 'poffer ' = witte kanten muts met sierkrans

193 'poffer ' = poffermuts

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'poffer' zn - poffer, vrouwenmuts

pofferol

zelfstandig naamwoord

WBD III.2.3:215 'pofferol' = communietaart

pòl, pòlleke

zelfstandig naamwoord

hand

Blèèft er meej oew pòllen aaf! - Blijf er met je fikken, jatten,handen af en naa slaode de poltje midde in dè polleke en kikt uit vur mèn polle ... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Mèn pòlleke sloeg iedere keer teegen ene schaawer asser wir êene vurbijkwaam. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004)

WBD III.1.1:148 'pollen' = handen, ook: 'poten', 'fikken', 'klauwen', enz. 149 'pollen' = handen (kindernaam)

Lat. pollex - duim (of grote teen)

Javaans 'pol' (verkorting van djempol) = duim

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POL zelfstandig naamwoord m. - hand in de kindertaal. Oe' pollekens zijn koud.

WNT POL (I) - Een andere beteekenis die zich ontwikkeld heeft uit die van 15) 'dikke, ronde massa', is die van poezelig, klein, mollig handje; 16) vervolgens voor hand in het algemeen (uitsl.in Vl. België)

Schu POL - hand, meest kinderhandje

pòl - vgl. sausdèùme

pòlleepel

zelfstandig naamwoord

pollepel

WNT -- Een vorm die, naar men wil, door assimilatie is ontstaan uit potlepel (...) Groote houten lepel met een rond blad (lemma pollepel, 1934)

MNW -- zelfstandig naamwoord  m. Pollepel, houten lepel met een langen steel. Het woord kan geassimileerd zijn uit potlepel en zoo wordt het ook reeds verklaard door Plant. “potlepel, pollepel oft sleef, cueillier du pot, cochleare magnum, tudicula”, en door Kil. “potlepel, pollepel, tudicula, q. d. cochlear ollare, cochlear maius, quo pulmentaria vertuntur commoventurque in olla”.

Uitdrukking

Pierre van Beek -- Wie "soep mee den heiligen pollepel" at, moest zich ook met heel dunne soep tevreden stellen. Het feit, dat de pollepel "geheiligd" was, vergoedde uiteraard, wel iets! (Tilburgse Taalplastiek, 24-6-1964)

Cees Robben - Prent van de week - 24-6-1974

Ed Schilders -- Overigens, die pollepel (in de pan, in de prent aan de muur, in de Prent van de week) is ook niet onbelangrijk. Van Beek vermeldt dat verdunde soep ook wel ‘soep mee den heiligen pollepel’ werd genoemd. Een verklaring voor deze uitdrukking heeft hij niet – behalve dat het een schrale troost was. Ik denk dat het, in het dialect, soep ‘meej den hèllege pòlleepel’ was. ‘Hèllege’ komt van ‘heiligen’, ofwel ‘wijden’. In dit geval is de pollepel echter niet door een priester geheiligd met wijwater, maar door moeder de vrouw met water uit de kraan. (Slaoj meej aaj mee jèùn meej èèrpel - Aan tafel met Cees Robben - Tilburgs Prentebuukske nr. 9; 2008)

► lewaajsoep

pòlleke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

WBD (Hasselt) lok-/roepnaam van het veulen, waarvoor ook gebruikt worden:

veule, pèrdje, hanske (buiten de Hasselt)

Pierre van Beek -- kinderhandje (variant van 'poeleke')

WBD III.1.1:149 'polletjes','poeletjes' = handen (kindernaam)

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POLLEKE zelfstandig naamwoord o. - handje in de kindertaal: oe' pollekens zijn koud

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'polleke' zn - handje

Lat. POLLEX = duim, grote teen

pölleke

werkwoord, zwak

pulken, peuteren

— pölleke - pöllekte - gepöllekt

Zit nie aaltij in oew neus te pölleke.

Cees Robben – Ons Nölleke zit te bölleke en aon de mik te pölleke. (19730914)
Cees Robben – Gij meut de krintjes nie uit de mik pölleke... (19750516)

Quinten - Zitte wir in oew neus te pölleke om unne polling te vange... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

CiT (31) 'Ge mot nie aon dè bölleke pölleke'

WNT PULKEN (l) - trekken, plukken, peuteren

pòllemikske

zelfstandig naamwoord, verkleind

WBD baksel, gemaakt van de laatste deegrest

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POL zelfstandig naamwoord m - klein brood van den overschot deeg gebakken.

WNT POL (I) 1) klein, rond koekje of broodje

pòllesjaanke

werkwoord, zwak

kijven, snauwen; de etymologie is niet bekend

Cees Robben – [Ze] lôôpt tegen de kender te pollesjaanke (19650115)

N. Daamen (handschrift 1916) -- "ligt doar nie te palliesjanken (vervelend blijven)"

Witt. - 'wè kunde gij toch pallesjaanke' (herrie maken)

Stadsnieuws - Ze lopt hil den dag teege der kènder te pòllesjaanke - schreeuwen (170107)

polletiek

zelfstandig naamwoord

politiek

Henk van Rijen --  'pòlletiek'

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- 'polletiek'

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- 'politieker' (zn)

pòllevieje

zelfstandig naamwoord, plur.

WNT POLLEVIJ - hooge (soms ook: lage) hak van een schoen

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij vèègt er zen pòlleviejen òn aaf (D'16) -hij lapt het aan zijn laars

WNT Schuermans: Dat veeg ik aan mijne pollevieën - dat trek ik mij niet aan

N. Daamen (handschrift 1916) -- "pollevieë - hij vaigt er z'n pollevieë an aaf (geeft er den brui van"

Palingverkoopster op de markt - Foto: Regionaal Archief Tilburg

zelfstandig naamwoord

Europese paling - Anguilla anguilla

1. paling

Meej de kèrmes stòn ooveral pòllingkraome.

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- paoling; gerukte polling

Ik dènk nog òn de tèèd zô´t vruuger was.
Ge naamt dan bosse polling meej nòr hèùs.
Ons moeder ha iets lèkkers op’t fernèùs,
èn sáoves nòr ´n kroeg of ´n tèrras.
(Piet van Beers – ‘Kermis’)

Cees Robben –  Daor zwemmen gin vissen en paolingen in,/ Die bisten zijn wel wijzer... (19540515)

Ut knaol was toen nog zò helder, ge kéékt zo naor dun bojum en kont de waoterplaanten die er toen nog groeide, onder waoter op en neer zien bewegen, ok de vissen zaagde zo zwemmen en er wier veul gevist, mar die werden nie net as nau teruggegooid, die baarzen en voorntjes, en ok de polling ging mee naor huis en wier schongemokt en gebakken.
(Elie van Schilt – ‘Ut knaol’ - CuBra)

De kop van Jut stond er, en een oliebollenkraam, en Catoke Vis verkocht er paling: "Hier, dan doe ik er deze dikke nog bij en deze en deze, allé, ’n pond polling vur twee kwartjes".
(Jan Naaijkens – Het dorp van onze jeugd)

Ons Jantje maauwt om olliebolle
Ons Mietje om 'n suikerspin
Ons Wies die vraogt gerukte paoling
Ieder wil z'nen ège zin,
(Lechim – ‘Kermis haauwe’)

Toen zaag ik ook det er kraomkes waren mee paoling, vier in un buske, gedreugde schar, ok vier aon un touwke, zure herring en leverworst in het zuur, ok krabben en kneukels. Alles was centenwerk, un buske paoling of schar, vur un dubbeltje of negen cent als ut wat laoter op de middag werd.
(Elie van Schilt – ‘Ut Hasselts kapelleke’ - CuBra)

Òn alles hèb ik meegedaon
’k hèb ooveral ingezeete.
Kenêelstok sèùkerspin èn friet
Zèlfs pòlling hè’k gegeete.
(Piet van Beers – ‘Tilburgse kermis’)
 

As we dè jaorlukse spektaokel dan hillemol goed han bekeke, kocht ie un pond paoling. Dè waren dan van die dunnekes, zôo dè iederéén der ééne ha. De klenste lagen dan al te bed, die wiese nog nie hoe lekker polling kon zèèn, aanders waar ie nog nie toegekomen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

mar pòlling daor konde vruuger ons Moeder vur wakker maoke. (Nel Timmermans; Gerukte pòlling; CuBra; 200?)

WBD III.2.3:75 'paling ' = gerookte panpaling

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord m. 'pooling' - paling

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'polling' zn – paling

2. uit de neus gepeuterd snot

hij pöllekte wèl zonne polling öt zen neus

pols

zelfstandig naamwoord

pols

pòltje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

paaltje

Dialectenquête 1876 - poltje (doffe korte o)

Dirk Boutkan (blz. 31) pòltje (blz. 51) pòltje

verkleinwoord van 'paol', met vocaalkrimping

pommeleej

zelfstandig naamwoord

WBD (Hasselt) appelschimmel, ook gewoon 'appelschimmel' genoemd of 'geappeld', of (Hasselt) 'gepènningd'

= fr. 'pommelé' = appelgrauwe schimmel

pommeraans

zelfstandig naamwoord

pomerans, dopje van leer of vilt een de punt van de keu

Cees Robben --  Ik zal oe is meej et dik ènd van mene keu óp oewe pómmeraans timmere. Frans Verbunt -- iemes op zene pommeraans timmere - op zijn kop geven

vDale POMERANS (uit het Hd), bet. als boven

pomp

zelfstandig naamwoord

pomp

Frans Verbunt -- êene slag meej de pomp gift vur tien man saus

pompe

werkwoord, zwak

pompen

Dirk Boutkan (blz. 27) uit het cluster mpt wordt de p steeds verzwegen: pomt, pomte, gepomt

WBD III 4,2:167 lemma Pompen van de meikever - Het herhaalde malen met de vleugels bewegen voordat een meikever opvliegt.
tellen – Tilburg
mulderen – Tilburg
pompen – Tîlburg
 

pomphoore

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  roerdomp (Botaurus stellaris)

WBD III.4.1:227 'pomphoorn','oomphoorn' - roerdomp (Botaurus stellaris), ook 'domphoorn'

pomstêen

zelfstandig naamwoord

stenen bak onder een pomp

Dirk Boutkan (blz. 27) uit cluster mps wordt de p verzwegen.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POMPSTEEN (in 't Z en W poempsteen) zelfstandig naamwoord m.= watersteen, groote vierkante arduinen steen onder de pomp, waar men het keukengerief op afwascht.

pömstêen

zelfstandig naamwoord

puimsteen

pomstesjon

zelfstandig naamwoord

pompstation

Dirk Boutkan (blz. 28) uit cluster mpst wordt de p verzwegen

pon

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.3:63 'pon' = jurk; ook: 'japon', 'jurk'

pond

zelfstandig naamwoord

gewicht van 470,5 gram

(in Tilburg gangbaar vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel,1820) zie: Verhoeff

ponnie

zelfstandig naamwoord

pony, hit, klein paard van het Shetlandras (Hitland)

WTT-2012: de aanduiding is overgegaan naar 'dienstmeid', met name de zogenaamde 'daghitjes' (1880-1940) die met lichtere taken belast waren in een huishouden en die op basis van afroep in dagdienst genomen werden.

...ze waar erten aon et zaaien mee Leentje, et ponnieke. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)
In de keuken van de pastorie zaat Hanna mee de ponnie 't aovondgebed te bidden... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)
De huishoudster - de oudere zuster van den pastoor - zaat mee de ponnie in de keuken kousen te stoppen. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938)
Ze stuurde de ponnie gaaw naor bed... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938)

Vergelijk: Daor isse trouwes nie lang gewist, as daghitje, hôogèùt un paor maonde. Die nonnen waren van penning zestien. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD 'pónnie', 'poonie', (Hasselt:) pónnie; ook 'hit'

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ge kunt ginne pónnie spanne vur en koolekèèr (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1965) - je moet iemand niet te zwaar belasten

pontefiekaol

bn/bw

R op z'n paasbest

R Ter eere van wèlken hèllege ziede gij der zó pontefiekaol èùt?

ponteneur

zelfstandig naamwoord

- Een mens heeft nou eenmaal z'n ponteneur. - Dit is "point d'honneur", eergevoel. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)

Henk van Rijen --  iemand die op zijn eer gesteld is

Frans Verbunt -- standpunt

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PONDENEUR - Verbastering van Fr. point d'honneur. Hij houdt 'em op zijne' pondeneur.

Hees ponteneur (I:15)

WNT PONTENEUR, in Vl. België PONDENEUR, verbastering v. fr. point d'honneur - eig. datgene wat de eer raakt, en vervolgens: eer, eergevoel

Pontius Pilatus
eigennaam
Wikipedia - Pontius Pilatus was van 26 - 36 na Chr. de 5e praefectus van Judea, de belangrijkste provincie van het toenmalige Palestina dat toen onderdeel was van het Romeinse Rijk. Hij was afkomstig uit het oude geslacht van de Pontii. Hij wordt in het Nieuwe Testament en de Apostolische geloofsbelijdenis genoemd als degene die Jezus van Nazareth liet kruisigen.
Cees Robben gebruikt Pontius Pilatus in een merkwaardige context:
Cees Robben – ..Lewieke heurt nie in ’t irste elftal [voetbal] thuis... Nèè.. Hij isser wir tussen geschoven net as Pontius Pilatus in den Credo... (19680112)
De verklaring van dit gezegde is waarschijnlijk een ‘wilde vesper’, ofwel de verbastering van een Latijnse tekst die door het gewone kerkvolk niet verstaan werd, en waaraan bijgevolg een eigen betekenis gegeven werd. In dit geval betreft het het gezang ‘Credo’, de gezongen geloofsbelijdenis, waarin Pontius Pilatus vernoemd wordt met de toevoeging "Hoc est corpus" ("Dit is het lichaam") in de volksmond verbasterd tot "hocus pocus pilatus pas". Dat Lewieke dus toch in het ‘irste’ mag voetballen is een kwestie van gegoochel, zo niet van tovenarij.
 

pôoj

zelfstandig naamwoord, meervoud van 'pôot'

Henk van Rijen --  poten, voeten

pôoje
werkwoord, zwak; meestal gebruikt als ‘em pooje’
er van door gaan
Cees Robben – Hij pooide ‘m al vur dekkem aon zunne start kos zitten... (19650402)
Cees Robben – Pooit ‘m naa mar vur detjoe bij oew lörve vat.. (19780811)

De Wijs  -- “As gij blomme plukt bij de pastoor, mottùm op tèd pooien.” (15-06-1963)

Henk van Rijen --  'Toen ie de waawt zaag, pôojden ie um'

WBD III.1.2:130 'hem poten' = op de loop gaan (hem pooien)

pooke

werkwoord, zwak

poken; opstoken, opgewonden raken of zijn

pooke - pókte - gepókt

in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij pókt

Cees Robben --  èn 'pôôkten' meej en lange pook

Hij vuulde z'n eige of ie koorts ha want z'n hart pookte verschrikkelijk. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)

poole

werkwoord, zwak

pellen, uit de huls halen

R bôone poole

Dè thöswèèrk, dè zôo nog nie hiete, mar et wel waar, bestond öt erwten polen. Agge nie wit wè dè is? De erwtjes die opgesloten zitten in die peulen der öthaolen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD (III.2.1:374) 'peulen' = erwten v.d. schaal ontdoen

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POOL (zachte o) zelfstandig naamwoord v. - peul, pel, schelp v. erwten en boonen

Kil. Pole, peule (Sicamb., Holl.) - pericarpium

WNT POLEN (II) gelijkbet. met 'peulen' (l): boonen en erwten uit de schil doen, doopen (in Z.-Ned.)

pôot, potje

zelfstandig naamwoord

poot

Dirk Boutkan (blz. 36) meervoud: pôote

In de gedichten van Heerkens ook aangetroffen als meervoud pooi; - en enkelde lejen verbraandden d'r pooi'... (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De gemeenteraod van Baokel’, 1944)

-- stek; afgesneden takje dat men in de grond zet om er een nieuwe plant uit te laten groeien

-- WBD vlèkpôot - koe met rode vlek op de poot

Cees Robben – Daor wieren z’n pôôtjes zô muug as van lôôd. (19551119)

Dialectenquête 1876 - de poote vaan'nen hond

WBD 'paote (ll:050) - poten (v.h.handweefgetouw)

K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de poot = Kees van Arendonk (blz.21)

K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - de pôot = Walter van den Berg (blz.24)

K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - kabinètje op hôoge pôote = Corry Eskens (blz.39)

WBD III;1.1:147 'poten' = handen; ook: 'klauwen', 'fikken','jatten'

WBD III.1.1:161 'poten' = benen

WBD III.1.4:51 'uw poot strak houden' = iemand weerstaan

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POOT zelfstandig naamwoord m. en niet v. - plantstek POOT zelfstandig naamwoord m. - voet van dieren

poote

werkwoord, zwak

poten

WBD I:1427 maïs zaaien: (Hasselt) 'poowtə'

pop

zelfstandig naamwoord

N. Daamen (handschrift 1916) -- "en hij kreeg een borreltje van de pop" (verschillende kruiden op genever gezet)

WBD III.4.1:24 'pop, popje' = vrouwelijke zangvogel

WNT POP (II) B 3) Klein linnen bundeltje of zakje waarin kruiden of andere droge geneesmiddelen zijn gedaan a) bestemd om in een vloeistof te worden gehangen of gelegd ter verkrijging van een aftreksel ... Bij overdracht ook voor het aftreksel: Een borrel poppe (Kruin.)

poppelier

zelfstandig naamwoord

populier, 'poopelier', 'flierbôom', 'pèppel', 'waajbôom'

Cees Robben --  pópeliere zulderke (zie commentaar: zulderke)

(volgens F. de Kok: zwak bouwsel)

N. Daamen (handschrift 1916) -- "poppeliere zulderke (zeggen de kinderen tegen een plank of ander voorwerp waarop zij staan en doorbuigt"

WBD III.4.4:153 'papeliere zoldertje' = drijfzand, ook: 'papieren zoldertje III.4.4.96 'papieren zolder(tje) ' = slecht dragend ijs

WNT POPULIEREN - uit populierhout gemaakt

poppestront

zelfstandig naamwoord

GG poppenpoep (denkbeeldig)

zo fèèn as gemaole poppestront - heel erg fijn (in religieus opzicht)

pòrke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

paartje, bruidspaartje

verkleinwoord van 'paor', met vocaalkrimping

pòrsblòk

zelfstandig naamwoord

persblok

WBD pòrsblòk (II:1388) - persblok (in pettenindustrie)

WNT PERSEN (l) daarnaast eertijds (en thans nog gewestelijk: PARSEN, PORSEN

pòrse

werkwoord, zwak

persen

WBD pòrse (II:1388) - persen, naadjes openstrijken (in pettenindustrie)

B pòrse - pòrste - gepòrst

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - PORS, PORSSEN voor Pers, Perssen.

A.P. de Bont -- zw.ww.tr.'porsen' - persen (vooral van kleren gezegd)

Antw.PORSEN - met moeite dragen, torsen.

WNT PERSEN (I) - daarnaast eertijds (en thans nog gewestelijk): PARSEN, PORSEN

pòrt

zelfstandig naamwoord

part, deel, aandeel

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- we han óns pòrt gekreege; et grótste pòrt; iemes zen pòrt geeve

Cees Robben – Hij moes z’n port hebben... (19650402)

WBD III.2.3:5 pòrt = portie (niet vermeld)

WBD III.4.4:276 'port' = portie

WBD III.4.4:271 'part' = brok

pòrtansie

zelfstandig naamwoord

belang

WBD III.4.4:281 'van portantie' = van belang

WBD III.4.4:281 'portantie' = belang

WBD III.4.4:283 'van geen portantie' = onbelangrijk

pòrtebriezee, portefeseedeure, pòrtefezeedeure

zelfstandig naamwoord, meervoud

Advertentie in Nieuwe Tilburgsche Courant 10-8-1918

WTT 2013 - In het Tilburgs opgetekende varianten zijn onder andere: porteveseedeur, pòrtebrisseejdeure. Deze woorden zijn tot nu toe nooit geboekstaafd in hun werkelijke betekenissen maar altijd in latere, humoristische varianten waarin sprake is van 'dubbele' en 'schuifdeuren'. De vormen met 'fesee' zijn afgeleid van het Franse 'porte-vitrée' dat eenvoudigweg iedere 'deur met daarin glas' betekent. In het dialect van Hilvarenbeek is de afleiding beter zichtbaar gebleven doordat de 'ie' volgens Naaijkens behouden is gebleven:  'porteviezeedeur' zn (Dè's Biks 1990) De vormen met 'briesee' zijn afgeleid van het Franse 'porte-brisée' waarmee oorspronkelijk vouwdeuren bedoeld werden. Vergelijk: PORTE-BRISÉE. (Fr.) Vouwdeur, samengesteld uit 3, 4, soms 6 deelen, die aan elkander hangen, de twee buitenste bevestigd aan de omlijsting of de muren. (Lodewijk Lievevrouw-Coopman, Gents woordenboek deel 2, 1951) De volgende vaststelling van het WNT, lemma Porte-brisée, is dus onjuist: Een in het Fransch onbekende benaming (zie N. en Z. 28, 143.)

WNT 1936, lemma Porte-brisée - Ze komt gewestelijk ook in allerlei verbasterde vormen voor, zoo b.v. als pordevisée in Nederl. Limburg (Onze Volkst. 2, 226 a); (...) Een verduidelijkende samenst. is portebrisée-deur (zie S. DE GRAVE, Fr. Woorden 333), die nog in verschillende verbasteringen bekend is; portefeseedeur (in de Zaanstreek: Onze Volkst. 1, 41; in Z.-Afr.: MANSVELT); portefiséedeur (in de Ned.-Betuwe: Onze Volkst. 1, 178); portesiedeur (MANSVELT).

WNT 1967 - lemma Vleugeldeur - 1. Dubbele deur, vouwdeur, uit twee helften bestaande deur. Porte brisée, à deux battants, vleugel-, dubbele deur, V. MOOCK 957 b [1824]. Porte-brisée. Dubbele deur tusschen twee vertrekken ”en suite”, welke ook moeten kunnen worden afgesloten. Maakt men de deuren draaiend, dan noemt men ze ook Vleugeldeuren, ZWIERS 2, 230 b [1920].
Scherstend

WNT 1936, lemma Porte-brisée — Om een sterk pleonasme aan te duiden zegt men schertsend wel: dat is een dubbele portebrisée-deur met twee openslaande deuren.

WTT 2013 - Deze woordgrap dateert uit de 19de eeuw, getuige dit bericht uit de Nieuwe Tilburgsche Courant van 18-9-1906:

- Tilburgsche Courant 9-8-1906 – anoniem artikel over modieus taalgebruik -  Zou het grootste nadeel van het gebruik van vreemde woorden misschien niet zijn dat zoo weinigen [deze woorden] begrijpen (...) Zou dit berichtje niet nog duidelijker worden, zoo hieraan was toegevoegd wat wij in onze jeugd eenmaal uit den mond van een oude type van een onderwijzer opvingen: ‘dubbele porte-brisée-schuifdeur, die van weerszijden open en toe gaan’.

Cees Robben --  'dubbel open-slaonde porte-vesee-deuren' [bedoeld als overdrijving voor een luxueuze inrichting] (Prent van de week 15-1-1965)

Henk van Rijen --  oopestònde dubbele pòrtefeseeschööfdeure - openstaande dubbele schuifdeuren

Noord en Zuid, jrg. 14, 1891, p. 178 – Over pleonasmen  – [...een zin] die doet denken aan “een rijdenden cavalerie-ruiter te paard" of  “een porte-briséedeur met twee deuren, die aan beide kanten opengaat."

Tilburgse bronnen

Pierre van Beek -- pòttefeseedeur [Bron niet bekend]

Witt. 'porteveseedeur' (S.G. portebriseedeur, blz. 333)

Frans Verbunt -- pòrtebrisseejdeure, pòrtefeseedeure - schuifdeuren tussen de huiskamer en de 'goej kaomer' (Fr. porte-brisée)

CiT (12) 'Bij hullie hebbe ze portefesee-schuifdeure'

Stadsnieuws - Tusse de höskaomer èn de goej kaomer waare dubbele glaoze pòrtebrissee deure (270906)

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord mv. 'porteveseedeuren' - porte-brisée

Advertentie in Nieuwe Tilburgsche Courant 14-10-1918

Advertentie in Nieuwe Tilburgsche Courant 15-4-1900

Advertentie in Tilburgsche Courant 19-4-1900

Een bijzonder verbasterde weergave vond WTT in een advertentie in de NTC van 15-11-1933:

NTC - 15-11-1933 - Te koop in goeden staat zijnde deuren met kozijnen, Trappen, Porte-forsé deuren, schoonen marmer schoorsteenmanteltje Vlimmenhoefstraat 77.

pòrtefullie

zelfstandig naamwoord

portefeuille

Henk van Rijen --  'pòrtefuulie'

Naar Fr. 'portefeuille'

A.P. de Bont -- portəfúli, zelfstandig naamwoord  vr. 'portefoelie - portefeuille

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PORTEFOELIE, PORTEFULLIE zelfstandig naamwoord v - brieventasch

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'portefuulie' zn - portefeuille

pòrtele

werkwoord, zwak

portelen

hier: winden laten

It mar us un goeij bord snert menneke, dan kunde mérrege us goed portele... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

...in westelijk N.-Brab. ook porstelen, in den zin van pruttelen, knorren, kijven (Onze Volkst. 1, 220). Klanknabootsing van denzelfden wortel als Portel (I), stellig ten nauwste verwant met bortelen (...) Volgens FRANCK (Etym. Wdb.) ontstaan door metathesis uit pruttelen of preutelen (...) Het geluid van ”borrelen, koken” (...) 1. Borrelen, koken, pruttelen; uitsluitend van vloeistoffen. Thans in de beschaafde spreektaal niet meer gebezigd. (WNT lemma PORTELEN)

pòrtemeneej

zelfstandig naamwoord

portemonnee; uit Franse ‘portemonnaie’
Cees Robben – M’n portemenee laag toch vattesgereed... (19860613)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de knip van de pòrtemeneej zwèèrt (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1973) - de portemonnee kan niet open (gezegd als iemand niets wil geven)

Dirk Boutkan (99) hij is öt Leuve gekoome meej en dikke pòrtemenee

pòrtevezeejdeure
zelfstandig naamwoord, meervoud
openslaande deuren of schuifdeuren; een bekende taalgrap waarmee contaminaties werden geïllustreerd
Cees Robben – dubbel open-slaonde porte-vesee-deuren... (19650115)
 

portje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

poortje; achteringang

Dialectenquête 1876 - poort, purtje (u = dof, als in 'urke, klutje')

Frans Verbunt -- ak jou nie ha ènt pórtje nie, moes ik aaltij dur de vurdeur

verkleinwoord van 'poort', met vocaalkrimping

pòsboj

zelfstandig naamwoord

postbode
Cees Robben – D’n postboj (19570706)

WBD III. 3.1:438 'postbooi' = postbode, ook 'booi' genoemd

pösje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

WBD III.1.2: 'puistjes' = huidziekte

WBD III.4.4:231 'puistje' = bobbel, ook 'bult'

pòsseegel

zelfstandig naamwoord

postzeegel

Lowie van Dorrus Misters - In onze jeugd werd ons iets verteld over de post, dat reeds lang is vervallen. Het was namelijk strafbaar een geadresseerde brief van de ene plaats naar de andere te vervoeren of bij zich te dragen buiten de plaats van herkomst. (De P.T.T. heeft nu nog het monopolie van brievenvervoer.) Met de postzegels ging het integendeel nogal te goeder trouw. Althans in Tilburg. Op Korvel bijv. hebben wij meermalen gezien, dat brieven in de bus, die stond tegen de oude kerk, werden gestoken en daarbij 5 centen in een papiertje gevouwen. Het postkantoor was ver weg en daar ging men niet om de haverklap naar toe. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 12 ‘Van postwagen en diligence’; NTC 11-12-1951)

Pòssemis (de)

zelfstandig naamwoord  vr.

Pasen, ook wel de paasmis

Cees Robben: Vur Paose is 't paase...’ zee Snijers... 't was waor, 't was in de paas, en mee de Possemis klaor... In: Robben en Rooms, ‘Vrijen was er vruuger onder de vaaste nie bij’; 1981

Cees Robben – En mee Possemis klaor... [namelijk het nieuwe kostuum] - (19550402)

Ed Schilders (WTT 2011): de paasmis, mis met Pasen: de pòssemis; zonder het lidwoord ook gebruikt voor Pasen; het woord stemt dan overeen met de uitspraak van Kerstmis als Kersemis. Pasen, Pasen-mis, Paosemis, Pòssemis. Het aardige van deze woordvorming is dat Pasen en Kerstmis op elkaar gaan lijken als we de vroeger gangbare Tilburgse uitspraak voor Kerstmis erbij betrekken: Kòrsemis / Kòrsmis. Zie hieronder de prent van Cees Robben.

Cees Robben - Prent van de Week - Rooms Leven 2 april 1955

Cees Robben: Jantje.. unne zaolege Korsemis.. Van ’t zelfde Kees, en ge mot mar denken, ’t is wir zôo possemis. (Prent van de week van 27-12-1974)

pòst

zelfstandig naamwoord

post

Cees Robben --  te pòst èn te pèèrd trouwe - heel vlug

Pierre van Beek -- Ik zal et te pòst en te pèèrd doen - onmiddellijk (TT)

Henk van Rijen --  te pòst èn te pèrd te vèld - op stel en sprong erop uitgaan

WBD III.4.3:59 'post' = boomstronk

WBD III.3.1:438 'post' = idem

WNT XIIII, kol. 3590: Ook in de verbinding 'te post en te paard' = zonder verwijl. Te post en te paard reizen.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - pòst, zonder rekking (blz. 107)

pöst, pöste, pösje

zelfstandig naamwoord

puist

Cees Robben – Onze Peer hee unne pöst in zunne nek zôô grôôt as unne riksdaolder... Unne negen-euger zeker..? (19811023)

Cees Robben – Knoeste van pöste.. (19620608)

Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

WBD III.4.5:104 pöst - dennenwortel; ook genoemd: pin, stronk of stomp

WBD III.4.3: 55 post - hoofdwortel; ook genoemd: pin(wòrtel), pèn(wòrtel)

WBD III.1.2:263 'puist' = gezwel

WBD III.1.2:265 'puist' = ontsteking

WBD III.1.2:345 'puist' = steenpuist

pòt, pötje

zelfstandig naamwoord

pot, hazenleger

en ie dronk 'n stevig pötje bier, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Jan Viool’, 1938)

Cees Robben – Jao ik mot nog vier-honderd herringen op ’t pötje zette... [Over een vishandelaar die voor de Kermis haringen op potjes zet] (19640724)

Vunderik - èn dòrnao zen èège pötje nòg gekokt... (Henriëtte Vunderink, Straffe rôoker, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

gez. MP/R Ge kunt de pòt óp (meej en wólle deeken om); Klèèn pötjes hèbben ók oore - Kleine potjes hebben ook oren.

gez.MP Et gao meej de raope de pòt in. (Slordig beheer, spec.in 't huishouden)

gez.Pierre van Beek -- Van de pòt gerukt - voor schut staande

gez.Pierre van Beek -- ge kunt de pòt óp meej en wólle deeken óm - je kunt me wat!

Dialectenquête 1876 - potten en panne

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - gij in de pòt schèèten èn mèn laote stinke (D'16) - mij voor jouw wandaden laten opdraaien

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tapt ene pòt vant biste bier want grutvadder is dôod (D'16)-Men loopt op de erfenis vooruit.

WBD III.4.2:63 'pot' - hazenleger, ook 'hol' genoemd

pòtdoome

bastaardvloek

Naarus (Bernard de Pont) -- Naa zè’k potdoome allebaai m’n gouw ringe vlore… (uit: Brieven van 'n oud Tilburger; in Groot Tilburg, 1940)

Lechim (Michel van de Ven) (over een schilderij van Van Gogh) -- Dè schilderij, dè mot potdoome/ Ok al is't dan mar in 't klèn/ 'n Standbeeld van d'n noesten èver/ Vur de Tilburgse wèvers zèn. (ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier; ca. 1975)

Overzicht van alle bastaardvloeken

potje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

pootje

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge meegaot, meude en pótje vaasthaawe ('64) - antwoord op de vraag 'Wat ga je doen?'

WBD III.1.2:312 'pootje' = voetjicht (podagra)

Buuk en pötje bier - een biertje

verkleinwoord van 'pôot', met vocaalkrimping

pötje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

potje

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- 'n pötje kaorten

Cees Robben --  dètter óp ieder pötje aaltij enen deksel paast

Dialectenquête 1876 - putjes en pennekes - potjes en pannetjes

WBD (III.3.2:21) pötje of pertijke = spelletje

WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg – ‘Op het potje gaan’.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - pötje, met umlaut (krt. 48)

potjelappe

werkwoord, zwak

beentje lichten

Stadsnieuws - 'op de spulplòts perbeerde de grôote jonges de klèntjes potje te lappe

(230708)

pótjelappe - pótjegelapt

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'pòtjelappe' ww - beentje lichten

pötjesmèrt

zelfstandig naamwoord

rommelig vertrek; rommelmarkt

Der höskaomer is en èchte pötjesmèrt.- Haar huiskamer is erg rommelig.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POTTEKENSMER(K)T zelfstandig naamwoord v. - Zoo noemt men te Lier en in de omstreken den eersten Zondag der Liersche jaarmerkt. Wordt ook gezeid wanneer er in een huis veel potten en pannen onder de voet staan.

WNT POTTENMARKT - Ook schertsend voor een menigte potten en pannen;

soms: pottekensjaarmarkt

pòtjeverdeezeme

bastaardvloek

en et is eenen hemel zonder pijn,

potjeverdezemen, et is er zo fijn! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Den hemel is den onzen’, 1941)

pòtlôod

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -- meej en dun pòtlôod schrèève - zuinig calculeren

WBD III.3.1:307 'potlood' = idem

pòtlôojer

zelfstandig naamwoord, meervoud van 'pòtlôod'

potloden

Dirk Boutkan pòtlôojer (54)

kachelpoets (grafiet + terpentijn)

Bosch potlooie - de kachel zwart maken met potlooisel

pots

zelfstandig naamwoord

plat, baretachtig hoofddeksel

N. Daamen (handschrift 1916) -- "pots - breed uitwaaijend kinder hoedje"

Cees Robben – Zet oew pots op (19680830)

Goem. - POTS - pots zelfstandig naamwoord vr. - ronde muts zonder klep

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POTS zelfstandig naamwoord v. - ronde mansmuts zonder klep

WNT POTS (II) pet; ronde mansmuts zonder klep, matrozenmuts inz. als dracht voor kinderen; huismutsje voor oude heeren

pòtstal

zelfstandig naamwoord

WBD achterstal (deel v.d.koestal, achter de koeienstand, achter de mest- goot of achter de koedrempel), ook 'aachterstal' genoemd

pòtternòster

zelfstandig naamwoord

pater noster, rozenkrans

Cees Robben – De potternoster gao na hil langsem dur m’n vingers.. (19540501)

Lechim - Èn in derre zak òf in der tas/ rammelt de potternoster. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Maaimònd)

pòtternòstere
werkwoord, zwak
de pater noster bidden; letterlijk ‘Onzevader’, echter ook de gebedsnoer van de ‘rozenkrans’
Cees Robben – D’r gèèt, die is fèèn... As die keutelt dan potter-nostert ze... (19710409)
 

pòtverdommeke, -tje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

sik

sierbaardje onder onderlip

WBD III.1.1:59 'potverdommetje' = sik

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal -- POTVERDOMMEKE o. - klein sikje dat driftig op en neer gaat bij het praten.

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'potverdòmmeke' zn - sikje

pòtstuk

zelfstandig naamwoord

vervelend iets

laasteg pòtstuk - lastpost, vervelend iemand

Henk van Rijen --  'Gè laasteg pòtstuk dè ge dor zèèt!'

Verh.POTSTUK o - niet gebr. in de bet. v. 'geldstuk voor de spaarpot' of 'rare snuiter' (v.Dale), maar: vervelend wezen; vooral gezegd tegen een lastig kind.

WNT oppert de mogelijkheid dat het gaat om 'een stuk eten dat men in de pot kookt'.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - POTSTUK zelfstandig naamwoord o. - vijffrankstuk of goudstuk Bosch vervelend persoon

pòttentrul

zelfstandig naamwoord

bep. kinderspel

N. Daamen (handschrift 1916) -- "pottentrul - n' kinderspel met een bal in een kuiltje in den grond, de kinderen gewapend met een stok"

pòtte(r)nòster ook: paoternòster

zelfstandig naamwoord

rozenkrans

Mene pòttenòster èn men vrouw, die lêen ik òn gin man èùt (Bern.Lemmens

Cees Robben --  pòtternòster ! 'paoternoster'

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - liever zene pòtternòster as zen wèèf ('50) - gezegd als iemand zijn vrouw te hard liet werken

Cees Robben --  'vèèf, zis keer d'n potternoster'

Frans Verbunt -- pòternòster

WBD (III.3.3:191) 'paternoster' = rozenkrans

Naar het lat. 'pater noster' (onze Vader)

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PATER NOSTER. Komt voor als afstandsbepaling. Z.a.

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord m. paternoster 1) bidsnoer, rozenkrans; 2) schertsende

naam voor a) ruggegraat, b) handboei.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PATERNOSTER uitspr. patenoster, pottenoster zelfstandig naamwoord m. - bidsnoer

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'potternoster' zn - paternoster, rozenkrans

pòtverdeeseme, -dimme

bastaardvloek

GG potverdorie

pòtverdòt

bastaardvloek

alleen aangetroffen in een dialectvers van Leo Heerkens

Leo Heerkens - En 't vrouwke dè ketterde: potverdot,/ potjeverdorie toch potverdot,/ en 't vrouwke dè ketterde: potverdot,/ dan hebben we niks in de pot! (uit: 'n Weeverke schoot..., in: Piet Heerkens, De Kinkenduut, 1940)
 

praacht

zelfstandig naamwoord

pracht

MP gezegde -  Òn et dörp de praacht, mar hier de maacht. (gezegd van Goirkenaren: het geld was op 't Goirke te vinden)

Cees Robben --  vól praol èn praacht

Cees Robben --  'zonder praol of praacht'

praaj

zelfstandig naamwoord

prei - Allium ampeloprasum - een plant uit de lookfamilie (Alliaceae); vroegere namen allium porrum Linnaeus, allium scorodoprasum Linnaeus.

Cees Robben --  praaj

Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Gaode èfkes langs de slaager.../ komde ok nog op de mèrt? / Zurgt dan vur wè platte ribbe/ èn wè praaje vur de snert. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Piet van Beers – ‘Praaj’: "Breng dan wè Praaje meej./ Tweej dikke, vur den Ertesoep/ èn wè vur den Hasjee" (Spoeje doemmeniemer; 2009)

WBD III.2.3:89 'prei' = idem

Hees praaj - mollige, vrouwelijke baby (V:79)

Ill.: Thomé - allium porrum Linnaeus (links onder B) en allium scorodoprasum (rechts onder A)

prakkedènke

werkwoord, sterk

contaminatie van prekkezeren en denken

Naa, daor hoefde-n-ik nie lang oover te prakkedènke. ’t Schonst vèèn ik: ‘Ze kosse nie bè mekaor gekweeke krèège’. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

prakkezaosie

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  zorg, bekommernis

WNT PRAKKEZATIE - overpeinzing

prakkezeere

werkwoord, zwak

prakkezeren, diep nadenken

De vurrege keer vroeg dieje meens van de kraant òn alle kandidaote wèsse de schonste Tilburgse ötdrukking òf ’t schonste gezègde vonne. Naa, daor hoefde-n-ik nie lang oover te prakkezeere. ’t Schonst vèèn ik: ‘Ge ziet mar, ge doet mar, ’t is gemak zat’. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

praogerke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

een beeld of prent van 'kindje Jezus van Praag'; beeld van het kindje Jezus dat sedert 1628 vereerd wordt in Praag, en dat een zeer grote reputatie van wonderdoening heeft. In Nederland is er een bedevaart naar het beeld in Roermond.

De Wijs -- Hier hebben ze nog bildjes van Jezus en St. Janneke, wij hadden vruuger thûîs ’n praogerke (kindje Jezus van Praag) (10-01-1970)

praol

zelfstandig naamwoord

praal

Cees Robben --  vól praol èn praacht

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- praolwaoge, praolbèd

praom

zelfstandig naamwoord

praam, prangijzer

Bij de hoefsmid

Praam rond de neus van het paard - bron: wwe.imadia

Door het aandraaien van de praam komen er hormonen (endorfinen) los in het bloed waardoor het paard niet gestresst raakt.

WBD praam - knijper op de neus v.e. paard om het in bedwang te houden

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord vr. - praam: 1) neusknijper v.e. paard

WNT PRAAM - prangijzer, neusknijper inz. in gebruik om paarden in bedwang te houden

Bij de radenmaker

WBD (II:2738) 'praom' - spakentrekken (v.e. rademaker)

uitdrukking - De praom eróp zètte - de duimschroeven aandraaien

Bij de molenaar

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord vr. - praam: 2) (molenaarsterm) toestel dienende om bij storm of plotselinge windrukken de vang om het wiel te persen.

praot

zelfstandig naamwoord

praat, geklets

- Mòkt mar dètter ginne praot van komt.

zelfstandig naamwoord
praat, praatjes
Cees Robben – ...dan heet ie nie veul praot... (19581122)
Cees Robben – Dek praot genog hâ... (19590912)

Van Beek - Goeie praat kost niks; goeie raad is geld waard. - Met mooipraterij schiet men niets op.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

DANB hij heej veul pròts ómdèttie stèèrk is

Mandos - de praot is nie vur jou allêen - laat een ander ook eens aan het woord Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tisser in de praot ('47) - er wordt over gesproken

Frans Verbunt -- der is veul praot oover, mar et wordt stilgehaawe

Henk van Rijen --  daor mótte ginne praot van maoke - daar moet je niet over spreken.

Hoe et te praot kwaam weet ik niemir mar we han et er ineens over. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

WBD III.1,4:118 'kwade praat' = laster

WBD III.3.1:255 'praat', 'praatje' = praatje

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord o. 'proot' - praat: 'vuil proo't hebbe' - veel praat hebben, over een al te rijk flux de bouche beschikken.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRAAT zelfstandig naamwoord m. - Praat hebben veur zeven man - geweldig veel praat hebben,

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- praot zn - praat

een praatgraag persoon (meestal een vrouw)
Cees Robben – Ons Filleke des toch zon praot war.. (19720714)
gebiedende wijs van ‘praote’
Cees Robben – Slibberen..? Och praot er nie van... (19580315)
 

praote

werkwoord, zwak

praten

Vader tot zoon: Is dè praot, die gij pròt; pròt praot nèt as ik praot, dan pròtte pas praot!

MP gez. Dè zèn daor zón lêege höskes dègge wèl plat mót praote; aanders kunde nie binne.

— praote - pròtte - gepròt, met vocaalkrimping;

— ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij pròt

B: praote - praotte - gepraot; ook in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping

MP gez. Pròt of lòt en scheet, dèk iets weet.

Cees Robben --  Ze drinke bier en praote plat; hoe vónde gij mènne tónpraot?

Cees Robben --  nie praote mar braaje; Dialectenquête 1876 - Ze waandelden aal proatende tot oan de staad

Dialectenquête 1876 - loan m 'is 'n lutske proate - laten wij eens keuvelen

WBD III.3.1:281 'plat praten', 'dialect praten' = plat praten

282 'deftig,hoog, uit de hoogte, Haags praten' = bekakt praten

WBD III.1:270 'praten' = beraadslagen; 244 'praten' = uitspreken

A.P. de Bont -- zw.ww.intr. 'proten' - praten Bosch praote - praten

preediekaosie

zelfstandig naamwoord

predicatie; een lezing in de protestantse kerk; in tegenstelling tot 'preek' in de katholieke kerk

En om is wè aanders te hebbe was ik is naor in predikaosie gegaon. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

preej

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  betaling

Henk van Rijen --  pré, voordeel, zakgeld

WBD III.3.1:191 'pree' = fooi

Verkorting van 'premie'?

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PREE (zachte e) zelfstandig naamwoord v + m. - weekloon; bij uitbr.: alle werkloon - ook: drinkgeld: Hij krijgt 's Zondags maar weinig pree van ze' moeder.

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- preej zn - zakgeld

WNT PREE - 1) soldij, 2) loon, 3) zakgeld

preeke

werkwoord, zwak

preken

B preeke - prikte - geprikt

ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij prikt ; d-syncope

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PRIKT voor 'preekt'. Het is, door de hier nog veel gewone verandering der e en i, het oude 'prekt'. Z.a.

1. een predikatie houden, vanaf de preekstoel spreken

N. Daamen (handschrift 1916) -- "geprikt - gepredikt - hij hee geprikt"

Hij prikte zô schôon en hij mokte héél veul meensen beter, die ziek waren of lam, of blind. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

2. andere betekenissen

WBD III.4.1:49 'preken' - zingen (van vogels), ook fluiten, slaan, slagen

WBD III.4.1:166 'preken' - geschreeuw v. leeuweriken, ook 'jubelen' genoemd

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PREÊKEN (zachte e) - prediken, wordt ook gezegd v.e. zacht, onbeweeglijk schijnende, draaiende draaitol; eveneens v.h. ronken v.e. meikever.

prèèke

werkwoord, zwak

prijken

B praeke - prèkte - geprèkt — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping:

gij/hij prèkt

prèès, prèske

zelfstandig naamwoord

prijs (zowel beloning als waarde-aanduiding)

Cees Robben --  dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt

Cees Robben --  ge hèt den irste prèès

DANB der waare vèèf prèèze

Henk van Rijen --  hij heej aatij prèès - hij heeft steeds geluk

Frans Verbunt -- in de prèèze vliege - prijzen winnen in de duivensport

WBD III. 1.4:61 'op prijs stellen' = waarderen

WBD III.3.1:121 'prijzig' - duur

preevelemèntje
zelfstandig naamwoord – verkleinwoord van ‘preevelement’; geprevel, ook in de betekenis 'avondgebed'
prevelementje; uit ‘preuvelen’ (17^de eeuw)

Cees Robben – As ie zuut z’n preevelementjes/ “Daank oe Lieve-Heerke” bidt (19581122)

Cees Robben – Die fèèn trip (...) mee d’r prevelementje en durre seklaade.. (19850215)
 

preezansie

zelfstandig naamwoord

presentie - aanwezigheid

prèèze

werkwoord, sterk

prijzen

Dirk Boutkan prèèze - (prêes)/prees - gepreeze

B prèèze - prêes - gepreeze geen vocaalkrimping

WBD III.1.4:429 'prijzen' = idem

Stadsnieuws - Et valt te prèèze dèttie zenen mond gehaawe heej. (180608)

prefêet

zelfstandig naamwoord

profeet

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- Ik zèè ginne prefeet

A.P. de Bont -- prəfe.t, zelfstandig naamwoord m. - profeet

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PROFEET zelfstandig naamwoord m. - iemand die met nadruk, met juistheid of op eenen toon van zekerheid spreekt.

prefèssie

zelfstandig naamwoord

beroep, professie

Cees Robben – Wij zèn wèèvers van prefessie... (19560630)
Cees Robben – speulerkes [voetballers] van prefessie... (19560526)
 

prèkt(e)

werkwoord, persoonsvorm

prijkt(e)

tegenwoordige tijd/verleden tijd van 'prèèke',met vocaalkrimping

prèlwèg

zelfstandig naamwoord - verbastering van 'Parallelweg', de oude naam voor wat tegenwoordig (2013) de Spoorlaan is.

Henk van Rijen --  parallelweg

Stadsnieuws - Vanaf de Prèlwèg koste den Atteljeej zien. (181109)

K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - prèlwèg = Spoorlaan (blz. 131)

Tilburgsche Courant 8-9-1877

prèngel

zelfstandig naamwoord

gierigaard

WTT 2013 - afgeleid van het werkwoord 'prèngele'; dit werkwoord hangt waarschijnlijk samen met het moderne 'pingelen', 'afdingen'. Wie altijd afdingt = gierig.

- Èn wieste, dè ne prèngel/ nôot ene sènt kan misse? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

WNT lemma PRENGEL zelfstandig naamwoord m. (vr?) v.d. wortel 'prang' (± = klem), met verkleinwoordsuffix -el - 1) dikke stok, knuppel; II) naam v.persoon: 1) lompe vlegel, pummel; 2) in Gron. nietig, tenger ventje; in Maastr. 3) dik, mollig kind;

WNT lemma PRENGELEN - Samenstellingen: PRENGEL, 1°. Gierigaard, in N.-Brab. (Onze Volkst. 1, 220; SCHUERM. [1865-1870]); 2°. Iemand, inzonderheid een vrouw, die altijd afdingt (SCHUERM. [1865-1870]; CORN.-VERVL.)
PRENGELAAR (”prangeleer”, JOOS [1900-1904]; ”prengelèèr”, CORN.-VERVL.; ”prenkeleer”, SCHUERM. [1865-1870]).
PRENGELKONT, vrouw die altijd afdingt (CORN.-VERVL.).

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - -- PRENGEL zelfstandig naamwoord v. - vrouw die altijd prengelt alvorens te koopen.

Hees prengel, priengel (VI:64)

Bosch prengel - gierig persoon

Henry J. Blacquière -- Toen het zaterdagavond was en het werkvolk op de "geut" stond om hun loon te ontvangen, stond de deur naar het woonvertrek open. En toen de baas tegen Hanneske zei: "Ou koei
is gestierd van de weak, dus da's veur jou zeuve stuivers minder," klonk het opeens door de open deur uit het woonvertrek:""Neeë, aacht!" Zodoende kreeg Hanneske acht stuivers minder uitbetaald en Mie had haar zin. Ze had hem toch nog een stuiver afgeprengeld.(Uit: De boeren van Kleidorp Noordbrabant, 1956)

Schuermans - DJANGELEN, o. w. bij het koopen scherp afdingen : die vrouw kan niets koopen zonder djangelen. Dit woord, veel met
prangelen verbonden, schijnt ons den zelfden wortel te hebben als dingen, waar het een verbasterd freq. van wezen zal. Men zegt ook te Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - st. en pr. afdjangelen, in Br. afprengelen of afprenkelen ( Z. blz. 11 ). (Algemeen Vlaamsch Idioticon; 1865 e.v.)

Schuermans -- onder PRENGEL - in Antw., KL.-Br., Kemp. en elders: aanhoudend drukken , geweld , moeite doen , bijzonderlijk in den handel, in het koopen en verkoopen om wat af te dingen, en vandaar dat afprengelen 't zelfde is als : afdingen , djangelen. Prengel bet. in N.-Br. : een die altijd afdingt , een gierige en vrekkige mensch ; te Maastr.: een dik kind; elders in Limb. : iemand die stijf en lomp is, een kinkel.
PRENGELAAR, een die prengelt. (Algemeen Vlaamsch Idioticon; 1865 e.v.)
 

prèngele

werkwoord, zwak

scherp afdingen

— prèngele - prèngelde - geprèngeld

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRENGELEN - scherp bieden, nauw afdingen

WNT - lemma PINGELEN I - 1. Dingen op den prijs van iets, inzonderheid: door aanhoudend of kleingeestig te dingen een kleinigheid van den koopprijs af zien te krijgen. In dezen zin in verschillende streken bekend (b.v. in Holland, Gelderland, Overijsel, Limburg). Soms ook in den vorm pengelen; daarnaast hier en daar in Z.-Brabant en Limburg pinkelen (Onze Volkst. 2, 225; RUTTEN [1890]). Verg. ook PEGELEN (I) en PRENGELEN.

WNT lemma PRENGELEN - Inzonderheid in het Brab. en Limb. deel van Nederl. en België bekend. (...) 3. Scherp bieden, afdingen in den handel (SCHUERM. [1865-1870]; PRENGEL, 1°. Gierigaard, in N.-Brab. (Onze Volkst. 1, 220; SCHUERM. [1865-1870]); 2°. Iemand, inzonderheid een vrouw, die altijd afdingt (SCHUERM. [1865-1870]; CORN.-VERVL.)

prèske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

prijsje

verkleinwoord van 'prèès', met vocaalkrimping

presonsie
zelfstandig naamwoord
Cees Robben gebruikt het woord in de betekenis ‘vermoeden’, maar de etymologie is niet duidelijk
Cees Robben – En naa heb ik zô’n presonsie... (19570427)
 

presonteere

werkwoord, zwak

presteren

Ze hèbbe goed gepresónteerd - Ze hebben goed werk geleverd.

Henk van Rijen --  ze hèbbe goed gepresonteerd - ze hebben goed werk geleverd.

prèùk, prökske

zelfstandig naamwoord

pruik

Van Delft - "Hij heeft 't druk als een pruikemaker met ééne klant" beteekent: Hij neemt den schijn aan van veel te werken en inderdaad verricht hij weinig. Even over de Belgische grens hoort men daarvoor: "'t Is alsof hij Mol en Balen moet afwerken en Desschel en Retie er bij." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Henk van Rijen --  hij heeget zo druk as ene pröökemaoker meej êene klaant

Bijn.ene prèùk = iemand die een pruik draagt (blz.94)

WBD III.1.3:277 'pruik' = pruik

prèùkemaoker

zelfstandig naamwoord

Van Delft - Iemand, die veel beweging over een werkje van weinig beteekenis maakt, en doet alsof hij het er zeer druk mee heeft, voegt men toe: "Hij heeft het zoo druk als de pan met vastenavond." Ook wel: "Zoo druk als een pruikemaker met één klant." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Henk van Rijen --  pruikenmaker

Henk van Rijen --  'Hè hee-g-ut nèt zo druk as unne pröökemaoker meej êene klaant'

WNT PRUIKENMAKER - Het zoo druk hebben als een pruikenmaker met één klant, of ... die geen klanten heeft. Meestal gebezigd m.b.t. iemand die zich verbeeldt dat hij het druk heeft.

zelfstandig naamwoord

1. de vrucht pruim

Cees Robben --  en bord möllekepap meej prèùme;

Mar vruuger han we zelf ok frèùtbôome in de tèùn èn de buuren ok, èn waor ge veul van had dè wier onderling geröld, gij enen emmer pèrzike of prèùme èn wij enen emmer kersen of iets aanders. (Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra; 200?)

Dialectenquête 1876 - pruimen en père ( ui = eu van fr. Meuse), meestal: pruim en père

WBD III.4.3:163 'wilde pruim' = sleepruim

2. tabakspruim

► prèùme

► prèùmtebak

2.1. bijnaam op basis van 2

K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Ries prèùm & Kees kwatta = echtpaar Bertens (blz. 25)

3. vrouwelijk geslachtsdeel (uiterlijk kenmerk)

WBD III.1.1. lemma  vrouwelijk geslachtsdeel – pruim, frequent centraal Tilburg

prèùme

werkwoord, zwak

pruimen (van tabak)

prèume - prömde - geprömd, met vocaalkrimping in tweede en derde petrsoon enkelvoud tegenwoordige tijd - gij / hij prömt

- De baanke van de Lèndenbôom/ stòn triestig èn verlaote/ in plak dètter den A.O.W./ zit te prèùme èn praote. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene trostprès...)

Frans Verbunt -- hij maag wèl iets hèbbe want hij prömt nie

prèùmetèèd

zelfstandig naamwoord

pruimentijd

Cees Robben --  Tòt in de prèùmetèèd .. èn dan verzuuk ik jöllie óp de kròkstêene.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRUIMENTIJD zelfstandig naamwoord m, - Tijd dat de pruimen rijp zijn.

WNT PRUIMENTIJD - de tijd dat de pruimen rijp zijn; in den pruimentijd; nooit

prèùmtebak

zelfstandig naamwoord

pruimtabak

Hoe gònget vruuger jaore,/ Toen krêeg ene vadder prèùmtebak/ of en flèske jònge klaore. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik wòcht mar aaf...)

Advertentie voor pruimtabak - Nieuwe Tilburgsche Courant 17 november 1921

prèùmzuutendirk

zelfstandig naamwoord - het tweede deel 'dirk' is waarschijnlijk de naam Dirk

N. Daamen (handschrift 1916) -- "pruimzuutendirk - eeuwige vuilkijker"

prieêel, prie-iltje

zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm

prieel, tuinhuisje

priegel

zelfstandig naamwoord

slaag

WBD III.1.2:45 'priegel' = pak slaag; ook:'priegeling, afrossing, rammel, enz.'

Stadsnieuws - Onze Jan krêeg priegel van onze paa omreeje dèttie geloogen ha (100607)

WNT PRIEGELEN - 1) slaan, een pak slaag geven; 3) steken; 4) met inspanning peuteren op fijn naaiwerk. A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord 'priegel' (in de verb.'priegel krege' - slaag krijgen)

Goem.PRIEGELEN - wkw (rg. ) slaan

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRIEGELEN - ferm afrossen: Gepriegeld worden gelijk 'en Duitsch wijf. PRIEGEL (zonder bepaling) pak slaag

Ilex aquifolium - bron: wikipedia

prikblad

zelfstandig naamwoord

hulst (Ilex aquifolium)

WBD III.4.3: prikblad - hulst (Ilex aquifolium)

prikdraod

zelfstandig naamwoord

WBD prikkeldraad ; ook genoemd: 'prikkeldraod' of 'pikkeldraod'

prikke

werkwoord, zwak

prikken

prikke - prikte - geprikt

WBD aanbrengen van gaatjes in het deegbrood

Preekstoelen in Tilburgse kerken - vlnr: Goirke, Noordhoek, Hoefstraat - bron: Beeld on line

prikstoel

zelfstandig naamwoord

preekstoel

N. Daamen (handschrift 1916) -- "prikstoel - predikstoel' de pastoor prikt goed; hij hee laank geprikt"

A.J.A.C. van Delft (1929) - Wanneer te Tilburg een paar "aongeteekend" is, d.w.z. ingeschreven ten ondertrouw in de
registers van den Burgerlijken Stand, wordt ook de Kerk in 't ceremonie betrokken doordat het toekomstige paar driemaal van den preekstoel afgeroepen moet worden. Dit heet hier ter stede "de roepen krijgen", terwijl men elders spreekt van "van den preekstoel vallen".
(Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 30 november 1929
Van vroeger dagen 142: Van vrijen en trouwen 2)

Naarus - Hij kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben – [pastoor spreekt:] Ak op den prikstoel stao... (19750425)

Pierre van Beek -- As de boeren oud wòrre, stòn ze ónder de prikstoel (= worden ze 'fijn') (Tilburgse Taalplastiek 136)

De gisseluke, de pestoor of kapelaon, verkondigde et wel meej overtöging van de prikstoel, en et brave volk geleufde dè... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD 'prikstoeltje - driepotig stoeltje v.d.schoenmaker, hs K183 (II 695)

Frans Verbunt -- ze zèn van de prikstoel gerold - hun voorgenomen huwelijk is op de preekstoel bekendgemaakt; de aankondiging bestond uit drie 'roepen' op drie opeenvolgende zondagen.

Elie van Schilt - Prikstoelen mee houtsnijwerk, waorvan ge nou zegt: 'Hoe konden ze ut maoken.' (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000)

WBD (III.3.3:34) prikstoel, kansel = preekstoel

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PRIK, voor 'preek', door de hier zeer gebruikelijke uitspraak der ee als eene i. (zie ook 'prikt')

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- prikstoel zn - preekstoel

prikstuultje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van prikstoel maar in de betekenis van een schoenmakersstoel, waarschijnlijk dus met betrekking tot 'prikken'

preekstoeltje

WBD 'prikstoeltje' - driepotig stoeltje v.d. schoenmaker, hs K 183 (II 695)

N. Daamen (handschrift 1916) -- "prikstoel - 3 pootig stoeltje van den schoenmaker"

prikt(e)

werkwoordsvorm

2e + 3e pers.enk. van 'preeke', met vocaalkrimping - preekt(e)

- tegenwoordige tijd resp.verleden tijd

Hft. PRIKT voor 'preekt'. Het is, door de hier nog veel gewone verandering der e en i, het oude 'prekt'. Z.a.

N. Daamen (handschrift 1916) -- "de pastoor prikt goed"

Cees Robben – Denkte gij na mar nao vur degge prikt... (19830211)

prins

zelfstandig naamwoord

prins

MP gez. (Ligde lèkker,lummel?) Nèt zó lèkker as ene prins in nen èèrpelkèùl.

MP gez. As ene prins in en kafkòt. (± voelt zich niet goed thuis)

prinsepolse

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -- de belangrijkste, de vrouw van de baas

WTT-2013 - alleen opgetekend door Frans Verbunt, die waarschijnlijk niet bekend was van de verklaring voor dit woord door Pierre van Beek, of althans Van Beek niet als bron opgeeft.

WTT 2013 - Van Beek kon het woord verklaren met behulp van de lezers van zijn krantenrubriek Tilburgse Taalplastiek. 'prinsepolse' is afgeleid van 'principaal', 'belangrijk': 'het', of 'de' belangrijkste.

Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 32 - Ze waren thuis met elf kinderen: negen meisjes en twee jongens. Had het voor een meisje eindelijk eens een nieuwe jurk kunnen lijden, dan moest die bewonderd worden als ze hem de eerste keer aantrok. Moeder zei dan: "Wè zède toch schôon, ge zijt net ene prinse polse". Onze lezeres weet niet wat de uitdrukking betekent. "Je bent net een prinses" zou logisch zijn, maar waar blijven we dan met dat vreemde woordje "polse?" Geen idee! En u? [20-3-1965]

Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 34 - De uitdrukking: "Ge zijt net ene prinse polse" in ons artikel nr. 32 heeft nogal wat reacties gegeven. Ze kwamen niet alleen uit Tilburg, maar er waren er ook bij uit Riel "waar men het hoog-Tilburgs ook wel kan volgen", van een geboren en getogen Tilburger die nu in Vught woont maar nog volop met zijn vaderstad meeleeft, en uit Udenhout. (...) Op de eerste plaats is gebleken, dat de twee mysterieuze woorden aan elkaar dienen geschreven te worden. (...) In het Brabantse en ook Tilburgse dialect worden bepaalde "a's" vaak als "ô" uitgesproken. Bv. "Bolse" voor "Baalse" en "Chomse" voor "Chaamse". Als we dit nu eens omgekeerd toepassen op het nieuw verkregen woord dan komen we tot "prinsepaalse", waarvan het een klein stapje is naar "principaalse". Welnu, principaal betekent "voornaam", maar werd en wordt ook wel gebruikt voor baas, patroon, werkgever. [principaal; wtt] We zitten nu nog maar alleen met het achtervoegsel "se" te kijken. Hiermee wordt in het Nederlands aangeduid de vrouw van de figuur, die het hoofdwoord aangeeft. Weliswaar is de vorm weinig gebruikelijk en zal hij vooral jonge generaties mogelijk vreemd in de oren klinken, maar hij bestaat de dag van vandaag nog. Men kan spreken van "de burgemeesterse", wat geen vrouwelijke burgemeester maar de vrouw van een  burgemeester is. Men spreekt ook in dezelfde zin van "de dominese" en wij herinneren ons een boek, dat tot titel voert "De Majoorse". Onze "prinse polse" werd dus tot "principaalse" oftewel: de vrouw van de baas, patroon, werkgever.

prippereere

werkwoord, zwak

prepareren

Kees en Bart -- Tilburgsche Post ca. 1935 -- 'pripparreeren'

prippereere - prippereerde - geprippereerd

prisse

werkwoord, zwak

— prisse - priste - geprist

PM bakken en braden

WBD (III.2.1:356) 'prissen' - sudderen, ook 'spetten, spetteren, knetteren'

Verh. PRISSEN onov.ww - bakken en braden

Haor prùsse - slordig werken

prissentaosie

zelfstandig naamwoord

presentatie, voorkomen (i.h.b. van vrouwen en daarbij i.h.b. van de boezem)

De Wijs -- ’n leuke mèd war, dè wel, mar ze hee gin prisentaosie (10-01-1970)
Cees Robben – Wes ons Mietje toch plat war... Jè ze heej niks gin prissentaosie... (19761112)
 

prissenteerblad

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.3:121 'presenteerblad' = klep v.e. broek

prissenteere

werkwoord, zwak

presenteren, aanbieden

Henk van Rijen --  prisenteert es en kuukske - ga eens met de koekjes rond

- als contaminatie van presenteren en aanbieden: Ons Lia presenteerde der èège aon om de soep op te scheppe. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'prizenteere' ww - presenteren

prittendeere
werkwoord, zwak
pretenderen; pretensies hebben
Cees Robben – Hedde nog meer te pretendeere..? (19600311)
 

pròchie

zelfstandig naamwoord

parochie

Ons Sjaan is venaovend nòr de rippetiesie. Zis teegesworreg onder en korke bij ons in de pròchie, vur te zinge meej ötvòrten èn zôo meer van die fiste. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006)

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PROCHIE zelfstandig naamwoord v - parochie

proem

zelfstandig naamwoord

glazen stuiter; knikker

zonne proem op mene knikker

N. Daamen (handschrift 1916) -- "proem - steenen balletje waarmede de kinderen spelen"

Den burger, 'n dikke proem van ’n boerke... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)

M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)

Anoniem – 1959 –
Van unne stinpust op zunne èrrum,
as unne proem zo groot,
Zis zo groot as unne kaaischeut,
tot aon z'n schauwers was ie rood.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm

Hein Quinten - Ge krêêgt men mis vur zeuve knikkers en êêne proem! (Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. Daorvandaon hek naa zonne proem op munne knikker... (19720915)
Cees Robben – Ruile... Twee kaaischeute tegen unne proem..? (19670129)

Proemen, glaozen knikkers, waor ge alle kleuren in kost zien, agge ze tegen et licht hield, waar et betere spul... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD III.3.2:95 proem, kaajscheut, bolbaaj, 'beukennootje' = knikker

WBD III.3.2:98 proem, mèèrpel = grote knikker

proeme

werkwoord, zwak

knikkeren (met glazen knikkers)

proeme - proemde - geproemd

korte oe

De Wijs -- Zumme proeme of wilde liever haktolle, ‘tis nog te vruug om te vliegere (09-07-1967)

Cees Robben – Zumme naa is gaon proeme (19670908)

WBD (III.3.2:101) proeme, kaajscheute = knikkeren (NIET genoemd)

profèèt, prefèèt

zelfstandig naamwoord

profijt, voordeel

Cees Robben – Vruug opstaon dè is gin profèèt... Dè is vruug honger en vruug schèèt... (19821126) [Excuus om lang in bed te blijven liggen.]

WNT PROFIJT - 1) voordeel, 2) opbrengst, baat, 3) winst

pròl

zelfstandig naamwoord

WBD III.2.3:118 'prol' = appelmoes

prombeere

werkwoord, zwak

proberen

nog geen Tilburgse bewijsplaats; mogelijk ook prambeere

Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...)  geprombeerd...

prömke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

pruimpje, ook kleine tabakspruim

verkleinwoord van 'prèum', met vocaalkrimping

prömt, prömde

persoonsvorm

pruimt, pruimde

van 'prèùme', het pruimen van tabak, met vocaalkrimping

hij pruimt; hij pruimde

prömzuur

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -- chagrijnig persoon, zuurpruim

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis nèt prömzuur zónder laage (Si '69) – gezegd over iemand die vaak lelijk kijkt

Stadsnieuws - Bij dieje prömzuur isset nôot goed òf et dugt nie (210606)

prongeluk

bijwoord

per ongeluk

Henk van Rijen --  per ongeluk

Henk van Rijen --  'prongeluk èsprès'- quasi per ongeluk

prononsie

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek - "Hedde (heb je) nog kaoi (kwade) prononcies?", vroeg een oude Tilburger ironisch toen hij een situatie constateerde, die bij kwaadwilligen tot enige verdenking aanleiding kon geven. Hij bedoelde "kwade bedoelingen". We hebben hier kennelijk met verbasterd Frans te maken, verband houdend met "(se) prononcer", uitspreken of zich uitspreken, d.w.z. uiting geven aan zijn bedoeling of gevoelens. Goed kloppen doet het overigens niet, daar de Tilburger zijn "prononcies" gebruikte in de zin van het Franse "intention". Tenslotte kan de Fransman het ook nog zowel zonder het ene als het andere woord stellen, wanneer hij over "kwade bedoelingen" wil praten. (22-6-1972)

WTT 2013 - Deze uitleg door Van Beek is gevolgd door:

- Frans Verbunt -- bedoeling; kaoj prononsies - slechte bedoelingen (fr.: se prononcer = zich uitspreken)

- Goedgetòld -- prononsie - bw [?] - bedoeling (Fr: se prononcer =
zich uitspreken). Paast mar op vur hum, hij heej mistal kaoj prononsies: pas maar op voor hem, hij heeft doorgaans slechte bedoelingen.

- Henk van Rijen: prenonsie, pronoosie zn - voorgevoel, vermoeden (prénotion Fr.)

WTT 2013 - Etymologie

Zowel 'prononcer' als 'prénotion' lijken ondeugdelijke verklaringen. De opgave van Van Rijen kan een geheel ander begrip beduiden dat inderdaad meer met 'voorgevoel' - Nederlands 'prenotie' -  te maken heeft dan met 'kwaadwillige bedoeling'. Niettemin lijke alle opgaven een verbastering van het Franse 'pronostic' [vergelijk Nederlands leenwoord prognose], namelijk 'voorspelling' of 'idee hoe de toekomst eruit ziet'. Ook in 'pronostic' is de G in de uitspraak weggevallen. De oorsprong is laag Latijn 'prognosticus' uit het Griekse prognostika. (Baumgartner, Dict. Etymologique, 1996)

pronselen

werkwoord, zwak

WBD III.1.3:10 'pronselen' = niet passen (van kleding); ook! 'flodderen

pront

bijvoeglijk naamwoord & bijwoord

WTT-2012 - 'Pront' wordt meestal uitgelegd als zijnde afgeleid van het Franse prompt; het WNT heeft deze duiding echter al in 1942 genuanceerd in het lemma 'pront': "In de dialecten [is 'pront'] de normale ontwikkeling van prompt, met overgang van m in n na de assimilatie van p aan t; wellicht heeft ook de Fransche uitspraak van prompt een zekeren invloed op de ontwikkeling gehad. Afgezien van een sporadisch gebruik in de 17de eeuw komt het woord niet voor het einde der 18de eeuw in de schrijftaal voor; thans heeft het nog een dialectisch tintje in tegenstelling met prompt dat tot de gecultiveerde taal behoort."

ES - 2012 - In het Tilburgs heeft het woord vele nuances gekregen, die echter te verdelen zijn in twee woordsoorten met twee eigen betekenissen.

1. het bijvoeglijk naamwoord = Nederlands

- Zèède gij ene pronte meens ... - Ben je een oppassend iemand ...

's Lieve Vrouw ha' zeuve vreugde' en

zeuve weeën in d'r hart;

iedere pronte moeder krijgt zoo

van veul zuut en zuur d'r part. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Pronte moeder’, 1938)

Onzen Opa was vruuger unne pronte/ Stijle witte haor, stond 'em goed... (Tony Ansems, Gatvermiedenhoed;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010)

De ouwere jonges, öt de buurt/ Ha'n aaltij kauwgum in dere mond/ En ze liepe aaltij pront/ Mee de schonste meskes rond... (Tony Ansems, ‘t Willeminapark; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)

- [aantrekkelijk in geldelijk opzicht] ...'nen pronten ongetrouwden dokter... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
Mientje van Kampen, krijgt tienduuzend mee en de kaast vol linnen, nou-en-of, 'n héél pront durske! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)

- [goede huisvrouw] "Meens, meens, zuuk toch naor 'n pronte vrouw, dan komt er regelmaot in oe leeve!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)

...'n heel net meiske - en 't zal 'n pront vrouwke veur julliën Harrie worren. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938)

- [goed van maatschappelijke stand] - Echt goei pront boerenvolk van den aawe stempel! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)

...en ze zaag er om den doojen dood nie zoo slecht uit: et is 'n pront, net meiske, Anneke, dè is 't! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)

...mar hij kos as dokter toch slecht de dochter van 'n mutskesvrouwke trouwen, al waren et nóg zoo'n pronte lui. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)

"Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon." (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956

Cees Robben – Den pronten staand van geene kaant (19570706) [de bemiddelde bevolking (fabrikanten) uit het noorden van Tilburg]
Cees Robben – ’n heel pront stel (19670428)
Cees Robben – En van pronten en deftigen staand (19580308)
Cees Robben – In elk pront Tilbörgs höshaawe daor hebbe ze unne frater, ’n non, ’n piano en ’n dochter die Miet hiet... (19690627)
Cees Robben – Ons Too en ik zen wegge noemt/ Nog van d’n pronten staand (19700116)
Cees Robben – Ons Sieleke is ’n pront mèdje en heeget himmol nie op mansvolk begrepen... (19790406)
Cees Robben – Nie ont mar pront.... (19850830)
Cees Robben heeft enige teksten geschreven op de melodie van het bekende Tilburgse lied ‘Zèède gij ene pronte meens’. Als opschrift van de Prent van 19700403 gaf hij deze wijze nadrukkelijk aan: ‘Op de wèès van: Zèède gij unne pronte meens...’
- Eveneens op deze wijze:
Cees Robben – Reesde mee de BBA en zidde gatverdikke...?! Dan wierde gij toch ôk deurnat gatsamme... net as ikke... (19540828)

Frans Verbunt -- pronte staand - betere stand, beter gesitueerden

- [goed van karakter]

Anoniem – 1959 –
Nillus probeerde van alle kaante,
liep van hers naor geens,
Hij ha goei haande aon z'n lèf,
stond bekend als unne prompte meens.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm

- Hij was aaltij op tèèd zó ast/ ene pronte meens beheurt. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Te veul... Bols)

Twee hèùze vur ‘t Tresiaplèèn op aon hadde “tante Alie”. Mevrouw Swinkels wel te verstaon. ‘n Pront meens. D’r wier van gezééj desse in d’n oorlog int verzet gezeete had, saome meej “den Frik”. “Frik” waar ‘n pseudoniem vur frater Frederico, hoofd van de jongesschôol. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005)

Vruuger zeeje ze dè Tilburgers ‘nie ont mar pront’ zèn. Òf ok wèl: ‘Nie lammenteere mar akkedeere.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

WBD III.1.4:66 'pronte mens' = goedzak; 72 'pront' = ingetogen

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'prònt' bn, bw - prompt, degelijk

2. bijwoord = van het Franse 'prompt' (uitspraak = 'pront')

prompt, meteen, onverwijld

...en pront deurwerken, war! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)

Hij waar persiesekes en secuur en pront en netjes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
En pront kwaam ut antwoord... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Pront doek men flèsse in den bak/ om et mieljeu te diene. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Der stòn der te wèèneg)

Cees Robben – Ik zal pront betaole... kröske stèrreve... (19540821)
Cees Robben – pront op tèèd (19590711)

GD07 Laoter ginge der meer mèskes en pront vak leere

Andere bronnen

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRONT - fraai, flink, groot en schoon v.leest, welgemaakt van lijf en leden. 'Ne pronte jongen, e pront meisken; bw.: juist, krek.

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal -- PRONT bn - keurig, netjes, zelfbewust.

A.P. de Bont -- pront, bnw. en bijw. 'pront' - prompt: 1) eerlijk, degelijk,net; 2) op de bepaalde tijd, stipt op tijd, regelmatig

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - pront - alles keurig verzorgend

prooj

zelfstandig naamwoord

typering v.e. meisje N. Daamen (handschrift 1916) -- "'t is 'n malsche prooi (over een dik meisje sprekende)"

WNT PROOI - 4) schimpnaam voor een vrouw (verouderd); vergelijk: prij

proopenêere

werkwoord, zwak

proponeren (?), kaartspel (spelregels niet bekend)

Van Delft - - "Zoo 's wintersavonds speulen we mee de kaort, we speulen propeneeren en rikken."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

pröpke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

propje, kort dik persoontje

— verkleinwoord van 'pròp', met vocaalkrimping

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- pröpke zn - kort, dik persoontje

prösse

ww.

Frans Verbunt -- bedrijvig bezig zijn, redderen in de keuken

WBD (III.2.1:357) prosse - onhandig in het vlees snijden

WBD III.1.4:368 'gepros' = slordig werk

WNT PRUISEN - 1) bruisen, schuimen, borrelen, gisten; 2) de darmen v.e. geslacht varken schoonmaken; 3) schuimbekken; 4) brieschen; 5) ruischen; 6) uit een nauwe opening met een suizend of sissend geluid te voorschijn komen

prösvrouw

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt -- kookvrouw, kookster

pròt(te)

werkwoord, persoonsvorm

praat

Cees Robben --  veul geklèts, mar et pròtte wèl;

Cees Robben --  mene meens pròt snaachs in zene slaop;

Henk van Rijen --  is dè praot die gè pròt; pròt praot nèt as ik praot; dan pròtte pas praot

2e + 3e pers.enk. tegenwoordige tijd resp. verleden tijd van 'praote' met vocaalkrimping

pròtje

zelfstandig naamwoord, dim

praatje

...en hoe gezellig dè ge daor op dè bènkske in protje kost maoke! (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en Tilburgs pròtje duurt mar drie daog(e) (SV '75) - roddelpraat duurt niet lang

Henk van Rijen --  et smoesje is goed mar et pròtje dugt nie

WBD III.3.1:255 'praatje', 'roddel' = praatje

pròts

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  praats

WBD III.3.1:305 'praats' = bluf

Dirk Boutkan (blz. 96) hij heej veul pròts

pròtsendiere

werkwoord, zwak

misschien: pretenderen;  uit Frans prétendre, zich laten voorstaan op iets, beweren

nog geen Tilburgse bewijsplaats

Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van protsendieren...

pròtsmaoker

zelfstandig naamwoord

praatjesmaker

Ik wao eigenlijk vertellen, dè Jantje Pijn[enburg] op dè bontje ôk dikwels gerejen hee. 'ne Groote protsmaoker was ie nie, alleen as 't over fietsen gong dan sloeg z'n hart waogenwijd open. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)

prulderij

zelfstandig naamwoord

Van Delft - "Prulderij" is waardelooze rommel;  (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

prulleke

zelfstandig naamwoord meervoud, verkleind van ‘prul’

klein kind

Cees Robben – ’t zèn toch nog mar prullekes,/ pas amper uit den doek... (19551231)

prut

zelfstandig naamwoord

gez. ginne prut - niet mis

WBD III.1.1:247 'prut' = slapers (oogvuil; ook: 'siep', 'soep', 'zepel' van 'preuts'(?) = overzedig, gemaakt eerzaam

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord - vrijwel altijd in een bijwoordelijke uitdrukking met ontkenning 'niet'

gezegde: nie prut - niet verlegen uitgevallen, niet mis

Cees Robben – Ze is nie prut.. (19631122)
Cees Robben – Mar ikke ôôk nie prut, ik zeej: d’r uit pinegel... (19650402)
Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008)

N. Daamen (handschrift 1916) -- "de die is nie prut (ze is niet wel)" — "an d'r kamizool"

De Wijs  -- (Gehoord bij ’n familie-oordeel) ze zit vol goeiigèèt mar som is ze nie prut! (23-10-1963)

De Wijs -- Ik wil bist wete dè’k ’n kaoi boor ben mar zij is ôk nie prut (23-09-1970)

Henk van Rijen --  ons taante Jaans waar irst nie prut, mar na vórt wèl

CiT (113) 'Dè wefke is nie prut, hùrre'

WBD III.1.4:134 'nie prut' = stoutmoedig

WBD III.1.4:81 'nie prut' = een lastig karakter hebbend

WBD III.1.2:186 'nie prut' = onwel; 1.4:134 'nie prut' = stoutmoedig

WBD III.1.2:340 'prutlip' = uitslag onder de neus

WNT XII II kolom 4651.

A.P. de Bont -- prot, bnw. 'prut' (in de verb. 'nie prut zen' niet pluis, niet gemakkelijk zijn)

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRUT - nie(t) prut vallen - niet pluis zijn, niet gemakkelijk vallen, zelfstandig naamwoord koffiedik.

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- prut bn - prut, niet gemakkelijk

prutske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

overschotje warm eten

N. Daamen (handschrift 1916) -- "wij hadden vanavond 'n prutske (een warm overschotje)"

WBD III.2.2:17 'prutske' = liefkozende benaming voor een kind

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- prutske zn - klein mannetje of vrouwtje

WNT PRUTS - 1) stoofpot, bereid uit afval van vleesch en een stuk lever;

prutte

werkwoord, zwak

1) uit de grond halen (van aardappels)

2) zachtjes koken

N. Daamen (handschrift 1916) -- "aardappel prutten (probeeren of ze volgroeid zijn)"

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej Peeter èn Paulus gomme èèrpel prutte (Kn'50) - 29 juni -

N. Daamen (handschrift 1916) -- "moeder de pap prut (kookt)"

WBD III.4.4:214 'prutten, pruttelen' = borrelen, ook 'brobbelen'

WNT PRUTTEN 1) pruttelen, zacht koken;

pruttele

werkwoord, zwak

pruttelen = zachte winden laten

WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg [als enige plaats van opgave]

–prutter

2e lid in een samenstelling

-liefhebber

Pierre van Beek -- veugeltjesprutter, dèùveprutter

Cees Robben – Veugeltjes-prutters-praot (titel van de prent van 19600708)

Stadsnieuws - Onze paa waar ene veugeltjesprutter, hij zaat aatij bij zen knòrries - Mijn vader was liefhebber van vogeltjes . . . (091108)

pruufke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

proefje, proefneminkje (?)

Henk van Rijen --  ieder pruufke heej zen smòkske - op elk potje past een dekseltje

pruuve

werkwoord, zwak

proeven, in het bijzonder genieten van sterkedrank

B pruuve - pruufde - gepruufd

steeds korte uu

Hedde honig meugen pruuven,/ lek oew vingers, lekkerbek! (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘De blonde biekes’,  1932)

Mee wie hedde naa weer zitte pruuve!? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)

ik pruuf geluk in 't daogelijkse brood... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941)

Cees Robben – of pruuft dan eens van ’t haoske (19550205)

Cees Robben – Ze pruuven d’n peestamp (19570921)

Cees Robben – Ge ruuket... ge pruuvet... (19570309)

En toen moes ik venalles pruuve, zuut zout zuur èn bitter... (Nel Timmermans; Taofele; CuBra; 200?)

WBD III. 1.1:257 'proeven'; ook 'keuren'

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - PRUEVEN, voor 'proeven'. Het is geheel Brabandsch.

A.P. de Bont -- zw.ww.tr.en intr. 'pruven' - proeven, borreltjes drinken,

aan de sterke drank zijn.

Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect; 1899 - PRUVEN - proeven, fr.goûter. Ik heb 't gepruufd.

Bosch pruuve - een borreltje drinken; aan de drank zijn; proevén

pruuver

zelfstandig naamwoord

drinker (van alcoholische drank)

Cees Robben – aauwe pruuverkes (19710319)

Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tis ene gòdminnende pruuver (D'16) (pruuver = wie geregeld alcohol drinkt

Frans Verbunt -- ne goeje wèèver is ok ene goeje pruuver

Buuk pruuver - jeneverdrinker

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord m. 'pruver' - proever, hij die geregeld veel borrels drinkt drinkebroer

WNT PROEVER (II) 5) hij die (te veel) sterken drank proeft; dronkaard

pul

zelfstandig naamwoord

N. Daamen (handschrift 1916) -- "pul - klein vierkant peperkoekje, waar om wij als kinderen op de markt loterde (loten)"

pulling

zelfstandig naamwoord

peluw, een met kaf of veren gevulde zak op het voeteneinde v. h. bed langwerpig, rond onderkussen onder het hoofdkussen

R.J. èn daor nòg en pulling aachter gezèt

Cees Robben --  ik hèb mar ene pulling óp et voetènd geleej;

Henk van Rijen --  leeter ginne pulling op et schoor? - ligt er geen peluw op de vliering?

WBD (III.2.1:103) 'peuling' = peluw

Verh.Verh.: wsch. hetzelfde woord als 'peluw', maar in een oudere vorm

(lat. pulvinus) A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord m. 'peuling' - peluw

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- 'pölling' zn - peluw

pultje

zelfstandig naamwoordverkleinwoord

peultje, peulerwt, 'sèùkerèrtje', 'haawke', peul

WBD III.2.3:80 'peultje' = peul

pulverseerglas

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen --  glazen potje met deksel waarin H.Olie

WNT PULVERSEEREN - tot poeder malen, wrijven of stampen; tot asch verbranden oneig. kort en klein slaan

pumke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

pompje

et pumke is van men fiets gejat

Dirk Boutkan (blz. 28) uit het cluster mpk wordt de p verzwegen: pumke

pumperemunt

zelfstandig naamwoord

pepermunt(jes)

Pumperemuntjes eten zoo naaw en dan is ok al goed tegen de maogpent... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)

punder

zelfstandig naamwoord

punder, ponder, weegstok, unster

MP gez. Daor hangt de punder, aachter de deur. (teneinde iemand te wegen

naar zijn geldelijk bezit, spec. m.b.t. jongeman die dong naar de dochter),

A.P. de Bont -- zelfstandig naamwoord m.'punder' - toestel om te wegen, weegstok

WNT PUNDER = PONDER, zie PONDEL - weegschaal met ongelijke armen, waardoor men met een klein gewicht, dat aan den langen arm wordt heen en weer geschoven, een grooten last kan wegen; unster.

puntböltje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

spits toelopend (papieren) zakje (o.a. gebruikt voor versieringen in het zandstrooisel op de vloer in boerenwoningen)

punter

zelfstandig naamwoord

WBD III.2.3:290 'punter' = rechte sigaar die van de mond naar het vuureinde geleidelijk dikker wordt

pupke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

popje

R.J. ''n pupke was 't zôwaor'

verkleinwoord van 'póp', met umlaut

puston

zelfstandig naamwoord

piston, blaasinstrument, cornet

- …blaos ik nog in paor solo’s bas en puston (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

zelfstandig naamwoord

put

WBD waterput (op het boerenerf); in de Hasselt ook 'waoterput' genoemd

WBD putkèùp - putkuip (bovengrondse afsluiting rond eigenlijke put)

WBD putmik - putgalg (naast de put staande gaffelvormige paal met putzwengel)

WBD puthaok (ook in Hasselt) - puthaak (stok welke scharnierend of d.m.v. een ketting opgehangen is aan de putzwengel)

WBD putról (Hasselt) - windas boven de put; ook genoemd: wèndas, wènaos

WBD moosput (ook in hs KI83) - zinkput (voor vuil water uit o.a. gootsteen), ook genoemd 'mooskèùl', Hasselt: 'moowskèùl'

WBD puteemer (ook Hasselt en Korvel) - putemmer (zinken of gekuipte houten emmer waarmee men water put

WBD III.4.4:145 'put' = dal

WBD III.1.1:77 'putje' = kinkuiltje

Jan Naaijkens - Dè's Biks -- put zn - put

WBD III.1.1:152 'putjes' = kneukelkuiltjes

Afbeelding uit: Kroniek van de Kempen

Lowie van Dorrus Misters - De welwaterput kennen we allen wel, die zijn er op de dorpen nog genoeg te zien. Waar hier de waterleiding nog niet bestaat, zal er wel een pomp zijn aangelegd. Maar voor hen, die geen put kennen, willen wij hiervan een korte beschrijving geven. De oude put was van baksteen opgetrokken en ca. 3 à 4 meter diep, rond van vorm en ruim 1 meter in doorsnee. Op de bovenlaag, iets boven de begane grond, stond de putkuip gemaakt van planken, zeskantig van vorm en ca. 1 meter hoog. Op een paar meter afstand achter de putkuip stond de putmik. Dit is een boom van ca. 15-20 cm dik en ongeveer 3 meter hoog, waarvan het boveneinde een mik was, dus een V. In deze mik lag een ronde ijzeren staaf en daarop de putroei met inkeping en het dikste eind naar achter. Aan de roei was met een ketting verbonden de putzwengel, een lange dunne spar, waaraan onder een flinke haak, veeltijds een halfsleets hoefijzer om de emmer aan te hangen. Bij het water putten werd deze emmer met de zwengel omlaag gelaten. Bij het water een forse naar onder gerichte slag en de emmer kon vol worden opgehaald. Om het ophalen van die gevulde emmer te vergemakkelijken vormde het achtereind van de putroei een tegengewicht, dat zo nodig door het opleggen van een tweede stuk hout nog werd verzwaard. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 6 ‘”Hygiëne” in vroeger dagen’; NTC 28-4-1951)

Putmik - Corbnelis Dusart - 17de eeuw

putjesèèrepel

zelfstandig naamwoord, plur.

WBD I:1448 'putjesèèrəpəl' - putjesaardappels (bep. soort)

Van Paa tot Pjeedepoel

poffer - volksliedjes over de muts op CuBra, verzameld door Ben Hartman

pòlling

Foto: Regionaal Archief Tilburg

As we dè jaorlukse spektaokel dan hillemol goed han bekeke, kocht ie un pond paoling. Dè waren dan van die dunnekes, zôo dè iederéén der ééne ha. De klenste lagen dan al te bed, die wiese nog nie hoe lekker polling kon zèèn, aanders waar ie nog nie toegekomen. Ge moest et gepruufd hebben, meer waar nie nôdig, vonden onze vadder en ons moeder.

Lodewijk van den Bredevoort (2006)

Ik dènk nog òn de tèèd zô´t vruuger was.

Ge naamt dan bosse polling meej nòr hèùs.

Ons moeder ha iets lèkkers op’t fernèùs,

èn sáoves nòr ´n kroeg of ´n tèrras.

Piet van Beers – ‘Kermis’

Pòssemis